Vai trò của gia đình trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập hiện nay

Chia sẻ: Chauchaungayxua6 Chauchaungayxua6 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:9

Thêm vào BST

Báo xấu

77
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài viết bàn về vai trò của gia đình trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập ở Việt Nam hiện nay. Mời các bạn cùng tham khảo bài viết để nắm chi tiết nội dung nghiên cứu.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Vai trò của gia đình trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập hiện nay

Nghiªn cøu Gia ®×nh vµ Giíi Sè 2 - 2015 Vai trß cña gia ®×nh trong thêi kú c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa vµ héi nhËp hiÖn nay NguyÔn ThÞ Song Hµ Häc viÖn Khoa häc x· héi, ViÖn Hµn l©m Khoa häc x· héi ViÖt Nam Tãm t¾t: Bµi viÕt bµn vÒ vai trß cña gia ®×nh trong thêi kú c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa vµ héi nhËp ë ViÖt Nam hiÖn nay. Vai trß ®ã ®ưîc thÓ hiÖn ë mét sè phư¬ng diÖn như: gi¸o dôc ®¹o hiÕu, ®¹o nghÜa vµ c¸ch øng xö x· héi; b¶o tån, ph¸t huy c¸c gi¸ trÞ v¨n hãa cña gia ®×nh, dßng hä vµ céng ®ång; trong viÖc ®¶m b¶o vµ n©ng cao chÊt lưîng d©n sè, trang bÞ kiÕn thøc vÒ h«n nh©n vµ gia ®×nh cho thÕ hÖ trÎ; trong viÖc ng¨n chÆn, ®Èy lïi c¸c tÖ n¹n x· héi, ®¶m b¶o an ninh trËt tù x· héi; còng như trong viÖc gi¸o dôc, thùc hiÖn chÝnh s¸ch, ph¸p luËt. Tõ khãa: Gia ®×nh; Vai trß cña gia ®×nh; Gi¸o dôc gia ®×nh; Gia ®×nh vµ thÕ hÖ trÎ. Gia ®×nh lµ tÕ bµo cña x· héi. Gia ®×nh trong x· héi tån t¹i như mét hiÖn tưîng v¨n hãa vµ ®ång thêi lµ mét chñ thÓ cña v¨n hãa, lµ nÒn t¶ng cña v¨n hãa x· héi. Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña m×nh, gia ®×nh ®· thÓ hiÖn râ chøc n¨ng võa lµ ®¬n vÞ kinh tÕ, võa lµ c¸i n«i ®Çu tiªn nu«i dưìng, gi¸o dôc con ngưêi, duy tr× vµ ph¸t triÓn c¸c quan hÖ t×nh c¶m tõ thÕ hÖ nµy sang thÕ hÖ kh¸c. Gia ®×nh cßn cã vai trß quan träng trong viÖc h×nh thµnh c¸c chuÈn mùc ®¹o ®øc, ®Þnh hưíng c¸c gi¸ trÞ tèt ®Ñp trong gia ®×nh,
4 Nghiªn cøu Gia ®×nh vµ Giíi. QuyÓn 25, sè 2, tr. 3-11 kh«ng nh÷ng cñng cè c¸c mèi quan hÖ trong gia ®×nh mµ cßn lµ nÒn t¶ng cña c¸c mèi quan hÖ gi÷a c¸c thµnh viªn trong gia ®×nh víi ngoµi x· héi, lµ m«i trưêng thuËn lîi cho mçi c¸ nh©n ph¸t triÓn hµi hßa vµ toµn diÖn. Bªn c¹nh ®ã, gia ®×nh còng lµ nguån cung cÊp lùc lao ®éng cña c¶i cho x· héi vµ tham gia vµo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. Gia ®×nh gãp phÇn thùc hiÖn, duy tr× luËt ph¸p, æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn x· héi. Trong mèi liªn hÖ gi÷a gia ®×nh, x· héi vµ Nhµ nưíc ®Òu cã ¶nh hưëng vµ t¸c ®éng s©u s¾c lÉn nhau. Ngoµi nh÷ng chøc n¨ng ®Æc thï x· héi cña m×nh, gia ®×nh cßn gãp phÇn duy tr× sù tån t¹i cña ®êi sèng x· héi, ph¸t triÓn kinh tÕ, x©y dùng c¸c chuÈn mùc ®¹o ®øc, phong tôc tËp qu¸n, lèi sèng v¨n hãa, gi¸o dôc; lµ m¾t xÝch quan träng trong mèi quan hÖ gi÷a con ngưêi víi con ngưêi, con ngưêi víi lµng xãm, víi céng ®ång vµ ®Êt nưíc. V× thÕ khi nãi vÒ Gia ®×nh, Hå Chñ tÞch ®· kh¼ng ®Þnh: NhiÒu gia ®×nh céng l¹i míi thµnh x· héi, x· héi tèt th× gia ®×nh cµng tèt, gia ®×nh tèt th× x· héi míi tèt. H¹t nh©n cña x· héi lµ gia ®×nh (Hå ChÝ Minh Toµn tËp, 1996: 523). Vµ còng v× thÕ, kh«ng ph¶i ngÉu nhiªn Liªn HiÖp quèc ®· lÊy n¨m 1994 lµ n¨m gia ®×nh vµ ë ViÖt Nam vµo n¨m 2006, §¶ng vµ Nhµ nưíc ta ®· lÊy ngµy 28 th¸ng 6 lµ ngµy Gia ®×nh ViÖt Nam. NghÞ quyÕt §¹i héi §¶ng lÇn thø XI ®· nhÊn m¹nh: X©y dùng gia ®×nh no Êm, b×nh ®¼ng, tiÕn bé, h¹nh phóc thËt sù lµ tÕ bµo lµnh m¹nh cña x· héi. Chóng ta ®Òu biÕt r»ng, gia ®×nh lµ mét thiÕt chÕ x· héi mang mµu s¾c v¨n hãa téc ngưêi vµ ®¸nh dÊu tiÕn tr×nh ph¸t triÓn v¨n hãa cña d©n téc. Gia ®×nh lµ mét thùc thÓ v¨n hãa song hµnh biÕn ®æi c¶ hai chiÒu kh«ng gian (nh÷ng ®Æc trưng v¨n hãa gi÷a c¸c vïng kh¸c nhau) vµ thêi gian (sù biÕn ®æi gia ®×nh tõ truyÒn thèng ®Õn hiÖn t¹i). Trong bèi c¶nh ph¸t triÓn hiÖn nay, nhiÒu vÊn ®Ò x· héi ®ang diÔn ra cã nhiÒu t¸c ®éng xÊu tíi con ngưêi như suy tho¸i ®¹o ®øc, tÖ n¹n x· héi... Trưíc nh÷ng biÕn ®éng nªu trªn ®· cã kh«ng Ýt c¸c thµnh viªn trong gia ®×nh cã lèi sèng lÖch l¹c, nhiÒu gia ®×nh kh«ng thÝch øng ®ưîc víi thêi cuéc hoÆc kh«ng thÝch øng kÞp víi nh÷ng biÕn ®æi cña x· héi ®· r¬i vµo khñng ho¶ng, thËm chÝ ®æ vì. Còng trong bèi c¶nh Êy, nhiÒu gi¸ trÞ míi ®ưîc tiÕp thu, song còng cã nhiÒu gi¸ trÞ truyÒn thèng cña d©n téc bÞ mai mét dÇn, t×nh tr¹ng ly h«n, b¹o hµnh trong gia ®×nh gia t¨ng, chñ nghÜa c¸ nh©n thùc dông, hưëng thô cã xu hưíng t¨ng lªn... vµ nh÷ng yÕu tè nµy ®ang lµm cho nÒn t¶ng x· héi thiÕu v÷ng ch¾c. Bëi vËy, trong bèi c¶nh hiÖn nay viÖc cñng cè tÝnh bÒn v÷ng vµ ph¸t huy vai trß, c¸c gi¸ trÞ lµnh m¹nh cña gia ®×nh lµ hÕt søc cÇn thiÕt.
NguyÔn ThÞ Song Hµ 5 Bµi viÕt nµy bµn luËn mét sè nÐt vÒ vai trß cña gia ®×nh ®ưîc thÓ hiÖn trªn mét sè phư¬ng diÖn c¨n b¶n trong viÖc gi¸o dôc ®¹o ®øc vµ c¸ch øng xö x· héi; trong b¶o tån, ph¸t huy c¸c gi¸ trÞ v¨n hãa; n©ng cao chÊt lưîng d©n sè vµ trang bÞ kiÕn thøc vÒ h«n nh©n vµ gia ®×nh cho thÕ hÖ trÎ; trong viÖc ng¨n chÆn tÖ n¹n x· héi vµ ®¶m b¶o an ninh x· héi; vµ gi¸o dôc thÕ hÖ trÎ thùc hiÖn chÝnh s¸ch, ph¸p luËt. 1. Gi¸o dôc ®¹o hiÕu, ®¹o nghÜa vµ c¸ch øng xö x· héi Tõ xa xưa, ngưêi ViÖt Nam ®· rÊt coi träng gia ®×nh, lÊy ®ã lµ nÒn t¶ng ®Ó cñng cè, x©y dùng vµ ph¸t triÓn ®Êt nưíc. Ngµy nay, gia ®×nh vÉn lu«n ®ưîc coi träng. Gia ®×nh vÉn lµ ®¬n vÞ c¬ së ®Ó thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng v¨n hãa, kinh tÕ, x· héi. Ch¨m lo, cñng cè gia ®×nh tøc lµ ch¨m lo cho sù ph¸t triÓn cña nưíc nhµ. Nhµ hßa thuËn lµ gèc ®Ó cho ®Êt nưíc an ninh, trËt tù nh»m t¹o ra sù bÒn v÷ng, sù yªn Êm vui vÎ vµ ph¸t triÓn... Trong x· héi xưa, gi¸o dôc trong gia ®×nh cña ngưêi ViÖt Nam chÞu ¶nh hưëng nhiÒu cña Nho gi¸o nªn lÔ nghÜa, ®¹o hiÕu, ®¹o ®øc trong gia ®×nh ®Æc biÖt ®ưîc coi träng. ë ®©y, ®¹o hiÕu ®ưîc coi lµ nguyªn t¾c ®¹o ®øc hÕt søc quan träng, nã ®ßi hái gia ®×nh sèng ph¶i cã trËt tù, cã tæ chøc chÆt chÏ, trªn dưíi ph©n minh râ rµng, mäi ngưêi ph¶i cã ý thøc vÒ vÞ trÝ cña m×nh trong gia ®×nh. Gia phong ®Ò cËp ®Õn nÕp sèng cña gia ®×nh, nã thÓ hiÖn qua c¸ch øng xö, ®èi xö cña c¸c thµnh viªn theo ®óng nguyªn t¾c cña gia ®¹o vµ thÓ hiÖn ®ưîc mèi quan hÖ c¬ b¶n cña gia ®×nh: quan hÖ gi÷a bè mÑ vµ con c¸i, gi÷a vî chång, nã thÓ hiÖn c¸ch ¨n, nÕp ë cña gia ®×nh, c¸ch d¹y b¶o con c¸i cña ngưêi lµm chñ gia ®×nh, ®¶m b¶o c¸c thµnh viªn trong gia ®×nh sèng cã ®¹o ®øc, tr¸ch nhiÖm, quan niÖm sèng, tr×nh ®é v¨n hãa vµ thiªn hưíng nghÒ nghiÖp... theo ngưêi chñ gia ®×nh. V× thÕ gia phong ®ưîc coi lµ mét nghÖ thuËt øng xö nh»m x©y dùng gia ®×nh cã nÒ nÕp, yªn Êm, thÊm ®ưîm t×nh yªu thư¬ng, t«n träng lÔ nghi trong gia ®×nh. Trong qu¸ tr×nh vËn hµnh cña tõng gia ®×nh kh«ng thÓ thiÕu gia lÔ. Gia lÔ ®Ò cËp ®Õn c¸c phÐp t¾c øng xö, ®¶m b¶o trËt tù kû cư¬ng trong gia ®×nh, ®ång thêi nã cã sù hßa quyÖn cña ý thøc ®¹o ®øc gia ®×nh víi ý thøc ph¸p luËt. Gia lÔ bao gåm c¸c ho¹t ®éng mang tÝnh lÔ tiÕt, lÔ nghi, phong tôc, tËp qu¸n liªn quan ®Õn sinh ho¹t cña gia ®×nh, dßng hä như sinh nhËt, cưíi xin, giç ch¹p, tang lÔ... Gia lÔ ®ưa ra c¸c quy t¾c, khu«n phÐp nh»m æn ®Þnh khu«n mÉu nhÊt ®Þnh ®Ó x©y dùng gia ®×nh nÒ nÕp, chu toµn... Cã thÓ thÊy r»ng gia ®×nh truyÒn thèng chÝnh lµ mét céng ®ång s¶n xuÊt, céng ®ång sinh ho¹t, céng ®ång v¨n hãa, mçi ngưêi sèng ®Òu ph¶i cã tr¸ch nhiÖm, nghÜa vô ®èi víi gia ®×nh Êy.
6 Nghiªn cøu Gia ®×nh vµ Giíi. QuyÓn 25, sè 2, tr. 3-11 Ngµy nay, gia ®×nh ViÖt Nam ®ang chÞu sù t¸c ®éng lín cña qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa, héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ vµ chÞu sù t¸c ®éng toµn cÇu hãa. §iÒu ®ã ®· ¶nh hưëng trùc tiÕp ®Õn c¸c gia ®×nh vµ tõng thµnh viªn trong gia ®×nh c¶ vÒ sinh ho¹t vËt chÊt vµ tinh thÇn, c¶ vÒ lao ®éng vµ hưëng thô, c¶ vÒ quy m«, chøc n¨ng, c¸ch tæ chøc ®êi sèng gia ®×nh... Tõ ®ã h×nh thµnh nh÷ng quan niÖm míi vÒ gi¸ trÞ v¨n hãa, lµm thay ®æi néi dung gia ®¹o, gia phong, gia lÔ cña gia ®×nh truyÒn thèng. Trong bèi c¶nh như vËy, gia ®×nh vÉn ®ãng vai trß quan träng trong viÖc tÝch cùc x©y dùng nh÷ng quan hÖ tèt ®Ñp gi÷a c¸c thµnh viªn trong gia ®×nh, lµ m«i trưêng ph¸t huy nh÷ng gi¸ trÞ tèt ®Ñp cña gia ®¹o, gia phong, gia lÔ. Ngoµi viÖc ph¸t huy nh÷ng gi¸ trÞ tèt ®Ñp vèn cã cña gia ®×nh truyÒn thèng, c¸c gia ®×nh ®· chó ý tiÕp thu nh÷ng tư tưëng tiÕn bé cña thêi ®¹i, lîi Ých c¸ nh©n, quyÒn tù do c¸ nh©n cña c¸c thµnh viªn trong gia ®×nh vµ x· héi ngµy cµng ®ưîc t«n träng vµ b×nh ®¼ng. Trong gi¸o dôc gia ®×nh, ®¹o hiÕu gi÷a con c¸i víi cha mÑ, t×nh nghÜa chung thñy vî chång, sù nhưêng nhÞn gi÷a c¸c thµnh viªn, t«n träng ngưêi giµ, «ng bµ tæ tiªn vÉn lµ nh÷ng néi dung c¬ b¶n. Trong gia ®×nh cuéc sèng c¸ nh©n ®ưîc t«n träng, cã sù dung hßa hîp lý gi÷a c¸i chung vµ c¸i riªng, lèi sèng vµ c¸ch cư xö cña «ng bµ, cha mÑ chÝnh lµ tÊm gư¬ng cho con c¸i noi theo. NÕu gi¸o dôc trong gia ®×nh tèt th× c¸c thµnh viªn sÏ t¹o dùng ®ưîc kh«ng khÝ gia ®×nh Êm cóng, biÕt sèng cã tr¸ch nhiÖm vµ gãp phÇn c¬ b¶n lµm cho ®Èy lïi c¸c tÖ n¹n x· héi vµ ®¶m b¶o an ninh trËt tù cña ®Êt nưíc. Sèng trong gia ®×nh cã nÒn nÕp, lÔ nghÜa, gia phong th× khi ra ngoµi x· héi con ngưêi Êy míi cã c¸ch øng xö tèt ®Ñp víi céng ®ång, sèng cã tr¸ch nhiÖm víi x· héi. V× thÕ gia ®×nh chÝnh lµ m«i trưêng c¬ b¶n ®Çu tiªn ®Ó c¸c thµnh viªn thùc hµnh giao tiÕp trong x· héi phøc t¹p vµ ®a d¹ng. 2. B¶o tån, ph¸t huy c¸c gi¸ trÞ v¨n hãa cña gia ®×nh, dßng hä vµ céng ®ång Gia ®×nh lµ m«i trưêng c¬ b¶n ®Ó duy tr× vµ ph¸t huy c¸c gi¸ trÞ v¨n hãa truyÒn thèng cña dßng hä, cña téc ngưêi. Mçi mét téc ngưêi trong qu¸ tr×nh lÞch sö ph¸t triÓn cña m×nh ®Òu t¹o ra nh÷ng ®Æc ®iÓm v¨n hãa, nh÷ng ®Æc trưng v¨n hãa tiªu biÓu ®Ó cã thÓ ph©n biÖt víi c¸c téc ngưêi kh¸c. V¨n hãa téc ngưêi ë ®©y bao hµm c¶ c¸c gi¸ trÞ v¨n hãa cña tõng gia téc, dßng hä sèng trong téc ngưêi Êy. Chóng ta biÕt r»ng con ngưêi tån t¹i trªn tr¸i ®Êt nµy trưíc hÕt víi tư c¸ch lµ mét thùc thÓ c¸ nh©n mang tÝnh nguyªn hîp gi÷a hai yÕu tè tù nhiªn vµ x· héi. VÒ x· héi con ngưêi tån t¹i th«ng qua c¸c h×nh th¸i céng ®ång c¬ b¶n, ®ã lµ gia ®×nh, gia téc, lµng
NguyÔn ThÞ Song Hµ 7 xãm, ®Þa phư¬ng, x· héi, quèc tÕ. Gia ®×nh, dßng hä cã quy luËt h×nh thµnh, tån t¹i, vËn ®éng vµ ph¸t triÓn... cã quan hÖ víi lµng x·, c¸c téc ngưêi trªn mäi lÜnh vùc kinh tÕ, chÝnh trÞ, lÞch sö, x· héi. V× vËy, ®Ó hiÓu râ mét c¸ch ®Çy ®ñ vµ s©u s¾c vÒ v¨n hãa cña ngưêi ViÖt Nam (c¶ qu¸ khø vµ hiÖn t¹i) th× kh«ng thÓ kh«ng ®Ò cËp ®Õn vai trß cña gia ®×nh, dßng hä trong sù ph¸t triÓn cña v¨n hãa téc ngưêi. Gia ®×nh l¹i ®ưîc coi lµ m«i trưêng ®Ó duy tr× vµ ph¸t triÓn v¨n hãa lµ bëi viÖc duy tr×, b¶o tån vµ ph¸t huy v¨n hãa téc ngưêi, trong ®ã cã v¨n hãa tinh thÇn ®Òu ®ưîc thùc hiÖn c¬ b¶n, ®Çu tiªn trong m«i trưêng gia ®×nh. ViÖc duy tr× vµ ph¸t huy v¨n hãa téc ngưêi thùc hiÖn trong gia ®×nh b»ng c¸ch trao truyÒn c¸c th«ng tin v¨n hãa téc ngưêi gi÷a c¸c thÕ hÖ, tõ giµ sang trÎ. Do sù kh¸c biÖt vÒ lÞch sö ph¸t triÓn vµ ®iÒu kiÖn kinh tÕ, x· héi mµ vai trß cña gia ®×nh trong viÖc truyÒn thô vµ ph¸t triÓn v¨n hãa cña tõng dßng hä, tõng téc ngưêi kh«ng biÓu hiÖn gièng nhau. Vai trß cña gia ®×nh trong duy tr× vµ ph¸t triÓn v¨n hãa téc ngưêi ®ưîc t¨ng lªn tõ ý thøc tù gi¸c téc ngưêi. V× thÕ cã thÓ coi mçi gia ®×nh lµ mét tÕ bµo mang tÝnh téc ngưêi ®éc lËp. Gia ®×nh lµ m«i trưêng ®Çu tiªn vµ cã vai trß quyÕt ®Þnh trong viÖc h×nh thµnh nh©n c¸ch con ngưêi. Th«ng qua c¸c ho¹t ®éng sinh ho¹t hµng ngµy, nghi lÔ trong gia ®×nh, dßng téc... chÝnh gia ®×nh ®· truyÒn l¹i cho con ch¸u nh÷ng tri thøc, kinh nghiÖm, kü n¨ng lao ®éng, ¶nh hưëng nghÒ nghiÖp, c¸c nghi lÔ, tËp qu¸n t«n gi¸o tÝn ngưìng cña thÕ hÖ trưíc cho thÕ hÖ sau. ViÖc trao truyÒn vµ gi¸o dôc trong gia ®×nh ®· rÌn luyÖn cho trÎ em quen dÇn víi c«ng viÖc ngay tõ khi cßn nhá vµ dÇn h×nh thµnh thãi quen trong c«ng viÖc theo giíi tÝnh. Trong qu¸ tr×nh nµy, mçi gia ®×nh ®Òu ph¶i lu«n cã g¾ng truyÒn l¹i cho con ch¸u nh÷ng kiÕn thøc, nh÷ng kinh nghiÖm cÇn thiÕt, nh÷ng gi¸ trÞ v¨n hãa truyÒn thèng cña téc ngưêi. V× thÕ gia ®×nh ®· ®ưîc coi lµ trưêng häc cña lao ®éng, cña cuéc sèng ®èi víi c¸c thÕ hÖ (§Æng C¶nh Khanh, Lª ThÞ Quý. 2007). Qu¸ tr×nh lưu truyÒn c¸c gi¸ trÞ v¨n hãa diÔn ra trong mèi quan hÖ gi÷a qu¸ khø, hiÖn t¹i vµ tư¬ng lai, c¸c gia ®×nh thùc hiÖn mét c¸ch cã ý thøc ®ång thêi còng lµ mét qu¸ tr×nh tù nhiªn. ChuyÓn tõ nÒn v¨n minh n«ng nghiÖp sang nÒn v¨n minh c«ng nghiÖp, hßa nhËp vµo thÕ giíi hiÖn ®¹i, cã sù giao thoa, tiÕp xóc víi c¸c quèc gia trªn thÕ giíi, gia ®×nh ViÖt Nam hiÖn nay vÉn tiÕp tôc ph¸t huy nh÷ng gi¸ trÞ ®¹o ®øc truyÒn thèng cña d©n téc ®ång thêi còng tõng bưíc tiÕp thu nh÷ng tư tưëng tiªn tiÕn cña thêi ®¹i. NÕu như trưíc kia, viÖc truyÒn thô c¸c gi¸ trÞ v¨n hãa gi÷a c¸c thÕ hÖ ®¬n thuÇn chØ mét chiÒu (tõ giµ sang trÎ) th× ngµy nay ®· mang tÝnh hai chiÒu (tõ thÕ hÖ trưíc sang thÕ hÖ sau vµ tõ thÕ hÖ trÎ sang thÕ hÖ giµ). Xu
8 Nghiªn cøu Gia ®×nh vµ Giíi. QuyÓn 25, sè 2, tr. 3-11 hưíng truyÒn thô v¨n hãa tõ thÕ hÖ trÎ sang thÕ hÖ giµ hiÖn nay chñ yÕu lµ trong c¸ch thøc lµm ¨n, s¶n xuÊt (¸p dông khoa häc kü thuËt hiÖn ®¹i...) vµ trong tiªu dïng (¨n mÆc, tư duy ®å dïng), trong hưëng thô c¸c gi¸ trÞ v¨n hãa... Nh÷ng chuÈn mùc v¨n hãa míi Êy nãi lªn quyÒn tù do c¸ nh©n, tÝnh ®éc lËp suy nghÜ s¸ng t¹o cña c¸ nh©n, c¸ch ®èi xö b×nh ®¼ng, d©n chñ gi÷a ngưêi víi ngưêi. Trong viÖc lưu truyÒn c¸c gi¸ trÞ v¨n hãa Êy cã mèi quan hÖ gi÷a sù thÝch nghi vµ sù vư¬n lªn cña thÕ hÖ trÎ. Như vËy, cã thÓ thÊy r»ng, bªn c¹nh vai trß cña x· héi, nhµ trưêng, c¸c tæ chøc ®oµn thÓ, th× gia ®×nh lµ mét m«i trưêng, thiÕt chÕ thuËn lîi ®Ó lưu truyÒn c¸c gi¸ trÞ vËt chÊt vµ tinh thÇn cña c¸c thµnh viªn. 3. §¶m b¶o vµ n©ng cao chÊt lưîng d©n sè, trang bÞ kiÕn thøc vÒ h«n nh©n vµ gia ®×nh cho thÕ hÖ trÎ Thùc hiÖn chøc n¨ng t¸i s¶n xuÊt ra con ngưêi, gia ®×nh hưíng vµo viÖc tháa m·n nhu cÇu cña mäi thµnh viªn trong gia ®×nh, anh em, dßng téc trong viÖc duy tr×, ph¸t triÓn nßi gièng, nhu cÇu lµm cha, lµm mÑ, nhu cÇu t¸i s¶n xuÊt d©n cư vÒ sè lưîng vµ chÊt lưîng. Trong quan niÖm xưa kia cña c¸c téc ngưêi, con c¸i lµ nguån lao ®éng vµ lµ søc m¹nh cña gia ®×nh, dßng hä, lµ chç nư¬ng tùa cña cha mÑ lóc vÒ giµ, lµ thÓ hiÖn quyÒn lùc cña gia ®×nh, dßng hä... §øa trÎ ®ưîc sinh ra ®ưîc coi lµ nguån vui, lµ niÒm h¹nh phóc cña mäi thµnh viªn, gãp phÇn lµm thay ®æi quy m« gia ®×nh c¶ vÒ mÆt sè lưîng thµnh viªn lÉn uy thÕ vÒ tinh thÇn ®èi víi céng ®ång. ChÝnh v× vËy, trong quan niÖm cña x· héi xưa, viÖc ®Î nhiÒu con lu«n ®ưîc khuyÕn khÝch, ngưêi ta chØ quan t©m ®Õn sè lưîng mµ chưa quan t©m nhiÒu ®Õn n©ng cao chÊt lư¬ng cuéc sèng cho tõng thµnh viªn trong gia ®×nh. Trong qu¸ tr×nh héi nhËp ngµy nay, gia ®×nh vÉn cã mét vai trß vµ vÞ thÕ hÕt søc quan träng. Vai trß c¬ b¶n cña gia ®×nh trong xu thÕ ph¸t triÓn hiÖn nay lµ n©ng cao chÊt lưîng cuéc sèng chÝnh lµ ph¸t triÓn kinh tÕ, ®¶m b¶o cuéc sèng cña c¸c thµnh viªn. Ph¸t triÓn ®ưîc kinh tÕ gia ®×nh lµ c¬ së vµ ®iÒu kiÖn thóc ®Èy x· héi ph¸t triÓn vµ héi nhËp. Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ thêi kú c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa, héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ như hiÖn nay, c¸c gia ®×nh bÞ t¸c ®éng kh¸c nhau bëi do nh÷ng hoµn c¶nh kh¸c nhau, mét bé phËn gia ®×nh ngµy cµng giµu lªn, mét bé phËn gia ®×nh ngµy cµng nghÌo ®i (NguyÔn H÷u Minh, TrÇn ThÞ V©n Anh, 2012). Vai trß cña gia ®×nh ®ưîc thÓ hiÖn râ ë sù ®ång t©m nhÊt trÝ trong lµm ¨n, cïng nhau bµn b¹c, b¶o ®¶m sù b×nh ®¼ng, d©n chñ trong quan hÖ vî chång, gi÷a c¸c thµnh viªn trong gia ®×nh, ®ång thêi ph¶i cã tr×nh ®é
NguyÔn ThÞ Song Hµ 9 kiÕn thøc nhÊt ®Þnh trong kinh doanh, biÕt häc tËp, n¾m b¾t c¸i míi trªn c¬ së tham kh¶o nh÷ng kinh nghiÖm thùc tiÔn trong d©n gian... Vai trß cña gia ®×nh trong viÖc n©ng cao chÊt lưîng d©n sè, chÊt lưîng cuéc sèng còng cÇn ph¶i dùa trªn quan ®iÓm ph¸t triÓn con ngưêi toµn diÖn vµ bÒn v÷ng, tøc lµ n©ng cao ®iÒu kiÖn sèng vµ ph¸t triÓn n¨ng lùc cña mçi c¸ nh©n trªn tÊt c¶ c¸c khÝa c¹nh cña ®êi sèng x· héi. ChÝnh v× vËy, tr¸ch nhiÖm sinh con vµ nu«i d¹y con c¸i trong gia ®×nh cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh æn ®Þnh møc sinh ë nưíc ta, ®ång thêi viÖc ch¨m sãc søc kháe cho trÎ em, ®¶m b¶o cho chóng ®ưîc ®i häc tõ mÉu gi¸o ®Õn ®¹i häc hoÆc cao h¬n, ®ßi hái sù quyÕt t©m rÊt lín cña gia ®×nh. §ång thêi, yªu cÇu cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ®Êt nưíc theo c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa vµ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ như hiÖn nay còng ®ßi hái c¸c gia ®×nh ph¶i cung cÊp cho x· héi nguån nh©n lùc cã chÊt lưîng vÒ tri thøc vµ tay nghÒ vµ nh©n c¸ch. Gia ®×nh cßn cã vai trß quan träng trong viÖc ph¸t triÓn t©m sinh lý, t×nh c¶m cña c¸c thµnh viªn cïng sinh sèng. Chóng ta biÕt r»ng ®iÒu kiÖn sinh ho¹t vËt chÊt cã ¶nh hưëng quyÕt ®Þnh ®Õn møc sèng song c¸c yÕu tè t×nh c¶m, t©m lý l¹i cã gi¸ trÞ hÕt søc quan träng ®Ó x©y dùng gia ®×nh h¹nh phóc. §iÒu cèt lâi ®Ó gi÷ g×n sù c©n b»ng t©m lý, t×nh c¶m trong gia ®×nh chÝnh lµ øng xö b×nh ®¼ng, d©n chñ, c«ng b»ng gi÷a vî vµ chång, cha mÑ vµ con c¸i, con trai vµ con g¸i; lµ sù quan t©m, yªu thư¬ng lÉn nhau. §iÒu ®ã gãp phÇn cñng cè ®é bÒn v÷ng cña gia ®×nh vµ lµ nÒn t¶ng gi¸o dôc con c¸i. Lµm ®ưîc ®iÒu nµy ®ßi hái gia ®×nh ph¶i tæ chøc cuéc sèng cã nÒ nÕp, khoa häc, cã sù hßa thuËn. Như vËy cã thÓ thÊy, gia ®×nh cã mét vai trß hÕt søc quan träng ®èi víi cuéc sèng cña tõng c¸ nh©n vµ cña toµn x· héi, tõ ®ã næi bËt tÝnh cÊp b¸ch vµ ý nghÜa thùc tiÔn cña gi¸o dôc cho thÕ hÖ trÎ khi chuÈn bÞ bưíc vµo h«n nh©n vµ x©y dùng cuéc sèng gia ®×nh. VÒ m¶ng gi¸o dôc h«n nh©n, vai trß gia ®×nh hiÖn nay ®ßi hái ph¶i ®ưîc ®Æt trong mèi quan hÖ gi÷a nh÷ng gi¸ trÞ v¨n hãa truyÒn thèng víi v¨n hãa hiÖn ®¹i. Trong c¸c gi¸ trÞ tư tưëng ®¹o ®øc truyÒn thèng, c¸i g× cÇn lo¹i bá, c¸i g× cÇn b¶o tån vµ ph¸t huy? TiÕp thu c¸i míi, c¸i hiÖn ®¹i th× lùa chän c¸i g× phï hîp víi hoµn c¶nh cña gia ®×nh, ®Êt nưíc, con ngưêi ViÖt Nam hiÖn nay. NÕu như «ng cha ta thưêng ca ngîi lßng thñy chung trong t×nh yªu ®«i løa, t×nh nghÜa s¾t son gi÷a ®«i vî chång, sù hi sinh cña cha mÑ, lßng hiÕu th¶o cña con c¸i, sù ®ïm bäc lÉn nhau trong hä hµng, dßng téc... lµ nh÷ng chuÈn mùc c¬ b¶n trong quan hÖ gia ®×nh, hä hµng th× ngµy nay cßn ®¸ng cæ vò, b¶o lưu hay kh«ng? HoÆc như trong x· héi truyÒn thèng trưíc ®©y c¸c bµ mÑ
10 Nghiªn cøu Gia ®×nh vµ Giíi. QuyÓn 25, sè 2, tr. 3-11 thưêng gi¸o dôc con c¸i lµ ph¶i gi÷ lÊy ch÷ trinh trưíc khi lËp gia ®×nh, nÕu trưêng hîp c« g¸i cã chöa trưíc h«n nh©n th× hä ®Òu ph¶i chÞu sù trõng ph¹t trưíc céng ®ång. Trong khi ®ã, ngµy nay nam n÷ chung sèng như vî chång trưíc khi cưíi cã chiÒu hưíng t¨ng lªn, ch÷ trinh kh«ng cßn lµ tiªu chÝ ®Ó ®¸nh gi¸ con ngưêi. §iÒu nµy cho thÊy sù kh¸c nhau trong suy nghÜ, nhËn thøc gi÷a c¸c thÕ hÖ. V× thÕ, sù kÕt hîp gi÷a nh÷ng tư tưëng truyÒn thèng vµ hiÖn ®¹i trong vÊn ®Ò gi¸o dôc t×nh yªu, h«n nh©n vµ gia ®×nh ®èi víi thÕ hÖ trÎ lµ vÊn ®Ò cÇn thiÕt. §iÒu c¨n b¶n ë ®©y lµ c¸c gi¸ trÞ v¨n hãa truyÒn thèng vµ hiÖn ®¹i cÇn ®ưîc chän läc, hßa hîp vµ bæ sung cho nhau (Vò Ngäc Kh¸nh, 1998). 4. Ng¨n chÆn, ®Èy lïi c¸c tÖ n¹n x· héi, ®¶m b¶o an ninh trËt tù x· héi Trong xu hưíng héi nhËp v¨n hãa, kinh tÕ, x· héi như hiÖn nay, tÖ n¹n x· héi nưíc ta ngµy cµng nhiÒu như trém c¾p, m¹i d©m, nghiÖn ngËp, bu«n b¸n phô n÷, trÎ em, HIV/AIDS... ®· vµ ®ang lµm cho x· héi mÊt an ninh, v¨n hãa bÞ mai mét. Trưíc nh÷ng ®iÒu ®ã, gia ®×nh lµ ®¬n vÞ ®Çu tiªn chÞu hËu qu¶ tai h¹i cña c¸c tÖ n¹n x· héi, song còng cÇn kh¼ng ®Þnh r»ng còng chÝnh tõ trong sinh ho¹t gia ®×nh, ®êi sèng gia ®×nh ®· lµm n¶y sinh c¸c tÖ n¹n trªn. Do ®ã viÖc ng¨n chÆn, ®Èy lïi c¸c tÖ n¹n x· héi th× gia ®×nh cã vai trß ®Æc biÖt quan träng. Ph¸t huy vai trß cña gia ®×nh còng lµ mét biÖn ph¸p ®Ó ®¶m b¶o an ninh trËt tù x· héi. Gia ®×nh chÝnh lµ m«i trưêng gi¸o dôc ®Ó mçi c¸ nh©n cã nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n ®Ó chèng l¹i tÖ n¹n x· héi. C¸c biÖn ph¸p như t¨ng cưêng c«ng t¸c qu¶n lý x· héi, kÞp thêi trõng trÞ nh÷ng kÎ g©y téi, hç trî c¸c biÖn ph¸p kinh tÕ (®µo t¹o nghÒ, t¹o c«ng ¨n viÖc lµm, c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn sinh sèng...) lµ c«ng viÖc cña §¶ng, Nhµ nưíc, cña céng ®ång x· héi, song c¸c biÖn ph¸p trªn sÏ kh«ng ®¹t ®ưîc kÕt qu¶ nÕu thiÕu ®i sù tham gia cña gia ®×nh. Tuy nhiªn ng¨n chÆn c¸c tÖ n¹n x· héi x©m nhËp vµo gia ®×nh, ®ång thêi lo¹i trõ c¸c nguyªn nh©n cã kh¶ n¨ng ®Èy c¸c thµnh viªn trong gia ®×nh vµo con ®ưêng téi lçi cÇn ph¶i cã sù phèi hîp chÆt chÏ tõ c¶ hai phÝa gia ®×nh vµ x· héi. 5. Gi¸o dôc vµ thùc hiÖn chÝnh s¸ch, ph¸p luËt Gia ®×nh chÝnh lµ m«i trưêng thuËn lîi ®Ó truyÒn b¸ vµ thùc hµnh chÝnh s¸ch, ph¸p luËt cña Nhµ nưíc. Th«ng qua c¸c ho¹t ®éng cña gia ®×nh, trong ®êi sèng sinh ho¹t thưêng ngµy mµ c¸c thµnh viªn, ®Æc biÖt lµ tÇng líp trÎ cã kiÕn thøc vÒ ph¸p luËt, ch¼ng h¹n như ph¸p luËt vÒ d©n sè, vÒ quyÒn trÎ em, vÒ LuËt h«n nh©n gia ®×nh, c¸c quy ưíc ®Ó thùc hiÖn vµ x©y
NguyÔn ThÞ Song Hµ 11 dùng ®êi sèng v¨n hãa míi, c¸c quy ®Þnh khi tham gia giao th«ng, quy ®Þnh vÒ b¶o vÖ m«i trưêng, quyÒn tù do t«n gi¸o tÝn ngưìng... Cã thÓ nãi gia ®×nh lµ mét thiÕt chÕ h¹ tÇng cña x· héi, cã vai trß rÊt lín trong c¸ch tæ chøc ®êi sèng cña con ngưêi. Trong mét ®êi ngưêi, con ngưêi sèng l©u nhÊt trong mét gia ®×nh vµ chÞu ¶nh hưëng cña nã s©u nhÊt trong viÖc h×nh thµnh nh©n c¸ch. Con ngưêi phô thuéc rÊt lín vµo gia ®×nh vµ nÒn gi¸o dôc mµ nã nhËn ®ưîc trong gia ®×nh. Gia ®×nh ®ưîc coi träng lu«n ®ưîc coi lµ mét nÐt sinh ho¹t v¨n hãa ®Æc trưng cña x· héi ViÖt Nam. Tãm l¹i, gia ®×nh lµ mét x· héi thu nhá vµ lµ mét thiÕt chÕ x· héi ®Æc thï võa chÞu sù t¸c ®éng m¹nh mÏ, liªn tôc cña c¸c chuyÓn biÕn x· héi, võa lµ ®éng lùc thóc ®Èy sù ph¸t triÓn x· héi. ë bÊt cø x· héi nµo, gia ®×nh lu«n gi÷ vai trß, vÞ trÝ quan träng, nhÊt lµ trong c«ng cuéc ®æi míi ®Êt nưíc như ë ViÖt Nam hiÖn nay. Cư¬ng lÜnh x©y dùng ®Êt nưíc trong thêi kú qu¸ ®é cña §¶ng ta chØ râ: gia ®×nh lµ tÕ bµo cña x· héi, lµ c¸i n«i th©n yªu nu«i dưìng c¶ ®êi ngưêi, lµ m«i trưêng quan träng gi¸o dôc nÕp sèng vµ h×nh thµnh nh©n c¸ch (Häc viÖn ChÝnh trÞ Quèc gia Hå ChÝ Minh, 2000). V× vËy, trong tư¬ng lai, cÇn ph¶i tuyªn truyÒn ®Ó n©ng cao nhËn thøc vÒ vÞ trÝ, vai trß cña gi¸o dôc gia ®×nh nãi riªng vµ gia ®×nh nãi chung, tõ ®ã cã nh÷ng chÝnh s¸ch nh»m cñng cè, t¨ng cưêng søc m¹nh cho gia ®×nh, ph¸t huy vai trß cña gia ®×nh trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ®Êt nưíc, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho gia ®×nh thùc hiÖn tèt c¸c chøc n¨ng c¬ b¶n lµ viÖc lµm hÕt søc cÇn thiÕt vµ ®óng ®¾n.n Tµi liÖu trÝch dÉn §Æng C¶nh Khanh, Lª ThÞ Quý. 2007. Gia ®×nh häc. Nxb. Lý luËn ChÝnh trÞ, Hµ Néi. Hå ChÝ Minh Toµn tËp. 1996. Nxb. ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi. Häc viÖn ChÝnh trÞ Quèc gia Hå ChÝ Minh. 2000. Gi¸o tr×nh lý luËn v¨n hãa vµ ®ưêng lèi v¨n hãa cña §¶ng, Nxb. ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi. NguyÔn H÷u Minh, TrÇn ThÞ V©n Anh. 2012. Nghiªn cøu gia ®×nh vµ giíi trong thêi kú ®æi míi. Nxb. Khoa hoc x· héi, Hµ Néi. Vò Ngäc Kh¸nh. 1998. V¨n hãa gia ®×nh ViÖt Nam, Nxb. V¨n hãa D©n téc, Hµ Néi.