Việt Nam trong tiểu vùng sông Mê Công - Cho một dòng sông phát triển bền vững: Phần 1

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:248

Thêm vào BST

Báo xấu

20
lượt xem 10
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Phần 1 cuốn sách "Việt Nam trong tiểu vùng sông Mê Công - Cho một dòng sông phát triển bền vững" trình bày tổng quan về điều kiện tự nhiên và cư dân tiểu vùng sông Mê Công, lịch sử các nước tiểu vùng sông Mê Công. Mời các bạn cùng tham khảo nội dung chi tiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Việt Nam trong tiểu vùng sông Mê Công - Cho một dòng sông phát triển bền vững: Phần 1

Chịu trách nhiệm xuất bản GIÁM ĐỐC - TỔNG BIÊN TẬP PGS.TS. PHẠM MINH TUẤN Chịu trách nhiệm nội dung PHÓ GIÁM ĐỐC – PHÓ TỔNG BIÊN TẬP ThS. NGUYỄN HOÀI ANH Biên tập nội dung: ThS. CÙ THỊ THÚY LAN ThS. NGUYỄN THỊ HẢI BÌNH ThS. LÊ THỊ THANH HUYỀN TRẦN PHAN BÍCH LIỄU Trình bày bìa: ĐẶNG THU CHỈNH Chế bản vi tính: BAN SÁCH QUỐC TẾ Đọc sách mẫu: PHÒNG BIÊN TẬP KỸ THUẬT – VIỆT HÀ Đăng ký xuất bản số: 2650-2022/CXBIPH/28-106/CTQG. Quyết định xuất bản số: 1558-QĐ/NXBCTQG, ngày 09/8/2022. ISBN: 978-604-57-7956-9. Nộp lưu chiểu tháng 8 năm 2022.
Cùng tham gia: TRẦN NGỌC DŨNG NGUYỄN THU HIỀN PHẠM THỊ THANH HUYỀN TỐNG THỊ QUỲNH HƯƠNG
5 LỜI NHÀ XUẤT BẢN Dòng sông Mê Công bắt nguồn từ cao nguyên Tây Tạng, nối liền 6 quốc gia Trung Quốc, Mianma, Thái Lan, Lào, Campuchia và Việt Nam. Với khoảng hơn 4.900 km chiều dài, con sông quốc tế này tạo ra những sinh cảnh độc đáo, các hệ sinh thái giàu có và nhiều vùng châu thổ phì nhiêu. Theo Tổ chức quốc tế về Bảo tồn thiên nhiên (World Wide Fund For Nature - WWF), khu vực Mê Công mở rộng, được mệnh danh là “bát cơm” của châu Á, cung cấp sinh kế và nguồn dinh dưỡng cho khoảng 80% trong số 300 triệu dân sống ở khu vực này. Con sông tràn ngập sự đa dạng sinh học; từ năm 1997 đến 2014, trung bình cứ mỗi tuần các nhà nghiên cứu phát hiện ra khoảng ba loài sinh vật mới. Cho đến cuối thế kỷ XX, sông Mê Công là một trong những dòng sông lớn cuối cùng trên trái đất không bị chặn dòng trên hầu hết toàn bộ chiều dài của sông và còn giữ được nhiều nét nguyên vẹn do chưa bị ngăn đập trên phần lớn dòng chảy. Sự sôi động của lưu vực sông Mê Công bắt đầu từ những năm cuối thế kỷ XX. Các nền kinh tế mới nổi trong khu vực và một Trung Quốc đang trỗi dậy đứng trước nhu cầu lớn về năng lượng phục vụ mục tiêu tăng trưởng nhanh đã đưa thủy điện trở thành tâm điểm trong các chiến lược đầu tư mới của cả chính phủ và khu vực tư nhân. Bên cạnh đó, gia tăng dân số trong lưu vực và biến động giá cả lương thực những năm gần đây đã thúc đẩy các quốc gia đầu tư mạnh mẽ hơn cho cơ sở hạ tầng, phục vụ phát triển và mở rộng sản xuất nông nghiệp. Dòng sông quốc tế này đang chứng kiến xu thế cạnh tranh trong việc sử dụng nguồn nước của
6 VIỆT NAM TRONG TIỂU VÙNG SÔNG MÊ CÔNG... mỗi quốc gia nhằm phục vụ nhu cầu phát triển của riêng mình, đi đôi với những hậu quả và thách thức tiềm tàng cho các quốc gia khác. Câu chuyện thủy điện trên dòng chính Mê Công dường như mới chỉ là những chi tiết bề nổi của bức tranh phát triển đầy phức tạp của Tiểu vùng sông Mê Công, vốn chứa đựng những động cơ và cạnh tranh lợi ích không chỉ của những quốc gia trong lưu vực mà cả các bên liên quan khác. Cuốn sách Việt Nam trong Tiểu vùng sông Mê Công - Cho một dòng sông phát triển bền vững do Vũ Đức Liêm và Ninh Xuân Thao đồng chủ biên tổng hợp những thông tin cơ bản xung quanh câu chuyện thủy điện trên dòng Mê Công và lợi ích cũng như thiệt hại của các bên liên quan, đặc biệt là hàng triệu người nghèo sống dựa vào nguồn tài nguyên phong phú của con sông này. Xuôi dòng Mê Công, cuốn sách ghi lại hành trình lịch sử của các quốc gia trong Tiểu vùng sông Mê Công, cung cấp cho độc giả bức tranh đa dạng về quá khứ của các tộc người, xã hội và quốc gia trong khu vực. Không ở đâu mà các truyền thống quá khứ vẫn ảnh hưởng sâu đậm lên tương quan hiện tại của các giao kết khu vực như ở Tiểu vùng sông Mê Công. Là một quốc gia cuối nguồn con sông này, Việt Nam đang đứng trước nguy cơ phải gánh chịu nhiều tác động to lớn chưa thể lường trước từ các chương trình, dự án phát triển trên dòng chính ở phía thượng nguồn. Trước tác động từ kịch bản phát triển của các quốc gia láng giềng, cuốn sách đề xuất một số giải pháp cho Việt Nam nhằm ứng phó với tác động của biến đổi khí hậu và quản lý tài nguyên thiên nhiên mà trọng tâm cụ thể là nước, đầm lầy, rừng; phát triển du lịch; thúc đẩy hợp tác tiểu vùng thông qua các tổ chức khu vực; sử dụng hợp lý các công cụ đầu tư và hỗ trợ phát triển. Xin giới thiệu cuốn sách cùng bạn đọc. Tháng 12 năm 2021 NHÀ XUẤT BẢN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA SỰ THẬT
7 MỤC LỤC LỜI GIỚI THIỆU 11 DẪN NHẬP 15 Phần thứ nhất TỔNG QUAN VỀ ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN VÀ CƯ DÂN TIỂU VÙNG SÔNG MÊ CÔNG 45 I. Điều kiện tự nhiên 47 II. Cư dân 52 Phần thứ hai LỊCH SỬ CÁC NƯỚC TIỂU VÙNG SÔNG MÊ CÔNG 59 I. Lịch sử Campuchia 61 1. Thời kỳ dựng nước đầu tiên (từ thời tiền sử đến thế kỷ VIII) 61 2. Thời kỳ Angkor 64 3. Thời kỳ hậu Angkor (1431-1863) 74 4. Thời kỳ thời kỳ thuộc Pháp (1864-1945) 81 5. Từ năm 1945 đến 1954 86 6. Từ năm 1954 đến 1993 90 7. Từ năm 1993 đến nay 99 II. Lịch sử Lào 104 1. Lịch sử Lào trước thế kỷ XIV 104 2. Thời kỳ phong kiến quân chủ 108 3. Thời kỳ thống trị của Pháp và Nhật (1893-1945) 116 4. Thời kỳ hiện đại (từ năm 1945 đến nay) 129
8 VIỆT NAM TRONG TIỂU VÙNG SÔNG MÊ CÔNG... III. Lịch sử Mianma 141 1. Lịch sử Mianma trước thế kỷ IX 141 2. Thời kỳ phong kiến đến trước năm 1886 142 3. Thời kỳ cai trị của thực dân Anh (1886-1947) 147 4. Thời kỳ sau khi giành độc lập dân tộc đến nay 149 IV. Lịch sử Thái Lan 165 1. Thời kỳ tiền sử và sơ sử 165 2. Những vương quốc đầu tiên của người Môn 166 3. Thời kỳ từ thế kỷ XIII đến cuối thế kỷ XVIII 167 4. Thời kỳ 1767-1932 172 5. Thời kỳ từ năm 1932 đến nay 182 V. Lịch sử Việt Nam 202 1. Các quốc gia trên lãnh thổ Việt Nam thời cổ đại 203 2. Thời kỳ Bắc thuộc và chống Bắc thuộc 207 3. Thời kỳ quân chủ trước năm 1884 212 4. Thời kỳ từ sau năm 1884 đến 1945 221 5. Thời kỳ 1945-1975 232 6. Thời kỳ 1975-2020 239 Phần thứ ba HỢP TÁC TIỂU VÙNG SÔNG MÊ CÔNG VÀ CÁC THÁCH THỨC ĐẶT RA Ở THẾ KỶ XXI 247 I. Các chương trình hợp tác trong Tiểu vùng sông Mê Công 249 1. Nhóm các cơ chế hợp tác nội vùng 249 2. Nhóm cơ chế hợp tác với các nước đối tác ngoài khu vực 284 II. Cạnh tranh chiến lược nước lớn ở khu vực Tiểu vùng sông Mê Công 302 1. Nhật Bản 303 2. Trung Quốc 310 3. Mỹ 322
MỤC LỤC 9 4. Xu hướng cạnh tranh nước lớn tại Tiểu vùng sông Mê Công và thách thức đối với khu vực 333 III. Vấn đề về quản lý nguồn nước và chống biến đổi khí hậu vùng hạ lưu sông Mê Công 345 1. Tầm quan trọng của vấn đề quản lý nguồn nước và thích ứng biến đổi khí hậu vùng hạ lưu sông Mê Công 346 2. Tham vọng khai thác tài nguyên của các nước thượng nguồn 349 3. Hệ quả từ các con đập 356 4. Biến đổi khí hậu, nước biển dâng và hệ quả 365 5. Thử thách đối với cơ chế hợp tác vùng 377 Phần thứ tư VIỆT NAM - NỖ LỰC CHO MỘT DÒNG SÔNG PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG 381 1. Đối với vấn đề kinh tế, xã hội 386 2. Đối với cạnh tranh chiến lược và hợp tác khu vực 388 3. Đối với vấn đề tài nguyên, môi trường và biến đổi khí hậu 397 KẾT LUẬN 407 TÀI LIỆU THAM KHẢO 417
10
11 LỜI GIỚI THIỆU Mê Công là một trong những thực thể tự nhiên tươi đẹp nhất trên trái đất, món quà tặng dành cho vùng Đông Nam Á lục địa. Dòng sông Mẹ, như cách gọi của người Lào, người Thái không chỉ tạo ra cảnh quan tự nhiên hùng vĩ trải dài hàng nghìn kilômét qua núi cao, vực sâu, thác nước mà còn có những đồng bằng trù phú, vựa lúa gạo của vùng Đông Nam Á, cùng những khung cảnh sinh thái đa dạng bậc nhất trên trái đất. Cuốn sách này kể về số phận của một vùng đất gắn với thăng trầm của dòng sông, nơi vận mệnh của con người và nền văn hóa, của xã hội và văn minh gắn liền với dòng Mê Công. Đó là dòng sông hiền hòa, mạch nguồn sự sống, cội rễ văn hóa, văn minh, tín ngưỡng tâm linh của hàng triệu người cư trú dọc đôi bờ qua hàng nghìn năm lịch sử. Dòng sông đã tặng cho cư dân các đồng bằng màu mỡ, nền nông nghiệp, các lễ hội và nghi thức tôn giáo, các vị thần và kho tàng thần thoại, các con đường giao thương và đưa lối cho các cuộc di cư. Đó là cơ sở ra đời của các nền văn hóa và văn minh rực rỡ, từ Óc Eo tới Luang Prabang, từ Angkor đến Vientiane, từ Tam giác Vàng tới Cần Thơ. Lịch sử của những người hành hương, dân di cư, các nhà buôn, giới tăng lữ, người mở đất và các bậc cai trị đi tìm kinh đô,… tất cả đều để lại dấu chân dọc đôi bờ Mê Công. Đó là dòng sông của tham vọng đế quốc thực dân, địa - chính trị và quyền lực. Dòng sông huyền bí đã dẫn lối cho các cuộc thám hiểm của người Pháp tìm tới vùng Vân Nam giàu có,
12 VIỆT NAM TRONG TIỂU VÙNG SÔNG MÊ CÔNG... để rồi kết thúc bằng một dự án thực dân thảm khốc: Liên bang Đông Dương. Dòng sông này cũng chính là nơi người Anh, người Thái và người Pháp mặc cả với nhau trên đôi vai của những cư dân bản địa. Để rồi một thế kỷ sau đó, cũng dòng Mê Công ghi dấu chứng tích cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc kiên cường của Việt Nam, Lào, Campuchia và Mianma. Trong những thập niên vừa qua, dòng Mê Công hùng vĩ tiếp tục song hành cùng bước chuyển mình về kinh tế, xã hội và hội nhập khu vực, quốc tế ở tầm mức chưa từng có của các quốc gia trong Tiểu vùng sông Mê Công - nơi phát triển năng động với tốc độ tăng trưởng thuộc nhóm hàng đầu thế giới. Nhưng ở đây cũng lại đang trở thành sân khấu chính của những mối quan hệ cạnh tranh chiến lược căng thẳng ở cấp độ khu vực và toàn cầu. Sự trỗi dậy của Trung Quốc đang gây nên những xáo trộn trong quan hệ kinh tế, xã hội, an ninh chính trị và hợp tác khu vực. Đó còn là một dòng sông đang kêu cứu. Sức sống của Mê Công - nguồn nước, đang bị cạn kiệt với tốc độ báo động. Nguy cơ của một dòng sông chết không phải là kịch bản xa vời nếu như các nước thượng nguồn tiếp tục quá trình xây dựng đập và chiếm giữ dòng chảy như hiện nay. Không chỉ đối mặt với nguy cơ cạn kiệt tài nguyên, khu vực này còn chịu tác động sâu sắc từ biến đổi khí hậu, tình trạng trái đất nóng lên và nước biển dâng. Chưa bao giờ vận mệnh của dòng sông, con người và xã hội hai bên bờ lại bị đe dọa nghiêm trọng đến thế. Trong những thách thức chung đối với khu vực cũng có thử thách riêng đối với Việt Nam. Việt Nam là một trong những nước sẽ gặp rủi ro lớn nhất do nằm ở hạ nguồn. Thực tế là lũ trên vùng đồng bằng Nam Bộ đã và đang biến mất. Nước mặn đã xâm nhập hàng trăm kilômét.
LỜI GIỚI THIỆU 13 Vựa lúa đồng bằng sông Cửu Long của dải đất hình chữ S đang bị đe dọa, cùng với đó là sự ảnh hưởng ngày càng nghiêm trọng đến sinh kế của hàng chục triệu người. Đó không phải là một kịch bản xa vời. Việt Nam nằm trong mười nước chịu tác động nặng nề nhất từ biến đổi khí hậu ở thế kỷ XXI, vì thế việc hiểu biết lịch sử, văn hóa vùng Mê Công, quá khứ, triển vọng và các vấn đề đặt ra đối với tài nguyên, cách thức các cộng đồng bản địa ứng phó với thiên tai, chiến tranh, dịch bệnh,… có ý nghĩa sống còn đối với tương lai của Việt Nam. Cùng với đó là câu chuyện cạnh tranh quyền lực địa - chính trị. Hành lang phía tây dọc tuyến sông Mê Công là trọng yếu đối với an ninh của người Việt. Tuy nhiên, sự trỗi dậy của Trung Quốc những năm gần đây đang gây ra nhiều áp lực kinh tế, địa - chính trị. Việt Nam từ chỗ là nhà đầu tư kinh tế số 1 ở Lào đã xuống vị trí thứ ba. Campuchia, trong vòng một thập niên, đã trở thành một trong những đồng minh thân thiết nhất của Bắc Kinh không chỉ trong phạm vi ASEAN mà còn trên toàn thế giới. Việc hoạch định chính sách kinh tế, xã hội, an ninh - quốc phòng, phát triển bền vững, thúc đẩy quan hệ đối ngoại khu vực của Việt Nam vì thế gắn chặt với các diễn biến ở vùng Mê Công. Trong các thập niên tới, Việt Nam được dự báo sẽ trở thành một cường quốc tầm trung. Triển vọng này phụ thuộc rất lớn vào nhãn quan địa - chính trị, khả năng nhận thức thời cuộc, nắm bắt xu hướng chuyển dịch trong quan hệ quốc tế và xây dựng chính sách tận dụng tối đa thời cơ, tiềm lực để phát triển. Và mọi phác thảo cho vị thế tương lai của Việt Nam đều không thể tách rời sự biến chuyển ở lưu vực Mê Công, nơi chúng ta có lợi ích cốt lõi. Đó là cơ sở để trong cuốn sách này, chúng tôi định vị Việt Nam trong bối cảnh của Tiểu vùng Mê Công
14 VIỆT NAM TRONG TIỂU VÙNG SÔNG MÊ CÔNG... từ quá khứ tới hiện tại, từ hợp tác khu vực tới các thách thức đang đặt ra hiện nay, nhằm hướng tới một dòng sông phát triển bền vững, hướng tới “một lưu vực sông Mê Công thịnh vượng về kinh tế, công bằng về xã hội và lành mạnh về môi trường”*. Nhân dịp này, chúng tôi xin trân trọng cảm ơn Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật đã giúp đỡ, ủng hộ trong quá trình biên soạn và biên tập cuốn sách. Chúng tôi cũng xin tỏ lòng biết ơn tới TS. Dương Duy Bằng đã dành thời gian đọc và góp ý cho bản thảo. Mặc dù đã có nhiều cố gắng trong quá trình biên soạn, nhưng đây là vấn đề rộng lớn, đa dạng, gắn kết nhiều quốc gia và nền văn hóa, vì thế các tác giả mong nhận được ý kiến phê bình, góp ý của độc giả để cuốn sách sẽ có chất lượng tốt hơn trong lần xuất bản sau. CÁC TÁC GIẢ * Tuyên bố của Hội nghị cấp cao Ủy hội sông Mê Công quốc tế lần thứ nhất, diễn ra vào tháng 4/2010 tại Thái Lan (BT).
15 DẪN NHẬP Không còn nghi ngờ gì nữa, không có bất cứ dòng sông nào cùng độ dài lại có tính cách độc đáo hay phi thường hơn thế. Francis Garnier Đoàn thám hiểm Mê Công, 1866-1868 Đây là câu chuyện của một vùng văn hóa, lịch sử, từ truyền thống đến hiện đại, từ các cơ tầng văn minh vĩ đại trong quá khứ tới quốc gia - dân tộc hiện đại, từ chiến tranh và diệt chủng tới sự hồi sinh, từ toàn cầu hóa, cạnh tranh chiến lược nước lớn tới các thách thức sống còn về môi trường, biến đổi khí hậu, cạn kiệt tài nguyên và sinh kế của con người. Đây cũng là câu chuyện về cách thức, vận mệnh và tương lai của Việt Nam đã, đang và sẽ gắn với một dòng sông. Dòng sông Mẹ Trải qua hàng nghìn năm lịch sử, Mê Công: dòng sông Mẹ (Mae Nam Khong) đã bồi đắp, kiến tạo môi trường sống cho các cộng đồng Đông Nam Á lục địa. Từ không gian sinh kế đó ra đời các nền văn hóa, văn minh rực rỡ, các tuyến giao thương, trao đổi tôn giáo, tri thức, kỹ thuật, văn hóa, kết nối các xã hội và con người trong khu vực. Dòng Mê Công đã tạo ra một không gian văn hóa, văn minh đa dạng với sự góp mặt của nhiều tộc người, ngôn ngữ
16 VIỆT NAM TRONG TIỂU VÙNG SÔNG MÊ CÔNG... và trình độ phát triển1. Đó là một không gian sôi động, bao gồm khung cảnh địa lý, xã hội,… trải rộng trên 6 quốc gia. Không phải chờ tới sự ra đời của Ủy hội sông Mê Công (Mekong River Commission - RMC) hay Tiểu vùng sông Mê Công mở rộng (Greater Mekong Subregion - GMS) thì khu vực này mới được nhận thức là một chỉnh thể văn hóa, văn minh, kinh tế, xã hội, mà quá trình này đã diễn ra hàng nghìn năm, một cách tự nhiên. Với chiều dài 4.909 km từ Tây Tạng tới các cửa sông trên vùng duyên hải Việt Nam, Mê Công là một trong số ít các dòng sông mà vùng đồng bằng ngập nước vẫn đang hoạt động theo chu kỳ hằng năm2. Con sông tạo ra nhiều hệ sinh thái đa dạng và đóng vai trò sống còn với các loài động, thực vật và cư dân cư trú dọc theo hai bên bờ. Với 850 loài cá, sông Mê Công là ngư trường nội địa lớn nhất thế giới, cung cấp sinh kế cho 60 triệu cư dân. Riêng sản lượng thủy sản đánh bắt trên dòng Mê Công đã chiếm 25% sản lượng đánh bắt từ các vùng nước nội địa toàn thế giới, đồng thời cung cấp 80% lượng thức ăn chứa protein cho cư dân lưu vực sông. Theo thống kê, quy mô ngành đánh bắt thủy sản trên sông Mê Công trị giá khoảng 2,5 tỷ USD. Trong khi đó, vùng đồng bằng mà con sông này tạo ra ở Việt Nam và Campuchia là một trong các vùng sản xuất lúa gạo lớn nhất trên trái đất 3. 1. Phạm Đức Dương: Có một vùng văn hóa Mê Công, Nxb. Khoa học xã hội, Hà Nội, 2007; George Coedes: The Making of Southeast Asia, University of California Press, Berkeley and Los Angeles, 1967; Charles Higham: The Civilization of Angkor, University of California Press, Berkeley and Los Angeles, 2004; Dougald J.W. O’Reilly: Early Civilizations of Southeast Asia, AltaMira Press, Lanham, 2007. 2. Chu kỳ này đang bị phá vỡ nghiêm trọng những năm gần đây. 3. Diversity and Natural Abundance in the Mekong Basin, http://www. mekongwatch.org/ platform/ bp/english1-1.pdf.
DẪN NHẬP 17 Bốn trong số 10 loài cá nước ngọt lớn nhất thế giới cư trú trên dòng Mê Công, trong đó có cá đuối gai (Himantura chaophraya) trọng lượng tới 600 kg; cá tra dầu (Pangasianodon gigas) dài tới 3 m, nặng 350 kg; và cá hô (Giant pangasius Catlocarpio siamensis) nặng 300 kg1. Tuy nhiên, phần lớn các loài cá này đang bị đe dọa bởi nạn đánh bắt quá mức và tình trạng cạn kiệt nguồn nước, môi trường sống bị đe dọa do các con đập từ phía thượng nguồn gây ra. Về mặt đa dạng sinh học, vùng sinh thái Mê Công chỉ đứng thứ hai sau vùng Amazon. Bên cạnh hàng trăm loài cá, khu vực này đóng góp 20.000 loài thực vật, 430 loài động vật, 1.200 loài chim, 800 loài bò sát và lưỡng cư cư trú trên một lưu vực rộng 795.000 km2. Sử gia người Hy Lạp Herodotus từng viết về mối quan hệ giữa dòng sông Nile với nền văn minh mà nó bồi đắp: Ai Cập là quà tặng của sông Nile. Một vai trò tương tự như thế cũng có thể được dùng để mô tả về dòng Mê Công và hệ thống gió mùa châu Á đối với các nền văn hóa, văn minh tiểu vùng. Không có dòng Mê Công sẽ không có Angkor, Phnom Penh, Luang Prabang, Vientiane và dải đô thị sầm uất vùng Nam Bộ, Việt Nam. Dòng sông văn hóa, lịch sử Cư dân lưu vực sông Mê Công sinh sống trên một địa bàn tự nhiên đa dạng nhưng có quan hệ gắn bó về nguồn gốc tộc người, ngôn ngữ và nhiều điểm gần gũi nhau về phong tục, tập quán do cùng gắn bó với nền nông nghiệp lúa nước, tương đồng trình độ phát triển và trong nhiều giai đoạn lịch sử cùng tiếp cận các nền văn hóa, tôn giáo hay sức ép ngoại xâm, ảnh hưởng từ bên ngoài. Những điểm tương đồng này đã góp phần làm 1. Diversity and Natural Abundance in the Mekong Basin, Ibid.
18 VIỆT NAM TRONG TIỂU VÙNG SÔNG MÊ CÔNG... cho Tiểu vùng sông Mê Công trở thành một khu vực địa lý, văn hóa, lịch sử có nhiều nét riêng biệt, giàu màu sắc và là một trong những cơ sở để các nước trong tiểu vùng hiện nay mở rộng và tăng cường quan hệ hợp tác toàn diện. Từ trong lịch sử, dòng Mê Công được mô tả huyền bí, hoang dã, nhất là với góc nhìn của người bên ngoài, từ vị sứ giả nhà Nguyên ở thế kỷ XIII Chu Đạt Quan cho tới các nhà thám hiểm người Pháp thế kỷ XIX1. Sông Mê Công có yếu tố địa lý thủy văn độc đáo, là điểm hội tụ, kết nối của tiểu vùng. Với chiều dài hàng nghìn kilômét cùng với hàng trăm chi lưu lớn nhỏ, chảy qua 6 quốc gia, dòng sông đã gắn kết các nước về mặt địa lý và là một trong những mạng lưới giao thông đường thủy huyết mạch của các cộng đồng dân cư khu vực từ thuở bình minh của lịch sử. Sự giao lưu giữa các nhóm cư dân cổ (từ văn hóa Hòa Bình) - cư trú trong thung lũng và hang động trên lãnh thổ miền Bắc Việt Nam, Lào, Thái Lan… để chia sẻ tiến bộ kỹ thuật, thuần hóa các loài cây họ bầu bí và xu thế di cư từ vùng cao xuống vùng thấp hơn đã xuất hiện ngay từ cuối kỷ Pleistocene và đầu kỷ Holocene2. Tiếp đó là sự phát triển của một loạt các di chỉ định cư, nông nghiệp, kim khí, đồ gốm và nhà nước,… gắn chặt với các thung lũng sông và đồng bằng ven biển. Di tích Wat Phon, nơi dựng nước của người Khmer, cách bờ sông Mê Công 5 km, 1. John Keay: Mad About The Mekong: Exploration And Empire In South East Asia, Harper Collins Publishers, London, 2012; Chu Đạt Quan: Chân Lạp phong thổ ký (Hà Văn Tấn dịch), Nxb. Thế giới, Hà Nội, 2006. 2. Kỷ Pleistocene cách ngày nay từ 2,58 triệu năm đến 11.700 năm. Kỷ Holocene vào khoảng 11.700 năm trước và còn tiếp tục đến nay. Xem J.M. Matthews: “A Review of the ‘Hoabinhian’ in Indo-China”, Asian Perspectives, August 1966, pp. 86-95; Chester Gorman: “The Hoabinhian and After: Subsistence Patterns in Southeast Asia during the Late Pleistocene and Early Recent Periods”, World Archaeology, No. 3, August 1971, pp. 300-320.