Bài giảng Vi sinh vật đại cương: Chương 4 Vi sinh vật nhân thật, cung cấp cho người học những kiến thức như: Vi nấm (Fungi, Mycology); Một số dạng biến hóa của khuẩn ty; Sinh sản vô tính bằng bào tử; Sinh sản hữu tính bằng bào tử; Vai trò của nấm mốc; Động vật nguyên sinh (Protista);... Mời các bạn cùng tham khảo!
AMBIENT/
Chủ đề:
Nội dung Text: Bài giảng Vi sinh vật đại cương: Chương 4 - TS. Nguyễn Xuân Cảnh
- 9/18/2020
Chương 4. Vi sinh vật nhân thật
• Vi nấm
• Nấm men
• Nấm mốc
• Protista
• Tảo
Vi nấm (Fungi, Mycology)
• Là nhóm sinh vật dị dưỡng (heterotrophs) với thành phần loài đa
dạng. Nhiều loài đóng vai trò quan trong trọng đối với sinh thái (Sử
dụng và chuyển hóa các chất hữa cơ, sinh vật chết). Một số loài khác
sống ký sinh (parasite).
• Hầu hết là sinh vật đa bào (trừ nấm men). Không có mũ nấm hay
quả thể.
• Hầu hết là sinh vật hiếu khí (aerobe) hoặc kỵ khí tùy tiện
(facultative anaerobe).
• Thành tế bào được cấu tạo bởi chitin (polysaccharide).
• Đã xác định được trên 100,000 loài trong đó có nhiều loài (trên 100)
có khả năng gây độc cho người và động vật.
• Rất nhiều loại nấm gây bệnh trên thực vật.
1
- 9/18/2020
Nấm men (Yeast)
Là nhóm nấm có vị trí phân loại không thống nhất nhưng có các đặc điểm
chung sau:
• Tồn tại ở trạng thái đơn bào
• Đa số sinh sản theo cách nảy chồi, một số trường hợp có hình thức
phân cắt tế bào
• Nhiều loài nấm men có khả năng lên men các nguồn đường khác nhau
• Thích nghi với môi trường có chứa đường cao, có tính axít cao
• Phân bố rất rộng rãi trong tự nhiên. Đã xác định được trên 1500 loài
chiếm 1% tổng số vi nấm.
• Đơn bào, có nhân thật, thường có hình bầu dục, hình cầu, hình trứng,
hình elip...
• Kích thước tế bào nấm men lớn hơn vi khuẩn, đường kính khoảng từ 1-
5µm và dài khoảng 5-30µm.
• Các loài nấm men có khuẩn ty hoặc khuẩn ty giả.
• Thành tế bào dày khoảng 25nm, cấu tạo bởi glucan hoặc kitin, khoảng
10% protein (một phần là các enzim) và một lượng nhỏ lipit.
• Màng tế bào chất cấu tạo chủ yếu là protein (50% khối lượng khô), còn
lại là lipit (40%) và một ít polisaccarit.
• Nhân được bao bọc bởi một màng nhân như ở các sinh vật có nhân thật
khác. Màng nhân có cấu trúc hai lớp.
• Ti thể của nấm men cũng giống như các nấm sợi và các sinh vật có
nhân khác. Các tế bào nấm men khi già sẽ xuất hiện không bào chứa
các enzym thủy phân, poliphotphat, lipoit, ion kim loại…
• Chúng là những vi sinh vật hiếu khí hoặc kị khí không bắt buộc
2
- 9/18/2020
Sinh sản vô tính bằng hình thức nảy chồi (budding)
• Nảy chồi là hình thức sinh sản vô tính phổ biến nhất gặp ỏ hầu hết nấm men. Ở
điều kiện thuận lợi nấm men sinh sôi nảy nở rất nhanh.
• Khi một chồi xuất hiện các enzym thủy phân sẽ làm phân giải phần polisacarit
của thành tế bào làm cho chồi chui ra khỏi tế bào mẹ.
• Vật chất mới được tổng hợp sẽ được huy động đến chồi và làm chồi phình to
dần lên khi đó sẽ xuất hiện vách ngăn giữa chồi và tế bào mẹ. Thành phần của
vách ngăn cũng tương tự như thành tế bào.
• Sau đó chồi tách khỏi tế bào mẹ.
Saccharomyces cerevisiae Blastomyces dermatitidis
Candida albicans
3
- 9/18/2020
Budding Yeast
Sinh sản vô tính bằng hình thức phân cắt (Fission)
Phân cắt ở các tế bào nấm men cũng tương tự như ở vi khuẩn. Tế bào dài ra, ở
giữa mọc ra vách ngăn chia tế bào ra thành hai phần tương đương nhau mỗi tế
bào con có một nhân. Hình thức sinh sản này thường gặp ở nấm men
Schizosaccharomyces.
Schizosaccharomyces pombe
4
- 9/18/2020
Fission Yeast
Sinh sản hữu tính
Ở nấm men có hình thức sinh sản hữu tính bằng bào tử đính. Bào tử đính được
hình thành do sự tiếp nối của hai tế bào khác giới, chỗ tiếp nối sẽ tạo một lỗ
thông và qua đó nguyên sinh chất có thể đi qua để tiến hành phối chất và nhân
cùng đi qua để tiến hành phối nhân.
Qua phân bào giảm nhiễm sẽ tạo thành các tế bào con.
5
- 9/18/2020
Hình thành bào tử
Khuẩn ti giả (pseudohypha), bào tử chồi (blastospores), và bào tử
áo (chlamydospore) ở Candida albicans
6
- 9/18/2020
Vai trò của nấm men
• Ứng dụng trong công nghiệp thực phẩm: sản xuất rượu, bia, bánh mỳ,
nước giải khát…
• Ứng dụng trong chăn nuôi: sản xuất sinh khối…
• Ứng dụng trong công nghệ sinh học: cao nấm men, vật chủ biểu hiện
protein…
• Nhiều loài gây bệnh cho người và động vật.
Phân loại nấm men
• Đặc điểm hình thái: tế bào, khuẩn lạc, kiểu nẩy chồi, các dạng bào tử vô
tính và hữu tính, khuẩn ty và khuẩn ty giả...
• Đặc điểm sinh lý và sinh hoá
Khả năng lên men các loại đường, đồng hóa đồng hóa các nguồn
carbon, nitro
Khả năng sinh trưởng trong môi trường khuyết thiếu (thiếu hụt một
số amino acid hay vitamin như myo-Inositol, calcium pantothenate,
biotin, thiamine hydrochloride, pyridoxin hydrochloride, niacin, folic
acid, p-aminobenzoic acid).
Khả năng sinh acid từ glucose, thủy phân ure, phân giải Arbutin,
lipid, tạo thành tinh bột, khả năng sinh sắc tố, hóa lỏng gelatine
Khả năng sinh trưởng ở các môi trường nhiệt độ khác nhau, môi
trường chứa 50% và 60% glucoza, môi trường chứa acid acetic 1%.
7
- 9/18/2020
Nấm sợi (Filamentous fungi)/ Nấm mốc (Mold)
• Là tên gọi chung của tất cả các loại nấm không sinh mũ nấm và không
phải nấm men.
• Thường có cấu tạo đa bào, phân nhánh, có khả năng sinh trưởng đỉnh
và tạo ra hệ sợi nấm. Sợi nấm có dạng hình ống, bên trong chứa chất
nguyên sinh có thể lưu động.
• Chiều ngang tương tự nấm men (1-5µm), chiều dài có thể lên tới vài
cm, là sinh vật dị dưỡng sống ký sinh hoặc hoại sinh.
• Đã có nhân hoàn chỉnh, phần ngọn của sợi nấm thường tập trung nhiều
nhân.
• Hệ sợi nấm của hầu hết các loài có vách ngăn tạo ra thể đa bào, mỗi tế
bào có thể có một hoặc nhiều nhân. Một số nấm bậc thấp (Mucor,
Rhizopus), khuẩn ty không có vách ngăn, toàn bộ sợi nấm là một tế
bào phân nhánh.
• Không có khả năng di động.
• Hiếu khí bắt buộc, sinh trưởng tốt trong điều kiện thông khí
• Chịu ảnh hưởng nhiều của nhiệt độ và độ axit.
8
- 9/18/2020
Một số dạng biến hóa của khuẩn ty
Sợi áp (Appressorium): Phần nấm tiếp xúc với vật chủ sẽ phình to, tăng
diện tích tiếp xúc với vật chủ. Phần này thường có hình dĩa, nhiều nhân,
áp chặt vào vật chủ. Các mô của vật chủ chịu tác động của enzym nấm
tiết ra sẽ bị phá hủy.
9
- 9/18/2020
Sợi hút (Haustorium): Gặp ở nấm ký sinh, chúng mọc ra các khuẩn ty
và phân nhánh đâm sâu vào tế bào chủ, ở đó chúng biến thành các hình
dạng khác nhau (cầu, ngón tay, sợi…). Chúng sử dụng để hút chất dinh
dưỡng từ cơ thể vật chủ.
Rễ giả (Rhizoid): Trông gần giống như chùm rễ phân nhánh, có tác
dụng bám chặt vào cơ chất, hấp thụ các chất (Nấm Rhizopus…).
10
- 9/18/2020
Sợi thòng lọng (Hyphal ring): Sợi nấm có khuyên tròng nằm dọc theo
sợi nấm, mỗi khuyên được tạo thành bởi ba tế bào nối tiếp nhau vào nối
với sợi chính bằng một đoạn ngắn. Khi mặt trong của ba tế bào này tiếp
xúc với con mồi thì các không bào sẽ phồng to ra, khuyên co lại thắt chặt
con mồi, sau đó mọc ra các nhánh đâm xuyên vào con mồi và tiếp tục
hình thành sợi hút (Nấm Arthrobotrys…).
Thể đệm (stroma): giống như một cái đệm ghế, cấu tạo bởi nhiều
khuẩn ty bện chặt với nhau theo nhiều hướng. Trên hoặc trong thể
đệm có mang các cơ quan sinh sản.
11
- 9/18/2020
Hạch nấm (Sklerotium): Là khối sợi rắn chắc thường có hình tròn không
màng các cơ quan sinh sản. Chỉ có ở các nấm có vách ngăn, là dạng sống
nghỉ của nấm để trải qua các điều kiện bất lợi. Hạch nấm gồm hai lớp, lớp
ngoài là vỏ rắn cấu tạo bởi các sợi nấm già tổ hợp thành mô giả có thành
dày, sắc tố vàng, đen, nâu… lớp trong cấu tạo bởi các sợi nấm bình thường.
Sinh sản vô tính bằng bào tử
• Bào tử đốt (arthrospore): các khuẩn ty sinh sản có sự ngắt đốt, mỗi một
đốt được coi như một bào tử, rơi vào môi trường sẽ phát triển thành khuẩn
ty mới.
• Bào tử màng dầy/ áo (chlamydospore): trên các đoạn của khuẩn ty sinh
sản xuất hiện các phần lồi hình tròn hay hơi tròn có màng dầy bao bọc.
• Bào tử nang (sporangiospore): trên các đoạn của khuẩn ty sinh sản phình
to dần hình thành một cái bọc hay gọi là nang, trong bọc chứa nhiều bào tử.
• Bào tử đính (Conidium): nhiều loài nấm có hình thức sinh sản này, các
bào tử được hình thành tuần tự, liên tiếp từ khuẩn ty sinh sản. Phần lớn bào
tử đính là nội sinh -được sinh ra từ bên trong.
12
- 9/18/2020
(Bào tử áo)
(Bào tử cuống)
(Bào tử đốt)
(Bào tử chồi)
(Bào tử đính)
Sinh sản bằng bào tử đốt ở nấm Phellinus noxius
13
- 9/18/2020
Sinh sản bằng bào tử áo ở nấm Arthrobotrys flagrans
Sinh sản bằng bào tử nang ở nấm Rhizopus spp.
14
- 9/18/2020
Sinh sản bằng bào tử đính ở nấm Penicillium spp.
Sinh sản bằng bào tử đính ở nấm Aspergillus spp.
15
- 9/18/2020
Sinh sản hữu tính bằng bào tử
Bào tử tiếp hợp (zygospore): khi hai khuẩn ty khác giống gần nhau sẽ xuất hiện hai
mấu lồi được gọi là nguyên phôi nang (progametangia), hai mấu lồi có sự tiếp xúc và có sự
xuất hiện vách ngăn tách hai phần đầu của hai mấu lồi thành hai tế bào đa nhân-hai tiểu
giao tử tiếp hợp tạo thành một hợp tử có màng dầy bao bọc được gọi là bào tử tiếp hợp. Sau
một thời gian sống tiềm tàng, bào tử tiếp hợp sẽ nẩy mầm phát triển thành một nang trong
chứa nhiều bào tử.
16
- 9/18/2020
• Bào tử túi (ascospore ): trên một khuẩn ty đơn bội sinh sinh ra hai cơ
quan sinh sản là túi giao tử đực hình ống và túi giao tử cái hình thành
ở một đầu của khuẩn ty, phía trên thể sinh túi có một ống dài gọi là sợi
thụ tinh.
• Khi túi giao tử đực tiếp xúc với sợi thụ tinh thì khối nguyên sinh chất
chứa nhiều nhân của túi giao tử đực sẽ qua sợi thụ tinh để vào thể sinh
túi và nguyên sinh chất sẽ có sự phối hợp với nhau.
• Các nhân sắp xếp với nhau từng đôi một (đực, cái). Trên thể sinh túi sẽ
mọc ra nhiều sợi sinh túi, các nhân kép được chuyển vào trong các sợi
sinh túi từng phần sẽ phân chia nhiều lần và hình thành vách ngăn làm
cho sợi sinh túi sẽ bị phân chia thành nhiều tế bào chứa nhân kép.
• Tế bào ở cuối sợi uốn cong lại. Nhân kép phân chia một lần tạo ra 4
nhân sau đó tế bào này tách ra thành 3 tế bào tế bào giữa chứa hai
nhân, tế bào gốc và ngọn chứa 4 nhân.
• Tế bào giữa hình thành túi bào tử.
• Tế bào ngọn và gốc sau này sẽ tiếp hợp thành một tế bào hai nhân, sau
đó phát triển thành một túi mới. Bào tử túi sẽ dài ra, hai nhân sẽ hợp
thành một nhân lưỡng bội. Sau đó phân chia liên tiếp hai lần để tạo
thành 8 nhân đơn bội.
• Các nhân kết hợp với một phần nguyên sinh chất và có màng bọc tạo
thành bào tử túi.
• Tùy theo loại nấm mà số lượng, hình dạng, kích thước màu sắc bào tử
túi sẽ khác nhau, khi bào tử thoát ra ngoài thì nẩy mầm.
17
- 9/18/2020
18
- 9/18/2020
• Bào tử đảm (basidiospore): Khi hai khuẩn ty đơn bội khác tính tiếp cận nhau thì
trên một khuẩn ty sẽ xuất hiện một ống nối với khuẩn ty kia, nhân và nguyên sinh
chất qua ống nối cũng được chuyển qua khuẩn ty ấy để tạo thành khẩn ty thứ cấp
có chứa hai nhân.
• Khi tế bào ở đầu khuẩn ty này chuẩn bị phân cắt thì đoạn giữa hai nhân xuất hiện
một ống nhỏ mọc hướng về chồi gốc của tế bào, một nhân sẽ chui vào trong ống và
từng nhân phân chia tạo thành 4 nhân con, sau đó xuất hiện hai vách ngăn tạo ra 3
tế bào: một tế bào hai nhân ở đỉnh, một tế bào một nhân ở gốc và một tế bào một
nhân bên cạnh.
• Tế bào hai nhân sẽ phát triển thành đảm và hai tế bào kia sẽ kết hợp để tạo thành
một tế bào hai nhân khác.
• Trong đảm hai nhân sẽ kết hợp với nhau, sau đó phân chia liên tiếp hai lần (lần đầu
giảm nhiễm) thành 4 nhân con. Đảm phình to, phía trên xuất hiện 4 cuống nhỏ, sau
đó mỗi nhân sẽ chui vào trong một thể bình và phát triển thành bào tử đảm.
• Đảm có thể sinh ra trực tiếp trên đám khuẩn ty hoặc những cơ quan đặc biệt gọi là
quả đảm.
19
- 9/18/2020
• Bào tử noãn (Oospore ): đầu tiên có sự xuất hiện noãn khí trên đỉnh
các sợi nấm sinh sản. Noãn khí chín chứa nhiều noãn cầu. Cơ quan
giao tử đực được sinh ra gần noãn khí sẽ tiến đến gần để tiếp xúc với
noãn khí.
• Sau khi tiếp xúc giao tử đực sẽ sinh ra một hoặc vài ống xuyên chứa
một nhân và một phần nguyên sinh chất thụ tinh cho một noãn cầu để
tạo thành một noãn bào tử.
• Noãn bào tử có màng bao bọc và sau sau một thời gian phân chia giảm
nhiễm sẽ phát triển thành một khuẩn ty mới.
20
Thêm vào BST
Báo xấu
Download
Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ
