Báo cáo nghiên cứu khoa học " PHÁT TRIỂN CÀ PHÊ CỦA VIỆT NAM TRONG NHỮNG NĂM GẦN ĐÂY "

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:9

Thêm vào BST

Báo xấu

112
lượt xem 24
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trong những năm gần đây ngành cà phê Việt Nam đã phát triển vượt bậc cả về chất lượng lẫn số lượng. Khối lượng cà phê xuất khẩu liên tục tăng, góp phần đưa Việt Nam lên vị trí thứ 2 thế giới về xuất khẩu, sau Brazil (Thanh Châu, 2008). Năm 2007 đánh dấu một mốc son quan trọng cho ngành xuất khẩu cà phê Việt Nam, khối lượng xuất khẩu đạt hơn 1 triệu tấn (1.229.000 tấn), kim ngạch đạt gần 2 tỷ USD, sản phẩm cà phê Robusta của Việt Nam ngày càng được ưa thích...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo nghiên cứu khoa học " PHÁT TRIỂN CÀ PHÊ CỦA VIỆT NAM TRONG NHỮNG NĂM GẦN ĐÂY "

99 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (84). 2011 PHAÙT TRIEÅN CAØ PHEÂ CUÛA VIEÄT NAM TRONG NHÖÕNG NAÊM GAÀN ÑAÂY Nguyễn Hồ Lam, Đinh Xuân Đức, Bùi Xuân Tín, Nguyễn Hữu Trung, Trần Thị Phương Nhung, Trần Minh Quang,* Nguyễn Hữu Ngữ** 1. Ñaët vaán ñeà Trong nhöõng naêm gaàn ñaây ngaønh caø pheâ Vieät Nam ñaõ phaùt trieån vöôït baäc caû veà chaát löôïng laãn soá löôïng. Khoái löôïng caø pheâ xuaát khaåu lieân tuïc taêng, goùp phaàn ñöa Vieät Nam leân vò trí thöù 2 theá giôùi veà xuaát khaåu, sau Brazil (Thanh Chaâu, 2008). Naêm 2007 ñaùnh daáu moät moác son quan troïng cho ngaønh xuaát khaåu caø pheâ Vieät Nam, khoái löôïng xuaát khaåu ñaït hôn 1 trieäu taán (1.229.000 taán), kim ngaïch ñaït gaàn 2 tyû USD, saûn phaåm caø pheâ Robusta cuûa Vieät Nam ngaøy caøng ñöôïc öa thích treân theá giôùi (Ñöùc Thu, 2008). Thaønh quaû naøy laø söï coá gaéng lôùn cuûa ngaønh caø pheâ Vieät Nam. Hieän nay ngaønh caø pheâ ñang ñöùng tröôùc nhieàu thuaän lôïi nhö Vieät Nam gia nhaäp WTO naêm 2007 ñaõ mang laïi cô hoäi vaøng hieám coù ñeå môû roäng thò tröôøng tieâu thuï vôùi kim ngaïch nhaäp khaåu caø pheâ cuûa nhieàu nöôùc treân theá giôùi trò giaù haøng chuïc tyû USD/naêm (13,647 tyû USD naêm 2007) (FAOSTAT, 2010). Tuy nhieân, giaù caø pheâ xuaát khaåu cuûa Vieät Nam coøn thaáp bôûi chuùng ta coøn thieáu moái lieân keát giöõa caùc khaâu töø saûn xuaát, thu hoaïch, cheá bieán ñeán tieâu thuï (Tuyeát Yeán, 2009). Laøm gì ñeå gia taêng giaù trò, naâng cao söùc caïnh tranh cho ngaønh caø pheâ Vieät Nam laø vaán ñeà khieán nhieàu chuyeân gia caø pheâ cuûa Vieät Nam traên trôû. Muïc ñích cuûa baøi vieát naøy laø giuùp chuùng ta coù caùi nhìn toång quaùt hieän traïng phaùt trieån ngaønh caø pheâ Vieät Nam cuõng nhö ngaønh caø pheâ theá giôùi hieän nay. Töø ñoù coù nhöõng phöông höôùng khaéc phuïc khoù khaên vaø phaùt trieån ñuùng ñaén cho ngaønh caø pheâ Vieät Nam trong thôøi gian tôùi. - Ñoái töôïng nghieân cöùu: Ngaønh saûn xuaát caø pheâ Vieät Nam vaø moät soá nöôùc saûn xuaát caø pheâ chính treân theá giôùi. - Phöông phaùp nghieân cöùu: Baøi vieát ñöôïc tieán haønh döïa treân söï thu thaäp caùc thoâng tin thöù caáp ñaõ ñöôïc coâng boá treân caùc phöông tieän thoâng tin ñaïi chuùng, saùch, baùo vaø sau ñoù ñöôïc toång hôïp, phaân tích vaø xöû lyù. * Khoa Noâng hoïc, Tröôøng Ñaïi hoïc Noâng laâm Hueá. ** Khoa Taøi nguyeân Ñaát vaø Moâi tröôøng Noâng nghieäp, Tröôøng Ñaïi hoïc Noâng laâm Hueá.
100 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (84). 2011 2. Keát quaû nghieân cöùu vaø thaûo luaän 2.1. Tình hình phaùt trieån caây caø pheâ Vieät Nam trong nhöõng naêm gaàn ñaây Caø pheâ ñöôïc ñaùnh giaù laø moät trong nhöõng loaïi caây troàng chuû ñaïo cuûa neàn noâng nghieäp Vieät Nam, ñoùng vai troø raát quan troïng trong söï phaùt trieån kinh teá-xaõ hoäi. Caây caø pheâ ñaàu tieân ñöôïc ñöa vaøo Vieät Nam vaøo khoaûng nhöõng naêm 70 cuûa theá kyû 19, maõi ñeán ñaàu theá kyû 20 môùi ñöôïc phaùt trieån troàng ôû moät soá ñoàn ñieàn cuûa ngöôøi Phaùp. Naêm 1930, ôû Vieät Nam môùi chæ coù 5.900ha (Phan Quoác Suõng, 2000). Nhöng chæ trong voøng 15-20 naêm qua, ngaønh caø pheâ nöôùc ta ñaõ coù nhöõng böôùc phaùt trieån nhanh vöôït baäc caû veà dieän tích, naêng suaát vaø saûn löôïng. Bieåu ñoà 1: Tình hình phaùt trieån caø pheâ Vieät Nam töø naêm 1990-2007 (FAOSTAT, 2010). Trong gaàn 20 naêm qua, chuùng ta ñaõ ñöa saûn löôïng caø pheâ caû nöôùc taêng leân haøng traêm laàn, ñaëc bieät laø trong giai ñoaïn töø naêm 1991 ñeán naêm 2000, dieän tích taêng töø 61.875ha tôùi 476.900ha (Bieåu ñoà 1). Nhö vaäy, chæ trong voøng gaàn 10 naêm maø dieän tích caø pheâ ñaõ taêng 415.025ha (gaàn 800%) (FAOSTAT, 2010). Töø naêm 2001 cho ñeán 2007, do moät soá yeáu toá taùc ñoäng nhö saâu haïi, dòch beänh vaø ñaëc bieät laø giaù caû xuoáng thaáp, ñaõ laøm giaûm söï môû roäng dieän tích caø pheâ. Ñeán naêm 2007 dieän tích caø pheâ taêng nheï so vôùi naêm 2000, ñaït gaàn 500.000ha (FAOSTAT, 2010). Töông öùng vôùi dieän tích, saûn löôïng caø pheâ cuõng taêng lieân tuïc töø naêm 1990 ñeán naêm 2001, ñaït töø 92.000 taán ñeán 840.600 taán, ñeán naêm 2007 saûn löôïng ñaït 961.200 taán. Söï taêng tröôûng veà dieän tích cuõng nhö naêng suaát ñaõ goùp phaàn ñöa saûn löôïng caø pheâ Vieät Nam thaønh moät trong boán nöôùc saûn xuaát caø pheâ coù saûn löôïng cao nhaát treân theá giôùi. Caø pheâ laø moät trong nhöõng loaïi caây troàng khaù maãn caûm vôùi ñieàu kieän thôøi tieát vaø saâu beänh, do vaäy naêng suaát thöôøng khoâng oån ñònh qua caùc naêm. Tuy nhieân, so vôùi möùc naêng suaát bình quaân chung cuûa theá giôùi (8.470 kg/ha, naêm 2008) thì naêng suaát caø pheâ Vieät Nam vaãn thuoäc loaïi cao (19.886kg/ha, naêm 2008) (FAOSTAT, 2010). Dieän tích gieo troàng, naêng suaát vaø saûn löôïng caø pheâ phaân theo ñòa phöông trong nhöõng naêm gaàn ñaây ñöôïc trình baøy ôû Baûng 1 (chæ caùc tænh coù dieän tích lôùn hôn 1.000ha ñöôïc trình baøy).
101 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (84). 2011 Baûng 1: Dieän tích gieo troàng, naêng suaát vaø saûn löôïng caø pheâ phaân theo ñòa phöông trong nhöõng naêm gaàn ñaây. 2004 2005 2006 2007 Dieän Naêng Saûn Dieän Naêng Saûn Dieän Naêng Saûn Dieän Naêng Saûn TT Tænh tích suaát löôïng tích suaát löôïng tích suaát löôïng tích suaát löôïng (1000 (taï/ (1000 (1000 (taï/ (1000 (1000 (taï/ (1000 (1000 (taï/ (1000 ha) ha) taán) ha) ha) taán) ha) ha) taán) ha) ha) taán) 1 Sôn La 2,72 8,0 1,8 2,8 9,0 2,3 2,6 13,9 3,2 3,1 14,2 3,4 2 Ngheä An 2,55 10,0 1,1 2,5 10,0 1,2 1,9 13,3 1,6 1,9 14,2 1,7 3 Quaûng Trò 3,73 18,0 5,1 3,8 19,0 6,2 4,0 10,3 3,5 4,1 18,9 6,6 4 Phuù Yeân 1,65 11,0 1,3 1,0 9,0 0,8 1,0 12,9 0,9 1,0 11,3 0,9 5 Kon Tum 11,51 17,0 18,9 10,6 13,0 14,3 9,8 20,2 19,8 9,7 17,4 16,9 6 Gia Lai 76,06 15,0 114,4 75,9 15,0 110,2 75,9 15,9 120,6 76,1 16,6 125,4 7 Ñaék Laék 166,43 19,0 308,4 167,0 16,0 266,3 174,7 25,8 435,0 178,2 21,2 363,0 8 Ñaéc Noâng 66,53 18,0 121,1 67,1 16,0 104,8 70,2 15,6 108,6 70,8 17,4 119,1 9 Laâm Ñoàng 117,22 18,0 105,1 117,5 18,0 211,0 118,8 21,1 244,2 123,4 23,1 273,4 10 Bình Phöôùc 13,57 10,0 12,4 10,4 11,0 10,2 10,3 11,3 10,8 10,4 11,9 12,0 11 Ñoàng Nai 23,43 13,0 28,2 20,3 13,0 16,2 16,9 14,1 23,1 16,8 14,5 23,4 12 Bình Thuaän 1,66 12,0 1,5 1,2 11,0 1,2 1,4 13,6 1,5 1,4 13,6 1,5 Baø Ròa- 13 9,09 13,0 10,7 8,0 14,0 10,5 7,2 14,1 9,9 7,2 15,9 11,1 Vuõng Taøu Nguoàn: Boä Noâng nghieäp vaø Phaùt trieån Noâng thoân (MARD), 2010. Soá lieäu ôû Baûng 1 phaûn aùnh söï phaân boá dieän tích caø pheâ khoâng ñoàng ñeàu giöõa caùc vuøng mieàn trong caû nöôùc. 5 tænh thuoäc khu vöïc Taây Nguyeân (Kon Tum, Gia Lai, Ñaék Laék, Ñaéc Noâng vaø Laâm Ñoàng) laø nhöõng tænh coù dieän tích, naêng suaát vaø saûn löôïng lôùn nhaát caû nöôùc, ñeán naêm 2007, chæ rieâng 5 tænh naøy ñaõ chieám gaàn 90% toång dieän tích (458.200ha), gaàn 94% toång saûn löôïng (897.800 taán) (MARD, 2010). Ngoaøi ra, ôû moät soá tænh nhö Ñoàng Nai, Bình Phöôùc, Baø Ròa-Vuõng Taøu vaø moät soá vuøng cuûa tænh Quaûng Trò nhö Lao Baûo, Khe Sanh coù dieän tích caø pheâ khaù lôùn. Sôû dó nhöõng vuøng naøy coù dieän tích, naêng suaát cao laø do coù cheá ñoä khí haäu phaân bieät roõ reät giöõa 2 muøa (muøa möa vaø muøa khoâ) vaø coù dieän tích ñaát ñoû bazan lôùn. 2.2. Tình hình phaùt trieån caø pheâ Vieät Nam so vôùi moät soá nöôùc treân theá giôùi Theo soá lieäu thoáng keâ cuûa Toå chöùc Löông thöïc theá giôùi (FAOSTAT, 2010), töø naêm 2002 dieän tích thu hoaïch caø pheâ cuûa Vieät Nam ñöùng ôû vò trí thöù 5 sau Brazil, Indonesia, Colombia vaø Mexico. Tuy nhieân, veà naêng suaát caø pheâ töôi/ha thì Vieät Nam ñöùng thöù nhaát vôùi naêng suaát töø 14.882- 24.111kg/ha. So vôùi caùc nöôùc saûn xuaát khaùc treân theá giôùi thì naêng suaát caø pheâ Vieät Nam cao hôn haún, ñoù laø nhôø vieäc aùp duïng caùc bieän phaùp kyõ thuaät thaâm canh nhö choïn gioáng, boùn phaân, töôùi nöôùc, kyõ thuaät taïo taùn vaø coù ñieàu kieän khí haäu, ñaát ñai thuaän lôïi neân naêng suaát vaø saûn löôïng caø pheâ taêng maïnh. Trong khi ñoù naêng suaát ôû caùc nöôùc khaùc haàu heát döôùi 10.000kg/ha.
102 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (84). 2011 Maëc duø naêng suaát khoâng cao so vôùi Vieät Nam, nhöng do dieän tích thu hoaïch cuûa Brazil laïi lôùn hôn raát nhieàu so vôùi caùc nöôùc coøn laïi, ñieàu ñoù ñaõ laøm cho Brazil trôû thaønh nöôùc coù saûn löôïng caø pheâ lôùn nhaát treân theá giôùi, naêm 2008 ñaït 2.790.858 taán. Ñoái vôùi Vieät Nam, tuy dieän tích khoâng lôùn, nhöng nhôø coù söï vöôït troäi veà naêng suaát ñaõ ñem laïi vò trí thöù 2 veà saûn löôïng cho Vieät Nam treân theá giôùi töø naêm 2000. Xeáp vò trí thöù 3 vaø thöù 4 laàn löôït laø Colombia vaø Indonesia. 2.3. Khoái löôïng xuaát khaåu vaø giaù trò thöông maïi caø pheâ Vieät Nam Trong giai ñoaïn 1990-2001 khoái löôïng xuaát khaåu caø pheâ cuûa Vieät Nam taêng leân maïnh meõ qua caùc naêm, chæ trong 10 naêm khoái löôïng xuaát khaåu ñaõ taêng leân gaàn 10,5 laàn, ñaït töø 89.583 taán (naêm 1990) leân ñeán 931.198 taán (naêm 2001). Tuy nhieân giai ñoaïn töø naêm 2001 ñeán naêm 2006 khoái löôïng xuaát khaåu haàu nhö khoâng taêng. Trong giai ñoaïn naøy coù söï suït giaûm ñaùng keå vaøo naêm 2002 vaø 2003. Naêm Bieåu ñoà 2: Khoái löôïng xuaát khaåu vaø giaù trò thöông maïi 2007 ñaùnh daáu moät moác son caø pheâ Vieät Nam töø naêm1990-2007 (Faostat, 2010). quan troïng cho ngaønh xuaát khaåu caø pheâ Vieät Nam, vôùi vieäc môû roäng thò tröôøng xuaát khaåu, khoái löôïng xuaát khaåu caø pheâ ñaït hôn 1 trieäu taán (1.229.000 taán), kim ngaïch xuaát khaåu ñaït gaàn 2 tyû USD. Do giaù caû khoâng oån ñònh qua caùc naêm, neân nguoàn thu ngoaïi teä töø xuaát khaåu caø pheâ cuõng bieán ñoäng khaù lôùn. Giai ñoaïn töø naêm 1990 ñeán naêm 1993, nguoàn thu ngoaïi teä ñaït treân döôùi 90 trieäu USD. Giai ñoaïn töø naêm 1994 ñeán naêm 2002, nguoàn thu ngoaïi teä trung bình ñaït 470 trieäu USD/naêm. Tuy nhieân chæ 5 naêm sau, khoái löôïng xuaát khaåu ñaõ ñaït 1.229.000 taán, kim ngaïch xuaát khaåu ñaõ ñaït gaàn 2 tyû USD/naêm (naêm 2007), taêng gaàn 5 laàn so vôùi naêm 2002, taêng hôn 20 laàn neáu so saùnh vôùi nhöõng naêm 1990. Lyù do laøm cho giaù trò xuaát khaåu caø pheâ taêng cao trong giai ñoaïn 2003-2007 laø do naêng suaát vaø saûn löôïng thu hoaïch moät soá nöôùc saûn xuaát caø pheâ lôùn nhö Brazil, Indonesia, Mexico giaûm maïnh, ñaëc bieät laø Brazil, saûn löôïng giaûm töø 5-7 trieäu taán/naêm trong giai ñoaïn naøy. Nguoàn cung thieáu huït neân giaù caø pheâ treân thò tröôøng theá giôùi taêng maïnh. Maët khaùc trong khi ñoù Vieät Nam vaãn duy trì ñöôïc dieän tích thu hoaïch, naêng suaát/ha oån ñònh, saûn löôïng xuaát khaåu taêng. Nhöõng yeáu toá ñoù ñaõ laøm cho giaù trò xuaát khaåu caø pheâ Vieät Nam taêng leân nhanh choùng trong giai ñoaïn naøy.
103 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (84). 2011 Giaù taêng ñaõ giuùp caø pheâ loït vaøo caâu laïc boä nhöõng maët haøng coù kim ngaïch xuaát khaåu ñaït treân 1 tyû USD. Xuaát khaåu caø pheâ hieän taïi chieám khoaûng 13% toång giaù trò xuaát khaåu noâng saûn Vieät Nam. Naêm 2007, Vieät Nam trôû thaønh nöôùc xuaát khaåu caø pheâ voái lôùn nhaát theá giôùi, chieám tôùi 43% thò phaàn caø pheâ loaïi naøy treân toaøn caàu (Haø Yeân, 2008). 2.4. Thaùch thöùc vaø thuaän lôïi ñoái vôùi ngaønh caø pheâ Vieät Nam trong giai ñoaïn hieän nay vaø nhöõng naêm tôùi 2.4.1. Theá maïnh, thuaän lôïi cuûa caø pheâ Vieät Nam Ñieàu kieän khí haäu, thoå nhöôõng cuûa Vieät Nam raát thuaän lôïi cho vieäc phaùt trieån caây caø pheâ, ñaëc bieät laø vuøng ñaát ñoû bazan ôû khu vöïc Taây Nguyeân vôùi 1,36 trieäu ha chieám 66% dieän tích ñaát ñoû bazan toaøn quoác (Nguyeãn Xuaân Ñöùc, 2009). Söï thuaän lôïi trong giao thoâng ñöôøng bieån cuõng taïo ra lôïi theá so saùnh khoâng nhoû cho caø pheâ Vieät Nam khi tham gia vaøo chuoãi cung vaän toaøn caàu. Tuy nhieân, lôïi theá chính cuûa chuùng ta hieän nay laø coù khoái löôïng xuaát khaåu caø pheâ Robusta (caø pheâ voái) lôùn nhaát theá giôùi (800.000 taán/ naêm) (VNN, 2006), vôùi giaù thaønh saûn xuaát thaáp nhaát theá giôùi (18.000ñoàng/ kg töông ñöông 1USD) (Nguyeãn Thònh, 2009; VICOFA, 2009). Maët khaùc caø pheâ Robusta ngaøy caøng ñöôïc öa chuoäng treân theá giôùi, bôûi vì loaïi caø pheâ naøy coù haøm löôïng cafeine (töø 2,5-3,0%) cao hôn caø pheâ Arabica (töø 1,8-2,0%) (Nguyeãn Minh Hieáu et al., 2006). Caø pheâ Robusta coù khaû naêng taïo boït vaø taïo theâm lôùp boït kem treân beà maët cuûa caø pheâ espresso. Ñaây cuõng laø nguyeân nhaân khieán caùc nhaø rang xay chæ öa chuoäng loaïi caø pheâ naøy cho caùc nhaõn hieäu cuûa hoï trong vieäc ñaùp öùng khaåu vò cuûa caùc khaùch haøng khaùc nhau ôû khaép nôi treân theá giôùi (VICOFA, 2009). Vieäc gia nhaäp Toå chöùc Thöông maïi Theá giôùi (WTO) vaøo naêm 2007 ñaõ mang laïi cho ngaønh caø pheâ Vieät Nam cô hoäi môû roäng thò tröôøng tieâu thuï vôùi kim ngaïch nhaäp khaåu caø pheâ cuûa nhieàu nöôùc treân theá giôùi haøng naêm trò giaù ñeán haøng chuïc tyû ñoâla (13,647 tyû USD naêm 2007) (FAOSTAT, 2010). Ñaây thöïc söï laø moät cô hoäi vaøng ñoái vôùi moät quoác gia coù dieän tích troàng caø pheâ treân 500.000ha nhö nöôùc ta. 2.4.2. Thaùch thöùc ñoái vôùi ngaønh caø pheâ trong thôøi gian tôùi - Nhieàu dieän tích caø pheâ ñaõ chuyeån sang giai ñoaïn giaø coãi, phaùt trieån khoâng theo quy hoaïch Theo soá lieäu thoáng keâ cuûa Hieäp hoäi Caø pheâ-Ca cao Vieät Nam (VICOFA, 2010), hieän nay nöôùc ta coù soá gaàn 500.000ha caø pheâ, nhöng trong soá ñoù chæ coù khoaûng 274.000ha (54,8%) ñöôïc troàng trong giai ñoaïn sau naêm 1993, lôùp caø pheâ naøy hieän nay trong ñoä tuoåi 10-15 naêm. Ñaây laø soá dieän tích caø pheâ ñang ôû giai ñoaïn sung söùc vaø cho naêng suaát cao nhaát. Vì vaäy trong nhöõng naêm tôùi, saûn löôïng caø pheâ Vieät Nam phuï thuoäc vaøo dieän tích caø pheâ naøy. Trong khi ñoù soá dieän tích caø pheâ coøn laïi coù 139.600ha, chieám 27,9% ñöôïc troàng trong giai
104 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (84). 2011 ñoaïn töø 1988-1993, ñeán nay ôû tuoåi töø 15-20 naêm, phaàn lôùn dieän tích naøy ñaõ baét ñaàu chuyeån sang giai ñoaïn giaø coãi vaø cho naêng suaát giaûm daàn. Soá dieän tích caø pheâ troàng töø tröôùc naêm 1988 ñeán nay ñaõ treân 20 naêm tuoåi coù tôùi 86.400ha chieám 17,3%. Nhöõng dieän tích naøy ñaõ giaø coãi vaø khoâng coøn khai thaùc coù hieäu quaû neân caàn ñöôïc thay theá (Hoà Khaùnh Thieän, 2008). Nhö vaäy trong 5-10 naêm tôùi, seõ coù treân 50% dieän tích caø pheâ heát thôøi kyø kinh doanh, cuøng vôùi dieän tích giaø coãi taêng leân thì toång saûn löôïng caø pheâ caû nöôùc seõ giaûm xuoáng, khoâng coøn coù khaû naêng duy trì con soá xuaát khaåu hôn 1 trieäu taán hieän nay. Maëc duø moät soá naêm gaàn ñaây do giaù caû taêng cao, soá dieän tích caø pheâ troàng môùi ñöôïc taêng leân ñaùng keå, coù naêm tôùi gaàn 30.000ha, nhöng haàu heát nhöõng dieän tích troàng môùi naøy khoâng naèm trong vuøng quy hoaïch, chuû yeáu laø ñöôïc troàng treân nhöõng nôi khoâng thích hôïp nhö taàng ñaát noâng, ñoä doác lôùn, nôi thieáu nguoàn nöôùc töôùi… vaø khoâng ít trong soá ñoù laø ñaát röøng. Soá dieän tích troàng môùi naøy khoâng nhöõng khoâng ñuû buø ñaép phaàn saûn löôïng thieáu huït cuûa nhöõng dieän tích caø pheâ giaø coãi phaûi thanh lyù maø coøn ñe doïa tröïc tieáp ñeán tính beàn vöõng cuûa nhöõng dieän tích caø pheâ coøn laïi do moâi tröôøng bò huûy hoaïi, trong ñoù ñaëc bieät laø nguoàn nöôùc töôùi. Thöïc teá trong nhöõng naêm qua ñaõ coù haøng chuïc ngaøn hecta caø pheâ bò beänh khoâng coù khaû naêng phuïc hoài phaûi thanh lyù vaø nhieàu dieän tích caø pheâ giaø coãi sau khi thanh lyù cuõng khoâng coù khaû naêng troàng laïi ñöôïc caø pheâ (Thoâng tin thöông maïi Vieät Nam, 2009) - Thieáu huït lao ñoäng, chi phí saûn xuaát ngaøy moät taêng cao Quaù trình canh taùc, chaêm soùc vaø thu hoaïch caây caø pheâ ñoøi hoûi nhieàu coâng lao ñoäng. Trung bình 1ha caø pheâ caàn töø 300-400 coâng lao ñoäng/naêm, trong ñoù rieâng coâng thu haùi chieám treân 50%. Do mang tính chaát thôøi vuï raát khaét khe, thôøi gian thu haùi caø pheâ raát ngaén chæ khoaûng 2 thaùng (Nguyeãn Minh Hieáu et al., 2006). Trong khoaûng thôøi gian naøy, soá coâng lao ñoäng raát lôùn chieám treân 50% toång soá coâng trong naêm ñaõ laøm cho tình traïng thieáu huït lao ñoäng caøng trôû neân traàm troïng. Do quaù trình coâng nghieäp hoùa, boä phaän löïc löôïng lao ñoäng thanh nieân treû, khoûe töø caùc vuøng troàng caø pheâ taäp trung veà caùc thaønh phoá, khu coâng nghieäp laøm cho löïc löôïng lao ñoäng trong ngaønh caø pheâ ngaøy caøng thieáu huït traàm troïng. Nhö vaäy coù theå thaáy tröôùc raèng trong nhöõng naêm tôùi vieäc thieáu huït lao ñoäng seõ laø moät aùp löïc naëng neà cho ngöôøi troàng caø pheâ vaø chi phí coâng lao ñoäng seõ ngaøy caøng chieám moät tyû leä lôùn trong caùc khoaûn chi phí saûn xuaát (Thoâng tin thöông maïi Vieät Nam, 2009). Neáu nhö vaøo thôøi ñieåm tröôùc nhöõng naêm 2006, giaù ngaøy coâng lao ñoäng laø 50.000-60.000ñoàng, thì ñeán nhöõng naêm gaàn ñaây, giaù ngaøy coâng lao ñoäng ñaõ taêng leân ñeán 90.000-120.000ñoàng (Coâng luaän, 2009). Do vaäy lôïi theá caïnh tranh veà giaù ngaøy coâng lao ñoäng reû trong ngaønh caø pheâ Vieät Nam so vôùi caùc nöôùc khaùc seõ giaûm xuoáng. Beân caïnh ñoù, giaù caû vaät tö, phaân boùn, xaêng daàu… ngaøy caøng taêng cao seõ laøm cho chi phí saûn xuaát taêng leân, lôïi nhuaän thu ñöôïc töø saûn xuaát caø pheâ seõ ngaøy moät giaûm suùt (Hoaøng Thanh Tieäm, 2010).
105 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (84). 2011 - Saûn xuaát nhoû leû, phaân taùn Treân 80% dieän tích caø pheâ caû nöôùc do caùc hoä noâng daân tröïc tieáp quaûn lyù, soá dieän tích caø pheâ coøn laïi thuoäc caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc quaûn lyù. So vôùi nhieàu nöôùc troàng caø pheâ treân theá giôùi thì caùc hoä noâng daân troàng caø pheâ cuûa Vieät Nam ñeàu thuoäc daïng nhoû leû, dieän tích heïp, trung bình töø 0,5-1ha vaø mang tính töông ñoái ñoäc laäp. Soá hoä gia ñình coù dieän tích lôùn treân 5ha vaø saûn xuaát döôùi hình thöùc trang traïi chieám moät tyû leä khoâng ñaùng keå (Hoà Khaùnh Thieän, 2008). Do hình thöùc toå chöùc saûn xuaát döôùi daïng hoä gia ñình phaân taùn, nhoû leû vaø töông ñoái ñoäc laäp neân daãn ñeán suaát ñaàu tö/taán saûn phaåm cuûa töøng hoä gia ñình noùi rieâng vaø toaøn ngaønh caø pheâ noùi chung taêng cao do hoä gia ñình naøo cuõng phaûi töï mua saém maùy bôm, phöông tieän vaän chuyeån, maùy xay xaùt, ñaàu tö xaây döïng saân phôi, kho taøng (Hoaøng Thanh Tieäm, 2010). - Caùc doanh nghieäp xuaát khaåu caø pheâ trong nöôùc ñang maát daàn lôïi theá Hieän taïi, moái lieân keát giöõa ngöôøi saûn xuaát vôùi caùc doanh nghieäp thu mua, xuaát khaåu caø pheâ trong nöôùc coù raát ít moái lieân heä, raøng buoäc chaët cheõ vôùi nhau. Caùc doanh nghieäp vaãn coøn mua baùn theo hình thöùc “coù gì mua naáy”, khoâng kieåm soaùt ñöôïc chaát löôïng. Sau khi Vieät Nam gia nhaäp WTO naêm 2007, nhieàu doanh nghieäp nöôùc ngoaøi ñaõ töøng böôùc tröïc tieáp tham gia thu mua saûn phaåm caø pheâ töø caùc hoä noâng daân vaø caùc doanh nghieäp saûn xuaát caø pheâ trong nöôùc. Baèng caùch thoâng qua caùc toå chöùc caáp chöùng chæ veà chaát löôïng saûn phaåm nhö UTZ Certified, Rein Fruit Alliance, Organic Coffee, 4C v.v…, caùc doanh nghieäp nöôùc ngoaøi ñaõ thieát laäp moái lieân keát tröïc tieáp vôùi ngöôøi saûn xuaát (Hoaøng Thanh Tieäm, 2010). Do ñöôïc hoã trôï veà maët kyõ thuaät, ñöôïc ñaûm baûo cam keát vôùi giaù mua cao hôn, noâng daân ñaõ deã daøng chaáp thuaän tham gia vaøo caùc toå chöùc naøy vaø töø ñoù caùc doanh nghieäp nöôùc ngoaøi seõ kieåm soaùt ñöôïc saûn löôïng, chaát löôïng caø pheâ cuõng nhö chi phí saûn xuaát thöïc teá cuûa töøng vuøng. Vôùi nguoàn taøi chính doài daøo, ñeán moät luùc naøo ñoù caùc doanh nghieäp nöôùc ngoaøi seõ laø ngöôøi quyeát ñònh giaù mua caø pheâ cuûa ngöôøi noâng daân, caùc doanh nghieäp Vieät Nam ñang maát daàn lôïi theá ngay ôû thò tröôøng trong nöôùc. Theo Hieäp hoäi Caø pheâ-Ca cao Vieät Nam, 5/10 nhaø kinh doanh caø pheâ nguyeân lieäu lôùn nhaát theá giôùi ñaõ coù maët taïi thò tröôøng Vieät Nam döôùi hình thöùc lieân doanh hoaëc ñoäc laäp, soá caø pheâ maø hoï thu mua chieám tôùi 30% toång saûn löôïng caø pheâ cuûa Vieät Nam (Ñaêng Thö, 2010). 3. Keát luaän Ngaønh caø pheâ Vieät Nam ngaøy caøng coù söï ñoùng goùp quan troïng vaøo söï phaùt trieån ngaønh noâng nghieäp noùi rieâng cuõng nhö neàn kinh teá Vieät Nam noùi chung vôùi kim ngaïch xuaát khaåu haøng naêm ñaït gaàn 2 tyû USD. Töø choã khoâng coù teân trong baûn ñoà caø pheâ theá giôùi, thì trong nhöõng naêm qua, caø pheâ Vieät Nam ñaõ coù söï phaùt trieån vöôït baäc. Hieän nay, nöôùc ta ñaõ trôû thaønh nöôùc saûn xuaát caø pheâ lôùn thöù hai treân theá giôùi sau Brazil, laø nöôùc ñöùng thöù nhaát veà
106 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (84). 2011 khoái löôïng xuaát khaåu caø pheâ Robusta. Ngaønh caø pheâ Vieät Nam ngaøy caøng ñoùng vai troø quan troïng trong vieäc chi phoái giaù caû vaø thò tröôøng caø pheâ theá giôùi. Tuy nhieân, vieäc duy trì vò theá aáy ñang gaëp khoâng ít khoù khaên do dieän tích thu hoaïch caø pheâ trong 5-10 naêm tôùi seõ giaûm gaàn 50% so vôùi toång dieän tích caø pheâ hieän nay, vì vaäy vieäc duy trì khoái löôïng xuaát khaåu hôn 1 trieäu taán nhö hieän nay laø raát khoù khaên. Vieäc gia nhaäp WTO naêm 2007 ñaõ môû ra nhieàu cô hoäi phaùt trieån cho caø pheâ Vieät Nam trong vieäc môû roäng thò tröôøng xuaát khaåu, taêng chaát löôïng saûn phaåm. Nhöng beân caïnh ñoù, WTO cuõng mang laïi söï caïnh tranh khoác lieät cho caùc nhaø kinh doanh xuaát nhaäp khaåu caø pheâ trong nöôùc. Do giaù caû vaät tö, phaân boùn cuõng nhö giaù coâng lao ñoäng taêng cao neân lôïi theá caïnh tranh baèng giaù thaønh saûn xuaát reû cuûa caø pheâ Vieät Nam ñang maát daàn öu theá. Maëc duø ngaønh caø pheâ Vieät Nam trong nhöõng naêm qua coù söï phaùt trieån vôùi toác ñoä cao, tuy nhieân beân caïnh ñoù coøn gaëp khoâng ít nhöõng thaùch thöùc vaø khoù khaên ôû phía tröôùc. Chuùng ta caàn phaùt huy maïnh lôïi theá, thuaän lôïi vaø coù phöông höôùng khaéc phuïc khoù khaên, thaùch thöùc ñeå ngaønh caø pheâ Vieät Nam coù nhöõng böôùc phaùt trieån hôn nöõa trong nhöõng naêm tôùi. N H L vaø caùc coäng söï TAØI LIEÄU THAM KHAÛO Baùo Coâng luaän, 2009. “Taây Nguyeân khaùt nhaân coâng thu hoaïch”. http://www.baomoi.com/Info/ 1. Tay-Nguyen-khat-nhan-cong-thu-hoach-ca-phe/45/3386044.epi. Ngaøy truy caäp 12/5/2010. Ñaêng Thö, 2010. “Thò phaàn caø pheâ noäi saép vaøo tay doanh nghieäp ngoaïi”. http ://www.baodatviet. 2. vn/Home/kinhte/Thi-phan-ca-phe-noi-sap-vao-tay-doanh-nghiep-ngoai/20103/85269.datviet. Ngaøy truy caäp 7/5/2010. Ñöùc Thu, 2008. “Tieàm naêng lôùn cuûa caø pheâ Vieät Nam”. http://www.mpi.gov.vn/portal/page/portal/ 3. tckt/903605?m_action=2&m_itemid=14697&m_magaid=1212&m_category=325. Ngaøy truy caäp 27/4/2010. FAOSTAT, 2010. http://faostat.fao.org/site/567/default.aspx#ancor. Ngaøy truy caäp 3/2010. 4. MARD, 2010. http://www.agroviet.gov.vn/Pages/statistic_csdl.aspx?TabId=thongke. Ngaøy truy 5. caäp 26/5/2010 Haø Yeân, 2008. “Caø pheâ Vieät Nam: Chaát löôïng chaïy theo soá löôïng”. http://niengiamnongnghiep. 6. vn/truongsonfarm/news/item_254.html. Ngaøy truy caäp 27/4/2010. 7. Hoaøng Thanh Tieäm, 2010. “Nhöõng thaùch thöùc cuûa ngaønh caø pheâ trong thôøi gian tôùi (kyø1, 2)”. http://www.vhdn.vn/index.php?view=article;&catid=&id=2762&format=pdf&option=com_content. Ngaøy truy caäp 27/4/2010 8. Hoà Khaùnh Thieän, 2008. “Caø pheâ Vieät ñoái maët vôùi thaùch thöùc môùi”. http://vneconomy. vn/20080812105448535P0C19/ca-phe-viet-doi-mat-thach-thuc-moi.htm. Ngaøy truy caäp 27/4/2010. Nguyeãn Minh Hieáu, Ñinh Xuaân Ñöùc, Buøi Xuaân Tín, 2006. Giaùo trình caây coâng nghieäp daøi 9. ngaøy. Nxb Noâng nghieäp, tr. 99. 10. Nguyeãn Thònh, 2009. “Caàn xaùc ñònh hôïp lyù giaù thaønh saûn xuaát caø pheâ”. http://giacaphe. com/2855/can-xac-dinh-hop-ly-gia-thanh-san-xuat-ca-phe.html. Ngaøy truy caäp 5/2010. 11. Nguyeãn Xuaân Ñöùc, 2009. “Taùc ñoäng cuûa chöông trình chính saùch phaùt trieån kinh teá-xaõ hoäi vôùi baûo veä moâi tröôøng ôû Taây Nguyeân” http://cema.gov.vn/modules.php?name=Content&op=d etails&mid=12369. Ngaøy truy caäp: 12/05/2010
107 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (84). 2011 12. Phan Quoác Suõng, 2000. Vò trí kinh teá cuûa caây caø pheâ Vieät Nam vaø treân theá giôùi. Nxb Noâng nghieäp, tr 10. 13. Thanh Chaâu, 2008. “Caø pheâ Vieät Nam höôùng tôùi muïc tieâu xuaát khaåu 2 tyû USD”. http://www. tin247.com/ca_phe_viet_nam_huong_toi_muc_tieu_xuat_khau_2_ty_usd-3-21268645.html. Ngaøy truy caäp 27/4/2010. 14. Tuyeát Yeán, 2009. “Taïo ñoät phaù cho nghaønh caø pheâ Vieät Nam”. http://daklak24h.com/index.ph p?mod=article&cat=cf&article=353. Ngaøy truy caäp 27/4/2010. 15. Thoâng tin thöông maïi Vieät Nam, 2009. “Nhöõng thaùch thöùc cuûa ngaønh caø pheâ trong thôøi gian tôùi”. http://chongbanphagia.vn/beta/diemtin/20090108/nhung-thach-thuc-cua-nganh-ca-phe- trong-thoi-gian-toi. Ngaøy truy caäp 27/4/2010. 16. VNN, 2006. “Vietnam-Indonesia baét tay giöõ giaù caø pheâ”. http://vietbao.vn/Kinh-te/Viet-Nam- Indonesia-bat-tay-giu-gia-ca-phe/65042075/88/. Ngaøy truy caäp 21/5/2010. 17. VICOFA, 2009. “Thò phaàn cuûa caø pheâ Robusta theá giôùi taêng”. http://www.vicofa.org.vn/ tinchitiet.aspx?=id=98046. Ngaøy truy caäp 21/5/2010. TOÙM TAÉT Muïc tieâu cuûa baøi vieát laø tìm hieåu vaø ñaùnh giaù quaù trình phaùt trieån cuõng nhö nhöõng thuaân lôïi vaø khoù khaên cuûa ngaønh caø pheâ Vieät Nam trong nhöõng naêm gaàn ñaây vaø thôøi gian tôùi. Baøi vieát ñöôïc tieán haønh döïa treân söï thu thaäp caùc thoâng tin thöù caáp ñaõ ñöôïc coâng boá treân caùc phöông tieän thoâng tin ñaïi chuùng, saùch, baùo vaø sau ñoù ñöôïc toång hôïp, phaân tích vaø xöû lyù. Keát quaû cho thaáy raèng, trong nhöõng naêm qua ngaønh caø pheâ Vieät Nam ñaõ coù böôùc phaùt trieån vöôït baäc. Töø choã khoâng coù teân treân baûn ñoà caø pheâ theá giôùi, ngaøy nay Vieät Nam ñaõ coù hôn 500.000ha dieän tích, saûn löôïng xuaát khaåu ñaït hôn 1 trieäu taán/naêm, kim ngaïch xuaát khaåu haøng naêm ñaït gaàn 2 tyû USD. Trong nhöõng naêm gaàn ñaây ngaønh caø pheâ Vieät Nam ñaõ coù nhöõng thuaän lôïi nhaát ñònh nhö: söï kieän Vieät Nam gia nhaäp WTO, nhu caàu tieâu thuï vaø giaù caû caø pheâ treân theá giôùi taêng cao, coù khoái löôïng xuaát khaåu caø pheâ Robusta lôùn nhaát theá giôùi v.v… Nhöõng khoù khaên nhö dieän tích thu hoaïch nhöõng naêm tôùi seõ suït giaûm, söï caïnh tranh khoác lieät cuûa caùc nhaø xuaát nhaäp khaåu quoác teá, giaù thaønh saûn xuaát taêng leân v.v… laø nhöõng thaùch thöùc khoâng nhoû trong vieäc duy trì vò trí vaø uy tín caø pheâ Vieät Nam treân theá giôùi. Ñeå duy trì söï phaùt trieån caø pheâ beàn vöõng trong thôøi gian tôùi, chuùng ta caàn phaùt huy maïnh nhöõng lôïi theá, thuaän lôïi coù ñöôïc vaø coù phöông caùch khaéc phuïc nhöõng khoù khaên, baát lôïi ñoái vôùi ngaønh caø pheâ. ABSTRACT DEVELOPMENT OF VIETNAM COFFEE INDUSTRY IN RECENT YEARS The objective of research is to evaluate the development process as well as difficults and advantages of Vietnam coffee industry in recent years. The research is carried out by collecting secondary information from mass media, books and magazines which have been published, and then data were recapitulated, analyzed and processed. The results showed that in recent years, Vietnam’s coffee industry has witnessed a boom. As up to 2010, Vietnam has over 500,000ha of coffee plantation, export productivity has reached more than 1 million tons annually, and export turnover has achieved nearly $2 billion. However, though Vietnam’s coffee industry has got some certain advantages after Vietnam joined the WTO and a rise in the world coffee prices, it is now facing with such difficulties as the decline of havesting area in the coming years, fierce competition among international exporters and importers, etc... Vietnam’s coffee industry has to deal with these challenges in order to maintain its position and prestige in the world’s coffee industry. However, there are many difficults and challenges in the future. We need to promote the advantages, find solutions to overcome difficulties to help Vietnam’s coffee industry develop more in the future.