Bàn thêm về vấn đề dự đoán thời cơ, chớp thời cơ tiến lên tổng khởi nghĩa giành chính quyền trong cách mạng tháng Tám năm 1945

Lý Thị Thu Huyền và Đtg<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> 103(03): 103 - 110<br /> <br /> BÀN THÊM VỀ VẤN ĐỀ DỰ ĐOÁN THỜI CƠ, CHỚP THỜI CƠ<br /> TIẾN LÊN TỔNG KHỞI NGHĨA GIÀNH CHÍNH QUYỀN<br /> TRONG CÁCH MẠNG THÁNG TÁM NĂM 1945<br /> Lý Thị Thu Huyền*, Đoàn Thị Yến<br /> Trường Đại học Khoa học - ĐH Thái Nguyên<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Lịch sử các cuộc cách mạng trên thế giới đã chứng minh, cách mạng muốn thắng lợi phải có thời<br /> cơ. Thời cơ rất quý và hiếm, song thời cơ sẽ qua đi nếu cách mạng chưa hội tụ đầy đủ những điều<br /> kiện cần thiết để chủ động nắm chắc lấy nó. Thắng lợi của cách mạng tháng Tám năm 1945 đã thể<br /> hiện sự nhạy bén của Đảng; biểu hiện tinh thần độc lập, tự chủ và sáng tạo của toàn Đảng, toàn<br /> dân và các lực lượng vũ trang nhân dân trong quá trình chuẩn bị lực lượng và tiến hành tổng khởi<br /> nghĩa giành chính quyền. Vì vậy có thể khẳng định, sự chuẩn bị sẵn sàng về chủ trương, lực lượng<br /> và dự đoán chính xác thời cơ, mau lẹ chớp lấy thời cơ, đó chính là một trong những bí quyết lãnh<br /> đạo cách mạng Việt Nam của Đảng Cộng sản và lãnh tụ Hồ Chí Minh trong cách mạng tháng Tám<br /> năm 1945.<br /> Từ khóa: thời cơ, dự đoán thời cơ, chớp thời cơ, cách mạng tháng Tám…<br /> <br /> MỞ ĐẦU*<br /> Trong lịch sử dân tộc Việt Nam, cách mạng<br /> tháng Tám năm 1945 là một cuộc cách mạng<br /> giải phóng dân tộc vĩ đại, điển hình do Đảng<br /> cộng sản lãnh đạo, lần đầu tiên giành thắng<br /> lợi ở một nước thuộc địa. Với thắng lợi của<br /> cách mạng tháng Tám, nhân dân Việt Nam đã<br /> đập tan xiềng xích nô lệ của thực dân Pháp,<br /> lật đổ chế độ quân chủ hàng nghìn năm và ách<br /> thống trị của phát xít Nhật, lập nên nước Việt<br /> Nam Dân chủ Cộng hoà, nhà nước dân chủ<br /> nhân dân đầu tiên ở Đông Nam Á. Nhân dân<br /> Việt Nam từ thân phận nô lệ trở thành người<br /> dân của một quốc gia, trở thành người làm<br /> chủ vận mệnh của mình. Thắng lợi của cuộc<br /> cách mạng tháng Tám là một điển hình sáng<br /> tạo về đường lối chính trị, phương pháp cách<br /> mạng, trong đó nổi bật lên là việc dự đoán<br /> thời cơ, chớp thời cơ tiến lên tổng khởi nghĩa<br /> giành độc lập dân tộc, giành chính quyền về<br /> tay nhân dân.<br /> Thời cơ là tình thế xuất hiện trong thời điểm<br /> nhất định có lợi nhất cho việc chủ động phát<br /> huy mọi sức mạnh để giành thắng lợi. Thời cơ<br /> đó có thể là do sai lầm của đối phương, do<br /> năng động chủ quan tạo nên, hoặc do khách<br /> quan đưa đến. Khi thời cơ đến, phải nhạy bén<br /> nắm bắt và phải kịp thời chớp lấy.<br /> *<br /> <br /> Tel: 0977 022982, Email: thuhuyenly@gmail.com<br /> <br /> Đã có nhiều bài viết về thời cơ trong cách<br /> mạng tháng Tám trên các tạp chí chuyên<br /> ngành như: Tạp chí nghiên cứu Lịch sử, Tạp<br /> chí Lịch sử Đảng …<br /> Trong bài viết này, Tác giả chỉ xin đề cập đến<br /> Vấn đề dự đoán thời cơ, chớp thời cơ tiến lên<br /> tổng khởi nghĩa giành chính quyền trong cách<br /> mạng tháng Tám năm 1945.<br /> NỘI DUNG<br /> Sự xuất hiện thời cơ và sự đánh giá thời cơ<br /> Đầu năm 1945, chiến tranh thế giới II đã vào<br /> giai đoạn cuối. Chủ nghĩa phát xít cả ở châu<br /> Âu và châu Á đều lâm vào tình thế nguy<br /> khốn. Ở Đông Dương, phát xít Nhật tiến hành<br /> đảo chính gạt bỏ thực dân Pháp (9-3-1945).<br /> Những sự kiện đó phản ánh mâu thuẫn và<br /> khủng hoảng sâu sắc trong hàng ngũ kẻ thù<br /> cụ thể và trực tiếp của cách mạng nước ta. Đó<br /> cũng là dấu hiệu chứng tỏ thời cơ cách mạng<br /> đã chín muồi. Nhạy bén trước tình hình mới,<br /> Trung ương Đảng ra bản chỉ thị lịch sử:<br /> “Nhật, Pháp bắn nhau và hành động của<br /> chúng ta” (12-31945).<br /> Theo tinh thần đó, cả nước bùng lên một cao<br /> trào kháng Nhật, cứu nước mạnh mẽ. Khi các<br /> điều kiện tổng khởi nghĩa đã đầy đủ, thời cơ<br /> tổng khởi nghĩa đã tới, dưới sự lãnh đạo của<br /> Đảng toàn dân, toàn quân ta đồng lòng hiệp<br /> sức kiên quyết vùng dậy giành chính quyền.<br /> 103<br /> <br /> 106Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> Lý Thị Thu Huyền và Đtg<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> Ngày 16-4-1945, Tổng bộ Việt Minh ra chỉ<br /> thị về việc thành lập Ủy ban giải phóng Việt<br /> Nam. Tháng 5-1945, lãnh tụ Hồ Chí Minh từ<br /> Cao Bằng về Tân Trào (Tuyên Quang) để chỉ<br /> đạo phong trào cách mạng toàn quốc. Người<br /> chỉ thị phải gấp rút chuẩn bị đại hội quốc dân<br /> và thành lập “khu giải phóng”. Ủy ban lâm<br /> thời Khu giải phóng được thành lập. Khu giải<br /> phóng đã trở thành căn cứ địa chính của cách<br /> mạng của cả nước và là hình ảnh thu nhỏ của<br /> nước Việt Nam mới.<br /> Những sự kiện đó vừa phản ánh sự nhanh<br /> nhạy nắm bắt thời cơ, thúc đẩy thời cơ mau<br /> tới gần và sẵn sàng đón thời cơ của Đảng.<br /> Thời cơ tạo nên sức mạnh, nhưng phải có<br /> thực lực mới có thể chủ động khi thời cơ xuất<br /> hiện và không bỏ lỡ thời cơ.<br /> Phân tích sự phát triển của tình hình thế giới<br /> và sự phát triển của phong trào trong nước,<br /> đầu tháng Tám, Bác Hồ và Trung ương Đảng<br /> đã tận dụng triệt để những thuận lợi cơ bản:<br /> Phát xít Nhật hoang mang, chính phủ Trần<br /> Trọng Kim yếu thế, quân Đồng minh chưa<br /> vào nước ta, quân Pháp có tham vọng quay<br /> trở lại Việt Nam nhưng chúng chưa có lực<br /> lượng. Từ 13 đến 15-8-1945 Hội nghị toàn<br /> quốc của Đảng họp tại Tân Trào (Tuyên<br /> Quang) nhận định thời cơ đã đến, quyết định<br /> tổng khởi nghĩa trong toàn quốc, giành chính<br /> quyền trước khi quân Đồng minh vào Đông<br /> Dương. Ngay trong đêm 13-8-1945, Ủy ban<br /> Khởi nghĩa đã ra Quân lệnh số 1 hạ lệnh tổng<br /> khởi nghĩa. Lệnh Tổng khởi nghĩa do Trung<br /> ương Đảng và Tổng bộ Việt Minh phát đi chỉ<br /> mất một tiếng đồng hồ khi lần thứ hai Trung<br /> ương nhận được tin Nhật đầu hàng. Việc nắm<br /> bắt thời cơ chín muồi là cơ hội rất tốt cho việc<br /> phát động Tổng khởi nghĩa của Đảng.<br /> Thời cơ cho cuộc tổng khởi nghĩa như phân<br /> tích của Đảng ta đã xuất hiện khi kẻ thù trực<br /> tiếp của cách mạng Việt Nam là Phát xít Nhật<br /> đã đầu hàng Đồng minh không điều kiện,<br /> hàng ngũ chỉ huy của Nhật ở Đông Dương<br /> chia rẽ đến cực điểm, quân lính Nhật tan rã<br /> mất tinh thần; bọn Việt gian thân Nhật hoảng<br /> sợ; khi cao trào cách mạng đã phát triển lên<br /> đến đỉnh cao, toàn dân đứng lên với quyết<br /> tâm “đem sức ta mà tự giải phóng cho ta”; khi<br /> <br /> 103(03): 103 - 110<br /> <br /> mà lực lượng Đồng minh chưa kịp vào để<br /> tước vũ khí quân Nhật. Những điều kiện khởi<br /> nghĩa ở Đông Dương đã chín muồi, đây là cơ<br /> hội rất tốt để cho ta giành quyền độc lập. Tuy<br /> nhiên thời cơ này không tồn tại vĩnh viễn, nó<br /> sẽ biến mất khi quân Đồng minh vào nước ta<br /> để tước vũ khí phát xít Nhật. Với bản chất<br /> thực dân đế quốc, chúng có thể dựng ra một<br /> chính quyền tay sai trái với ý chí và nguyện<br /> vọng của dân tộc ta. Đế quốc Pháp đang lăm<br /> le khôi phục lại địa vị cũ ở Đông Dương. Bọn<br /> phản động trong nước cũng đang tìm cách<br /> thay thầy đổi chủ. Vì vậy thời cơ cách mạng<br /> chỉ xuất hiện trong nửa cuối tháng Tám năm<br /> 1945 từ khi phát xít Nhật đầu hàng Đồng<br /> minh đến trước khi quân Đồng minh vào<br /> nước ta.<br /> Đồng chí Trường Chinh trong tác phẩm Cách<br /> mạng Tháng Tám đã phân tích thời cơ khi<br /> Tổng khởi nghĩa nổ ra như sau: Nếu ngày 93-1945, Nhật vừa đánh đổ Pháp mà cuộc khởi<br /> nghĩa đã nổ ra nhanh thì cách mạng có thể tổn<br /> thất nhiều và chính quyền chưa thể thành lập<br /> trong toàn quốc, vì lực lượng Nhật lúc đó còn<br /> khá vững, có thể tiêu diệt quân cách mạng ở<br /> những nơi có thể giữ. Cho nên lúc đó chỉ khởi<br /> nghĩa bộ phận giành chính quyền địa phương.<br /> Nếu sau khi quân Nhật đầu hàng Đồng Minh<br /> mà nhân dân ta bị động trông chờ quân Đồng<br /> Minh vào “giải phóng”, không tức thời nổi<br /> dậy giành chính quyền toàn quốc thì sẽ ra<br /> sao? Hai trường hợp có thể xảy ra: Hoặc bọn<br /> bù nhìn tay sai của Nhật đứng ra vỗ ngực<br /> “thoát ly ảnh hưởng của Nhật” và tự xưng là<br /> “độc lập, dân chủ” để đầu hàng Anh, Mỹ chứ<br /> không phải để giải phóng dân tộc. Hoặc Pháp<br /> sẽ thu thập sức tàn ở Đông Dương và đem tàn<br /> quân chạy ra ngoài rồi trở lại cùng với bọn<br /> Việt gian thân Pháp, lập chính quyền bù nhìn<br /> thân Pháp trong toàn quốc lập nên xứ Đông<br /> Dương “tự trị”. Cả hai trường hợp trên đều vô<br /> cùng nguy hiểm.<br /> Dự đoán đúng thời cơ và điều kiện tổng<br /> khởi nghĩa.<br /> Trên một ý nghĩa nhất định, thời cơ cũng là<br /> lực lượng, thời cơ trôi đi rất nhanh. Nắm đúng<br /> thời cơ sẽ thúc đấy phong trào cách mạng<br /> phát triển nhảy vọt đảm bảo cho cách mạng<br /> chắc thắng.<br /> <br /> 104<br /> <br /> 107Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> Lý Thị Thu Huyền và Đtg<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> Chủ nghĩa Mác - Lênin đã chỉ cho các đảng<br /> cách mạng lý luận về khởi nghĩa vũ trang, về<br /> tình thế cách mạng, về thời cơ tổng khởi<br /> nghĩa. Chủ nghĩa Mác - Lênin đã khảng định<br /> phương pháp cách mạng bạo lực là quy luật<br /> phổ biến, là phương thức chủ yếu và tất yếu<br /> để giai cấp vô sản lật đổ sự thống trị của giai<br /> cấp tư sản, thiết lập sự thống trị của mình,<br /> thay thế nhà nước tư sản bằng nhà nước vô<br /> sản. Chủ nghĩa Mác - Lênin coi khởi nghĩa vũ<br /> trang là một khoa học và nghệ thuật, có<br /> những quy tắc đòi hỏi các đảng lãnh đạo phải<br /> phục tùng nghiêm ngặt. Đó là: “Không được<br /> đùa với khởi nghĩa; không nên bắt đầu khởi<br /> nghĩa khi chưa có điều kiện chín muồi; Khi<br /> điều kiện đã chín muồi thì phải đảm bảo có sự<br /> chuẩn bị chu đáo lực lượng khởi nghĩa; Một<br /> khi khởi nghĩa bắt đầu thì phải hành động với<br /> một quyết tâm rất lớn và phải giành thế tiến<br /> công, không được phòng ngự; Phải đánh quân<br /> thù một cách bất ngờ, phải giữ ưu thế tinh<br /> thần và mỗi ngày phải đạt được những thắng<br /> lợi dẫu nhỏ”[1, tr.357].<br /> Đảng ta hiểu rằng, thời cơ là sự kết hợp của<br /> hàng loạt nhân tố chủ quan và khách quan đã<br /> đến độ chín muồi, rằng thời cơ không phải tự<br /> nó đến, một phần lớn là do ta sửa soạn nó,<br /> thúc đẩy nó.Chính vì vậy Đảng đã công phu<br /> và bền bỉ chuẩn bị tinh thần và lực lượng<br /> trong suốt mười lăm năm qua. Đảng chăm<br /> chú theo dõi, phân tích sâu sắc sự phát triển<br /> của tình hình, dự đoán các tình huống, chủ<br /> động đối phó với địch.<br /> Ngay từ đầu những năm 20 của thế kỉ XX,<br /> Nguyễn Ái Quốc đã nhận định: sự đầu độc có<br /> hệ thống của bọn tư bản thực dân không thể<br /> làm tê liệt sức sống, càng không thể làm tê<br /> liệt tư tưởng của người Đông Dương. “Đằng<br /> sau sự phục tùng tiêu cực, người Đông<br /> Dương giấu một cái gì đang sôi sục đang gào<br /> thét và sẽ bùng nổ một cách ghê gớm, khi thời<br /> cơ đến. Sự tàn bạo của chủ nghĩa tư bản đã<br /> chuẩn bị đất rùi: Chủ nghĩa xã hội chỉ còn<br /> phải làm cái việc là gieo hạt giống của công<br /> việc giải phóng nữa thôi”[3, tr.7]. Và Cương<br /> lĩnh năm 1930 của Đảng là sự bắt đầu gieo<br /> hạt giống giải phóng đó.<br /> Khi chiến tranh thế giới thứ II bùng nổ, theo<br /> dự kiến từ trước, nhận thấy thời cơ thuận lợi<br /> <br /> 103(03): 103 - 110<br /> <br /> cho cách mạng giải phóng các dân tộc Đông<br /> Dương bắt đầu xuất hiện, Hội nghị lần thứ VI<br /> (11-1939) của Ban chấp hành Trung ương<br /> Đảng đã nhận định: “Cuộc khủng hoảng kinh<br /> tế, chính trị gây nên bởi đế quốc chiến tranh<br /> lần này sẽ nung nấu cách mệnh Đông Dương<br /> bùng nổ và tiền đồ cách mệnh giải phóng<br /> Đông Dương nhất định sẽ quang minh, rực<br /> rỡ”. Từ đó, Đảng nêu cao nhiệm vụ giải<br /> phóng dân tộc, hướng tất cả các cuộc đấu<br /> tranh của quần chúng vào mục tiêu trung tâm<br /> chống đế quốc, chống tay sai “dự bị những<br /> điều kiện bước tới bạo động làm cuộc cách<br /> mạng giải phóng dân tộc”. Hội nghị Trung<br /> ương lần thứ VII (11-1940) của Ban chấp<br /> hành Trung ương Đảng đã dự kiến: “Một cao<br /> trào cách mạng nhất định sẽ nổi dậy, Đảng<br /> phải chuẩn bị gánh lấy sứ mệnh thiêng liêng<br /> lãnh đạo cho các dân tộc bị áp bức ở Đông<br /> Dương võ trang bạo động giành lại quyền tự<br /> do, độc lập”. Sau khi cuộc khởi nghĩa Bắc<br /> Sơn (9-1940), Nam Kỳ (11-1940) và Binh<br /> biến Đô Lương (1-1941) nổ ra, Đảng đã phân<br /> tích từng cuộc khởi nghĩa và rút ra những vấn<br /> đề có ý nghĩa lớn về phương pháp cách mạng<br /> và nghệ thuật khởi nghĩa. Đó là những vấn đề<br /> về thời cơ. Năm 1940, cách mạng nước ta<br /> chưa có điều kiện cho tổng khởi nghĩa thắng<br /> lợi. Để nắm thời cơ phải có lực lượng to lớn<br /> cả lực lượng chính trị và lực lượng vũ trang.<br /> Để chuẩn bị lực lượng cách mạng, Đảng đã<br /> bám sát từng bước ngoặt của chiến tranh thế<br /> giới, cũng như thắng lợi của Liên Xô và các<br /> nước dân chủ. Đồng thời Đảng cũng quyết<br /> định duy trì, phát triển các đội du kích Bắc<br /> Sơn, Nam Kỳ, xây dựng căn cứ địa cách<br /> mạng Cao Bằng, Bắc Sơn - Vũ Nhai…<br /> Ngày 28-1-1941, Nguyễn Ái Quốc về nước<br /> cùng Trung ương Đảng trực tiếp lãnh đạo cao<br /> trào giải phóng dân tộc. Sự trở về tổ quốc ở<br /> thời điểm lịch sử đó đã phản ánh tư duy, tầm<br /> nhìn chiến lược của Người về tình thế cách<br /> mạng trực tiếp xuất hiện. Tại hội nghị lần thứ<br /> VIII của Ban chấp hành Trung ương Đảng (51941) khẳng định: “Cách mạng Đông Dương<br /> phải kết liễu bằng một cuộc khởi nghĩa vũ<br /> trang”. Chúng ta phải “luôn luôn chuẩn bị<br /> một lực lượng, nhằm vào cơ hội thuận tiện<br /> hơn cả mà đánh lại quân thù”[4, tr.131].<br /> 105<br /> <br /> 108Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> Lý Thị Thu Huyền và Đtg<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> Tính hết mọi khả năng để nắm thời cơ, nhưng<br /> tư tưởng chỉ đạo chính yếu của Đảng là không<br /> ngồi yên trông chờ vào những điều kiện đã dự<br /> kiến một cách thụ động, trái lại phải chủ động<br /> chuẩn bị lực lượng sẵn sàng để chớp thời cơ<br /> thuận lợi. Theo tinh thần đó, Đảng đã lập ra<br /> Mặt trận Việt Minh nhằm xây dựng khối đại<br /> đoàn kết toàn dân, toàn dân tộc dựa trên cơ sở<br /> liên minh công nông và nông dân; phát triển<br /> phong trào cả ở nông thôn và thành thị; dựa<br /> vào nông thôn đồng bằng và miền núi để xây<br /> dựng căn cứ địa và an toàn khu; xây dựng lực<br /> lượng chính trị mạnh để từng bước xây dựng<br /> lực lượng vũ trang. Tiếp tục tổng kết thực tiễn<br /> các cuộc khởi nghĩa địa phương, căn cứ vào<br /> tư tưởng Hồ Chí Minh, Hội nghị lần thứ VIII<br /> (5-1941) của Ban chấp hành Trung ương<br /> Đảng đã nêu bật tư tưởng: Nay mai đây tình<br /> hình xoay ra hoàn toàn có lợi cho cách mạng<br /> Đông Dương thì lúc đó với lực lượng sẵn có,<br /> ta có thể lãnh đạo một cuộc khởi nghĩa từng<br /> phần trong từng địa phương cũng có thể giành<br /> được sự thắng lợi mà mở đường cho một cuộc<br /> tổng khởi nghĩa to lớn. Đây là một phát hiện<br /> sáng tạo độc đáo và quan trọng của Đảng ta<br /> về hình thái vận động khách quan của tổng<br /> khởi nghĩa trong cách mạng giải phóng dân<br /> tộc nước ta. Theo tinh thần Nghị quyết Hội<br /> nghị lần thứ VIII (5-1941) của Ban chấp hành<br /> Trung ương Đảng, phải “đặt mình vào tình<br /> thế khẩn cấp”, coi việc “chuẩn bị khởi nghĩa<br /> là nhiệm vụ trung tâm của Đảng ta và dân ta<br /> trong giai đoạn hiện tại”[5,tr.298] Hội nghị<br /> vạch ra một kế hoạch thúc đẩy việc chuẩn bị<br /> đầy đủ về mọi mặt cho cuộc khởi nghĩa sắp đến.<br /> Vận dụng luận điểm của Lênin về tình thế<br /> cách mạng, trong tác phẩm Con đường giải<br /> phóng, Hồ Chí Minh đã nêu ba điều kiện của<br /> thời cơ khởi nghĩa:<br /> Một là, chính quyền thực dân đế quốc đã lung<br /> lay bối rối đến cao độ, chúng đã cảm thấy<br /> không thể ngồi yên nắm giữ địa vị của chúng<br /> như trước.<br /> Hai là, quần chúng đói khổ đã căm thù thù<br /> thực dân đến cực điểm, đã thấy cần phải đồng<br /> tâm hiệp lực, nổi đậy lật đổ ách thống trị của<br /> đế quốc thực dân, vì mọi người hiểu rằng ngồi<br /> yên cũng chết.<br /> <br /> 103(03): 103 - 110<br /> <br /> Ba là, đã có một chính Đảng cách mạng đủ<br /> sức tổ chức, lãnh đạo quần chúng nổi dậy<br /> khởi nghĩa theo một đường lối đúng đắn, một<br /> kế hoạch phù hợp, đảm bảo giành thắng lợi<br /> cho cuộc khởi nghĩa.<br /> Từ dự đoán ban đầu đó, dựa vào phân tích<br /> tình hình thế giới, chiều hướng phát triển của<br /> chiến tranh, tiền đề cách mạng thế giới và<br /> cách mạng Đông Dương, Hội nghị lần thứ<br /> VIII (5-1941) của Ban chấp hành Trung ương<br /> Đảng nêu rõ: “Liên Xô thắng trận, quân<br /> Trung Quốc phản công...Tất cả các điều kiện<br /> ấy sẽ giúp cho cuộc vận động của Đảng ta<br /> mau phát triển và rồi đây lực lượng sẽ lan ra<br /> toàn quốc để gây một cuộc khởi nghĩa hoàn<br /> toàn rộng lớn”. Hội nghị còn nêu lên bốn<br /> nhân tố của thời cơ chín muồi cho cuộc tổng<br /> khởi nghĩa là:<br /> “a. Mặt trận cứu quốc đã thống nhất được<br /> toàn quốc.<br /> b. Nhân dân không thể sống được nữa dưới<br /> ách thống trị của Pháp - Nhật, mà sẵn sàng hi<br /> sinh bước vào con đường khởi nghĩa.<br /> c. Phe thống trị Đông Dương đã bước vào<br /> cuộc khủng hoảng phổ thông đến cực điểm về<br /> kinh tế, chính tri lẫn quân sự.<br /> d. Những điều kiện khách quan tiện lợi cho<br /> cuộc khởi nghĩa Đông Dương như quân<br /> Trung Quốc đại thắng quân Nhật. Cách mạng<br /> Pháp hay cách mạng Nhật nổi dậy, phe dân<br /> chủ đại thắng ở Thái Bình Dương, Liên Xô<br /> đại thắng, cách mạng các thuộc địa Pháp Nhật sôi sục và nhất là quân Trung Quốc hay<br /> quân Anh - Mỹ tràn vào Đông<br /> Dương”[4,tr.130].<br /> Từ năm 1942, trong bốn khả năng, Đảng nhận<br /> định khả năng Liên Xô chiến thắng phát xít<br /> Đức, Nhật là quan trọng nhất, là thời cơ tốt<br /> nhất và xác định “chuẩn bị khởi nghĩa là<br /> nhiệm vụ trung tâm của Đảng ta và nhân dân<br /> ta trong giai đoạn hiện tại.<br /> Tháng 9-1944, Đảng dự kiến rằng, mâu thuẫn<br /> Nhật - Pháp sẽ dẫn tới Nhật đảo chính lật đổ<br /> Pháp, và chỉ ra phương hướng hành động cho<br /> toàn Đảng: “Hãy mài gươm, lắp súng khi<br /> quân Nhật - Pháp bắn nhau, kịp nổi dậy, tiêu<br /> diệt chúng giành lại giang sơn”.<br /> <br /> 106<br /> <br /> 109Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> Lý Thị Thu Huyền và Đtg<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> Tháng 10- 1944, trong “Thư gửi đồng bào<br /> toàn quốc”, Hồ chí Minh dự báo: Phe xâm<br /> lược gần đến ngày bị tiêu diệt. Các đồng minh<br /> quốc sắp tranh được thắng lợi cuối cùng. Cơ<br /> hội cho dân ta giải phóng chỉ ở trong một năm<br /> hoặc năm rưỡi nữa. Thời gian rất gấp ta phải<br /> làm nhanh!”[3, tr.334]<br /> Đến hội nghị Thường vụ Trung ương Đảng<br /> tháng 3-1945, dự đoán của ta về cách mạng<br /> cụ thể rõ ràng và chính xác hơn. Đảng cho<br /> rằng, cuộc đảo chính Pháp - Nhật làm cho<br /> cuộc khủng hoảng chính trị thêm sâu sắc. Tuy<br /> vậy, những điều kiện khởi nghĩa chưa thật<br /> chín muồi. Những cơ hội tốt đang giúp cho<br /> những điều kiện khởi nghĩa mau chín muồi.<br /> Ba cơ hội đó là:<br /> a. Chính trị khủng hoảng (quân thù không<br /> rảnh tay đối phó với cách mạng).<br /> b. Nạn đói ghê gớm (quần chúng cách mạng<br /> oán ghét quân cướp nước).<br /> c. Chiến tranh đến giai đoạn quyết liệt (Đồng<br /> minh sẽ đổ bộ vào Đông Dương đánh Nhật).<br /> Đảng dự kiến ba trường hợp, tạo thời cơ cho<br /> cách mạng bùng nổ: Cách mạng bùng nổ;<br /> Nhật mất nước; Quân Đồng minh vào Đông<br /> Dương. Đảng đặc biệt chú ý trường hợp quân<br /> Đồng minh vào Đông Dương, phải tính toán<br /> rất chu đáo khi quân Đồng minh kéo vào<br /> Đông Dương đánh Nhật không phải là ta có<br /> thể phát động khởi nghĩa ngay tức khắc. Quân<br /> Đồng minh vào, mà ta khởi nghĩa ngay có thể<br /> Nhật chưa thật lúng túng, nó có thể tiến hành<br /> đàn áp. Quân Anh, Mỹ là quân đế quốc khi đổ<br /> bộ vào, ta khởi nghĩa nó có thể dừng lại cho<br /> quân cách mạng rồi mới tiến quân. Mượn<br /> Nhật diệt cộng sản, vừa tiến tới tiêu diệt Nhật,<br /> lập chính phủ bù nhìn tay sai.<br /> Quyết tâm chớp thời cơ, phát động tổng<br /> khởi nghĩa.<br /> Lý luận cách mạng cho biết, cuộc tổng khởi<br /> nghĩa chỉ có thể giành thắng lợi nếu Đảng<br /> lãnh đạo nắm vững nguyên lý chung của Mác<br /> - Lênin: không đùa với khởi nghĩa và khi thời<br /> cơ đến phải có quyết tâm cao, phát động quần<br /> chúng nổi dậy, phải liên tục tiến công giành<br /> thắng lợi từng giờ. Thời cơ và nguy cơ<br /> thường luôn đi liền với nhau. Khi thời cơ<br /> Tổng khởi nghĩa tháng Tám năm 1945 xuất<br /> <br /> 103(03): 103 - 110<br /> <br /> hiện, thì nguy cơ lớn cũng đến gần. 20 vạn<br /> quân Trung hoa dân quốc, công cụ của đế<br /> quốc Mỹ vào miền Bắc Đông Dương từ vĩ<br /> tuyến 16 trở ra và 1 vạn quân Anh đóng từ vĩ<br /> tuyến 16 trở vào với danh nghĩa tước vũ khí<br /> quân Nhật nhưng nuôi âm mưu chống phá<br /> cách mạng hoặc giúp Pháp trở lại, hoặc lập<br /> một chính quyền công cụ của chúng. Trong<br /> khi đó, chính phủ Đờ Gôn cũng ráo riết thực<br /> hiện khôi phục vị trí cũ của Pháp ở Đông<br /> Dương, bằng những hoạt động ngoại giao,<br /> cho sĩ quan nhảy dù và đưa tàn quân trước<br /> đây chạy trốn ra nước ngoài trở lại miền núi<br /> phía Bắc. Phải có quyết tâm rất cao, cao đến<br /> tột độ mới phát động quần chúng tổng khởi<br /> nghĩa giành chính quyền trong bối cảnh lịch<br /> sử lúc đó.<br /> Lợi dụng được thời cơ sẽ tạo thế và lực mới<br /> để vượt qua nguy cơ. Đảng không thể chậm<br /> trễ phát động quần chúng vùng dậy tước vũ<br /> khí quân Nhật trước khi quân Đồng minh vào<br /> Đông Dương giành lấy chính quyền từ tay<br /> Nhật, lật đổ bọn bù nhìn, “đứng ở địa vị làm<br /> chủ nước mình mà tiếp đón quân Đồng minh<br /> vào giải giáp quân Nhật” và dự kiến các biện<br /> pháp đối phó thích hợp. Hội nghị toàn quốc<br /> của Đảng họp tại Tân Trào (13 đến 15-81945) quyết định phát động toàn dân nổi dậy<br /> tổng khởi nghĩa.<br /> Kiên quyết chớp thời cơ, Hội nghị chỉ rõ:<br /> “Tình thế vô cùng khẩn cấp. Tất cả mọi việc<br /> đều phải nhằm vào ba nguyên tắc:<br /> a. Tập trung - Tập trung lực lượng vào những<br /> việc chính.<br /> b. Thống nhất - Thống nhất về mọi phương<br /> diện quân sự, chính trị, hành động và chỉ huy.<br /> c. Kịp thời - kịp thời hành động không bỏ lỡ<br /> cơ hội”[4,tr.425].<br /> Ngày 16 và 17-8-1945, Quốc dân đại hội họp<br /> đã tán thành chủ trương tổng khởi nghĩa của<br /> Đảng cộng sản Đông Dương, thông qua 10<br /> chính sách lớn của Việt Minh, thành lập Ủy<br /> ban dân tộc giải phóng Việt Nam, Chính phủ<br /> cách mạng lâm thời do chủ tịch Hồ Chí Minh<br /> làm đứng đầu. Trong thư kêu gọi đồng bào cả<br /> nước Hồ Chí Minh chỉ rõ: “Giờ quyết định<br /> cho vận mệnh dân tộc ta đã đến. Toàn quốc<br /> đồng bào hãy đứng dậy đem sức ta mà giải<br /> 107<br /> <br /> 110Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br />