Bài giảng Sinh học động vật: Chương 2.2 - Nguyễn Hữu Trí

Chia sẻ: Phạm Hoàng Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:18

Thêm vào BST

Báo xấu

92
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Chương 2.2: Hệ thụ cảm thuộc Bài giảng Sinh học động vật trình bày nội dung về các thụ quan ở da và nội quan, vị giác và khứ giác, thị giác, thính giác. Tài liệu này giúp ích cho quá trình học tập và giảng dạy, mời các bạn cùng tham khảo.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bài giảng Sinh học động vật: Chương 2.2 - Nguyễn Hữu Trí

Chương 2.2 HỆ THỤ CẢM • 1. Các thụ quan ở da và nội quan – a. Các thụ quan ở da Heä thuï caûm – b. Các thụ quan nội quan • 2. Vị giác và khứu giác – a. Vị giác Sensory System – b. Khứu giác • 3. Thị giác – a. Cấu trúc của mắt người – b. Sự nhận cảm ánh sáng và màu sắc • 4. Thính giác – a. Cấu trúc của tai người – b. Cơ chế thu nhận âm thanh 04/01/2010 12:31 SA 1 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:31 SA 2 Nguyễn Hữu Trí Caûm giaùc Heä thuï caûm ‫ ﻬ‬Caûm giaùc laø söï baét ñaàu cuûa moät chuoãi caùc ‫ ﻬ‬Heä thuï caûm hay coøn ñöôïc goïi baèng caùc teân quaù trình sinh hoïc phöùc taïp vaø tinh vi, khaùc nhau nhö cô quan caûm giaùc, cô quan ñem laïi cho ngöôøi vaø ñoäng vaät nhöõng hoaït phaân tích, giaùc quan, thuï quan. ñoäng coù tính baûn naêng, taäp tính trong quaù ‫ ﻬ‬Heä thuï caûm laø cô quan chuyeân traùch goàm trình phaùt trieån chuûng loaïi vaø phaùt trieån nhöõng teá baøo ñaõ bieät hoùa ñeå tieáp nhaän kích caù theå. thích töø moâi tröôøng beân ngoaøi vaø beân trong ‫ ﻬ‬Nhôø söï hoaøn thieän veà caáu taïo cuûa heä thuï ñoái vôùi cô theå. caûm vaø heä thaàn kinh cao hôn, phöùc taïp ‫ ﻬ‬Moâi tröôøng soáng luoân bieán ñoåi (caû beân ngoaøi hôn so vôùi theá giôùi ñoäng vaät, con ngöôøi vaø beân trong) ñoøi hoûi cô theå phaûi phaûn öùng ñeå thích nghi. ngoaøi baûn naêng taäp tính coøn coù quaù trình ‫ ﻬ‬Ñieàu ñoù ñaûm baûo cho tính toaøn veïn thoáng tö duy tröøu töôïng. Ñaây laø moät böôùc nhaûy nhaát cuûa cô theå ñoái vôùi moâi tröôøng, ñaûm baûo voït cuûa quaù trình tieán hoùa caû veà löôïng vaø söï caân baèng cho caùc heä thoáng soáng ñeå toàn taïi chaát, laøm cho con ngöôøi taùch ra khoûi theá vaø phaùt trieån. giôùi ñoäng vaät. 04/01/2010 12:31 SA 3 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:31 SA 4 Nguyễn Hữu Trí Caáu taïo cô quan caûm giaùc Phaân loaïi cô quan caûm giaùc • Theo vò trí caáu taïo: theo caùch naøy cô quan caûm giaùc chia laøm hai loaïi: • Cô quan caûm giaùc ñieån hình thöôøng coù 3 phaàn: – Caùc thuï quan trong: laø caùc teá baøo thuï caûm naèm – Boä phaän ngoaïi bieân taïi caùc cô quan caáu taïo beân trong cô theå ñeå – Boä phaän daãn truyeàn tieáp nhaän caùc kích thích cuûa noäi moâi. – Boä phaän trung öông – Caùc thuï quan ngoaøi: goàm nhöõng teá baøo thuï caûm chuyeân bieät vaø caùc boä phaän caáu taïo rieâng, hình thaønh moät cô quan phaân tích hay giaùc quan. – Caùc thuï quan hay thuï quan baûn theå: caùc thuï quan naøy naèm saâu trong baûn theå, nhaát laø phaàn ñaàu caùc gaân caùc cô baùm xöông, caùc khôùp ñöôïc goïi laø töï thuï quan 04/01/2010 12:31 SA 5 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:31 SA 6 Nguyễn Hữu Trí 1
Phaân loaïi cô quan caûm giaùc Phaân loaïi cô quan caûm giaùc • Theo caùch thöùc thu nhaän kích thích, chia ra laøm hai loaïi: • Theo baûn chaát kích thích, coù theå chia ra: – Caùc thuï quan tröïc tieáp: caùc kích thích – Caùc thuï quan hoùa hoïc tieáp nhaän caùc kích thöôøng taùc ñoäng tröïc tieáp vaøo teá baøo thuï thích hoùa hoïc nhö muøi, vò, caùc thaønh phaàn hoùa caûm nhö cô quan phaân tích vò giaùc laø hoïc, caùc ion... goïi chung laø chemoreceptor. löôõi, phaân tích xuùc giaùc laø da hoaëc caùc thuï quan trong phuû taïng. – Caùc thuï quan lyù hoïc tieáp nhaän caùc kích thích – Caùc thuï quan giaùn tieáp: caùc thuï quan naøy vaät lyù. Nhoùm naøy coù theå phaân ra: Thuï quan cô coù theå tieáp nhaän töø nhöõng khoaûng caùch hoïc, nhieät hoïc, aâm hoïc, quang hoïc. xa nhö cô quan phaân tích thò giaùc laø maét, – Caùc töï thuï quan thính giaùc laø tai 04/01/2010 12:31 SA 7 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:31 SA 8 Nguyễn Hữu Trí Xuùc giaùc Da ngöôøi • Xuùc giaùc hay cô quan caûm giaùc da vaø noäi • Caáu taïo goàm ba lôùp: taïng baùo cho cô theå nhöõng caûm giaùc va – Lôùp bieåu bì (epidermis): – Lôùp da chính thöùc (Dermis) chaïm, tieáp xuùc, noùng, laïnh vaø ñau. – Lôùp döôùi da (Hypodermis) • Ñaây laø cô quan chieám dieän tích lôùn nhaát cô the (khoaûng 1,5 m2)å, moät mình noù chieám khoaûng 16% troïng löôïng cô theå • Dieän tích da ôû ngöôøi ñöôïc tính theo coâng thöùc Du Bois: 0,425 0,725 S = 71,84 x P xH S dieän tích[m2] H chieàu cao cô theå [m] P troïng löôïng cô theå [kg] 04/01/2010 12:31 SA 9 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:31 SA 10 Nguyễn Hữu Trí Lôùp bieåu bì Coù nguoàn goác ngoaïi bì. ÔÛ ngoaøi cuøng, ñöôïc caáu Lôùp bieåu bì taïo töø bieåu moâ deït taàng (4 lôùp). Lôùp söøng: thöôïng taàng treân cuøng hoùa söøng, bong ra töøng phaàn. Lôùp haït: goàm moät soá teá baøo deït, teá baøo chöùa nhieàu haït Keratohyalin vaø tô tröông löïc Lôùp Malpighi: goïi laø taàng sinh tröôûng, teá baøo taàng naøy coù chöùa saéc toá melanin taïo maøu da. Lôùp bieåu bì daøy hay moûng tuøy töøng vuøng da treân cô theå. Lôùp haït: ôû saâu nhaát, goàm moät haøng teá baøo hình truï thaáp töï vaøo maøng ñaùy. Bieåu bì haàu nhö khoâng cho nöôùc thaám qua, ngaên caûn khoâng cho maát nöôùc cô theå qua hieän töôïng boác hôi 04/01/2010 12:31 SA 11 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:31 SA 12 Nguyễn Hữu Trí 2
Bieåu bì Maøu da • Bieåu bì laø bieåu moâ deït taàng coù söøng bao Phuï thuoäc vaøo 3 loaïi saéc toá phuû bao goàm chuû yeáu laø caùc teá baøo söøng, Hemoglobin: do maïch maùu da cung ngoaøi ra coøn coù ba loaïi teá baøo soá löôïng ít caáp hôn laø teá baøo saéc toá, teá baøo Langerhans vaø teá baøo Merkel. Melanin: do teá baøo saéc toá toång hôïp • Caùc teá baøo bieåu moâ coù tính hoùa söøng goïi laø Carotene: thu ñöôïc töø caùc thöïc teá baøo söøng (keratinocyte). phaåm coù nguoàn goác thöïc vaät • Ngöôøi ta thöôøng phaân bieät da daøy khoâng coù loâng vôùi da moûng coù loâng coù ôû nhieàu nôi trong cô theå 04/01/2010 12:31 SA 13 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:31 SA 14 Nguyễn Hữu Trí Theå Meissner thu nhaän kích thích cô hoïc ma saùt. Lôùp bì hay da chính thöùc Theå Paccini thu nhaän kích thích cô hoïc aùp löïc Theå Krause thu nhaän kích thích nhieät ñoä laïnh • Da laø moâ lieân keát coù nguoàn goác trung bì Theå Ruffini thu nhaän kích thích nhieät ñoä noùng Caùc ñaàu muùt thaàn kinh thu nhaän kích thích ñau • Laø lôùp giöõa, ôû da ngöôøi vaø thuù khoâng coù caùc teá baøo thuï caûm rieâng bieät. Caùc ñaàu muùt thaàn kinh toûa moät caùch töï do treân da. 04/01/2010 12:31 SA 15 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:31 SA 16 Nguyễn Hữu Trí Theå Paccini Lôùp da chính thöùc • Ranh giôùi giöõa bieåu bì vaø da chính thöùc khoâng baèng phaúng, caùc phaàn bì nhuù leân goïi laø nhuù bì (dermal Theå Meissner papilla) naèm xen giöõa caùc phaàn loõm xuoáng cuûa bieåu bì ñöôïc goïi laø nhuù bieåu bì (epidemal ridge). 04/01/2010 12:31 SA 17 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:31 SA 18 Nguyễn Hữu Trí 3
Bieåu bì Vaân tay Nhuù bieåu bì Lôùp nhuù Nhuù bieåu bì Nhuù bì Lôùp löôùi 04/01/2010 12:31 SA 19 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:31 SA 20 Nguyễn Hữu Trí Lôùp haï bì hay lôùp döôùi da Haï bì • Ñöôïc taïo bôûi moâ lieân keát thöa coù chöùa Bì moät khoái caùc teá baøo môõ goïi laø moâ môõ döôùi da (panniculus adiposus). • ÔÛ taàng döôùi cuøng tieáp xuùc vôùi cô quan beân trong cô theå. Trong lôùp naøy, coù caùc caáu taïo nhö loâng (pili), moùng (ungues) vaø caùc loaïi tuyeán nhôøn, moà hoâi, söõa. • Haï bì thöôøng khoâng ñöôïc xem laø thaønh phaàn caáu taïo cuûa da, coù vai troø gaén keát da vaøo moâ keá caän moät caùch loûng leûo. Haï bì 04/01/2010 12:31 SA 21 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:31 SA 22 Nguyễn Hữu Trí Tuyeán baõ Caùc tuyeán cuûa da • Naèm beân trong bì, coù ôû haàu heát vò trí • Tuyeán baõ (sebaceous gland) da treân cô theå ngöôøi. • Tuyeán moà hoâi (sweat gland) • Khoâng coù ôû caùc vuøng da khoâng coù loâng, laø daïng tuyeán nang vôùi vaøi nang tuyeán ñoå vaøo moät oáng baøi xuaát ngaén vaø nhoû. 04/01/2010 12:31 SA 23 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:31 SA 24 Nguyễn Hữu Trí 4
Nang tuyeán baõ • Tuyeán baõ laø tuyeán toaøn huûy Tuyeán moà hoâi (holocrine), saûn phaåm laø moät phöùc hôïp lipid bao goàm caùc • Thaønh phaàn chính cuûa moà hoâi laø nöôùc, triglycerid, chaát saùp, chaát vaûy, cholesterol vaø caùc ester cuûa sodium chloride, urea, ammonia vaø acid noù. uric. Löôïng sodium trong moà hoâi thaáp • Tuyeán baõ baét ñaàu hoaït ñoäng töø hôn trong maùu. tuoåi daäy thì • Chaát baõ lieân tuïc ñöôïc toáng ra • Ngoaøi chöùc naêng maùt da, caùc tuyeán moà ngoaøi, khi doøng chaát baõ khoâng hoâi coøn giöõ vai troø nhö laø cô quan baøi ñöôïc baøi xuaát bình thöôøng thì tieát hoã trôï, thaûi loaïi moät soá chaát khoâng seõ laø moät nguyeân nhaân gaây neân caàn thieát cho cô theå. muïn tröùng caù, laø tình traïng vieâm nang loâng maïn do ngheõn • Tuyeán Moll ôû rìa mi maét vaø tuyeán raùy tuyeán baõ, xaûy ra chuû yeáu ôû tuoåi tai laø caùc bieán theå cuûa tuyeán moà hoâi. daäy thì 04/01/2010 12:31 SA 25 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:31 SA 26 Nguyễn Hữu Trí Tuyeán moà hoâi Tuyeán moà hoâi baùn huûy • Coù ôû caùc vuøng naùch, quaàng vuùvaø haäu moân. Tuyeán moà • Tuyeán moà hoâi coù hoâi baùn huûy coù ñöôøng kính nhieàu vuøng cô theå, to hôn (3-5mm). • Caùc tuyeán baùn huûy coù ôû buø ngoaïi tröø moät soá vaø haï bì, oáng baøi xuaát ñoå vaøo vuøng nhö qui ñaàu. nang loâng. • Caùc tuyeán naøy tieát ra muøi Chia laøm hai loaïi: hoâi coù tính nhaøy, ban ñaàu khoâng coù muøi song sau ñoù coù – Tuyeán moà hoâi toaøn muøi khoù chòu do bò phaân giaûi veïn (Merocrine) bôûi vi khuaån • Muõi teân ñoû - caùc tuyeán moà – Tuyeán moà hoâi baùn hoâi baùn huûy huûy (Apocrine) • Muõi teân xanh - Nang loâng 04/01/2010 12:31 SA 27 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:31 SA 28 Nguyễn Hữu Trí Tuyeán moà hoâi toaøn veïn Chöùc naêng cuûa da • Tuyeán moà hoâi toaøn veïn khoâng keát hôïp vôùi nang • Da coù ba chöùc naêng chính: loâng. – Chöùc naêng baûo veä: choáng laïi caùc • Tuyeán moà hoâi toaøn veïn taùc duïng cô hoïc, choáng söï xaâm laø tuyeán oáng ñôn , nhaäp cuûa vi khuaån vaø chaát ñoäc. xoaén.OÁng baøi xuaát tröïc tieáp ra beà maët bieåu moâ, – Chöùc naêng trao ñoåi chaát: nhö baøi caùc oáng baøi xuaát khoâng tieát moà hoâi, ñieàu hoøa thaân nhieät, phaân nhaùnh. laøm nhieäm vuï hoâ haáp. • Chaát tieát cuûa tuyeán moà – Chöùc naêng caûm giaùc: da ñöôïc coi laø hoâi thöôøng khoâng coù cô quan xuùc giaùc noùi chung, laø cô tính nhaøy vaø thöôøng ít quan caûm giaùc nhieät vaø ñau protein. 04/01/2010 12:31 SA 29 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:31 SA 30 Nguyễn Hữu Trí 5
Boán loaïi caûm giaùc chính 2) Caûm giaùc nhieät Ñaùp öùng laïi söï thay ñoåi nhieät ñoä. Theå Krause thu nhaän kích thích nhieät ñoä laïnh, 1. Caûm giaùc ñau theå Ruffini thu nhaän kích thích nhieät ñoä noùng vaø coù theå ñaàu muùt taän cuøng caùc Caùc thuï theå tieáp nhaän kích thích gaây ra caûm giaùc ñau laø caùc ñaàu muùt thaàn kinh khoâng coù bao nhaùnh thaàn kinh ñaõ nhaän caùc kích myelin, phaân boá ôû nhieàu nôi trong cô theå. thích. Trung khu ñau chính naèm ôû thalamus, ngoaøi ra Thuï theå laïnh > thuï theå noùng coøn coù ôû hypothalamus. Caùc kích thích gaây ñau khoâng ñaëc hieäu, caûm giaùc ñau xuaát hieän laø moät cô cheá töï veä, coù yù nghóa sinh quan troïng. Phaûn öùng traû lôøi caûm giaùc ñau laø moät loaït phaûn xaï töï veä nhö taêng nhòp tim, tieát moà hoâi, chaûy nöôùc maét, co ñoàng töû.... 04/01/2010 12:31 SA 31 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:31 SA 32 Nguyễn Hữu Trí 3)Caûm giaùc cô hoïc 4) Caûm giaùc hoùa hoïc Caûm giaùc cô hoïc do caùc thuï quan tieáp nhaän Vuøng nhaïy caûm hoùa hoïc thuoäc kích thích veà aùp löïc, ma saùt gaây ra: trung khu hoâ haáp ôû haønh tuûy bò kích thích bôûi ion H+, gaây Thuï quan ma saùt tieáp xuùc phaân boá ôû haäu moân. phaûn xaï taêng hoâ haáp; ôû xoang Thuï quan aùp löïc phaân boá trong moät soá taïng ñoäng maïch chuû vaø ñoäng maïch roãng nhö daï daøy, ruoät, baøng quang, cung ñoäng caûnh, gaây phaûn xaï ñieàu chænh maïch chuû vaø xoang ñoäng maïch caûnh. pH maùu. Thuï quan ôû daï daøy tieáp nhaän kích thích cuûa HCl gaây phaûn xaï môû cô voøng haï vò Ñoùng vai troø raát quan troïng ñoái vôùi caân baèng noâi moâi 04/01/2010 12:31 SA 33 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:31 SA 34 Nguyễn Hữu Trí Caùc giaùc quan ñaëc bieät Cô quan khöu giaùc (Muõi) • Khöùu giaùc (Olfaction) • Khöùu giaùc laø moät trong naêm heä thuï caûm ngoaøi. Cuøng vôùi vò giaùc tieáp nhaän • Vò giaùc (Taste) caùc kích thích hoùa hoïc thoâng qua muøi vaø vò. Laø heä thuï caûm phaùt trieån sôùm • Thò giaùc (Vision) nhaát trong quaù trình phaùt trieån chuûng loaïi • Thính giaùc (Hearing) • Traïng thaùi caân baèng(Equilibrium) 04/01/2010 12:31 SA 35 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:31 SA 36 Nguyễn Hữu Trí 6
Cô quan khöu giaùc (Muõi) Caáu taïo • ÔÛ ñoäng vaät noùi chung, cô quan khöùu giaùc naèm trong hoá Boù thaàn kinh khöùu giaùc khöùu. Ñeán nhöõng ñoäng vaät baäc cao, hoá khöùu phaùt trieån thaønh khoang goïi laø muõi. • ÔÛ ñoäng vaät aên thòt, khoang muõi phaùt trieån raát maïnh nhöng • Khöùu giaùc laø moät ñeán linh tröôûng khoang khöùu keùm phaùt trieån hôn. Ñieàu naøy trong naêm heä thuï coù lieân quan ñeán ñôøi soáng sinh hoïc cuûa töøng nhoùm. caûm ngoaøi. Cuøng vôùi Xöông böôùm • Khoang muõi coù hai chöùc naêng laø khöùu giaùc vaø hoâ haáp. Phaàn hoâ haáp ôû khoang döôùi, phaàn khöùu giaùc ôû khoang treân vaø heïp vò giaùc tieáp nhaän caùc hôn phaàn hoâ haáp. kích thích hoùa hoïc thoâng qua muøi vaø vò. Maøng khöùu • Laø heä thuï caûm phaùt trieån sôùm nhaát trong quaù trình phaùt trieån chuûng loaïi 04/01/2010 12:31 SA 37 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:31 SA 38 Nguyễn Hữu Trí Caáu taïo Söï phaùt trieån • Boä phaän thuï caûm khöùu giaùc laø caùc teá baøo khöùu naèm ôû thöôïng bì cuûa maøng nhaøy. • Caùc teá baøo coù sôïi taäp hôïp thaønh daây khöùu giaùc (ñoâi daây soá I) xuyeân qua loã saøng cuûa xöông böôùm, chaïy vaøo haønh khöùu roài • Trong quaù trình phaùt trieån chung loaïi, ôû vaøo naõo khöùu naèm phía döôùi ñaïi naõo, treân ñoài haõi maõ (hippocampus). nhöõng ñoäng vaät baäc thaáp nhö coân truøng, • Ngoaøi ra moät soá trung taâm ôû naõo trung gian (vuøng treân thò, khöùu giaùc raát quan troïng vaø coù yù nghóa sinh döôùi thò, theå vuù) cuõng tham gia ñieàu hoøa chöùc naêng khöùu giaùc hoïc raát lôùn ñoái vôùi ñôøi soáng cuûa chuùng. • ÔÛ ñoäng vaät baäc cao cô quan khöùu giaùc phaùt trieån khoâng ñeàu. Moät soá nhoùm phaùt trieån raát keùm nhö chim, linh tröôûng, traùi laïi moät soá nhoùm phaùt trieån raát nhaïy nhö choù, meøo, chuoät. • Teá baøo thuï caûm khöùu giaùc laø nhöõng teá baøo löôõng cöïc coù ñöôøng kính (2-5 m) laøm cho dieän tích tieáp xuùc vôùi muøi taêng leân. 04/01/2010 12:31 SA 39 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:31 SA 40 Nguyễn Hữu Trí Caûm giaùc khöùu giaùc Ñoä nhay cuûa khöùu giaùc • Xuaát hieän khi caùc teá baøo thuï caûm nhaän ñöôïc • Khöùu giaùc coù ñoä nhaïy caûm khaù kích thích thoâng qua söï tieáp xuùc vôùi caùc theå cao, ñoä nhaïy caûm khöùu giaùc thay hôi (do vaät chaát boác hôi) hay do caùc haït raát nhoû ñöôïc mang theo khoâng khí hoâ haáp qua ñoåi tuøy theo loaøi, theo tuoåi, theo ñöôøng muõi. Khi thôû ra, khoâng khí taùc ñoäng söï luyeän taäp. vaøo khoang sau cuûa muõi cuõng gaây kích thích • Caûm giaùc khöùu giaùc phuï thuoäc vaøo nhöng khi hít vaøo raát nheï qua muõi hay qua noàng ñoä chaát coù muøi trong khoâng mieäng khoâng gaây ra caûm giaùc khöùu giaùc. khí, toác ñoä va chaïm cuûa caùc chaát • Cô cheá taùc ñoäng cuûa caùc phaân töû muøi vaø cô cheá hoaït ñoäng cuûa caùc teá baøo thuï caûm khöùu vaøo teá baøo thuï caûm vaø tuøy vaøo coøn ñang ñöôïc tieáp tuïc nghieân cöùu traïng thaùi sinh lyù cuûa cô quan khöùu giaùc. 04/01/2010 12:31 SA 41 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:31 SA 42 Nguyễn Hữu Trí 7
Vai troø cuûa khöùu giaùc Vò giaùc • Ñoái vôùi ñoäng vaät, laø phöông tieän ñeå tìm • Vò giaùc cuøng vôùi moài, traùnh keû thuø, tìm ñoàng loaïi. khöùu giaùc laø hai cô • ÔÛ ngöôøi, khöùu giaùc khoâng giöõ vai troø quan caûm giaùc hoùa quan troïng nhö ôû caùc ñoäng vaät khaùc, khi hoïc. aên khöùu giaùc seõ phoái hôïp vôùi vò giaùc seõ • Vò giaùc laø caûm giaùc cho chuùng ta yù nghóa ñaày ñuû veà vò ngon, veà tính vaät chaát laâu daàn phaûn xaï coù ñieàu kieän coù ñöôïc cuûa vò leân nieâm thaønh laäp, chæ caàn ngöûi muøi giuùp ta hình maïc löôõi vaø dung ra vò cuûa noù. khoang mieäng 04/01/2010 12:31 SA 43 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:31 SA 44 Nguyễn Hữu Trí Caáu taïo Caáu taïo • Cô quan vò giaùc laø caùc teá baøo caûm • Nuï vò giaùc do caùc teá baøo bieåu moâ bieät hoùa thaønh, moãi nuï vò giaùc cao nhaän vò cuûa caùc chaát naèm treân maët khoaûng 80 m, roäng 40 m, ñaùy löôõi, voøm mieäng, haàu, chuùng taäp töaï treân maøng ñaùy cuûa bieåu moâ, hôïp laïi thaønh nhöõng ñôn vò goïi laø treân coù moät hoá goïi laø hoá vò giaùc, nuï vò giaùc. Nôi taäp trung nhieàu moãi hoá coù khoaûng 40-60 teá baøo treân löôõi laø ñaàu muùt, xung quanh xeáp saùt nhau goàm: rìa löôõi vaø goác löôõi. Maët döôùi löôõi – Teá baøo vò giaùc vaø khoaûng giöõa maët treân löôõi – Teá baøo choáng ñôõ khoâng coù caùc theå thuï caûm vò giaùc. – Teá baøo ñaùy 04/01/2010 12:31 SA 45 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:31 SA 46 Nguyễn Hữu Trí Caáu taïo Caáu taïo • Caùc nuùm vò giaùc coù • ÔÛ 2/3 phía tröôùc löôõi, hình cuû haønh. Moãi daây löôõi (nhaùnh cuûa daây soá V) vaø moät nuùm coù töø 2-6 teá baøo nhaùnh maøng nhó cuûa vò giaùc löôõng cöïc daây maët (daây soá VII) naèm xen keõ vôùi caùc phaân boá ñeán. teá baøo truï. • ÔÛ ñaàu phía treân moãi • ÔÛ 1/3 phía sau löôõi laø nhaùnh cuûa daây löôõi teá baøo vò giaùc coù caùc haàu (daây soá IX) phaân nhung mao coøn ñaàu boá tôùi. Moät phaàn nhoû döôùi laø sôïi thaàn kinh ôû voøm hoïng laø nhaùnh caûm giaùc vò giaùc. Moãi daây meâ taåu (daây soá nuùm coù 2-3 sôïi thaàn X). Daây soá VII nhaän kinh caûm giaùc vò giaùc. 04/01/2010 12:31 SA 47 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:31 SA 48 Nguyễn Hữu Trí 8
Lưỡi Gai lưỡi • Là một khối cơ vân, được lợp bởi một lớp niêm mạc đặc biệt, có cấu trúc khác nhau tùy vùng lưỡi. • Giúp điều chỉnh thức ăn vào răng khi nhai • Trên lưỡi có các loại gai lưỡi • Gai chén (Circumvallate papilla) chứa khoảng 100 nụ vị giác • Gai nấm (Fungiform papilla) chứa khoảng 5 nụ vị giác • Gai chỉ (Filiform papillae) chức năng xúc giác 04/01/2010 12:31 SA 49 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:31 SA 50 Nguyễn Hữu Trí Caûm giaùc vò giaùc Nụ vị giác • 4 vò chính gaây neân caûm giaùc vò giaùc laø maën, ngoït, chua, vaø ñaéng. • Caùc vò khaùc chæ laø söï keát hôïp cuûa 4 vò cô baûn noùi treân. • Caûm giaùc vò giaùc noùi chung laø ñôn giaûn. Tuy nhieân khi aên uoáng, caûm giaùc vò giaùc thöôøng ñöôïc taêng cöôøng nhôø söï tham gia cuûa caùc giaùc quan khaùc nhö thò giaùc, khöùu giaùc... 04/01/2010 12:31 SA 51 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:31 SA 52 Nguyễn Hữu Trí Cô quan thính giaùc vaø thaêng baèng Tai (boä tieàn ñình-oác tai) • Cô quan thính giaùc vaø thaêng baèng naèm trong hoác xöông thaùi döông goïi laø boä tieàn ñình-oác tai (vestibulocochlear apparatus) • Cô quan naøy caáu taïo goàm 3 phaàn: – Tai ngoaøi: tieáp nhaän soùng aâm – Tai giöõa: daãn truyeàn soùng aâm töø khoâng khí ñeán xöông vaø töø xöông ñeán tai trong – Tai trong: laø nôi caùc rung ñoäng ñöôïc chuyeån ñoåi thaønh caùc xung thaàn kinh ñaëc hieäu theo daây thaàn kinh thính giaùc veà heä thaàn kinh trung öông. 2 other names?? 04/01/2010 12:31 SA 53 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:31 SA 54 Nguyễn Hữu Trí 9
Tai ngoaøi Vestibular Portion • Tai ngoaøi (external ear) goàm loa tai hay vaønh tai (auricle, pinna) caáu taïo bôûi taám Cochlear Portion moâ suïn ñaøn hoài khoâng ñeàu coù da phuû ngoaøi. Ôû döôùi hai vaønh tai vaø daùi tai. Vaønh tai coù taùc duïng ñoùn aâm thanh. • OÁng tai ngoaøi (external auditory meatus) coù daïng oáng deït, xuaát phaùt töø beân ngoaøi vaø ñeán xöông thaùi döông daøi; giôùi haïn trong cuûa tai ngoaøi laø maøng nhó. • Bieåu moâ oáng tai ngoaøi laø bieåu moâ deït taàng söøng hoùa. 04/01/2010 12:31 SA 55 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:31 SA 56 Nguyễn Hữu Trí Tai ngoaøi Tai giöõa • ÔÛ taàng döôùi nieâm cuûa oáng tai ngoaøi coù • Tai giöõa (middle ear, tympanic cavity) laø moät caùc nang loâng, tuyeán baõ vaø caùc tuyeán khoang khoâng ñeàu, naèm beân trong xöông thaùi raùy tai (cerumious gland). döông ôû ñoaïn giöõa maøng nhó vaø maët trong xöông • Caùc tuyeán raùy tai laø tuyeán oáng xoaén cheá thaùi döông ôû ñoaïn giöõa maøng nhó vaø maët xöông cuûa tai trong. tieát ra chaát raùy tai (cerumen, erawax), • Tai giöõa goàm xoang nhó, voøi eustache vaø nang maøu vaøng naâu, hôi khoâ cöùng, laø hoãn hôïp chuõm cuûa môõ vaø saùp. • Tai giöõa coù phía tröôùc thoâng vôùi haàu qua voøi nhó (auditory tube) hay voøi eustach (eustachian tube), • Loâng tai vaø raùy tai coù taùc duïng baûo veä phía sau thoâng vôùi caùc xoang chöùa khí naèm trong oáng tai ngoaøi. moûm chuõm xöông thaùi döông. • 1/3 ngoaøi cuûa thaønh oáng tai ñöôïc naâng • Tai giöõa coù bieåu moâ deït ñôn, beân döôùi coù lôùp ñeäm ñôõ bôûi moâ suïn ñaøn hoài, coøn ñoaïn trong moûng gaén chaët vaøo maøng xöông. ñöôïc naâng ñôõ bôûi xöông thaùi döông. 04/01/2010 12:31 SA 57 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:31 SA 58 Nguyễn Hữu Trí Tai giöõa: xoang nhó Ba xöông tai • Coù theå tích khoaûng 1 cm3, xoang nhó thoâng Xöông buùa gaén vaøo maøng nhó vaø xöông baøn vôùi voøi eustach ñaïp gaén vaøo cöûa soå baàu duïc. Caùc xöông tai • Maøng nhó ñöôïc noái vaøo cöûa soå baàu duïc bôûi ñöôïc noái vaøo nhau bôûi caùc khôùp hoaït dòch. moät chuoãi ba xöông tai (auditory ossicle) nhoû laø xöông buùa (malleus), xöông ñe (incus) vaø xöông baøn ñaïp (stape) coù vai troø truyeàn xöông buùa caùc rung ñoäng cô hoïc töø maøng nhó ñeán tai xöông ñe trong. • Beân trong tai giöõa coù hai cô nhoû gaén vaøo xöông buùa vaø xöông baøn ñaïp, coù chöùc naêng ñieàu chænh söï daãn truyeàn aâm thanh. xöông baøn ñaïp 04/01/2010 12:31 SA 59 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:31 SA 60 Nguyễn Hữu Trí 10
Tai giöõa: Voøi eustache Tai trong • Daøi khoaûng 3cm, roäng 2mm, noái xoang nhó vôùi • Tai trong (internal ear) hay xoang mieäng coøn goïi laø meâ ñaïo (labyrinth) caáu taïo goàm hai meâ ñaïo. • Bình thöôøng ñoaïn phía mieäng xeïp xuoáng, ñoùng kín, khi nuoát noù ñöôïc môû ra, laøm khoâng khí loït • Meâ ñaïo xöông (bony labyrinth) bao goàm moät chuoãi caùc teá baøo ñeán xoang nhó, ñieà ñoù laøm cho aùp suaát trong (xoang). xoang nhó caân baèng vôùi aùp suaát khoâng khí • Trong phaàn ñaù xöông thaùi döông coù chöùa meâ ñaïo maøng (membranous labyrinth) beân trong. • Tai trong chia laøm ba boä phaän: caùc voøng baùn khuyeân, tieàn ñình vaø oác tai. OÁc tai laø cô quan caûm giaùc thính giaùc, tieàn ñình vaø caùc voøng baùn khuyeân hôïp laïi thaønh boä maùy tieàn ñình. 04/01/2010 12:31 SA 61 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:31 SA 62 Nguyễn Hữu Trí Meâ ñaïo xöông Phöùc hôïp tieàn ñình • Meâ ñaïo xöông laø caùc hoác trong thaùi döông. Goàm 3 phaàn chính laø voøng baùn khuyeân, tieàn ñình, oác tai – Ñaây laø moät khoang trung taâm khoâng ñeàu, goïi laø tieàn ñình (vestibule) tai, chöùa tuùi baàu duïc vaø tuùi nhoû. – Phía sau tieàn ñình tai coù 3 keânh baùn khuyeân (semicircular canal) vaây quanh caùc oáng baùn khuyeân, – Phía tröôùc ngoaøi oác tai coù caùc oáng oác tai (cochelear duct) • Meâ ñaïo thoâng vôùi tai giöõa thoâng qua cöûa soå troøn vaø cöûa soå baàu duïc 04/01/2010 12:31 SA 63 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:31 SA 64 Nguyễn Hữu Trí Meâ ñaïo maøng OÁc tai • OÁc tai coù chieàu daøi khoaûng 35mm, • Meâ ñaïo maøng bao goàm moät chuoãi caùc hoác thoâng quaán hai voøng röôõi quanh moät moâ xöông goïi laø truï oác tai (modiolus). nhau coù loùt bôûi bieåu moâ xuaát nguoàn töø ngoaïi bì. Truï oác tai coù caùc hoác chöùa maïch • Hai vuøng ñaëc bieät cuûa meâ ñaïo maøng laø tuùi baàu maùu, thaân vaø caùc sôïi nhaùnh cuûa caùc neuron nhaùnh thính giaùc cuûa daây duïc (utricle) vaø tuùi nhoû (saccule). thaàn kinh soï VIII. • Caùc oáng baùn khuyeân (semicircular duct) coù xuaát • Hai beân truï oác tai nhoâ ra caùc gôø nguoàn töø tuùi baàu duïc, coøn oác tai (cochlea) coù xöông maûnh goïi laø caùc laù xoaén (osseous spiral lamina). Caùc laù xoaén xuaát nguoàn töø tuùi nhoû. ñi qua oác tai ñeán vuøng ñaùy nhieàu hôn • ÔÛ caùc vuøng keå treân, bieåu moâ bieät hoùa taïo ra caùc vuøng ñænh. caáu truùc caûm giaùc laø: veát thính giaùc (maculae) ôû • Meâ ñaïo xöông chöùa ngoaïi dòch (perilymph) coù thaønh phaàn ion gioáng tuùi baàu duïc vaø tuùi nhoû, maøo thính giaùc (cristae) chaát gian baøo ôû caùc cô quan khaùc, meâ ôû oáng baùn khuyeân, vaø cô quan Corti (organ of ñaïo maøng chöùa noäi dòch (endolymph) corti) ôû oáng oáng tai coù ñaëc dieåm laø ít Na+ vaø nhieàu K+, ít protein. 04/01/2010 12:31 SA 65 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:31 SA 66 Nguyễn Hữu Trí 11
OÁc tai khoâng cuoän OÁng tieàn ñình Cöûa soå baàu duïc Khe thang Cô quan Cöû soå troøn Corti OÁng tai giöõa OÁc tai coù chöùa cô quan Corti 04/01/2010 12:31 SA 67 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:31 SA 68 Nguyễn Hữu Trí Caûm giaùc thính giaùc Con ñöôøng thính giaùc • OÁc tai coù caùc thuï quan aâm thanh, caùc teá baøo naøy hôïp vôùi moät maøng moûng hôïp thaønh cô Nhaùnh oác tai cuûa daây soá VIII quan Corti vôùi toång soá hôn 20 000 teá baøo. • Sôïi truïc cuûa caùc teá baøo thuï caûm aâm thanh taäp hôïp thaønh nhaùnh oác tai cuûa daây soá VIII. Moät nhaùnh tôùi nhaân oác tai ôû haønh tuûy, moät nhaùnh nhaän caûm giaùc ôû tieàn ñình Tôùi hai cuû sau cuûa cuû naõo sinh tö ôû naõo giöõa Tôùi ñoài naõo 69 Nguyễn Hữu Trí Tôù70i voû thính giaù c Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:31 SA 04/01/2010 12:31 SA Söï truyeàn soùng aâm Söï truyeàn soùng aâm • Caùc xöông buùa aùp saùt maøng nhó, coøn xöông baøn ñaïp thì aùp saùt vaøo maøng cuûa • Caûm giaùc nghe phuïc thuoäc chuû yeáu soå baàu duïc. Maøng nhó roäng khoaûng 72 mm2, maøng cöûa soå baàu duïc 3,2 mm2. Tæ vaøo maøng neàn, maøng naøy seõ kích leä naøy laø 1/22 laøm cho soùng aâm ñöôïc thích caùc teá baøo thuï caûm coù loâng taêng cöôøng leân 22 laàn ôû cöûa soå baàu duïc. cuûa cô quan Corti, vaø caùc teá baøo coù • Vì vaäy, vôùi moät dao ñoäng nheï, cuõng laøm loâng naøy khueách ñaïi thaønh nhöõng maøng baàu duïc rung ñoäng. Caùc soùng aùp löïc nhaän ñöôïc ôû cöûa soå baàu duïc ñöôïc xung thaàn kinh, xung naøy theo daây truyeàn tôùi ngoaïi dòch tai laøm cho maøng thaàn kinh thính giaùc leân vuøng voû tieàn ñình vaø noäi dòch trong oác tai laàn naõo tính giaùc ôû naõo. löôït dao ñoäng. 04/01/2010 12:31 SA 71 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:31 SA 72 Nguyễn Hữu Trí 12
Giôùi haïn thu nhaän aâm thanh Ñoä nhaïy cuûa thính giaùc • Ñôn vò ño thính löïc laø Decibel. Giôùi haïn • Moät soá ñoäng vaät coù khaû naêng ñaëc bieät nghe thính löïc cuûa ngöôøi khoaûng 10-120 Db, ñöôïc caû sieâu aâm (taàn soá hôn 20 000 Hz) nhö quaù giôùi haïn 120Db seõ gaây caûm giaùc ñau choù, meøo, dôi...ngöôïc laïi, moät soá loaøi nghe ôû tai vaø coù theå gaây toån haïi cô quan ñöôïc aâm raát thaáp, döôùi 20Hz nhö cöøu. thính giaùc. • Tai ngöôøi coù theå nghe toát caùc aâm coù taàn soá • Ngöôøi bình thöôøng coù khaû naêng thu töø 1000 -4000Hz, ngöôõng ñeå phaân bieät caùc nhaän aâm thanh coù taàn soá töø 20-20 000 aâm laø 5Hz. Khoaûng caùch hai aâm coù theå phaân Hz, giôùi haïn thu nhaän giaûm daàn theo bieät ñöôïc laø 0,01 giaây. tuoåi, ngöôøi caøng lôùn tuoåi caøng khoù nghe • Caùc teá baøo thuï caûm aâm thanh coù khaû naêng ñöôïc aâm thanh cao. thích nghi nhanh, aâm caøng cao vaø caøng maïnh, söï thích nghi caøng nhanh. Ñaây laø moät cô cheá töï veä 04/01/2010 12:31 SA 73 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:31 SA 74 Nguyễn Hữu Trí Caûm giaùc thaêng baèng • Khi cô theå vaän ñoäng thay ñoåi vò trí trong khoâng gian hoaëc thay ñoåi tö theá, boä maùy tieàn ñình (goàm phaàn tieàn ñình vaø caùc Thò giaùc: voøng baùn khuyeân cuûa tai trong) seõ xuaát Caàu maét + Caùc caáu truùc phuï hieän caûm giaùc thaêng baèng ñeå hình thaønh nhöõng phaûn xaï vaän ñoäng phoái hôïp nhaèm duy trì söï thaêng baèng cuûa cô theå. • Tieåu naõo laø trung khu thaàn kinh cao caáp ñieàu hoøa chöùc naêng thaêng baèng. Tuy nhieân vuøng voõ naõo cuõng tham gia vaøo chöùc naêng naøy. 04/01/2010 12:31 SA 75 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:31 SA 76 Nguyễn Hữu Trí Maét Caáu taïo cuûa maét • Caàu maét (eyeball) laø caáu taïo chính cuûa maét, • Maét (eye) laø moät cô quan tieáp nhaän thò giaùc naèm loït trong xöông oå maét. Caàu maét goàm coù caáu taïo phöùc hôïp vaø phaùt trieån cao cho nhöõng caáu taïo sau: pheùp phaân tích chính xaùc daïng, cöôøng ñoä – Maøng sôïi (fibrous tunic) vaø maøu saéc cuûa aùnh saùng phaûn hoài töø caùc vaät theå. – Maøng maïch (vascular tunic) – Maøng löôùi hay voõng maïc (retina) • Maét ñöôïc baûo veä bôûi caùc xöông cuûa xöông soï, taïo neân hoác maét (orbit). • Maét goàm caàu maét (eyeball), thaàn kinh thò giaùc vaø caùc boä phaän hoã trôï xung quanh thò giaùc. 04/01/2010 12:31 SA 77 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:31 SA 78 Nguyễn Hữu Trí 13
Maøng maïch Maøng sôïi • Naèm saùt vôùi maøng sôïi, maøng maïch chính thöùc meàm vaø coù maïng löôùi maïch • Maøng sôïi laø lôùp ngoaøi cuøng ñeå maùu daøy ñaëc xen keõ bôûi moät soá teá baøo baûo veä caàu maét. Maøng sôïi goàm: saéc toá. – Maøng cöùng (sclera) bao boïc xung • Theå mi (ciliary body) laø phaàn daøy leân quanh vaø phía sau caàu maét, chieám cuûa maøng maïch naèm ôû ranh giôùi giöõa 4/5 dieän tích caàu maét. maøng cöùng vaø giaùc maïc. Theå mi goàm khoaûng 70 maáu loài mi, trong coù maïch – Giaùc maïc (cornea) phía tröôùc laø moät maùu. Theå mi coù chöùc naêng tieát thuûy maøng trong suoát chieám 1/5 dieän dòch (aqueous humor). tích caàu maét. 04/01/2010 12:31 SA 79 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:31 SA 80 Nguyễn Hữu Trí Maøng maïch: Mống mắt A Theå mi (troøng ñen - iris) 1. Caùc nhaùnh mi • Laø phaàn tröôùc cuûa maøng maïch hình ñóa troøn, ôû chính giöõa coù loå thuûng goïi laø ñoàng töû (con Bao phuû bôûi bieåu moâ ngöôi -pupil ). Mống mắt caáu taïo bôûi moâ ñeäm Tieát ra thuûy dòch lieân keát, chöùa nhieàu saéc toá. P 3 • Bình thöôøng ñöôøng kính đồng tử vaøo khoaûng 2. Cô theå mi 2-5mm. Söï co giaõn thu heïp laïi hay môû roäng ra Laøm caêng maøng maïch coù taùc duïng ñieàu chænh löôïng aùnh saùng loït vaøo beân trong. Laøm giaõn thuûy tinh theå 3. Daây treo thuûy tinh theå 1 A= khoang phía tröôùc P= khoang phía sau 2 04/01/2010 12:31 SA 81 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:31 SA 82 Nguyễn Hữu Trí Caùc cô trong cuûa moáng maét Voõng maïc • Voõng maïc (retina) naèm phía trong cuøng, tieáp xuùc vôùi thuûy tinh dòch, chöùa saéc toá, caùc lôùp tieáp theo coù caùc teá baøo thuï caûm aùnh saùng laø teá baøo gaäy (rod cell) vaø teá baøo noùn (cone cell). • Mống mắt coù hai loaïi cô trôn laø cô co đồng tử (sphincter pupillae muscle) ôû xung quanh con ngöôi vaø cô giaõn đồng tử (dilator pupillae muscle) toûa hình tia. • Daây thaàn kinh phoù giao caûm laøm co, daây giao caûm laøm giaõn ñoàng töû 04/01/2010 12:31 SA 83 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:31 SA 84 Nguyễn Hữu Trí 14
Voõng maïc Voõng maïc ÔÛ maét ngöôøi, coù khoaûng 110-125 trieäu teá baøo gaäy vaø 6- 7 trieäu teá baøo noùn. Noùi chung, ñoäng vaät aên ñeâm coù soá löôïng teá baøo gaäy Teá baøo noùn laø caùc teá baøo caûm nhaän maøu saéc, tieáp nhaän lôùn, ñoäng vaät aên ngaøy coù soá löôïng teá baøo noùn taêng leân. nhöõng tia saùng chieáu thaúng, coù cöôøng ñoä lôùn; Caøng xa ñieåm vaøng veà hai phía cuûa voõng maïc, soá teá baøo Teá baøo gaäy raát nhaïy vôùi aùnh saùng coù cöôøng ñoä yeáu, gaäy caøng taêng vaø soá teá baøo noùn caøng giaûm. tieáp nhaän caùc tia saùng chieáu nghieâng, coù cöôøng ñoä beù 04/01/2010 12:31 SA 85 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:31 SA 86 Nguyễn Hữu Trí Thaàn kinh thò giaùc • Döôùi lôùp teá baøo caûm quang laø caùc teá baøo thaàn kinh goàm caùc loaïi: teá baøo haïch, löôõng cöïc, Hoá trung taâm naèm ngang. Sôïi truïc cuûa caùc teá baøo naøy taäp hôïp thaønh daây thaàn kinh thi giaùc (daây soá II). Ñieåm vaøng • Taïi ñieåm daây thaàn kinh soá II vaø dòch theå thoaùt ra khoûi caàu Ñieåm muø maét ñöôïc goïi laø ñieåm muø. Taïi ñieåm muø khoâng coù caùc teá baøo caûm quang phaân boá. 04/01/2010 12:31 SA 87 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:31 SA 88 Nguyễn Hữu Trí Thuûy tinh theå Thuûy tinh dòch • Thuûy tinh theå (lens) trong gioáng nhö moät thaáu kính loài, coù ñöôøng kính • Thuûy tinh dòch gioáng nhö chaát 9mm, ñieåm loái chính giöõa töông öùng thaïch, laø khoái lôùn choaùng phaàn vôùi ñoàng töû, truïc noái hai ñieåm loài roãng caàu maét, tieáp xuùc vôùi voõng khoaûng 4mm. Khi nhìn xa, maët loài deït bôùt laïi; khi nhìn gaàn maët loài maïc. phoàng leân. • Toaøn boä ñöôïc boïc trong maøng • Thuûy tinh theå trong suoát, coù khaû moûng trong suoát laø maøng thuûy naêng khuùc xaï aùnh saùng. tinh. • Thuûy tinh theå ñöôïc coá ñònh nhôø daây • Thuûy tinh dòch trong suoát coù khaû chaèng töø theå mi. naêng khuùc xaï aùnh saùng. 04/01/2010 12:31 SA 89 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:31 SA 90 Nguyễn Hữu Trí 15
Thuûy dòch • Thuûy dòch do maïch maùu trong moáng maét vaø theå mi tieát ra, chöùa trong caùc khoang ôû tröôùc maét, giöõa giaùc maïc, loøng ñen vaø thuûy tinh theå. •Neáu keû moät ñöôøng thaúng goùc vôùi thuûy tinh theå ñi qua con ngöôi vaøo voõng maïc thì ñieåm caét voõng maïc chính laø ñieåm vaøng (macula) vaø ñoù laø truïc quang hoïc cuûa maét. 04/01/2010 12:31 SA 91 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:31 SA 92 Nguyễn Hữu Trí Caáu taïo hoã trôï Thaàn kinh vaän ñoäng maét • Caùc caáu truùc hoã trôï maét goàm coù: – Mi maét – Tuyeán leä vaø ñöôøng daãn • Ñieàu khieån vaän ñoäng chung cuûa – Caùc cô vaän ñoäng caàu maét maét goàm ba daây thaàn kinh: – Daây soá III: vaän ñoäng cô cheùo – Daây soá IV: vaän ñoäng cô thaúng – Daây soá VI: vaän ñoäng chung cuûa maét 04/01/2010 12:31 SA 93 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:31 SA 94 Nguyễn Hữu Trí Heä thoáng quang hoïc cuûa maét • Söï khuùc xaï aùnh saùng: caùc tia saùng chieáu vaøo maét tröôùc khi ñeán voõng maïc phaûi vöôït qua caùc caáu taïo cuûa maét coù khaû naêng khuùc xaï: –Giaùc maïc vaø thuûy dòch –Thuûy tinh theå –Thuûy tinh dòch • Söï khuùc xaï naøy laøm cho aùnh saùng taäp trung vaøo ñieåm vaøng ôû ñaùy maét vaø do ñoù thu nhoû hình aûnh cuûa vaät theå, laøm cho hình aûnh roõ hôn. • Caùc aûnh cuûa moïi vaät theå ñeàu laø aûnh ngöôïc ôû ñaùy maét 04/01/2010 12:31 SA 95 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:31 SA 96 Nguyễn Hữu Trí 16
Trò soá khuùc xaï Söï ñieàu chænh taàm nhìn • Ñöôøng ñi cuûa tia saùng phuï thuoäc vaøo chæ • Söï ñieàu chænh tieâu cöï cuûa maét coù theå thöïc hieän theo caùch nhö sau: soá khuùc xaï cuõng nhö ñoä cong cuûa giaùc • Töø tuoåi 50 trôû ñi, caän ñieåm tieán tôùi vieãn ñieåm, caû maïc vaø thuûy tinh theå. caän ñieåm vaø vieãn ñieåm ñeàu xa daàn, do vaäy, xuaát • Trò soá khuùc xaï ñöôïc ño baèng ñôn vò hieän chöùng vieãn thò tuoåi giaø – Moät soá ñoäng vaät nhö thaân meàm, moät soá caù, löôõng cö, raén Dioptri (D). Moät dioptri laø trò soá khuùc xaï ñieàu chænh baèng caùch töï ñaåy thuûy tinh theå ra phía tröôùc cuûa moät thaáu kính coù tieâu cöï laø 100cm. laøm taêng khoaûng caùch giöõa thuûy tinh theå vaø voõng maïc. Hai giaù trò naøy coù töông quan tæ leä nghòch: – Moät soá loaøi boø saùt vaø thuù ñieàu chænh baèng caùch taêng ñoä cong cuûa thuûy tinh theå ñeå taêng ñoä khuùc xaï cuûa maét. trò soá khuùc xaï taêng thì tieâu cöï giaûm vaø ngöôïc laïi. • Tieâu cöï maét cuûa ngöôøi laø 15mm vaø trò soá khuùc xaï töông ñöông laø 59D khi nhìn xa vaø 70,5D khi nhìn gaàn. 04/01/2010 12:31 SA 97 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:31 SA 98 Nguyễn Hữu Trí Söï ñieàu tieát Söï ñieàu tieát • Maét bình thöôøng (Emmetropia) • Caáu taïo bình thöôøng cuûa maét cho pheùp nhìn roõ caùc vaät caùch xa töø 65m trôû leân vôùi aûnh hieän roõ treân voõng maïc • Khoaûng caùch 65m vì vaäy goïi laø vieãn ñieåm cuûa maét. vaø khoâng caàn söï ñieàu chænh naøo. • Khi vaät caøng tieán laïi gaàn, maét buoäc phaûi töï ñieàu • AÛnh seõ taäp trung treân chænh baèng caùch taêng ñoä cong cuûa thuûy tinh theå beà maët voõng maïc ñeå giaûm tieâu cöï cho ñeán khoaûng caùch gaàn nhaát maø thuûy tinh theå khoâng theå ñieàu chænh ñöôïc nöõa goïi laø caän ñieåm 04/01/2010 12:31 SA 99 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:31 SA 100 Nguyễn Hữu Trí Taät caän thò (Myopia) Caän thò Beänh caän thò do thuûy tinh theå • Ngöôøi caän luùc treû veà giaø coù theå quaù cong hoaëc do caàu maét quaù deïp treân-döôùi laøm ñöôøng kính boû kính do chöùng vieãn tuoåi giaø maét quaù daøi, hình aûnh hieän trung hoøa phaàn naøo beänh caän tröôùc voõng maïc. thò. Ngöôøi caän thò vì vaäy phaûi mang kính phaân kì (hai maët • Beänh caän thò thöôøng di truyeàn, loõm). cuõng coù tröôøng hôïp taêng ôû tuoåi thieáu nieân 04/01/2010 12:31 SA 101 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:31 SA 102 Nguyễn Hữu Trí 17
Taät vieãn thò (Hyperopia) Loaïn thò (Astigmatism) • Beänh vieãn thò do thuûy tinh • Ngoaøi taät caän thò, vieãn thò, theå khoâng coù khaû naêng cong coøn coù theå gaëp beänh loaïn thò trong ñoù hình aûnh cuûa deït toát vaø nhaát laø do caáu taïo vaät theå bò meùo moù khoâng cuûa caàu maét deïp tröôùc -sau roõ. laøm ñöôøng kính maét quaù • Nguyeân nhaân laø do heä ngaén, hình aûnh hieän sau thoáng quang hoïc coù caáu taïo voõng maïc. khoâng ñoàng nhaát, ñoä cong • Ngöôøi vieãn thò vì vaäy phaûi cuûa thuûy tinh theå khoâng ñeàu laøm cho aùnh saùng khuùc mang kính hoäi tuï (hai maët xaï theo nhieàu höôùng, khoâng loài). quy tuï ñeå taïo aûnh.. 04/01/2010 12:31 SA 103 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:31 SA 104 Nguyễn Hữu Trí Caùc quaù trình quang hoùa • Quang hoùa laø caùc quaù trình bieán ñoåi saéc toá caûm quan Rhodopsin ôû teá baøo gaäy vaø Iodopsin ôû teá baøo noùn. • Rhodopsin do saéc toá retinen keát hôïp vôùi opsin. Rhodopsin ñöôïc toång hôïp trong toái söï toång hôïp caàn coù vitamin A. • Khi chieáu saùng seõ xaûy ra quaù trình ngöôïc laïi laø retinen taùch khoûi opsin, retinen sau ñoù chuyeån thaønh vitamin A. • Moãi laàn chieáu saùng, chæ coù moät soá ít rhodopsin cuûa teá baøo gaäy bò phaân huûy chöù khoâng phaûi taát caû. Rhodopsin haáp thuï maïnh caùc tia saùng maøu luïc (böôùc soùng 535 nm). • Iodopsin cuõng töông töï Rhodopsin, Iodopsin haáp thuï maïnh caùc tia saùng maøu vaøng (böôùc soùng 560 nm). 04/01/2010 12:31 SA 105 Nguyễn Hữu Trí 18