Về vai trò của kinh tế thị trường trong sự phát triển xã hội

VÒ VAI TRß CñA KINH TÕ THÞ TR¦êNG<br /> TRONG Sù PH¸T TRIÓN x· héi<br /> <br /> Ph¹m xu©n hoµng(*)<br /> <br /> <br /> 1. Quan niÖm vÒ kinh tÕ thÞ tr−êng vµ ®Æc tr−ng ®éng kinh tÕ vµ ph−¬ng thøc vËn hµnh<br /> cña kinh tÕ thÞ tr−êng hiÖn ®¹i kinh tÕ, ph¸t huy t¸c dông ®iÒu tiÕt<br /> ho¹t ®éng kinh tÕ” (NguyÔn H÷u<br /> Cã kh«ng Ýt c¸ch hiÓu kh¸c nhau vÒ<br /> Quúnh, 1998, tr.111). (*)<br /> kinh tÕ thÞ tr−êng (KTTT). Theo nhµ<br /> kinh tÕ häc Paul A. Samuelson, nÒn Mét trong nh÷ng b¶n chÊt cña<br /> KTTT lµ mét nÒn kinh tÕ trong ®ã c¸c c¸ KTTT lµ c¹nh tranh ngang gi¸. ThÞ<br /> nh©n vµ c¸c h·ng t− nh©n ®−a ra c¸c tr−êng lµ n¬i quyÕt ®Þnh gi¸ c¶ c¸c lo¹i<br /> quyÕt ®Þnh chñ yÕu vÒ s¶n xuÊt vµ tiªu hµng hãa trong nÒn KTTT. ë ®ã, cung-<br /> dïng. HÖ thèng gi¸ c¶, thÞ tr−êng, lîi cÇu sÏ quyÕt ®Þnh gi¸ c¶ c¸c lo¹i hµng<br /> nhuËn vµ thua lç, khuyÕn khÝch vµ khen hãa, lµ tiÒn ®Ò quan träng cho viÖc thÞ<br /> th−ëng sÏ x¸c ®Þnh vÊn ®Ò c¸i g×, thÕ tr−êng ph©n bæ cã hiÖu qu¶ c¸c yÕu tè<br /> nµo, cho ai... (Paul A. Samuelson, cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt nh− vèn, lao<br /> Wiliam D. Nordhalls, 1948). Tõ ®iÓn ®éng, c«ng nghÖ...; viÖc s¶n xuÊt vµ trao<br /> kinh tÕ häc hiÖn ®¹i ®Þnh nghÜa, nÒn ®æi hµng hãa ph¶i dùa trªn c¬ së gi¸ trÞ<br /> KTTT “lµ mét hÖ thèng kinh tÕ trong ®ã cña hµng hãa, tøc c¬ së hao phÝ lao ®éng<br /> c¸c quyÕt ®Þnh vÒ viÖc ph©n bæ nguån x· héi cÇn thiÕt ®Ó s¶n xuÊt ra hµng hãa<br /> lùc vµ s¶n xuÊt ®−îc ®−a ra trªn c¬ së ®ã; gi¸ trÞ thÆng d− lµ yÕu tè quan träng<br /> c¸c møc gi¸ ®−îc x¸c ®Þnh qua nh÷ng trong thÞ tr−êng, nh÷ng s¶n phÈm míi<br /> giao dÞch tù nguyÖn gi÷a c¸c nhµ s¶n quyÕt ®Þnh sù tån vong cña kinh doanh<br /> xuÊt, ng−êi tiªu dïng, c«ng nh©n vµ chñ trong KTTT.<br /> së h÷u c¸c yÕu tè s¶n xuÊt” (David W. Theo chóng t«i, KTTT kh«ng chØ lµ<br /> Pearce, 1999, tr.634). Cßn §¹i tõ ®iÓn ph−¬ng thøc vËn hµnh kinh tÕ, h¬n thÕ,<br /> kinh tÕ thÞ tr−êng l¹i nhÊn m¹nh yÕu tè nã lµ c¬ chÕ vËn hµnh x· héi, trong ®ã<br /> ph−¬ng thøc, cho r»ng KTTT lµ “ph−¬ng trao ®æi vµ l−u th«ng hµng hãa diÔn ra<br /> thøc vËn hµnh kinh tÕ, lÊy thÞ tr−êng kh«ng n¬i nµo kh¸c ngoµi thÞ tr−êng,<br /> h×nh thµnh do trao ®æi vµ l−u th«ng ho¹t ®éng dùa trªn nh÷ng nguyªn t¾c<br /> hµng hãa lµm ng−êi ph©n phèi tµi cña thÞ tr−êng, thÞ tr−êng lµ n¬i quyÕt<br /> nguyªn chñ yÕu, lÊy lîi Ých vËt chÊt ®Þnh s¶n xuÊt còng nh− lîi nhuËn cña<br /> cung cÇu thÞ tr−êng vµ mua b¸n gi÷a<br /> hai bªn lµm c¬ chÕ khuyÕn khÝch ho¹t (*)<br /> ThS., ViÖn Th«ng tin Khoa häc x· héi.<br /> 38 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 1.2015<br /> <br /> <br /> c¸c chñ thÓ kinh tÕ; ®ång thêi quy ®Þnh dùa trªn nÒn t¶ng cña sù ph¸t triÓn khoa<br /> c¬ chÕ tån t¹i vµ vËn hµnh c¸c lÜnh vùc häc-c«ng nghÖ tiªn tiÕn vµ sö dông tèi ®a<br /> kh¸c cña ®êi sèng x· héi. ba trô cét: thÞ tr−êng, nhµ n−íc ph¸p<br /> KTTT hiÖn ®¹i lµ thuËt ng÷ phæ quyÒn, x· héi d©n sù ®Æt trong bèi c¶nh<br /> biÕn trong lý luËn kinh tÕ häc chÝnh trÞ, héi nhËp quèc tÕ mét c¸ch s©u réng.<br /> dïng ®Ó chØ giai ®o¹n hiÖn nay víi tr×nh Môc tiªu chung mµ nÒn kinh tÕ hiÖn ®¹i<br /> ®é hiÖn ®¹i cña sù ph¸t triÓn thÞ tr−êng h−íng tíi lµ sù h−ng thÞnh cña quèc gia,<br /> vµ ®Ó ph©n biÖt víi d¹ng tån t¹i cña thÞ d©n téc, sù giµu cã cña ng−êi d©n vµ sù<br /> tr−êng ë tr×nh ®é thÊp, s¬ khai, hoang b×nh ®¼ng gi÷a con ng−êi víi con ng−êi,<br /> d·, hoÆc thÞ tr−êng tù do nh−ng chØ dÜ nhiªn theo quan niÖm cña tõng quèc<br /> thuéc khu vùc l−u th«ng thuÇn tóy, phô gia. NhiÒu mÆt tr¸i cña thÞ tr−êng ®·<br /> thuéc gÇn nh− tuyÖt ®èi vµo s¶n xuÊt, ®−îc chÝnh phñ vµ ng−êi d©n c¸c n−íc<br /> do s¶n xuÊt vµ quan hÖ cung-cÇu cña kiÓm so¸t hoÆc kh¾c phôc mét c¸ch cã<br /> s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh. Trong KTTT hiÖn hiÖu qu¶ vµ xu thÕ ®ã ®ang ®−îc coi lµ<br /> ®¹i ng−êi ta chÊp nhËn sö dông c¸c chñ ®¹o cña c¸c nÒn kinh tÕ hiÖn ®¹i.<br /> thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c nhau, nh−ng<br /> Theo Baghat Elnadi vµ Adel Rifaat,<br /> kh«ng xem nhÑ hoÆc bá quªn vai trß cña<br /> “kh«ng cßn nghi ngê g× n÷a, thêi kú hiÖn<br /> sù ®iÒu tiÕt vÜ m«, v× thÕ KTTT hiÖn ®¹i<br /> ®¹i trïng hîp víi thêi ®iÓm thay ®æi vÞ<br /> th−êng ®−îc quan niÖm lµ KTTT “hçn<br /> thÕ cña thÞ tr−êng. Tõ chç chØ lµ n¬i<br /> hîp” hoÆc KTTT cã sù ®iÒu tiÕt.<br /> trao ®æi thø yÕu, nã trë thµnh l¸ phæi<br /> C¸c nÒn KTTT hiÖn nay trªn thÕ cña ho¹t ®éng x· héi, kh«ng gian ®iÒu<br /> giíi ®Òu cã xu h−íng vËn ®éng theo m« tiÕt ngay b¶n th©n nÒn s¶n xuÊt”<br /> h×nh nÒn KTTT hiÖn ®¹i. KTTT hiÖn ®¹i (Baghat Elnadi vµ Adel Rifaat, 1996, tr.8).<br /> cã nh÷ng ®Æc ®iÓm c¨n b¶n sau: mét lµ, Quan niÖm nµy ®· x¸c nhËn tÝnh chÊt<br /> chñ thÓ kinh tÕ cã tÝnh ®éc lËp cao, cã hiÖn ®¹i g¾n liÒn víi sù thay ®æi vai trß<br /> quyÒn tù chñ trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt, cña thÞ tr−êng. Theo ®ã khã cã thÓ ®−a<br /> kinh doanh; hai lµ, gi¸ c¶ c¬ b¶n do ra mét thêi ®iÓm cô thÓ x¸c ®Þnh tÝnh<br /> cung cÇu ®iÒu tiÕt, hÖ thèng thÞ tr−êng hiÖn ®¹i cña KTTT. Tuy nhiªn, c¨n cø<br /> ph¸t triÓn ®ång bé; ba lµ, nÒn kinh tÕ cã vµo ý kiÕn cña nhiÒu häc gi¶, chuyªn gia<br /> tÝnh më cao vµ vËn hµnh theo quy luËt kinh tÕ lçi l¹c, chóng t«i cho r»ng,<br /> vèn cã cña KTTT nh− quy luËt gi¸ trÞ, KTTT hiÖn ®¹i ®−îc ra ®êi cïng víi sù<br /> quy luËt cung-cÇu, quy luËt c¹nh tranh; thiÕt lËp mét thiÕt chÕ thÞ tr−êng cã<br /> bèn lµ, cã hÖ thèng ph¸p luËt cña b¶n tÝnh toµn cÇu giai ®o¹n I cña Tæ chøc<br /> th©n thÞ tr−êng vµ cña sù ®iÒu tiÕt vÜ Th−¬ng m¹i ThÕ giíi (WTO). Bëi lÏ,<br /> m« ngoµi thÞ tr−êng kh«ng ngõng hoµn KTTT ë tr×nh ®é hiÖn ®¹i, ®· g¾n liÒn<br /> thiÖn vµ ngµy cµng ®−îc chÊp nhËn. víi mét thÓ chÕ KTTT cã tÝnh toµn cÇu,<br /> Trong KTTT hiÖn ®¹i, do tËn dông cã quy −íc, ®Þnh chÕ râ rµng, kh«ng ®¬n<br /> ®−îc yÕu tè khoa häc-c«ng nghÖ, c¸c chñ gi¶n vµ dÔ dµng thùc hiÖn thñ ®o¹n kiÓu<br /> thÓ kinh tÕ ®· biÕt vËn dông KTTT mét “m¹nh ai nÊy th¾ng”, “c¸ lín nuèt c¸ bД<br /> c¸ch hîp lý, hiÖu qu¶ phôc vô sù ph¸t ngoµi luËt ch¬i chung. Vµ ®èi víi tõng<br /> triÓn con ng−êi vµ x· héi loµi ng−êi. §Æc quèc gia, vµo thêi ®iÓm hiÖn nay, tÝnh<br /> ®iÓm næi bËt cña KTTT hiÖn ®¹i lµ nÒn hiÖn ®¹i cña KTTT thÓ hiÖn ë chç thõa<br /> kinh tÕ kh«ng xem nhÑ lîi thÕ thêi ®¹i, nhËn c¸c quy luËt thÐp cña thÞ tr−êng<br /> VÒ vai trß cña kinh tÕ thÞ tr−êng… 39<br /> <br /> ®èi víi ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi, ®ång hÖ thÞ tr−êng vµ h¹n chÕ c¸c mÆt tr¸i<br /> thêi, ®Ò cao vai trß cña nhµ n−íc ph¸p cña thÞ tr−êng, sù tham gia ngµy cµng<br /> quyÒn g¾n liÒn víi sù tån t¹i cña x· héi s©u réng cña ng−êi d©n, trong sù kiÓm<br /> d©n sù (x· héi c«ng d©n), t¹o thµnh thÕ so¸t c¸c thÊt b¹i cña thÞ tr−êng, ®Æc biÖt<br /> ba trô cét cña sù ph¸t triÓn, kiÒm táa, lµ trong viÖc gi¶i quyÕt mèi quan hÖ<br /> ®èi träng víi tÝnh tù do kh«ng kiÓm so¸t gi÷a t¨ng tr−ëng kinh tÕ víi tiÕn bé,<br /> cña thÞ tr−êng. c«ng b»ng x· héi.<br /> §Æc tr−ng c¬ b¶n cña KTTT tù do 2. Vai trß cña kinh tÕ thÞ tr−êng ®èi víi sù ph¸t<br /> c¹nh tranh ë thêi kú ®Çu lµ duy tr× vµ triÓn kinh tÕ-x· héi cña c¸c quèc gia<br /> khuyÕn khÝch réng r·i tù do c¹nh tranh,<br /> tù do trao ®æi, tù do tiÕn hµnh c¸c ho¹t VÒ vai trß cña KTTT còng tån t¹i<br /> ®éng s¶n xuÊt kinh doanh trªn c¬ së tÝn nhiÒu quan niÖm kh¸c nhau, thËm chÝ<br /> hiÖu vµ sù ®iÒu tiÕt cña thÞ tr−êng, do tr¸i chiÒu nhau. Cã hai d¹ng quan niÖm<br /> vËy, ho¹t ®éng cña mäi chñ thÓ kinh tÕ, c¬ b¶n nh×n nhËn vÒ vai trß cña KTTT,<br /> sù vËn ®éng cña gi¸ c¶ ®Òu chÞu t¸c hoÆc ®Ò cao vai trß cña KTTT ®èi víi<br /> ®éng trùc tiÕp cña hÖ thèng quy luËt ph¸t triÓn x· héi, hoÆc lo l¾ng vµ bi<br /> KTTT (c¹nh tranh, cung-cÇu, gi¸ trÞ), quan vÒ ¶nh h−ëng tiªu cùc cña KTTT<br /> mµ nhµ kinh tÕ häc Adam Smith gäi lµ ®èi víi sù ph¸t triÓn x· héi. Nh×n chung,<br /> “bµn tay v« h×nh”. Trong giai ®o¹n vËn sù quan ng¹i vµ c¶nh gi¸c víi KTTT chØ<br /> ®éng, ph¸t triÓn thêi kú ®Çu cña KTTT lµ thiÓu sè, quan niÖm ñng hé KTTT<br /> tù do c¹nh tranh, nhµ n−íc cã vai trß chiÕm sè ®«ng vµ cã vÞ trÝ næi bËt trªn<br /> can thiÖp rÊt h¹n chÕ vµ mang tÝnh gi¸n c¸c diÔn ®µn kinh tÕ vµ lý luËn.<br /> tiÕp vµo c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ. Tiªu<br /> Quan ®iÓm chung nhÊt ®−îc thõa<br /> biÓu cña m« h×nh nµy lµ nÒn kinh tÕ<br /> nhËn réng r·i lµ KTTT - mét thµnh tùu<br /> T©y ¢u tõ thÕ kû XVI ®Õn gÇn cuèi thÕ<br /> cña v¨n minh nh©n lo¹i, ®−îc ph¸t triÓn<br /> kû XIX.<br /> m¹nh mÏ d−íi CNTB vµ tiÕp tôc ph¸t<br /> ¦u ®iÓm næi bËt cña KTTT tù do triÓn trong nh÷ng thÓ chÕ chÊp nhËn c¬<br /> c¹nh tranh thêi kú ®Çu lµ nÒn kinh tÕ chÕ thÞ tr−êng. KTTT, cã thÓ nãi cô thÓ<br /> ph¸t triÓn n¨ng ®éng, linh ho¹t, nh−ng h¬n lµ c¸c quan hÖ thÞ tr−êng, c¬ chÕ thÞ<br /> sù tån t¹i vµ vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ tr−êng ®· t¹o nªn mét sù thay ®æi cã<br /> theo h×nh thøc nµy ®Õn mét giai ®o¹n tÝnh chÊt næi bËt trong ®êi sèng lÞch sö<br /> nhÊt ®Þnh, khi tr×nh ®é x· héi hãa cña nh©n lo¹i. NhiÒu nghiªn cøu cho r»ng,<br /> lùc l−îng s¶n xuÊt cao, th× nh÷ng khuyÕt KTTT lµ kh«ng thÓ phñ nhËn, viÖc phñ<br /> tËt cña thÞ tr−êng ®−îc béc lé mét c¸ch nhËn KTTT ®èi víi ph¸t triÓn lµ mét<br /> m¹nh mÏ, m©u thuÉn néi t¹i trong ph¸t ®iÒu l¹c hËu, thËm chÝ sai lÇm. KTTT<br /> triÓn ngµy cµng gay g¾t, khñng ho¶ng trë thµnh mét trong ba trô cét chÝnh<br /> kinh tÕ cã søc tµn ph¸ nÆng nÒ. Cuéc cña nÒn v¨n minh nh©n lo¹i. VÒ ®iÒu<br /> khñng ho¶ng kinh tÕ thÕ giíi nh÷ng n¨m nµy, Dani Rodrik, §¹i häc Harvard<br /> 1929-1933 lµ mét minh chøng. nhËn ®Þnh “HÖ thèng thÞ tr−êng lµ mét<br /> Sù kh¸c nhau c¨n b¶n cña KTTT hÖ thèng siªu viÖt nhÊt xÐt vÒ tÝnh hiÖu<br /> hiÖn ®¹i so víi KTTT tù do c¹nh tranh qu¶ trong sù ®Þnh h−íng c¸c nç lùc c¸<br /> thêi kú ®Çu lµ vai trß cña nhµ n−íc ngµy nh©n h−íng tíi môc tiªu tiÕn bé vËt<br /> cµng t¨ng trong sù ph¸t huy c¸c quan chÊt chung cho c¶ x· héi” (TrÝch theo:<br /> 40 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 1.2015<br /> <br /> <br /> Trung t©m Khoa häc x· héi vµ Nh©n triÓn. Mét vµi thËp niªn gÇn ®©y, ng−êi<br /> v¨n Quèc gia, 2000, tr.119). ta bµn luËn vµ ñng hé rÊt nhiÒu vÒ vai<br /> trß nµy cña thÞ tr−êng. ThÕ giíi thu<br /> Khi nãi ®Õn nh÷ng nguyªn nh©n<br /> ®−îc v« vµn lîi Ých nhê t¨ng n¨ng suÊt<br /> chÝnh t¹o nªn cña c¶i, sù giµu m¹nh cña<br /> vµ sù thÞnh v−îng do c¬ chÕ thÞ tr−êng<br /> c¸c d©n téc, nhµ kinh tÕ häc Adam<br /> mang l¹i” (Amartya Sen, 2002, tr.30).<br /> Smith cã ®Ò cËp ®Õn hai yÕu tè lµ sù<br /> Chales Wheelan khi bµn vÒ søc m¹nh<br /> ph©n c«ng lao ®éng vµ ho¹t ®éng thÞ<br /> cña thÞ tr−êng cho r»ng, “kinh tÕ thÞ<br /> tr−êng. Mét trong nh÷ng nguyªn nh©n<br /> tr−êng gióp cuéc sèng cña chóng ta tèt<br /> chñ yÕu cña t¨ng tr−ëng lµ nhê sù ph¸t<br /> ®Ñp h¬n” (Chales Wheelan, 2008, tr.57).<br /> triÓn cña bu«n b¸n hµng hãa kh«ng<br /> Vµ “giao dÞch thÞ tr−êng cã lîi cho tÊt c¶<br /> nh÷ng gi÷a c¸c n−íc mµ cßn gi÷a c¸c<br /> c¸c bªn tham gia” (Chales Wheelan,<br /> th−¬ng nh©n trong mét n−íc. Nh÷ng<br /> 2008, tr.61), “thÞ tr−êng phï hîp víi<br /> ho¹t ®éng phøc t¹p cña c¸c lùc l−îng thÞ<br /> nhu cÇu thiÕt yÕu tÊt nhiªn sÏ thóc ®Èy<br /> tr−êng mang l¹i lîi Ých lín cho x· héi vµ<br /> chóng ta ®¹t ®Õn tiÒm n¨ng cña m×nh”<br /> n©ng cao møc sèng. Lîi Ých nµy do chÝnh<br /> (Chales Wheelan, 2008, tr.63).<br /> c¸c chñ thÓ tham gia thÞ tr−êng quyÕt<br /> ®Þnh, v« h×nh trung hä phôc vô lîi Ých Frank S. Robinson kh¼ng ®Þnh “cuéc<br /> chung cña x· héi. ChÝnh lîi Ých cña c¸c sèng cña chóng ta cã ®−îc nh÷ng tiÕn bé<br /> c¸ nh©n trong ®iÒu kiÖn thÞ tr−êng lµ lín lao nµy lµ dùa vµo sù t¸c ®éng cña<br /> ®éng lùc ®Ó con ng−êi tiÕn hµnh ho¹t nÒn KTTT tù do. So víi thÕ kû tr−íc,<br /> ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh mét c¸ch thu nhËp b×nh qu©n trªn thÕ giíi hiÖn<br /> m¹nh mÏ. ViÖc sö dông vµ thóc ®Èy c¸c nay ®· t¨ng lªn 5 lÇn, tøc 500%. Cuéc<br /> ho¹t ®éng khoa häc-c«ng nghÖ lµ nh»m sèng cña ng−êi d©n hiÖn nay còng ®−îc<br /> phôc vô nhu cÇu kinh doanh. Khi x· héi c¶i thiÖn tèt h¬n gÊp 5 lÇn so víi cuéc<br /> cµng ph¸t triÓn, nhu cÇu kinh doanh sèng cña ng−êi d©n vµo n¨m 1900”<br /> cµng ®−îc ®Èy m¹nh vµ ®Æt ra nh÷ng (Frank S. Robinson, 2013, tr.49).<br /> yªu cÇu míi vÒ tiÕn bé khoa häc-c«ng C¸c nhµ kinh ®iÓn cña chñ nghÜa<br /> nghÖ. Khoa häc-c«ng nghÖ ®Õn l−ît nã céng s¶n, trong thÕ kû XIX, ®· tõng<br /> l¹i t¹o ra nh÷ng thay ®æi lín trong sù thõa nhËn vÒ søc m¹nh cña CNTB, cña<br /> ph¸t triÓn x· héi, kh«ng chØ trong lÜnh ph−¬ng thøc s¶n xuÊt TBCN, r»ng: “giai<br /> vùc s¶n xuÊt, kinh doanh mµ cßn nhiÒu cÊp t− s¶n, trong qu¸ tr×nh thèng trÞ<br /> khu vùc kh¸c. MÆt kh¸c, Adam Smith giai cÊp ch−a ®Çy mét thÕ kû, ®· t¹o ra<br /> ®· thõa nhËn r»ng, KTTT tù do lµ lùc nh÷ng lùc l−îng s¶n xuÊt nhiÒu h¬n vµ<br /> l−îng cã søc m¹nh v« song thóc ®Èy tiÕn ®å sé h¬n lùc l−îng s¶n xuÊt cña tÊt c¶<br /> bé kinh tÕ, nh−ng còng chøa ®ùng c¸c c¸c thÕ hÖ tr−íc kia gép l¹i” (C. M¸c vµ<br /> m©u thuÉn néi t¹i s©u s¾c (Xem: ViÖn Ph. ¡ngghen, 2002, tr.603). Víi nhËn<br /> Hµn l©m Khoa häc x· héi ViÖt Nam, ®Þnh nµy, K. Marx vµ F. Engels cã hµm<br /> 2005, tr.100-101). ý nãi vÒ c¶ lùc l−îng s¶n xuÊt vµ quan<br /> Amartya Sen, nhµ nghiªn cøu kinh hÖ thÞ tr−êng trong CNTB. §iÒu nµy, vÒ<br /> tÕ ®−îc gi¶i Nobel Kinh tÕ n¨m 1998, lµ sau, ®−îc gi¸o s− G. Palmer b×nh luËn:<br /> ng−êi cã quan ®iÓm ñng hé KTTT. ¤ng “CNTB thÞ tr−êng tù do hiÖn ®¹i c¶i tiÕn<br /> cho r»ng, “thÞ tr−êng còng cã mét chøc kh«ng ph¶i b»ng b−íc ch©n chËm ch¹p<br /> n¨ng quan träng trong qu¸ tr×nh ph¸t cña nh÷ng thiªn niªn kû tr−íc mµ ngµy<br /> VÒ vai trß cña kinh tÕ thÞ tr−êng… 41<br /> <br /> cµng nhanh h¬n-®óng nh− nh÷ng ng−êi ®−îc lµm sao mét nhµ phª b×nh biÕt<br /> XHCN (nhÊt lµ Marx) vµ c¸c ®ång minh ®iÒu l¹i cã thÓ chèng l¹i c¬ chÕ thÞ<br /> cña hä, còng nh− nh÷ng ng−êi b¶o thñ tr−êng. Së dÜ c¸c vÊn ®Ò xuÊt hiÖn lµ do<br /> thï nghÞch víi thÞ tr−êng, nh÷ng ng−êi nh÷ng nguån gèc kh¸c chø kh«ng ph¶i<br /> c¶m thÊy ho¶ng hèt tr−íc thÕ giíi hiÖn do sù tån t¹i cña b¶n th©n thÞ tr−êng”<br /> ®¹i” (Tom G. Palmer, 2012, tr.15). G. (Amartya Sen, 2002, tr.169).<br /> Palmer cã sù so s¸nh vÒ KTTT hiÖn ®¹i Nh×n l¹i c¸c lo¹i h×nh s¶n xuÊt kinh<br /> víi KTTT tr−íc ®ã, r»ng, kh¸c víi doanh tõng tån t¹i trong lÞch sö, KTTT<br /> nh÷ng phiªn chî trong qu¸ khø, thÞ cã tÝnh hiÖu qu¶ cao nhÊt xÐt trªn nhiÒu<br /> tr−êng tù do hiÖn ®¹i kh«ng chØ lµ chç ph−¬ng diÖn. §ã lµ hiÖu qu¶ vÒ mÆt<br /> trao ®æi hµng hãa, mµ “lµ nh÷ng lµn kinh tÕ, hiÖu qu¶ vÒ viÖc sö dông nguån<br /> sãng ‘cña sù ph¸ hñy mang tÝnh s¸ng lùc vµ hiÖu qu¶ vÒ lîi Ých x· héi mang<br /> t¹o’; nh÷ng c¸i c¸ch ®©y m−êi n¨m lµ l¹i cho ®êi sèng con ng−êi. NhËn xÐt cña<br /> míi th× nay ®· trë thµnh cò kü, bÞ Martin Wolf, Phã Tæng biªn tËp vµ b×nh<br /> nh÷ng mÉu m· c¶i tiÕn hoÆc thiÕt bÞ luËn kinh tÕ cña Thêi b¸o Tµi chÝnh<br /> míi thÕ chç, nh÷ng kÕt cÊu ®Þnh chÕ, (Mü), vÒ thµnh qu¶ cña KTTT mét lÇn<br /> c«ng nghÖ vµ c¸ch thøc t−¬ng t¸c mµ n÷a kh¼ng ®Þnh søc sèng cña KTTT ®èi<br /> kh«ng ai cã thÓ t−ëng t−îng næi” (Tom víi v¨n minh nh©n lo¹i: “NÒn KTTT ®·<br /> G. Palmer, 2012, tr.17). So s¸nh nµy cho chiÕn th¾ng gÇn nh− ë kh¾p mäi n¬i -<br /> thÊy søc m¹nh cña KTTT hiÖn ®¹i ®èi vµ ®· bÞ chöi rña gÇn nh− ë kh¾p mäi<br /> víi sù ph¸t triÓn. n¬i. C¸c nhµ phª b×nh, trong ®ã cã<br /> Amartya Sen cho r»ng, vai trß cña kh«ng Ýt nhµ kinh tÕ häc, tuyªn bè r»ng<br /> thÞ tr−êng tõng bÞ nh×n nhËn sai lÖch, bÞ CNTB t¹o ra sù bÊt b×nh ®¼ng râ rµng,<br /> tÈy chay, bÞ bµi xÝch. Tuy nhiªn, hµng g©y nªn sù tµn ph¸ m«i tr−êng, vµ lµm<br /> chôc n¨m qua, nh×n nhËn cña con ng−êi suy yÕu d©n chñ. Sù thËt hoµn toµn<br /> vÒ KTTT ®· thay ®æi mét c¸ch ®Çy kÞch kh«ng ph¶i nh− vËy. KTTT lµ hÖ thèng<br /> tÝnh, thËm chÝ ®¶o ng−îc. HiÖn nay, kinh tÕ c«ng b»ng vµ nh©n ®¹o nhÊt mµ<br /> ng−êi ta thõa nhËn mét c¸ch phæ biÕn chóng ta tõng biÕt” (Martin Wolf, 2003).<br /> nh÷ng c¸i hay cña c¬ chÕ thÞ tr−êng cã Hµng tr¨m n¨m qua, c¸c x· héi<br /> tÝnh bao trïm ®Õn møc mµ d−êng nh− kh¸c nhau ®· sö dông KTTT ®Ó ph¸t<br /> nh÷ng c¸i h¹n chÕ cña KTTT kh«ng cßn triÓn kinh tÕ-x· héi, mÆc dï mÆt tr¸i<br /> lµ quan träng (Amartya Sen, 2002, cña nã nh− lµ mét tån t¹i hiÓn nhiªn.<br /> tr.133). Vµ “c¬ chÕ thÞ tr−êng ®· thµnh HiÖn nh÷ng n−íc ph¸t triÓn nhÊt thÕ<br /> c«ng lín trong nh÷ng ®iÒu kiÖn mµ c¸c giíi lµ nh÷ng n−íc ®· sö dông thÓ chÕ<br /> c¬ héi ®−îc chia sÎ mét c¸ch hîp lý” KTTT, sù thµnh c«ng cña hµng chôc<br /> (Amartya Sen, 2002, tr.169), ®Õn nçi mµ n−íc lµ nh÷ng b»ng chøng kh«ng thÓ<br /> “c¬ chÕ thÞ tr−êng”- c¸i mµ ®−îc ng−êi chèi c·i vÒ vai trß cña KTTT. Nh÷ng<br /> ta ñng hé mét c¸ch nhiÖt t×nh vµ còng bÞ n−íc G7 lµ nh÷ng n−íc ®i ®Çu vÒ ph¸t<br /> ng−êi ta ph¶n ®èi mét c¸ch kÞch liÖt - triÓn KTTT víi c¸c m« thøc kh¸c nhau.<br /> “lµ mét s¾p xÕp c¬ b¶n th«ng qua ®ã Trong ®ã, Mü lµ n−íc ph¸t triÓn tiªu<br /> nh©n d©n cã thÓ t¸c ®éng víi nhau vµ biÓu cho m« h×nh KTTT tù do. Cuéc<br /> tiÕn hµnh nh÷ng ho¹t ®éng cïng cã lîi. ®iÒu tra d©n ý cña Mü n¨m 2009 cho<br /> D−íi ¸nh s¸ng ®ã, thËt khã cã thÓ hiÓu thÊy, cã tíi 70% ng−êi Mü ñng hé KTTT<br /> 42 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 1.2015<br /> <br /> <br /> (David S. Pena, 2011, tr.37). C¸c n−íc tr−êng më réng trªn ph¹m vi thÕ giíi<br /> ch©u ¸ gÇn ®©y nh− NhËt B¶n, Hµn ®ang ph¬i mét lý lÏ dùa trªn tÝnh tham<br /> Quèc vµ mét sè n−íc c«ng nghiÖp míi lµ lam, bÊt b×nh ®¼ng vµ « nhiÔm mµ ®a sè<br /> nh÷ng minh chøng cho viÖc sö dông d©n chóng trªn tr¸i ®Êt ph¶i høng chÞu<br /> thµnh c«ng c¬ chÕ thÞ tr−êng. Nguyªn hËu qu¶. HÖ thèng nµy ®ang bÞ chØ trÝch<br /> Tæng thèng Hµn Quèc Kim Dae-jung, nh−ng ë nh÷ng møc ®é kh¸c nhau, tõ<br /> trong bµi ph¸t biÓu t¹i Héi th¶o quèc tÕ ph¶n ®èi toµn bé ®Õn chØ trÝch riªng<br /> vÒ “D©n chñ, KTTT vµ ph¸t triÓn”, ®· mét sè hËu qu¶ nµo ®ã” (Bahgat Elnadi<br /> nhÊn m¹nh: d©n chñ vµ KTTT lµ hai and Adel Rifaat, 1996, tr.9). Tuy ®iÒu<br /> b¸nh cña mét cç xe ngùa (DÉn theo: nµy ®−îc nãi c¸ch ®©y gÇn hai m−¬i<br /> Farrukh Iqbal, Jong-il You, 2002, tr.24). n¨m, nh−ng nã d−êng nh− vÉn ®óng víi<br /> «ng cho r»ng Hµn Quèc kh«ng thÓ ph¸t t×nh h×nh hiÖn nay.<br /> triÓn nÕu kh«ng g¾n KTTT vµ thùc hiÖn Trong nÒn KTTT hiÖn ®¹i, mét<br /> d©n chñ ®i liÒn víi nhau gièng hai b¸nh m×nh c¬ chÕ thÞ tr−êng kh«ng ®¶m b¶o<br /> cña mét cç xe ngùa. ®−îc sù ph¸t triÓn c©n ®èi nÒn kinh tÕ,<br /> Tuy nhiªn, KTTT nh− trªn ®· nãi hµm chøa nguy c¬ khñng ho¶ng kinh tÕ<br /> kh«ng hÒ lµ mét s¶n phÈm hoµn h¶o mµ cao. TiÕn sÜ Iu Knjazev nhËn xÐt: “LÞch<br /> ®Çy rÉy nh÷ng nguy c¬ vµ th¸ch thøc sö ph¸t triÓn cña CNTB trong hai thÕ<br /> ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi vµ kû gÇn ®©y cho thÊy r»ng (...) thÞ tr−êng<br /> m«i tr−êng. tù do hoµn toµn kh«ng ph¶i lµ mét c¬<br /> K. Marx vµ F. Engels ®· dÉn l¹i lêi chÕ hoµn thiÖn vµ trªn thùc tÕ, nã<br /> cña T. J. Dunning, r»ng: “T− b¶n sî kh«ng cã kh¶ n¨ng tù ®éng b¶o ®¶m sù<br /> t×nh tr¹ng kh«ng cã lîi nhuËn hoÆc lîi ph¸t triÓn tèi −u vµ liªn tôc cho nÒn<br /> nhuËn qu¸ Ýt, víi mét lîi nhuËn thÝch kinh tÕ” (Iu Knjazev, 2012, tr.808). HiÖn<br /> ®¸ng th× t− b¶n trë nªn can ®¶m. §−îc t−îng khñng ho¶ng kinh tÕ thÕ giíi n¨m<br /> ®¶m b¶o 10% lîi nhuËn th× ng−êi ta cã 1929-1933, 1997-1998 vµ 2008-2010<br /> thÓ dïng t− b¶n vµo ®©u còng ®−îc; cho thÊy sù bÊt æn ®Þnh cña KTTT.<br /> ®−îc 20% th× nã ho¹t b¸t h¼n lªn; ®−îc KTTT tù do ®· ®ang béc lé sù kh«ng<br /> 50% th× nã trë nªn thËt sù t¸o b¹o; hoµn h¶o trong sù vËn ®éng, c¸c chñ thÓ<br /> ®−îc 100% th× nã chµ ®¹p lªn mäi luËt kinh tÕ thiªn vÒ quan t©m ®Õn c¸c lîi<br /> lÖ cña loµi ng−êi; ®−îc 300% th× kh«ng Ých kinh tÕ, lîi nhuËn thùc tÕ h¬n lµ ®Æt<br /> cßn téi ¸c nµo lµ nã kh«ng d¸m ph¹m, c©n b»ng mèi quan hÖ gi÷a lîi Ých kinh<br /> dï cã nguy c¬ bÞ treo cæ” (C. M¸c vµ Ph. tÕ vµ lîi Ých x· héi. NÕu “chØ mét m×nh<br /> ¡ngghen, 1993, tr.1056). thÞ tr−êng th× kh«ng thÓ ng¨n chÆn<br /> Trong thêi ®¹i chóng ta, KTTT ®· cã ®−îc hiÖn t−îng vµ qu¸ tr×nh g©y tæn<br /> nhiÒu biÕn ®æi, mÆc dï hiÖn ®¹i h¬n, thÊt lîi Ých cña nhiÒu ng−êi tham gia thÞ<br /> v¨n minh h¬n nh−ng thùc tÕ, mÆt tr¸i tr−êng vµ g©y tæn thÊt cho x· héi nãi<br /> cña KTTT kh«ng hÒ mÊt ®i, dï cho nã cã chung” (Iu Knjazev, 2012, tr.811), do<br /> th¾ng thÕ. Bahgat Elnadi vµ Adel vËy ®ang cÇn ®Õn sù ®iÒu tiÕt h÷u hiÖu<br /> Rifaat nhËn ®Þnh, “hÖ thèng kinh tÕ cña c¸c chÝnh phñ vµ sù tham gia cña<br /> th¾ng thÕ hiÖn nay ®ang bÞ lªn ¸n. c¸c tæ d©n sù. KTTT kh«ng lµnh m¹nh<br /> Nguyªn t¾c chñ yÕu cña nã lµ c¹nh còng dÔ cã nguy c¬ dÉn tíi ®éc quyÒn,<br /> tranh lîi nhuËn bõa b·i trong mét thÞ trong nhiÒu tr−êng hîp sÏ k×m h·m sù<br /> VÒ vai trß cña kinh tÕ thÞ tr−êng… 43<br /> <br /> tiÕn bé cña khoa häc-c«ng nghÖ, nhÊt lµ tr−êng trë thµnh ph−¬ng thøc ph¸t<br /> khi sù ph¸t triÓn khoa häc-c«ng nghÖ cã triÓn kinh tÕ-x· héi −u viÖt th× ph¶i<br /> m©u thuÉn lîi Ých víi CNTB ®éc quyÒn. tháa m·n c¸c ®iÒu kiÖn sau: thÞ tr−êng<br /> NÕu KTTT t¹o nªn sù giµu cã th× ph¶i cã c¹nh tranh hoµn h¶o, th«ng tin<br /> ®ång thêi còng s¶n sinh ra bÊt c«ng, bÊt ®èi xøng, kh«ng cã c¸c ¶nh h−ëng ngo¹i<br /> b×nh ®¼ng x· héi vµ t¸i s¶n xuÊt më lai, ph¶i cã sù ®iÒu tiÕt h÷u hiÖu cña<br /> réng ra sù bÊt c«ng, bÊt b×nh ®¼ng ®ã. nhµ n−íc ph¸p quyÒn vµ sù tham gia<br /> Ngay c¶ khi kh©m phôc sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña x· héi d©n sù,v.v... ChÝnh<br /> thÇn kú cña thÞ tr−êng §«ng ¸, th× c¸c v× vËy, Amartya Sen còng khuyÕn c¸o<br /> nhµ nghiªn cøu còng ®· c¶nh b¸o: “Sù “cÇn coi viÖc sö dông réng r·i c¸c thÞ<br /> thËt ®¬n gi¶n lµ b¶n th©n thÞ tr−êng tù tr−êng víi viÖc ph¸t triÓn c¸c c¬ héi x·<br /> do kh«ng cho phÐp kh¾c phôc tÊt c¶ héi lµ mét bé phËn cña mét c¸ch tiÕp<br /> nh÷ng khã kh¨n vµ trong mét sè tr−êng cËn toµn diÖn vµ réng r·i h¬n...”<br /> hîp, nã ®· ®−a l¹i nh÷ng tæn h¹i (Amartya Sen, 2002, tr.151). Theo «ng,<br /> nghiªm träng ë c¸c n−íc nghÌo” (NhiÒu víi viÖc ®¸nh gi¸ c¬ chÕ thÞ tr−êng, ®iÒu<br /> t¸c gi¶, 2002, tr.123). §¹i héi ®ång Liªn quan träng lµ ph¶i chó ý ®Õn h×nh thøc<br /> Hîp Quèc n¨m 2012 trong triÓn khai cña thÞ tr−êng: liÖu chóng cã tÝnh c¹nh<br /> NghÞ quyÕt vÒ hµi hßa víi thiªn nhiªn tranh hay tÝnh ®éc quyÒn, liÖu mét sè<br /> còng ®Ò cËp tíi c¸ch nh×n nhËn míi: thÞ tr−êng cã thÓ bÞ mÊt ®i, ®ång thêi<br /> “ph¶i thay ®æi m« h×nh ph¸t triÓn hiÖn ph¶i c¨n cø vµo b¶n chÊt cña nh÷ng<br /> nay cña CNTB. Kh«ng thÓ cã m« h×nh ®iÒu kiÖn thùc tÕ ®Ó xem xÐt (Amartya<br /> t¨ng tr−ëng m·i m·i mµ kh«ng ¶nh Sen, 2002, tr.139). Bªn c¹nh ®ã, cÇn<br /> h−ëng tíi bÒn v÷ng cña thiªn nhiªn; ph¶i nh×n nhËn kh¸ch quan lµ, dï mÆt<br /> kh«ng thÓ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò “hµi hßa víi tèt hay mÆt xÊu cña KTTT th× ®Òu cã<br /> thiªn nhiªn” b»ng c¸c quy luËt cña thÞ kh¶ n¨ng chuyÓn hãa lÉn nhau. §iÒu<br /> tr−êng tù do lÊy lîi nhuËn lµm môc tiªu cÇn thiÕt lµ thùc hiÖn tèt qu¶n trÞ x· héi<br /> vµ dùa trªn thóc ®Èy tiªu dïng (NguyÔn ®Ó cã thÓ kh¾c phôc mÆt tr¸i cña thÞ<br /> ThÕ Chinh, 2013, tr.42-59). tr−êng, lµm chuyÓn hãa mÆt xÊu thµnh<br /> mÆt tèt, cã lîi nhÊt cho sù ph¸t triÓn<br /> Dï vai trß cña KTTT ®· ®−îc thõa<br /> tiÕn bé x· héi vµ con ng−êi
<br /> nhËn vµ sù thùc nã vÉn cßn nhiÒu<br /> khiÕm khuyÕt, song ®iÒu tÊt yÕu lµ nÒn<br /> Tµi liÖu tham kh¶o<br /> KTTT ®· cã ¶nh h−ëng lín ®Õn sù tån<br /> t¹i vµ ph¸t triÓn cña tõng quèc gia, tõng 1. Amartya Sen (2002), Ph¸t triÓn lµ<br /> d©n téc. KTTT vÉn lµ mèi quan t©m cña quyÒn tù do, Nxb. Thèng kª, Hµ Néi.<br /> nhiÒu nhµ nghiªn cøu trong ngµnh khoa 2. Baghat Elnadi and Adel Rifaat<br /> häc x· héi vµ nh©n v¨n. Vµ ngay c¶ khi (1996), “ThÞ tr−êng qua c¸c thêi ®¹i”,<br /> KTTT bÞ chØ trÝch lµ kÝch thÝch vô lîi, T¹p chÝ Ng−êi ®−a tin UNESCO.<br /> theo ®uæi lîi Ých c¸ nh©n th× ch−a h¼n 3. Bahgat Elnadi and Adel Rifaat<br /> ®· lµ xÊu, bëi chÝnh nã, dï muèn thõa (1996), “Ph¸t triÓn lµ g×”, b¶n dÞch,<br /> nhËn hay kh«ng, lµ ®éng lùc ®Ó ph¸t T¹p chÝ Ng−êi ®−a tin UNESCO.<br /> triÓn x· héi. 4. C. M¸c vµ Ph. ¡ngghen (1993), Toµn<br /> Tuy nhiªn, ®Ó c¬ chÕ thÞ tr−êng thùc tËp, tËp 23, Nxb. ChÝnh trÞ quèc gia,<br /> hiÖn tèt ®−îc chøc n¨ng cña m×nh, thÞ Hµ Néi.<br /> 44 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 1.2015<br /> <br /> <br /> 5. C. M¸c vµ Ph. ¡ngghen (2002), Toµn 13. Martin Wolf (2003), The Morality of<br /> tËp, tËp 4, Nxb. ChÝnh trÞ quèc gia, the Market, http://www.foreign<br /> Hµ Néi. policy.com/articles/2003/09/01/the_m<br /> 6. Chales Wheelan (2008), §«la hay l¸ orality_of_the_market<br /> nho? Lét trÇn c« nµng kinh tÕ häc, b¶n<br /> 14. NhiÒu t¸c gi¶ (2002), Mét chñ nghÜa<br /> dÞch, Nxb. Lao ®éng-x· héi, Hµ Néi.<br /> t− b¶n míi hay nh÷ng diÖn m¹o míi<br /> 7. NguyÔn ThÕ Chinh (2013), Kinh cña chñ nghÜa t− b¶n (b¶n dÞch),<br /> nghiÖm quèc tÕ trong c«ng t¸c b¶o vÖ Th«ng tin Khoa häc x· héi - chuyªn<br /> tµi nguyªn vµ m«i tr−êng, trong: “Chñ ®Ò, ViÖn Th«ng tin Khoa häc x· héi,<br /> ®éng øng phã biÕn ®æi khÝ hËu, ®Èy Hµ Néi.<br /> m¹nh c«ng t¸c b¶o vÖ tµi nguyªn, m«i<br /> tr−¬ng. Mét sè vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc 15. Paul A Samuelson, William D.<br /> tiÔn”, Nxb. ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi. Nordhalls (1948), Kinh tÕ häc, B¶n dÞch<br /> tiÕng ViÖt, Nxb. Tµi chÝnh, Hµ Néi, t¸i<br /> 8. David W. Pearce (1999), Tõ ®iÓn<br /> b¶n lÇn 1 (2007). http://reds.vn/index.<br /> kinh tÕ häc hiÖn ®¹i, Nxb. ChÝnh trÞ<br /> php/tri-thuc/kinh-te-hoc/2879-kinh-<br /> quèc gia, Tr−êng §¹i häc Kinh tÕ<br /> te-thi-truong-kchi-huy-hon-hop<br /> Quèc d©n, Hµ Néi.<br /> 9. David S. Pena (2011), “Chñ nghÜa x· 16. NguyÔn H÷u Quúnh (chñ biªn,<br /> héi thÕ kû XXI vµ bèn néi dung c¬ 1998), §¹i tõ ®iÓn kinh tÕ thÞ tr−êng,<br /> b¶n cña ph¸t triÓn bÒn v÷ng”, T¹p tµi liÖu dÞch, ViÖn Nghiªn cøu vµ<br /> chÝ TriÕt häc, sè 3 (238). Phæ biÕn tri thøc b¸ch khoa Hµ Néi.<br /> 10. Farrukh Iqbal, Jong-il You (chñ 17. Tom G. Palmer (2012), “DÉn nhËp:<br /> biªn, 2002), D©n chñ kinh tÕ thÞ §¹o lý cña chñ nghÜa t− b¶n”, trong:<br /> tr−êng vµ ph¸t triÓn tõ gãc nh×n ThÞ tr−êng vµ ®¹o ®øc, Nxb. Tri<br /> ch©u ¸, Nxb. ThÕ giíi, Hµ Néi. thøc, Hµ Néi.<br /> 11. Frank S. Robinson (2013), “Chñ<br /> nghÜa t− b¶n vµ c¸c gi¸ trÞ con 18. Trung t©m Khoa häc x· héi vµ Nh©n<br /> ng−êi”, b¶n dÞch, T¹p chÝ Th«ng tin v¨n Quèc gia (2000), T− duy míi vÒ<br /> Khoa häc x· héi, sè 7. ph¸t triÓn cho thÕ kû XXI, Nxb.<br /> ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi.<br /> 12. Iu Knjazev (2012), “T¸c ®éng cña<br /> cuéc khñng ho¶ng toµn cÇu ®Õn lý 19. ViÖn Hµn l©m Khoa häc x· héi ViÖt<br /> luËn vµ thùc tiÔn kinh tÕ”, b¶n dÞch, Nam (2005), “Adam Smith vµ c¸c<br /> trong: ViÖn Th«ng tin Khoa häc x· m©u thuÉn cña nÒn kinh tÕ thÞ<br /> héi (2012), Niªn gi¸m Th«ng tin tr−êng tù do”, trong: Kû yÕu Héi th¶o<br /> Khoa häc x· héi n−íc ngoµi, sè 3, bµn trßn cÊp cao lÇn thø nhÊt vÒ<br /> Nxb. Khoa häc x· héi, Hµ Néi. tæng kÕt 20 n¨m ®èi míi, Hµ Néi.<br />