Bài giảng máy điện 1

Chia sẻ: Hoang Van Ngo | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:158

Thêm vào BST

Báo xấu

944
lượt xem 424
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Máy điện nghiên cứu những ứng dụng của các hiện tượng điện tử nhằm biến đổi năng lượng. Máy điện là phần tử quan trọng của bất kỳ thiết bị điện năng nào. Nó được sử dụng rộng rãi trong dân dụng, nông nghiệp, công nghiệp, giao thông vận tải.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bài giảng máy điện 1

ÂAÛI HOÜC ÂAÌ NÀÔNG TRÆÅÌNG ÂAÛI HOÜC BAÏCH KHOA KHOA ÂIÃÛN BÄÜ MÄN : ÂIÃÛN CÄNG NGHIÃÛP MAÏY ÂIÃÛN 1 Nàm 2005
1 Låìi noïi âáöu Maïy âiãûn nghiãn cæïu nhæîng æïng duûng cuía caïc hiãûn tæåüng âiãûn tæì nhàòm biãún âäøi nàng læåüng. Maïy âiãûn laì pháön tæí quan troüng nháút cuía báút kyì thiãút bë âiãûn nàng naìo. Noï âæåüc sæí duûng räüng raîi trong dán duûng, näng nghiãûp, cäng nghiãûp, giao thäng váûn taíi, caïc hãû âiãöu khiãøn vaì tæû âäüng âiãöu chènh, khäúng chãú. Âiãûn nàng âæåüc sæí duûng räüng raîi trong moüi laînh væûc vç caïc æu âiãøm sau: • Âiãûn nàng âæåüc saín xuáút táûp trung våïi nguäön cäng suáút låïn. • Âiãûn nàng coï thãø truyãön taíi âi xa våïi hiãûu suáút cao. • Âiãûn nàng dãù daìng biãún âäøi thaình caïc caïc daûng nàng læåüng khaïc. • Nhåì âiãûn nàng coï thãø tæû âäüng hoaï moüi quaï trçnh saín xuáút, náng cao nàng suáút lao âäüng. Âiãûn nàng tuy âæåüc phaït hiãûn cháûm hån caïc nàng læåüng khaïc, nhæng våïi viãûc phaït hiãûn vaì sæí duûng âiãûn nàng âaî thuïc âáøy caïch maûng khoa hoüc cäng nghãû tiãún nhæ vuî baîo sang kyî nguyãn âiãûn khê hoaï vaì tæû âäüng hoaï. Vaìo cuäúi thãú kyí 19, ngaình kyî thuáût âiãûn tæí ra âåìi vaì giæîa thãú kyí 20 chãú taûo âæåüc linh kiãûn âiãûn tæí cäng suáút coï âiãöu khiãøn, tæì doï âiãûn tæí cäng suáút phaït triãùn âaî thuïc âáøy vaì laìm thay âäøi táûn gäúc rãù laînh væûc kyî thuáût âiãûn. Kyî thuáût âiãûn vaì kyî thuáût âiãûn tæí hoaì nháûp phaït triãùn, cuìng våïi cäng nghãû thäng tin âaî âæa nãön saín xuáút xaî häüi sang giai âoaûn kinh tãú tri thæïc. Maïy âiãûn cuîng khäng âæïng ngoaìi sæû phaït triãùn âáúy. Giaïo trçnh Maïy âiãûn I naìy gäöm ba pháön : Pháön I cung cáúp caïc kiãún thæïc vãö maïy biãún aïp. Pháön II cung cáúp caïc kiãún thæïc chung vãö maïy âiãûn xoay chiãöu. Pháön III cung cáúp caïc kiãún thæïc nguyãn lyï, cáúu taûo, âàûc tênh vaì æïng duûng cuía maïy âiãûn khäng âäöng bäü. Giaïo trçnh Maïy âiãûn I âæåüc biãn soaûn dæûa trãn kinh nghiãûm giaíng daûy nhiãöu nàm åí nhoïm chuyãn män Âiãûn Cäng Nghiãûp - Khoa Âiãûn - Træåìng Âaûi Hoüc Baïch Khoa - Âaûi Hoüc Âaì Nàông vaì tham khaío giaïo trçnh cuía caïc træåìng baûn. Âáy laì giaïo trçnh âæa lãn maûng nhàòm giuïp cho sinh viãn chuyãn ngaình âiãûn laìm taìi liãûu tham khaío vaì hoüc táûp. Do trçnh âäü coï haûn, giaïo trçnh Maïy âiãûn I khäng traïnh khoíi thiãúu soït, xin hoan nghãnh moüi sæû goïp yï cuía baûn âoüc. Caïc yï kiãún âoïng goïp xin gåíi vãö taïc giaí åí nhoïm chuyãn män Âiãûn Cäng Nghiãûp - Khoa Âiãûn - Træåìng Âaûi Hoüc Baïch Khoa - Âaûi Hoüc Âaì Nàông. Buìi Táún Låüi
2 Âaûi Hoüc Âaì Nàông - Træåìng Âaûi hoüc Baïch Khoa Khoa Âiãûn - Nhoïm Chuyãn män Âiãûn Cäng Nghiãûp Giaïo trçnh MAÏY ÂIÃÛN 1 Biãn soaûn: Buìi Táún Låüi Chæång 0 KHAÏI NIÃÛM CHUNG VÃÖ MAÏY ÂIÃÛN 0.1 ÂËNH NGHÉA VAÌ PHÁN LOAÛI 0.1.1. Âënh nghéa. Maïy âiãûn laì thiãút bë âiãûn tæì, nguyãn lyï laìm viãûc dæûa vaìo hiãûn tæåüng caím æïng âiãûn tæ,ì vãö cáúu taûo gäöm maûch tæì (loîi theïp) vaì maûch âiãûn (dáy quáún), duìng âãø biãún âäøi caïc daûng nàng læåüng nhæ cå nàng thaình âiãûn nàng (maïy phaït âiãûn) hoàûc ngæåüc laûi nhæ âiãûn nàng thaình cå nàng (âäüng cå âiãûn), hoàûc duìng âãø biãún âäøi caïc thäng säú âiãûn nàng nhæ âiãûn aïp, doìng âiãûn, táön säú, säú pha ... 0.1.2. Phán loaûi maïy âiãûn. Maïy âiãûn coï nhiãöu loaûi vaì coï nhiãöu caïch phán loaûi khaïc nhau. ÅÍ âáy ta phán loaûi maïy âiãûn dæûa vaìo nguyãn lyï biãún âäøi nàng læåüng nhæ sau : 1. Maïy âiãûn ténh : Maïy âiãûn ténh laìm viãûc dæûa vaìo hiãûn tæåüng caím æïng âiãûn tæì, do sæû biãún âäøi tæì thäng trong caïc cuäün dáy khäng coï sæû chuyãøn âäüng tæång âäúi våïi nhau. Maïy âiãûn ténh thæåìng duìng âãø biãún âäøi caïc thäng säú âiãûn nàng nhæ maïy biãún aïp biãún âiãûn aïp xoay chiãöu thaình âiãûn aïp xoay chiãöu coï giaï trë khaïc,.. 2. Maïy âiãûn quay (hoàûc coï loaûi chuyãøn âäüng thàóng): Maïy âiãûn quay laìm viãûc dæûa vaìo hiãûn tæåüng caím æïng âiãûn tæì, læûc âiãûn tæì do tæì træåìng vaì doìng âiãûn trong caïc cuäün dáy gáy ra. Loaûi maïy náöy duìng âãø biãún âäøi daûng nàng læåüng nhæ cå nàng thaình âiãûn nàng (maïy phaït âiãûn) hoàûc ngæåüc laûi nhæ âiãûn nàng thaình cå nàng (âäüng cå âiãûn). Quaï trçnh biãún âäøi nàng læåüng náöy coï tênh thuáûn nghëch nghéa laì maïy âiãûn coï thãø laìm viãûc åí chãú âäü maïy phaït âiãûn hoàûc âäüng cå âiãûn. Så âäö phán loaûi maïy âiãûn thæåìng gàûp:
3 Maïy âiãûn Maïy âiãûn ténh Maïy âiãûn quay Maïy âiãûn xoay chiãöu Maïy âiãûn mäüt chiãöu Maïy âiãûn Maïy âiãûn âäöng bäü khäng âäöng bäü Maïy Âäüng Maïy Âäüng Maïy Âäüng phaït cå phaït cå âiãûn phaït cå âiãûn âiãûn âiãûn khäng âiãûn âiãûn Maïy âäöng âäöng khäng âäöng mäüt mäüt biãún bäü bäü âäöng bäü bäü chiãöu chiãöu aïp 0.2 CAÏC ÂËNH LUÁÛT ÂIÃÛN TÆÌ CÅ BAÍN DUÌNG TRONG MAÏY ÂIÃÛN Trong nghiãn cæïu maïy âiãûn ta thæåìng duìng caïc âënh luáût sau: âënh luáût caím æïng âiãûn tæì, âënh luáût læûc âiãûn tæì vaì âënh luáût maûch tæì. Caïc âënh luáût náöy âaî âæåüc trçnh baìy trong giaïo trçnh váût lyï, åí âáy nãu laûi nhæîng âiãøm chênh aïp duûng cho nghiãn cæïu maïy âiãûn. 0.2.1. Âënh luáût caím æïng âiãûn tæì 1. Træåìng håüp tæì thäng xuyãn qua voìng dáy biãún thiãn. Khi tæì thäng Φ = Φ(t) xuyãn qua voìng dáy biãún thiãn trong voìng dáy seî caím æïng sæïc âiãûn âäüng (sââ) e(t). Sââ âoï coï chiãöu sao cho doìng âiãûn do noï sinh ra taûo ra tæì thäng chäúng laûi sæû biãún thiãn cuía tæì thäng sinh ra noï (hçnh 0.1). Sââ caím æïng trong mäüt voìng dáy âæåüc tênh theo Φ cäng thæïc Màõcxoen : dΦ e e=− [V] (0.1) dt Nãúu cuäün dáy coï N voìng, sââ caím æïng laì: dΦ dΨ e = −N =− (0.2) dt dt Hçnh 0.1 Chiãöu dæång sââ trong âoï, Ψ = NΦ [Wb] goüi laì tæì thäng moïc voìng caím æïng phuì håüp våïi tæì thäng theo qui tàõc vàûn nuït chai cuía cuäün dáy
4 2. Træåìng håüp thanh dáùn chuyãøn âäüng trong tæì træåìng. Khi thanh dáùn chuyãøn âäüng thàóng goïc våïi âæåìng sæïc tæì træåìng (âáy laì træåìng håüp thæåìng gàûp nháút trong maïy âiãûn), trong thanh dáùn caím æïng sââ coï trë säú laì: e = Blv (0.3) trong âoï : B: cæåìng âäü tæì caím [T]. l : chiãöu daìi taïc duûng cuía thanh dáùn [m]. Hçnh 0.2 Xaïc âënh sââ caím æïng v: täúc âäü daìi thanh dáùn [m/s] theo qui tàõc baìn tay phaíi Coìn chiãöu sââ caím æïng xaïc âënh theo qui tàõc baìn tay phaíi (hçnh 0.2). 0.2.2. Âënh luáût læûc âiãûn tæì. Khi thanh dáùn mang doìng âiãûn âàût thàóng goïc våïi âæåìng sæïc tæì træåìng, thanh dáùn seî chëu mäüt læûc i âiãûn tæì taïc duûng coï trë säú laì: f = Bil (0.4) Trong âoï, B : cæåìng âäü tæì caím, [T]. i : doìng âiãûn chaûy trong thanh dáùn, [A]. l : chiãöu daìi thanh dáùn, [m]. f : læûc âiãûn tæì âo bàòng Niuton, [N] Hçnh 0.3 Xaïc âënh læûc âiãûn tæì Chiãöu cuía læûc âiãûn tæì f âæåüc xaïc âënh theo qui tàõc theo qui tàõc baìn tay traïi baìn tay traïi (hçnh 0.3). 0.2.3. Âënh luáût maûch tæì. Tênh toaïn maûch tæì. 1. Âënh luáût maûch tæì: Loîi theïp cuía maïy âiãûn laì maûch tæì. Maûch tæì laì maûch kheïp kên duìng âãø dáùn tæì thäng. Âënh luáût maûch tæì laì âënh luáût doìng âiãûn toaìn pháön aïp duûng vaìo maûch tæì. Näüi dung cuía âënh luáût doìng âiãûn toaìn pháön nhæ sau: r i3 i1 i2 H i1 l1,S1 r l(L) i dl N N1 l2,S2 (L) i2 N 2 Hçnh 0.4 Minh hoüa âënh Hçnh 0.5 Maûch tæì âäöng Hçnh 0.6 Maûch tæì coï khe håí luáût doìng âiãûn toaìn pháön nháút coï mäüt cuäün dáy khäng khê vaì hai cuäün dáy
5 r Nãúu H laì vectå cæåìng âäü tæì træåìng do mäüt táûp håüp doìng âiãûn i1, i2, ... ik, ..., in. taûo ra vaì nãúu L laì mäüt âæåìng cong kên bao quanh chuïng thç: rr ∫ Hd l = ∑ i k ( L) r Våïi d l laì âäü dåìi vi phán trãn (L) .(hçnh 0.4). Dáúu cuía ik xaïc âënh theo qui tàõc r vàûn nuït chai: Quay caïi vàûn nuït chai theo chiãöu d l , chiãöu tiãún cuía vàûn nuït chai truìng våïi chiãöu doìng âiãûn ik thç doìng âiãûn ik mang dáúu dæång, coìn ngæåüc laûi láúy dáúu ám. Âënh luáût doìng âiãûn toaìn pháön aïp duûng vaìo maûch tæì âäöng nháút coï mäüt cuäün dáy nhæ hçnh 0.5, ta coï nhæ sau: H.l = Ni = F B 1l Hl = l = Φ = R μΦ Våïi: μ μS Hl = R μ Φ = Ni = F Váûy (0.5) Trong âoï: H[At/m]: Cæåìng âäü tæì træåìng trong maûch tæì. B=μH [T] : Tæì caím (máût âäü tæì thäng) trong maûch tæì. μ = μr μo [H/m]: Âäü tæì tháøm tuyãût âäúi cuía maûch tæì. μo = 4π.10-7[H/m] : âäü tæì tháøm cuía khäng khê. μr =μ /μo : Âäü tæì tháøm tæång âäúi cuía maûch tæì. L[m] : Chiãöu daìi trung bçnh cuía maûch tæì. N: Säú voìng dáy cuía cuäün dáy. I[A]: goüi laì doìng âiãûn tæì hoïa, taûo ra tæì thäng cho maûch tæì. F = Ni [At/m]: goüi laì sæïc tæì âäüng (stâ) H.l : goüi laì tæì aïp råi trong maûch tæì. S[m2] : tiãút diãûn ngang cuía maûch tæì. 1l Rμ = [At/Wb] tæì tråí cuía maûch tæì. μS Cuîng aïp duûng âënh luáût doìng âiãûn toaìn pháön vaìo maûch tæì gäöm hai âoaûn coï hiãöu daìi l1 vaì l2 tiãút diãûn S1 vaì S2, hçnh 0.6, ta coï: H1.l1 - H2.l2 = N1.i1 - N2.i2 Trong âoï: H1,H2[At/m]: Cæåìng âäü tæì træåìng tæång æïng trong âoaûn maûch tæì 1, 2. l1, l2[m] : Chiãöu daìi trung bçnh cuía âoaûn maûch tæì 1, 2ì. i1.N1,i2.N2 [At]: Stâ cuía cuäün dáy 1, 2. Mäüt caïch täøng quaït, maûch tæì gäöm m âoaûn gheïp näúi tiãúp âënh luáût maûch tæì âæåüc viãút:
6 m m n n ∑ H jl j = ∑ R μ jΦ = ∑ N k i k = ∑ Fk = F (0.6) j=1 j=1 k =1 k =1 trong âoï, doìng âiãûn ik naìo coï chiãöu phuì håüp våïi chiãöu tæì thäng Φ âaî choün theo qui tàõc vàûn nuït chai seî mang dáúu dæång, coìn ngæåüc laûi seî mang dáúu ám; j - chè säú tãn âoaûn maûch tæì; k - chè säú tãn cuäün dáy coï doìng âiãûn. 2. Tênh toaïn maûch tæì: Viãûc tênh toaïn maûch tæì thæåìng gàûp hai loaûi baìi toaïn sau : Baìi toaïn thuáûn : Cho biãút tæì thäng Φ, tçm stâ F = Ni âãø taûo ra tæì thäng âoï. Caïch giaíi : Tiãún haình gäöm ba bæåïc sau :(xeït maûch tæì gäöm j âoaûn näúi tiãúp, tæì thäng Φ bàòng nhau åí moüi tiãút diãûn Sj trong caïc âoaûn maûch tæì ). Bæåïc 1: Tênh tæì caím mäùi âoaûn maûch tæì : Bj = Φ/Sj ; j laì chè säú tãn âoaûn maûch tæì. Suy ra cæåìng âäü tæì træåìng Hj nhæ sau: Nãúu âoaûn maûch tæì laì váût liãûu sàõt tæì, tra âæåìng cong tæì hoïa B = f(H) âãø tçm H. Nãúu âoaûn maûch tæì laì khe håí khäng khê thç H0 = B0/μo . Bæåïc 2: Suy ra stâ täøng âãø taûo ra tæì thäng Φ tæì cäng thæïc (0.6): m F = ∑ H jl j (0.7) j=1 Bæåïc 3: Tuìy theo baìi toaïn maì ta tçm âæåüc doìng âiãûn i hoàûc säú voìng dáy W. Baìi toaïn ngæåüc : Biãút stâ F, tçm tæì thäng Φ. Loaûi baìi toaïn náöy phæïc taûp. Do váût liãûu tæì coï âäü tæì tháøm μ phuû thuäüc tæì thäng Φ nãn tæì tråí Rμ cuîng phuû thuäüc Φ. Vç chæa biãút Φ nãn cuîng chæa biãút R. Phæång trçnh (0.6) tråí thaình: m ∑ R μj (Φ )Φ = F (Φ) (0.8). j=1 Âáy laì phæång trçnh phi tuyãún, thæåìng duìng phæång phaïp gáön âuïng âãø giaíi. 0.3. CAÏC VÁÛT LIÃÛU CHÃÚ TAÛO MAÏY ÂIÃÛN Váût liãûu chãú taûo maïy âiãûn gäöm váûy liãûu cáúu truïc, váût liãûu taïc duûng vaì váût liãûu caïch âiãûn. Váût liãûu cáúu truïc laì váût liãûu âãø chãú taûo caïc chi tiãút chëu caïc taïc âäüng cå hoüc nhæ truûc, äø truûc, thán maïy, nàõp. Váût liãûu taïc duûng laì váût liãûu duìng âãø chãú taûo nhæîng bäü pháûn dáùn âiãûn vaì tæì. Coìn váût liãûu caïch âiãûn duìng âãø caïch âiãûn giæîa pháön dáùn âiãûn våïi khäng dáùn âiãûn vaì giæîa caïc pháön dáùn âiãûn våïi nhau. 0.3.1. Váût liãûu dáùn âiãûn Váût liãûu dáùn âiãûn âãø chãú taûo maïy âiãûn täút nháút laì âäöng vç chuïng khäng âàõt làõm vaì coï âiãûn tråí suáút nhoí. Ngoaìi ra coìn duìng nhäm vaì caïc håüp kim khaïc nhæ âäöng
7 thau, âäöng phäútpho. Dáy âäöng hoàûc dáy nhäm âæåüc chãú taûo theo tiãút âiãûn troìn hoàûc tiãút âiãûn chæî nháût coï boüc caïch âiãûn. Våïi nhæîng maïy coï cäng suáút nhoí vaì trung bçnh, âiãûn aïp dæåïi 1000V thæåìng duìng dáy dáùn boüc ãmay vç låïp caïch âiãûn cuía noï moíng vaì âaût âäü bãön yãu cáöu. 0.3.2. Váût liãûu dáùn tæì Váût liãûu dáùn tæì trong maïy âiãûn laì váût liãûu sàõt tæì nhæ theïp kyî thuáût âiãûn, gang, theïp âuïc, theïp reìn ... ÅÍ caïc pháön dáùn tæì coï tæì thäng biãún âäøi våïi táön säú 50Hz thæåìng duìng theïp laï kyî thuáût âiãûn daìy 0,35 ÷ 1mm, trong thaình pháön theïp coï tæì 2 ÷ 5% silêc âãø tàng âiãûn tråí cuía theïp, giaím doìng âiãûn xoaïy. Theïp kyî thuáût âiãûn âæåüc chãú taûo bàòng phæång phaïp caïn noïng hoàûc caïn nguäüi. Hiãûn nay thæåìng duìng theïp caïn nguäüi âãø chãú taûo caïc maïy âiãûn vç theïp caïn B nguäüi coï âäü tæì tháøm cao hån vaì 2.0 suáút täøn hao nhoí hån theïp caïn Theïp KTÂ 1.6 noïng. Trãn hçnh 0.7 trçnh baìy Theïp âuïc âæåìng cong tæì hoaï cuía mäüt säú 1.2 váût liãûu dáùn tæì khaïc nhau. Cuìng mäüt doìng âiãûn kêch tæì, ta tháúy 0.8 Gang theïp kyî thuáût âiãûn coï tæì caím låïn 0.4 nháút, sau âoï laì theïp âuïc vaì cuäúi H cuìng laì gang. 500 1000 1500 2000 2500 3000 ÅÍ caïc pháön dáùn tæì coï tæì thäng khäng âäøi thæåìng duìng Hçnh 0.7 Âæåìng cong tæì hoïa cuía mäüt säú váût liãûu tæì theïp âuïc, theïp reìn, hoàûc theïp laï. 0.3.3. Váût liãûu caïch âiãûn Váût liãûu caïch âiãûn trong maïy âiãûn phaíi coï cæåìng âäü caïch âiãûn cao, chëu nhiãût täút, taín nhiãût täút, chäúng áøm vaì bãön vãö cå hoüc. Caïch âiãûn boüc dáy dáùn chëu âæåüc nhiãût âäü cao thç nhiãût âäü cho pheïp cuía dáy dáùn caìng låïn vaì dáy dáùn chëu âæåüc doìng taíi låïn. Cháút caïch âiãûn cuía maïy âiãûn pháön låïn åí thãø ràõn vaì gäöm coï 4 nhoïm: a) Cháút hæîu cå thiãn nhiãn nhæ giáúy, luûa b) Cháút vä cå nhæ amiàng, mica, såüi thuíy tinh. c) Caïc cháút täøng håüp. d) Caïc loaûi men vaì sån caïch âiãûn. Cháút caïch âiãûn täút nháút laì mica nhæng âàõt. Giáúy, vaíi, såüi... reí nhæng dáùn nhiãût vaì caïch âiãûn keïm, dãù bë áøm. Vç váûy chuïng phaíi âæåüc táøm sáúy âãø caïch âiãûn täút hån.
8 Càn cæï âäü bãön nhiãût, váût liãûu caïch âiãûn âæåüc chia ra caïc cáúp nhæ sau: - Cáúp Y : Nhiãût âäü cho pheïp laì 900C, bao gäöm bäng, giáúy, vaíi, tå luûa, såüi täøng håüp, khäng âæåüc táøm sáúy bàòng sån caïch âiãûn. - Cáúp A : Nhiãût âäü cho pheïp laì 1050C, bao gäöm vaíi såüi xenlulä, såüi tæû nhiãn hoàûc nhán taûo âæåüc qua táøm sáúy bàòng sån caïch âiãûn. - Cáúp E : Nhiãût âäü cho pheïp laì 1200C, bao gäöm maìng vaíi, såüi täøng håüp gäúc hæîu cå coï thãø chëu âæåüc nhiãût âäü tæång æïng. - Cáúp B : Nhiãût âäü cho pheïp laì 1300C, bao gäöm caïc váût liãûu gäúc mica, såüi thuíy tinh hoàûc amiàng âæåüc liãûn kãút bàòng sån hoàûc nhæûa gäúc hæîu cå coï thãø chëu âæåüc nhiãût âäü tæång æïng. - Cáúp F : Nhiãût âäü cho pheïp laì 1550C, giäúng nhæ loaûi B nhæng âæåüc táøm sáúy vaì kãút dênh bàòng sån hoàûc nhæûa täøng håüp coï thãø chëu âæåüc nhiãût âäü tæång æïng. - Cáúp H : Nhiãût âäü cho pheïp laì 1800C, giäúng nhæ cáúp B nhæng duìng sån táøm sáúy hoàûc cháút kãút dênh gäúc silic hæîu cå hoàûc caïc cháút täøng håüp coï khaí nàng chëu âæåüc nhiãût âäü tæång æïng. - Cáúp C : Nhiãût âäü cho pheïp laì >1800C, bao gäöm caïc váût liãûu gäúc mica, thuíy tinh vaì caïc håüp cháút cuía chuïng duìng træûc tiãúp khäng coï cháút liãn kãút. Caïc cháút vä cå coï phuû gia liãn kãút bàòng hæîu cå vaì caïc cháút täøng håüp coï khaí nàng chëu âæåüc nhiãût âäü tæång æïng. Ngoaìi ra coìn coï cháút caïch âiãûn åí thãø khê (khäng khê) vaì thãø loíng (dáöu biãún aïp). Khi maïy âiãûn laìm viãûc, do taïc âäüng cuía nhiãût âäü, cháún âäüng vaì caïc taïc âäüng lyï hoïa khaïc caïch âiãûn seî bë laîo hoïa nghéa laì máút dáön caïc tênh bãön vãö âiãûn vaì cå. Thæûc nghiãûm cho biãút, khi nhiãût âäü tàng quaï nhiãût âäü laìm viãûc cho pheïp 8-100C thç tuäøi tho cuía váût liãûu caïch âiãûn giaím âi mäüt næía. 0.4. PHAÏT NOÏNG VAÌ LAÌM MAÏT MAÏY ÂIÃÛN Trong quaï trçnh biãún âäøi nàng læåüng luän coï sæû täøn hao. Täøn hao trong maïy âiãûn gäöm täøn hao sàõt tæì (do hiãûn tæåüng tæì trãù vaì doìng xoaïy) trong theïp, täøn hao âäöng trong dáy quáún vaì täøn hao do ma saït (åí maïy âiãûn quay). Táút caí caïc täøn hao nàng læåüng âãöu biãún thaình nhiãût laìm cho maïy âiãûn noïng lãn. Âãø laìm maït maïy âiãûn, phaíi coï biãûn phaïp taín nhiãût ra mäi træåìng xung quanh. Sæû taín nhiãût khäng nhæîng phuû thuäüc vaìo bãö màût laìm maït cuía maïy maì coìn phuû thuäüc vaìo sæû âäúi læu khäng khê xung quanh hoàûc cuía mäi træåìng laìm maït khaïc nhæ dáöu maïy biãún aïp... Thæåìng voí maïy âiãûn âæåüc chãú taûo coï caïc caïnh taín nhiãût vaì maïy âiãûn coï hãû thäúng quaût gioï âãø laìm maït. Kêch thæåïc cuía maïy, phæång phaïp laìm maït phaíi âæåüc tênh toaïn vaì læûa choün âãø cho âäü tàng nhiãût cuía váût liãûu caïch âiãûn trong maïy khäng væåüt quaï âäü tàng nhiãût
9 cho pheïp, âaím baío cho váût liãûu caïch âiãûn laìm viãûc láu daìi, tuäøi thoü cuía maïy khoaíng 20 nàm. Khi maïy âiãûn laìm viãûc åí chãú âäü âënh mæïc, âäü tàng thiãût cuía caïc pháön tæí khäng væåüt quaï âäü tàng nhiãût cho pheïp. Khi maïy quaï taíi âäü tàng nhiãût cuía maïy seî væåüt quaï nhiãût âäü cho pheïp, vç thãú khäng cho pheïp maïy laìm viãûc quaï taíi láu daìi. 0.5. PHÆÅNG PHAÏP NGHIÃN CÆÏU MAÏY ÂIÃÛN Viãûc nghiãn cæïu maïy âiãûn gäöm caïc bæåïc sau: 1. Mä taí caïc hiãûn tæåüng váût lyï xaíy ra trong maïy âiãûn. 2. Dæûa vaìo caïc âënh luáût váût lyï, viãút phæång trçnh toaïn hoüc mä taí sæû laìm viãûc cuía maïy âiãûn. Âoï laì mä hçnh toaïn cuía maïy âiãûn. 3. Tæì mä hçnh toaïn thiãút láûp mä hçnh maûch, âoï laì så âäö thay thãú cuía maïy âiãûn. 4. Tæì mä hçnh toaïn vaì mä hçnh maûch, tênh toaïn caïc âàûc tênh vaì nghiãn cæïu maïy âiãûn, khai thaïc sæí duûng theo caïc yãu cáöu cuû thãø.
1 Âaûi Hoüc Âaì Nàông - Træåìng Âaûi hoüc Baïch Khoa Khoa Âiãûn - Nhoïm Chuyãn män Âiãûn Cäng Nghiãûp Giaïo trçnh MAÏY ÂIÃÛN 1 Biãn soaûn: Buìi Táún Låüi MAÏY BIÃÚN AÏP Pháön I Chæång 1 NGUYÃN LYÏ VAÌ CÁÚU TAÛO M.B.A 1.1 KHAÏI NIÃÛM CHUNG VÃÖ M.B.A 1.1.1. Vai troì vaì cäng duûng. Âãø dáùn âiãûn tæì nhaì maïy phaït âiãûn âãún häü tiãu thuû cáön phaíi coï âæåìng dáy taíi âiãûn (hçnh 1.1). Nãúu khoaíng caïch tæì nåi saín xuáút âiãûn âãún häü tiãu thuû låïn, mäüt váún âãö âàût ra laì viãûc truyãön taíi âiãûn nàng âi xa laìm sao cho kinh tãú nháút. MBA MBA Maïy phaït âiãûn tàng aïp gèam aïp Â Z taíi âiãûn ∼ Häü tiãu thuû âiãûn Hçnh 1.1 Så âäö cung cáúp âiãûn âån giaín Ta coï, doìng âiãûn truyãön taíi trãn âæåìng dáy: I = P/(Ucosϕ) Vaì täøn hao cäng suáút trãn âæåìng dáy: ΔP = Râ I2 = RdP2/(U2cos2ϕ) Trong âoï: P laì cäng suáút truyãön taíi trãn âæåìng dáy; U laì âiãûn aïp truyãön taíi cuía læåïi âiãûn; Rd laì âiãûn tråí âæåìng dáy taíi âiãûn vaì cosϕ laì hãû säú cäng suáút cuía læåïi âiãûn, coìn ϕ laì goïc lãûch pha giæîa doìng âiãûn I vaì âiãûn aïp U. Tæì caïc cäng thæïc trãn cho ta tháúy, cuìng mäüt cäng suáút truyãön taíi trãn âæåìng dáy, nãúu âiãûn aïp truyãön taíi caìng cao thç doìng âiãûn chaûy trãn âæåìng dáy seî caìng beï, do âoï troüng læåüng vaì chi phê dáy dáùn seî giaím xuäúng, tiãút kiãûm âæåüc kim loaûi maìu, âäöng thåìi täøn hao nàng læåüng trãn âæåìng dáy seî giaím xuäúng. Vç thãú, muäún truyãön
2 taíi cäng suáút låïn âi xa êt täøn hao vaì tiãút kiãûm kim loaûi maìu ngæåìi ta phaíi duìng âiãûn aïp cao, thæåìng laì 35, 110, 220, 500kV. Trãn thæûc tãú caïc maïy phaït âiãûn chè phaït ra âiãûn aïp tæì 3 ÷ 21kV, do âoï phaíi coï thiãút bë tàng âiãûn aïp åí âáöu âæåìng dáy. Màût khaïc caïc häü tiãu thuû thæåìng yãu cáöu âiãûn aïp tháúp, tæì 0.4 ÷ 6kV, vç váûy cuäúi âæåìng dáy phaíi coï thiãút bë giaím âiãûn aïp xuäúng. Thiãút bë duìng âãø tàng âiãûn aïp åí âáöu âæåìng dáy vaì giaím âiãûn aïp cuäúi âæåìng dáy goüi laì maïy biãún aïp (MBA). 1.1.2. Âënh nghéa. Maïy biãún aïp laì thiãút bë âiãûn tæì ténh, laìm viãûc theo nguyãn lyï caím æïng âiãûn tæì, duìng âãø biãún âäøi mäüt hãû thäúng doìng âiãûn xoay chiãöu åí âiãûn aïp náöy thaình mäüt hãû thäúng doìng âiãûn xoay chiãöu åí âiãûn aïp khaïc, våïi táön säú khäng thay âäøi. 1.2. NGUYÃN LYÏ LAÌM VIÃÛC CUÍA MAÏY BIÃÚN AÏP LYÏ TÆÅÍNG Maïy biãún aïp lyï tæåíng coï caïc tênh cháút nhæ sau : 1. Cuäün dáy khäng coï âiãûn tråí. 2. Tæì thäng chaûy trong loîi theïp moïc voìng våïi hai dáy quáún, khäng coï tæì thäng taín vaì khäng coï täøn hao trong loîi theïp. 3. Âäü tæì tháøm cuía theïp ráút låïn (μ = ∞), nhæ váûy doìng tæì hoaï cáön phaíi coï âãø sinh ra tæì thäng trong loîi theïp laì ráút nhoí khäng âaïng kãø, do váûy stâ cáön âãø sinh ra tæì thäng trong loîi theïp cho bàòng khäng. Hçnh 1.2 veî så âäö nguyãn lyï cuía MBA mäüt pha hai dáy quáún. Dáy quáún 1 coï N1 voìng dáy âæåüc näúi våïi nguäön âiãûn aïp xoay chiãöu u1, goüi laì dáy quáún så cáúp. Kyï hiãûu caïc âaûi læåüng phêa dáy quáún så cáúp âãöu coï con säú 1 keìm theo nhæ u1, i1, e1, .. Dáy quáún 2 coï N2 voìng dáy cung cáúp âiãûn cho phuû taíi Zt, goüi laì dáy quáún thæï cáúp. Kyï hiãûu caïc âaûi læåüng phêa dáy quáún thæï cáúp âãöu coï con säú 2 keìm theo nhæ u2, i2 , e2, .. Âàût âiãûn aïp xoay chiãöu u1 vaìo dáy quáún så, trong dáy quáún så seî coï doìng i1. Trong loîi theïp seî coï tæì thäng Φ moïc voìng våïi caí hai dáy quáún så cáúp vaì thæï cáúp, caím æïng ra caïc sââ e1 vaì e2. Khi MBA coï taíi, trong dáy quáún thæï seî coï doìng âiãûn i2 âæa ra taíi våïi âiãûn aïp laì u2. Tæì thäng Φ moïc voìng våïi caí hai dáy quáún så cáúp vaì thæï cáúp goüi laì tæì thäng chênh. Giaí thæí âiãûn aïp u1 sin nãn tæì thäng Φ cuîng biãún thiãn sin, ta coï: Φ = Φ m sin ωt (1.3) Theo âënh luáût caím æïng âiãûn tæì, caïc sââ caím æïng e1, e2 sinh ra trong dáy quáún så cáúp vaì thæï cáúp MBA laì: dΦ e1 = − N 1 = ωN1Φ m sin(ωt − 90 0 ) = 2E1 sin(ωt − 90 0 ) (1.4) dt
3 dΦ e2 = −N 2 = ωN 2 Φ m sin(ωt − 90 0 ) = 2E 2 sin(ωt − 90 0 ) (1.5) dt trong âoï, E1, E2 laì trë säú hiãûu duûng cuía sââ så cáúp vaì thæï cáúp, cho båíi: ωN1Φ m E1 = = π 2fN1Φ m = 4,44fN1Φ m (1.6) 2 ωN 2 Φ m E2 = = π 2fN 2 Φ m = 4,44fN 2 Φ m (1.7) 2 Tè säú biãún aïp k cuía MBA: E N k= 1 = 1 (1.8) E2 N2 Φ Nãúu giaí thiãút MBA âaî cho laì MBA i2 i1 lyï tæåíng, nghéa laì boí qua suût aïp gáy ra ∼ u1 u2 Zt do âiãûn tråí vaì tæì thäng taín cuía dáy quáún thç E1 ≈ U1 vaì E2 ≈ U2 : U 1 E1 N 1 ≈ = = k (1.9) Hçnh 1-2. Så âäö nguyãn lyï cuía U2 E2 N2 MBA mäüt pha hai dáy quáún Nãúu boí qua täøn hao trong MBA thç: U1I1 = U2I2 Nhæ váûy, ta coï: U 1 I1 = =k (1.10) U2 I2 Nãúu N2 > N1 thç U2 > U1 vaì I2 < I1 : MBA tàng aïp. Nãúu N2 < N1 thç U2 < U1 vaì I2 > I1 : MBA giaím aïp 1.3. CÁÚU TAÛO MAÏY BIÃÚN AÏP Maïy biãún aïp coï caïc bäü pháûn chênh sau dáy : loîi theïp, dáy quáún vaì voí maïy. 1.3.1. Loîi theïp MBA. (a) (b) Hçnh 1.3 Maûch tæì MBA kiãøu loîi: a) mäüt pha. b) ba pha
4 Loîi theïp MBA duìng âãø dáùn tæì thäng, âæåüc chãú taûo bàòng caïc váût liãûu dáùn tæì täút, thæåìng laì theïp kyî thuáût âiãûn coï bãö daìy tæì 0,35 ÷ 1 mm, màût ngoaìi caïc laï theïp coï sån caïch âiãûn räöi gheïp laûi våïi nhau thaình loîi theïp. Loîi theïp gäöm hai pháön: Truû vaì Gäng (hçnh 1.3). Truû T laì pháön âãø âàût dáy quáún coìn gäng G laì pháön näúi liãön giæîa caïc truû âãø taûo thaình maûch tæì kên. 1.3.2. Dáy quáún MBA. (a)û (b)û (c)û (d)û Hçnh 1-4. Dáy quáún Maïy biãún aïp Nhiãûm vuû cuía dáy quáún MBA laì nháûn nàng læåüng vaìo vaì truyãön nàng læåüng ra. Dáy quáún MBA thæåìng laìm bàòng dáy dáùn âäöng hoàûc nhäm, tiãút diãûn troìn hay chæî nháût, bãn ngoaìi dáy dáùn coï boüc caïch âiãûn. Dáy quáún gäöm nhiãöu voìng dáy vaì läöng vaìo truû theïp. Giæîa caïc voìng dáy, giæîa caïc dáy quáún vaì giæîa dáy quáún vaì loîi theïp âãöu coï caïch âiãûn. Maïy biãún aïp thæåìng coï hai hoàûc nhiãöu dáy quáún. Khi caïc dáy quáún âàût trãn cuìng mäüt truû thç dáy quáún âiãûn aïp tháúp âàût saït truû theïp coìn dáy quáún âiãûn aïp cao âàût bãn ngoaìi. Laìm nhæ váûy seî giaím âæåüc váût liãûu caïch âiãûn. Dáy quáún MBA coï hai loaûi chênh nhæ : 1. Dáy quáún âäöng tám : åí dáy quáún âäöng tám tiãút diãûn ngang laì nhæîng voìng troìn âäöng tám. Nhæîng kiãøu dáy quáún âäöng tám chênh gäöm : Dáy quáún hçnh truû (hçnh 1.4a,b), duìng cho caí dáy quáún haû aïp vaì cao aïp; Dáy quáún hçnh xoàõnû (hçnh 1.4c), duìng cho dáy quáún haû aïp coï nhiãöu såüi cháûp; dáy quáún hçnh xoaïy äúc liãn tuûcû (hçnh 1.4d), duìng cho dáy quáún cao aïp, tiãút diãûn dáy dáùn chæî nháût . 2. Dáy quáún xem keí : Caïc baïmh dáy cao aïp vaì haû aïp láön læåüt xen keí nhau doüc theo truû theïp.
5 Hçnh 1-5 Maïy biãún aïp dáöu ba pha 16000kVA/110kV 1. moïc váûn chuyãøn; 2. Sæï cao aïp 110kV; 4. Sæï trung aïp 38.5kV; 5. Sæï haû aïp 10.5kV; 7. Äúng phoìng näø; 8. Bçnh giaîn dáöu; 10. Thæåïc chè dáöu; 12. Xaì eïp gäng; 13. Bçnh huït áøm; 16. Dáy quáún cao aïp; 18. Bäü loüc âäúi læu; 22. Voî thuìng; 23.Bäü taín nhiãût; 24. Caïp cáúp âiãûn cho âäüng cå; 25. Âäüng cå quûat gioï laìm maït. 26. Bäü truyãön âäüng chuyãøn maûch. 1.3.3. Voí MBA. Voí MBA laìm bàòng theïp gäöm hai bäü pháûn : thuìng vaì nàõp thuìng. 1. Thuìng MBA: Trong thuìng MBA (hçnh 1-5) âàût loîi theïp, dáy quáún vaì dáöu biãún aïp. Dáöu biãún aïp laìm nhiãûm vuû tàng cæåìng caïch âiãûn vaì taín nhiãût. Luïc MBA laìm viãûc, mäüt pháön nàng læåüng tiãu hao thoaït ra dæåïi daûng nhiãût laìm dáy quáún, loîi theïp vaì caïc bäü pháûn khaïc noïng lãn. Nhåì sæû âäúi læu trong dáöu vaì truyãön nhiãût tæì caïc bäü pháûn bãn trong MBA sang dáöu vaì tæì dáöu qua vaïch thuìng ra mäi træåìng xung quanh. 2. Nàõp thuìng MBA : Duìng âãø âáûy trãn thuìng vaì trãn âoï coï caïc bäü pháûn quan troüng nhæ: + Sæï ra cuía dáy quáún cao aïp vaì dáy quáún haû aïp. Laìm nhiãûm vuû caïch âiãûn. + Bçnh daîn dáöu (bçnh dáöu phuû) coï äúng thuíy tinh âãø xem mæïc dáöu.
6 + ÄÚng baío hiãøm : laìm bàòng theïp, thæåìng laìm thaình hçnh truû nghiãng, mäüt âáöu näúi våïi thuìng, mäüt âáöu bët bàòng mäüt âéa thuyí tinh. Nãúu vç lyï do naìo âoï, aïp suáút trong thuìng tàng lãn âäüt ngäüt, âéa thuyí tinh seî våî, dáöu theo âoï thoaït ra ngoaìi âãø MBA khäng bë hoíng. + Läù nhoí âàût nhiãût kãú. + Råle håi duìng âãø baío vãû MBA. + Bäü truyãön âäüng cáöu dao âäøi näúi caïc âáöu âiãöu chènh âiãûn aïp cuía dáy quáún cao aïp. Âãø hiãøu roî hån vãö MBA ta xem hiình daïng bãn ngoaìi MBA ba pha hai dáy quáún cäng suáút 250kVA, âiãûn aïp 22/0.4kV cuía nhaì maïy chãú taûo Thiãút Bë Âiãûn (hçnh 1.6). Hçnh 1.6 MBA dáöu ba pha, hai dáy quáún 1.4. CAÏC ÂAÛI LÆÅüNG ÂËNH MÆÏC CUÍA MBA Caïc âaûi læåüng âënh mæïc cuía MBA qui âënh âiãöu kiãûn kyî thuáût cuía maïy. Caïc âaûi læåüng náöy do nhaì maïy chãú taûo qui âënh vaì ghi trãn nhaîn cuía MBA. 1. Dung læåüng (cäng suáút âënh mæïc) Sâm (VA hay kVA) laì cäng suáút toaìn pháön hay biãøu kiãún âæa ra åí dáy quáún thæï cáúp cuía MBA. 2. Âiãûn aïp dáy så cáúp âënh mæïc U1âm (V, kV) laì âiãûn aïp cuía dáy quáún så cáúp.
7 3. Âiãûn aïp dáy thæï cáúp âënh mæïc U2âm (V hay kV) laì âiãûn aïp cuía dáy quáún thæï cáúp khi MBA khäng taíi vaì âiãûn aïp âàût vaìo dáy quáún så laì âënh mæïc U1 = U1dm. 4. Doìng âiãûn dáy så cáúp âënh mæïc I1âm (A hay kA) vaì thæï cáúp âënh mæïc I2âm laì nhæîng doìng âiãûn dáy cuía dáy quáún så cáúp vaì thæï cáúp æïng våïi cäng suáút vaì âiãûn aïp âënh mæïc. Âäúi våïi MBA mäüt pha: S dm S I1dm = ; I 2dm = dm (1.11) U1dm U 2dm Âäúi våïi MBA ba pha: S dm S dm I1dm = ; I 2dm = (1.12) 3U1dm 3U 2dm 5. Táön säú âënh mæïc fâm(Hz). Caïc MBA âiãûn læûc coï táön säú cäng nghiãûp 50Hz. Ngoaìi ra trãn nhaîn MBA coìn ghi caïc säú liãûu khaïc nhæ: táön säú, säú pha m, så âäö vaì täø näúi dáy... 1.5. CAÏC LOAÛI MBA CHÊNH. 1. MBA âiãûn læûc âãø truyãön taíi vaì phán phäúi cäng suáút trong hãû thäúng âiãûn læûc. 2. MBA chuyãn duìng sæí duûng åí loì luyãûn kim, caïc thiãút bë chènh læu, MBA haìn ... 3. MBA tæû ngáùu duìng âãø liãn laûc trong hãû thäúng âiãûn, måí maïy âäüng cå khäng âäöng bäü cäng suáút låïn. 4. MBA âo læåìng duìng âãø giaím caïc âiãûn aïp vaì doìng âiãûn låïn âæa vaìo caïc duûng cuû âo tiãu chuáøn. 5. MBA thê nghiãûm duìng âãø thê nghiãûm âiãûn aïp cao. MBA coï ráút nhiãöu loaûi song thæûc cháút hiãûn tæåüng xaîy ra trong chuïng âãöu giäúng nhau. Âãø thuáûn tiãûn cho viãûc nghiãn cæïu, sau âáy ta xeït MBA âiãûn læûc mäüt pha hai dáy quáún.
1 Âaûi Hoüc Âaì Nàông - Træåìng Âaûi hoüc Baïch Khoa Khoa Âiãûn - Nhoïm Chuyãn män Âiãûn Cäng Nghiãûp Giaïo trçnh MAÏY ÂIÃÛN 1 Biãn soaûn: Buìi Táún Låüi Chæång 2 TÄØ NÄÏI DÁY VAÌ MAÛCH TÆÌ M.B.A 2.1. KHAÏI NIÃÛM CHUNG Âãø MBA ba pha coï thãø laìm viãûc âæåüc, caïc dáy quáún så cáúp vaì thæï cáúp phaíi näúi våïi nhau theo mäüt qui luáût nháút âënh. Ngoaìi ra, viãûc phäúi håüp kiãøu näúi dáy quáún så cáúp våïi kiãøu näúi dáy quáún thæï cáúp cuîng hçnh thaình caïc täø näúi dáy quáún khaïc nhau. Hån næîa, khi thiãút kãú MBA, viãûc quyãút âënh täø näúi dáy quáún cuîng phaíi thêch æïng våïi kiãúu kãút cáúu cuía maûch tæì âãø traïnh nhæîng hiãûn tæåüng khäng täút nhæ sââ khäng sin, täøn hao phuû tàng ... Trong chæång naìy ta seî láön læåüt xeït caïc loaûi täø näúi dáy vaì maûch tæì, âäöng thåìi xeït caïc hiãûn tæåüng xaíy ra khi tæì hoaï loîi theïp vaì nãu lãn caïch tênh toaïn maûch tæì cuía MBA. 2.2. TÄØ NÄÚI DÁY MAÏY BIÃÚN AÏP Âãø nghiãn cæïu täø näúi dáy MBA, træåïc hãút ta haîy xeït kyï hiãûu caïc âáöu dáy vaì caïch âáúu dáy quáún pha våïi nhau. 2.2.1. Caïch kyï hiãûu caïc âáöu dáy C B C A UCA A A UCA Y Z X UAB B (a) (b) Hçnh 2.1 Âaïnh dáúu âáöu dáy MBA
2 Mäüt cuäün dáy coï hai âáöu táûn cuìng: mäüt âáöu goüi laì âáöu âáöu; coìn âáöu kia goüi laì âáöu cuäúi. Âäúi våïi dáy quáún mba mäüt pha : âáöu âáöu hoàûc âáöu cuäúi choün tuìy yï. Âäúi våïi dáy quáún mba ba pha : caïc âáöu âáöu vaì âáöu cuäúi choün mäüt caïch thäúng nháút theo mäüt chiãöu nháút âënh (hçnh 2.1a), nãúu khäng âiãûn aïp ra cuía ba pha seî khäng âäúi xæïng (hçnh 2.1b). Âãø âån giaín vaì thuáûn tiãûn cho viãûc nghiãn cæïu, ngæåìi ta thæåìng âaïnh dáúu caïc âáöu táûn cuìng lãn så âäö dáy quáún cuía mba våïi qui æåïc sau dáy : Âaïnh dáúu caïc âáöu dáy táûn cuìng: Cao aïp Haû aïp Trung aïp Âáöu âáöu A,B,C A,b,c Am,Bm,Cm Âáöu cuäúi X,Y,Z x.y,z Xm,Ym,Zm Trung tênh 0 o Om 2.2.2. Caïc kiãøu âáúu dáy quáún 1. Âáúu hçnh sao (Y) : Âáúu ba âiãøm cuäúi X,Y,Z laûi våïi nhau. A B C A A B C C C A B B X Y Z X Y Z Hçnh 2.2 Âáúu sao Hçnh 2.3 Âáúu tam giaïc 2. Âáúu hçnh tam giaïc (Δ) : Âáúu âiãøm âáöu cuía pha naìy våïi âiãøm cuäúi cuía pha kia (hçnh 2.3) 3. Âáúu zêc-zàõc (Z) : Mäùi pha dáy quáún mba gäöm hai næía cuäün dáy trãn hai truû khaïc nhau màõc näúi tiãúp vaì âáúu ngæåüc chiãöu nhau (hçnh 2.4). Kiãøu dáy quáún naìy êt duìng vç täún âäöng nhiãöu hån, loaûi naìy chuí yãúu gàûp trong mba duìng cho thiãút chènh læu. C A B C c a X Y Z -c B b A Hçnh 2.4 Âáúu Zic- Zàõc
3 2.2.3. Täø näúi dáy cuía mba. Täø näúi dáy mba âæåüc hçnh thaình do sæû phäúi håüp kiãøu dáy quáún så cáúp so våïi kiãøu dáy quáún thæï cáúp. Noï biãøu thë goïc lãûch pha giæîa sââ dáy cuía dáy quáún så cáúp vaì sââ dáy cuía dáy quáún thæï cáúp vaì goïc lãûch pha naìy phuû thuäüc vaìo caïc yãúu täú sau : + Chiãöu quáún dáy, + Caïch kyï hiãûu caïc dáöu dáy ra, + Kiãøu dáúu dáy quáún så cáúp vaì thæï cáúp Xeït mba mäüt pha coï hai dáy quáún (hçnh 2-5) : så cáúp : AX ; thæï cáúp : ax. Caïc træåìng håüp xaíy ra nhæ sau : a) Hai dáy quáún cuìng chiãöu vaì kê hiãûu tæång æïng (hçnh 2-5a). b) Hai dáy quáún ngæåüc chiãöu (hçnh 2-5b). c) Âäøi chiãöu kê hiãûu mäüt trong hai dáy quáún (hçnh 2-5c). Täø näúi dáy cuía mba mäüt pha : kãø tæì vector sââ så cáúp âãún vector sââ thæï cáúp theo chiãöu kim âäöng häö : + Træåìng håüp a : lãûch pha 360o + Træåìng håüp b, c : lãûch pha 180o. A A A & & & E AX X E AX E AX X X a a x & E ax x x a 180o 180o (a) (c) (b ) 360o & & E ax E ax Hçnh 2.5 Sæû lãûch pha cuía mba mäüt pha Täø näúi dáy cuía mba ba pha : ÅÍ mba ba pha, do näúi Y & Δ våïi nhæîng thæï tæû khaïc nhau maì goïc lãûch pha giæîa sââ dáy så cáúp vaì sââ dáy thæï cáúp laì 30o, 60o, 90o, .., 360o. Thæûc tãú khäng duìng âäü âãø chè goïc lãûch pha maì duìng kim âäöng häö (hçnh 2.6) âãø biãøu thë vaì goüi tãn täø näúi dáy mba, caïch biãøu thë nhæ sau: