Yêu cầu đặt ra đối với giảng viên toán ở các trường đại học sư phạm trong đổi mới chương trình giáo dục phổ thông

YÊU CẦU ĐẶT RA ĐỐI VỚI GIẢNG VIÊN TOÁN<br /> Ở CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TRONG<br /> ĐỔI MỚI CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG<br /> Phạm Nguyễn Hồng Ngự1<br /> Tóm tắt: Mục tiêu của nội dung giáo dục môn Toán trong trương trình giáo dục<br /> phổ thông mới đã thay đổi; từ việc đào tạo chú trọng “nội dung” sang đào tạo chú<br /> trọng năng lực. Sản phẩm của giáo dục Toán ở phổ thông là những học sinh có năng<br /> lực Toán học và biết vận dụng kiến thức Toán học vào thực tiễn. Vì vậy giảng viên<br /> Toán ở các trường đại học sư phạm - người đào tạo thế hệ Thầy cô giáo dạy Toán phổ<br /> thông trong tương lai cũng phải thay đổi. Bài viết bàn về một số yêu cầu của giảng<br /> viên Toán ở các trường đại học sư phạm trong chương trình giáo dục mới và một số<br /> giải pháp nhằm bồi dưỡng giảng viên sư phạm Toán đáp ứng chương trình giáo dục<br /> phổ thông môn Toán mới (dự kiến áp dụng từ năm học 2019 -2020).<br /> Từ khóa: chương trình giáo dục phổ thông môn Toán mới, giảng viên sư phạm<br /> Toán.<br /> A. Đặt vấn đề<br /> Toán học là môn khoa học tự nhiên có nguồn gốc từ thực tế, thông qua lao<br /> động sản xuất mà con người xuất hiện nhu cầu giải quyết các vấn đề gặp phải và từ<br /> đó hình thành nên các khái niệm, công thức toán học. Khi Toán học phát triển lại<br /> quay trở lại giải quyết những vấn đề nảy sinh trong cuộc sống. Quá trình này được<br /> vận hành mãi và tuân thủ theo quy luật vận hành của thực tiễn xã hội.<br /> Chính vì tầm quan trọng của Toán học mà từ xưa đến nay, Toán học luôn là môn<br /> học bắt buộc ở chương trình phổ thông từ tiểu học, trung học cơ sở đến trung học phổ<br /> thông (THPT). Chương trình giáo dục phổ thông mới tiếp tục khẳng định vai trò của<br /> môn Toán khi xem Toán là một trong những môn bắt buộc được dạy ở tất cả các lớp<br /> với thời lượng cao (lớp 10: 105 tiết, lớp 11: 140 tiết, lớp 12: 140 tiết). [2]<br /> Trường đại học sư phạm là cơ sở có nhiệm vụ chính là đào tạo giáo viên đủ<br /> nhân cách, đủ tri thức đáp ứng yêu cầu của chương trình đổi mới giáo dục. Có quan<br /> tâm đến chất lượng giảng viên ở các trường sư phạm thì mới hy vọng đào tạo nên<br /> những người giáo viên đầy đủ phẩm chất, năng lực trong tương lai.<br /> <br /> 1<br /> <br /> . ThS. Khoa Toán, trường Đại học Quảng Nam<br /> <br /> 1<br /> <br /> PHẠM NGUyễN HồNG NGỰ<br /> <br /> Đào tạo và bồi dưỡng năng lực cho giáo viên là vấn đề đã và đang được các nhà<br /> nghiên cứu trong nước và trên thế giới quan tâm, xem [1], [3], [4], [5], [6], [10], …Đặc<br /> biệt trong [3], Bùi Minh Đức đã đưa ra khung phẩm chất và năng lực nghề nghiệp của<br /> giảng viên ĐHSP nói chung gồm 9 tiêu chuẩn (01 tiêu chuẩn về phẩm chất và 08 tiêu<br /> chuẩn về năng lực), 21 tiêu chí và 79 các chỉ báo, chỉ số hành vi.<br /> Trong báo cáo này, chúng tôi nêu lên những yêu cầu đặt ra đối với giảng viên sư<br /> phạm Toán trong chương trình giáo dục phổ thông mới, và một số giải pháp trong việc<br /> bồi dưỡng giảng viên sư phạm Toán.<br /> B. Nội dung<br /> 1 . Nhiệm vụ của môn Toán trong chương trình giáo dục phổ thông mới<br /> Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể được Bộ giáo dục và đào tạo ban hành<br /> tháng 8 năm 2017, với mục tiêu đào tạo học sinh phát triển hài hòa về thể chất và tinh<br /> thần, trở thành người học tích cực, tự tin, có ý thức lựa chọn nghề nghiệp và học tập<br /> suốt đời; có những phẩm chất tốt đẹp và năng lực cần thiết để trở thành người công<br /> dân có trách nhiệm, người lao động có văn hóa, cần cù, sáng tạo, đáp ứng nhu cầu phát<br /> triển của cá nhân và yêu cầu của sự nghiệp xây dựng, bảo vệ đất nước trong thời đại<br /> toàn cầu hóa và cách mạng công nghiệp mới. [2] Trong đó, quan niệm “năng lực” là<br /> thuộc tính cá nhân được hình thành, phát triển nhờ tố chất sẵn có và quá trình học tập,<br /> rèn luyện, cho phép con người huy động tổng hợp các kiến thức, kỹ năng và các thuộc<br /> tính cá nhân khác như hứng thú, niềm tin, ý chí,… thực hiện thành công một loại hoạt<br /> động nhất định, đạt kết quả mong muốn trong những điều kiện cụ thể.<br /> Ở bậc THPT, nhiệm vụ của giáo dục là giúp học sinh tiếp tục phát triển những<br /> phẩm chất, năng lực của người lao động, ý thức và nhân cách công dân, khả năng tự<br /> học.<br /> Giáo dục Toán học đóng vai trò chủ đạo trong việc hình thành và phát triển cho<br /> học sinh những năng lực chung và năng lực Toán học với các thành tố cốt lõi là: năng<br /> lực tư duy và lập luận toán học, năng lực mô hình hóa toán học, năng lực giải quyết<br /> vấn đề toán học, năng lực giao tiếp toán học, năng lực sử dụng các công cụ và phương<br /> tiện học toán. Đồng thời phát triển kiến thức, kỹ năng then chốt và tạo cơ hội để học<br /> sinh được trải nghiệm, áp dụng toán học vào đời sống thực tiễn, tạo dựng sự kết nối<br /> giữa các ý tưởng toán học, giữa toán học với các môn học khác và giữa toán học với<br /> đời sống thực tiễn.[2]<br /> Như vậy, chương trình giáo dục phổ thông mới chú trọng vào việc kết nối toán<br /> học với thực tiễn, chúng ta không đào tạo những học sinh giỏi toán thuần túy mà đào<br /> tạo một học sinh biết vận dụng những kiến thức toán đã học vào thực hành, phục vụ<br /> chính cho nhu cầu của bản thân học sinh đó trong thực tiễn cuộc sống hằng ngày. Đây<br /> là xu hướng giáo dục chung mà các quốc gia tiên tiến trên thế giới như Úc, Singapore,<br /> 2<br /> <br /> PHẠM NGUyễN HồNG NGỰ<br /> <br /> Hà Lan, Nhật,… [9] đã và đang tiến hành. Một học sinh sau khi học xong chương<br /> trình giáo dục phổ thông mới sẽ có các năng lực cơ bản về Toán học như sau:<br /> Năng lực mô hình hóa Toán học: Là khả năng học sinh vận dụng tri thức toán<br /> học vào đời sống thực tiễn, kết nối được những tình huống diễn ra trong cuộc sống<br /> hằng ngày với tri thức toán học, biểu diễn tình huống thực tiễn bằng một mô hình toán<br /> học gắn với tri thức toán học đã biết nào đó.<br /> Năng lực giải quyết vấn đề: Là khả năng học sinh vận dụng hiểu biết Toán của<br /> mình, giải quyết những vấn đề thường gặp trong cuộc sống như mua bán, trao đổi hàng<br /> hóa, hay khả năng học sinh vận dụng kiến thức toán học của mình giải quyết những<br /> vấn đề mà một bài toán đặt ra trong từng bước giải.<br /> Năng lực tư duy và lập luận Toán học: Là khả năng suy nghĩ, so sánh, phân<br /> tích, tổng hợp, trừu tượng, khái quát hay đặc biệt hóa các khái niệm, tính chất toán<br /> học; Sử dụng khả năng suy luận, lập luận của mình để tìm kiếm thuật giải, lời giải, hay<br /> tìm kiếm những quy luật toán học vận hành trong cuộc sống.<br /> Năng lực giao tiếp: Là khả năng học sinh trình bày những hiểu biết toán học<br /> hay hiểu biết cuộc sống của mình với người khác, trình bày, thuyết phục những người<br /> khác công nhận những kết quả, ý kiến của mình, lắng nghe và ghi nhận những hiểu<br /> biết Toán học của người khác.<br /> Năng lực sử dụng phương tiện, công cụ Toán học: Là khả năng lựa chọn những<br /> công cụ Toán học phù hợp với vấn đề thực tiễn hay toán học mà mình đang gặp phải,<br /> vận dụng linh hoạt, sáng tạo những phương tiện này trong quá trình giải toán hay áp<br /> dụng toán vào thực tiễn.<br /> Đây là nhiệm vụ nặng nề, xuyên suốt trong chương trình giáo dục phổ thông, ở<br /> tất cả các cấp học. Giáo viên Toán ở phổ thông - người thực hiện nhiệm vụ này, vì vậy<br /> mà cũng phải được yêu cầu cao về năng lực nghề nghiệp.<br /> 2. Vai trò và yêu cầu của giảng viên sư phạm Toán trong sự nghiệp đổi mới<br /> giáo dục<br /> Giảng viên sư phạm Toán là người đào tạo ra những giáo viên dạy toán trong<br /> tương lai; là thành phần nòng cốt trong việc bồi dưỡng năng lực chuyên môn cho giáo<br /> viên ở phổ thông, là người kết nối giữa chương trình phổ thông và người thực hiện<br /> chương trình phổ thông.<br /> Chúng ta không thể đòi hỏi một giáo viên Toán ở trường THPT trong tương lai<br /> hình thành và bồi dưỡng những năng lực Toán học nói trên cho học sinh của họ khi<br /> mà họ không có đủ các biểu hiện của năng lực Toán học. Vì vậy, người giảng viên sư<br /> phạm Toán, không những phải có đầy đủ các năng lực toán học mà còn có năng lực<br /> <br /> 3<br /> <br /> PHẠM NGUyễN HồNG NGỰ<br /> <br /> giảng dạy, truyền đạt hình thành cho sinh viên của mình phương pháp, cách thức tổ<br /> chức hoạt động dạy theo hướng tiếp cận năng lực.<br /> Mối quan hệ giữa năng lực nghề nghiệp của giảng viên sư phạm với năng lực<br /> của giảng viên phổ thông và năng lực toán học của học sinh phổ thông có thể được sơ<br /> đồ như sau:<br /> <br /> Nhiều xu thế giáo dục mới đã và đang được nghiên cứu trên thế giới cũng đã<br /> khẳng định rằng để đào tạo học sinh phổ thông đạt được các năng lực Toán học nêu<br /> trên thì phải có những người Thầy hiểu biết và có năng lực Toán học như thế. Dựa trên<br /> các nghiên cứu [1], [3], [4], [5], [6],… theo chúng tôi người giảng viên sư phạm Toán<br /> cần thỏa mãn các yêu cầu mà giáo dục đặt ra như sau:<br /> Trước hết phải có đạo đức, nhân cách, có cách hiểu, cách nhìn nhận đúng về sự<br /> cấp thiết của đổi mới giáo dục ở phổ thông hiện nay và ở cả trong chương trình đào<br /> tạo sinh viên sư phạm Toán. Chúng ta phải nhìn thấy được mục tiêu môn Toán hướng<br /> tới là chú trọng kết nối giữa kiến thức toán học với các môn học khác và với cuộc sống<br /> để thay đổi cách hiểu đối với những môn Toán mà mình được đảm nhiệm ở bậc đại<br /> học.<br /> Thứ hai là phải đảm bảo về chuyên môn, trình độ tri thức phù hợp. Mỗi giảng<br /> viên phải là người có khả năng truyền đạt chính xác các tri thức toán học đến sinh viên,<br /> theo hướng vận dụng tri thức Toán học vào thực tiễn và các vấn đề xã hội. Nếu chúng<br /> ta chỉ có các tri thức Toán học hàn lâm như trước đây, thì sẽ bỏ qua sự kết nối giữa<br /> toán học với thực tiễn, sẽ không bồi dưỡng được cho sinh viên những năng lực cấp<br /> thiết như năng lực mô hình hóa, năng lực giải quyết vấn đề.<br /> Thứ ba là có phương pháp giảng dạy phù hợp; chuyển đổi từ lối dạy học truyền<br /> thống, thụ động sang phương pháp dạy học tích cực, kiến tạo. Giảng viên phải đóng<br /> vai là giáo viên phổ thông, xem sinh viên như là các học sinh ở bậc phổ thông để tổ<br /> chức tiết dạy phù hợp. Thông qua những tiết học như thế, sinh viên sẽ hiểu được vai<br /> trò của người thầy, hiểu được công việc mình được đảm nhiệm trong tương lai, và việc<br /> dạy học sau này là sự tái hiện có sáng tạo các tri thức đã được học.<br /> Thứ tư là giảng viên sư phạm Toán cần có năng lực thích ứng [1]. Xã hội thay<br /> đổi không ngừng, vì vậy giáo dục cũng phải thay đổi để phù hợp với những yêu cầu<br /> 4<br /> <br /> PHẠM NGUyễN HồNG NGỰ<br /> <br /> của xã hội. Nếu giảng viên sư phạm không thích ứng với những thay đổi đó để thay<br /> đổi mình, vận hành tư duy theo lối tư duy mới sẽ bị cô lập, bị tụt hậu và không đào tạo<br /> được thế hệ giáo viên mới đáp ứng yêu cầu của xã hội.<br /> Thứ năm là có khả năng tự bồi dưỡng, nghiên cứu khoa học, hợp tác quốc tế, kỹ<br /> năng sử dụng công nghệ thông tin, ngoại ngữ trong giao tiếp. Với xu hướng hội nhập<br /> như hiện nay, người giáo viên cần có kỹ năng mềm để khai thác được nguồn tư liệu<br /> quý báu từ các cơ sở giáo dục đào tạo trong và ngoài nước, trên mạng truyền thông,...<br /> Đồng thời trong quá trình giảng dạy, sẽ gặp những bài toán thực tiễn được mô hình<br /> hóa thành những bài toán với các công thức phức tạp, cồng kềnh; việc sử dụng các hỗ<br /> trợ từ công nghệ sẽ rất hữu ích cho sinh viên - người giáo viên sau này. Từ đó hình<br /> thành cho sinh viên năng lực giao tiếp, năng lực tư duy sáng tạo, hay năng lực sử dụng<br /> công cụ, phương tiện toán học.<br /> 3. Một số giải pháp nhằm bồi dưỡng giảng viên sư phạm Toán theo xu<br /> hướng giáo dục mới<br /> Hiện nay, các giảng viên sư phạm Toán vẫn chưa coi trọng sự đổi mới chương<br /> trình giáo dục ở phổ thông, xem đó là việc của Bộ giáo dục và Sở giáo dục, các trường<br /> phổ thông, hoặc cho rằng đổi mới giáo dục là việc của các giảng viên thuộc tổ phương<br /> pháp giảng dạy, không liên quan gì đến các giảng viên ở bộ môn khoa học cơ bản. Hơn<br /> nữa, chương trình đào tạo sinh viên sư phạm Toán hiện nay chủ yếu là đào tạo các môn<br /> khoa học cơ bản; sinh viên chỉ học một số môn liên quan đến việc giảng dạy ở năm 3<br /> - 4 (chiếm tối đa 1/3 tổng số thời lượng giảng dạy ở bậc đại học) và chỉ có thời gian 23 tháng được trải nghiệm làm giáo viên phổ thông ở đợt kiến tập và thực tập. Vì vậy<br /> sẽ rất khó cho sinh viên nếu ngay khi ra trường trực tiếp tham gia vào chương trình<br /> giảng dạy theo đổi mới giáo dục.<br /> Muốn đào tạo người Thầy cho công cuộc đổi mới giáo dục thì người giảng viên<br /> sư phạm cần phải được bồi dưỡng và tự bồi dưỡng các năng lực cần thiết, phù hợp. [3]<br /> [4]<br /> Bồi dưỡng nâng cao năng lực cho giảng viên các trường đại học sư phạm Toán<br /> là việc làm cần thiết, thường xuyên. Để bồi dưỡng giảng viên sư phạm Toán theo<br /> hướng đáp ứng được nhu cầu của chương trình giáo dục mới, cần sự đồng lòng hỗ trợ<br /> của toàn xã hội.<br /> Trong quá trình nghiên cứu, trăn trở với sự đổi thay của giáo dục trong thời đại<br /> mới, chúng tôi đề xuất một số giải pháp nhằm bồi dưỡng năng lực cho giảng viên sư<br /> phạm Toán như sau: (Tất nhiên, đây mới chỉ là những ý kiến đề xuất theo quan điểm<br /> của chúng tôi; những giải pháp này cần được thực nghiệm sư phạm trong thời gian tới<br /> để đạt được mục tiêu nghiên cứu).<br /> <br /> 5<br /> <br />