Báo cáo chuyên đề: PHÂN TÍCH ĐÁNH GIÁ SỰ CHUYỂN HƯỚNG THƯƠNG MẠI CÙNG NHỮNG TÁC ĐỘNG BẤT LỢI CỦA FTA ĐÃ KÝ KẾT VÀ CÁC GIẢI PHÁP VƯỢT QUA THÁCH THỨC NHẰM PHÁT TRIÊN XUẤT KHẨU, HẠN CHẾ NHẬP SIÊU, BẢO VỆ THỊ TRƯỜNG TRONG NƯỚC, BẢO VỆ NGƯỜI TIÊU DÙNG TRONG THỜI GIAN TỚI

Chia sẻ: Vu Hoa | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:37

Thêm vào BST

Báo xấu

228
lượt xem 32
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo luận văn - đề án 'báo cáo chuyên đề: phân tích đánh giá sự chuyển hướng thương mại cùng những tác động bất lợi của fta đã ký kết và các giải pháp vượt qua thách thức nhằm phát triên xuất khẩu, hạn chế nhập siêu, bảo vệ thị trường trong nước, bảo vệ người tiêu dùng trong thời gian tới', luận văn - báo cáo, quản trị kinh doanh phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo chuyên đề: PHÂN TÍCH ĐÁNH GIÁ SỰ CHUYỂN HƯỚNG THƯƠNG MẠI CÙNG NHỮNG TÁC ĐỘNG BẤT LỢI CỦA FTA ĐÃ KÝ KẾT VÀ CÁC GIẢI PHÁP VƯỢT QUA THÁCH THỨC NHẰM PHÁT TRIÊN XUẤT KHẨU, HẠN CHẾ NHẬP SIÊU, BẢO VỆ THỊ TRƯỜNG TRONG NƯỚC, BẢO VỆ NGƯỜI TIÊU DÙNG TRONG THỜI GIAN TỚI

BỘ CÔNG THƯƠNG DỰ ÁN HỖ TRỢ THƯƠNG MẠI ĐA BIÊN EU – VIỆT NAM HOẠT ĐỘNG CB - 2A “HỖ TRỢ BỘ CÔNG THƯƠNG XÂY DỰNG CHIẾN LƯỢC PHÁT TRIỂN XUẤT NHẬP KHẨU THỜI KỲ 2011 - 2020”. Báo cáo chuyên đề PHÂN TÍCH ĐÁNH GIÁ SỰ CHUYỂN HƯỚNG THƯƠNG MẠI CÙNG NHỮNG TÁC ĐỘNG BẤT LỢI CỦA FTA ĐÃ KÝ KẾT VÀ CÁC GIẢI PHÁP VƯỢT QUA THÁCH THỨC NHẰM PHÁT TRIÊN XUẤT KHẨU, HẠN CHẾ NHẬP SIÊU, BẢO VỆ THỊ TRƯỜNG TRONG NƯỚC, BẢO VỆ NGƯỜI TIÊU DÙNG TRONG THỜI GIAN TỚI PGS.TS. Phạm Tất Thắng Nguyên giám đốc Trung tâm thông tin & công nghiệp Việt Nam Bộ Công Thương Hà Nội, 11 - 2010
PHÂN TÍCH ĐÁNH GIÁ SỰ CHUYỂN HƯỚNG THƯƠNG MẠI CÙNG NHỮNG TÁC ĐỘNG BẤT LỢI CỦA FTA ĐÃ KÝ KẾT VÀ CÁC GIẢI PHÁP VƯỢT QUA THÁCH THỨC NHẰM PHÁT TRIÊN XUẤT KHẨU, HẠN CHẾ NHẬP SIÊU, BẢO VỆ THỊ TRƯỜNG TRONG NƯỚC, BẢO VỆ NGƯỜI TIÊU DÙNG TRONG THỜI GIAN TỚI. PGS.TS. Phạm Tất Thắng Viện nghiên cứu Thương mại Tóm tắt Quá trình gia nhập FTA đã mang lại nhiều cơ hội và thách thức cho nền kinh tế Việt Nam nói chung và ngành thương mại nói riêng. Bài viết tập trung vào phân tích tác động của các cam kết trong FTA đối với thương mại Việt Nam thông qua quá trình 1) Hiểu được các cam kết của Việt Nam trong FTA; 2) Quá trình thực hiện của Việt Nam; 3) Đánh giá những Ảnh hưởng của việc thực hiện các cam kết này trên các phương diện về bảo hộ thực tế đối với một số ngành hàng, tới hoạt động xuất nhập khẩu và cán cân thanh toán của Việt Nam; 4) Đề xuất các giải pháp nhằm thực hiện các cam kết FTA trong bối cảnh của Việt Nam hiện nay. I. Tóm lược các cam kết của Việt Nam trong các thỏa thuận khu vực Mậu dịch tự do (FTA) đã ký thời gian vừa qua 1. Các cam kết trong khu vực Mậu dịch tự do ASEAN (AFTA) Thỏa thuận AFTA được thực hiện từ năm 1996, nhưng Việt Nam chỉ thực sự cắt giảm thuế quan từ năm 1999, khi mà các mặt hàng đầu tiên từ Danh mục loại trừ tạm thời (TEL) được chuyển vào cắt giảm thuế quan theo quy định của Hiệp định CEPT. 1
Theo quy định tại Hiệp định này (CEPT) các mặt hàng của Việt Nam được chia thành hai nhóm chính: Nhóm 1: Các mặt hàng phải cắt giảm hoặc xóa bỏ thuế quan Các mặt hàng này có lộ trình giảm thuế từ năm 1996 và phải chạm mức 0- 5% vào năm 2006, xóa bỏ hoàn toàn vào năm 2015, trong đó có một số ít mặt hàng được thực hiện linh hoạt đến năm 2018. Trong nhóm các mặt hàng này, có một số mặt hàng được thỏa thuận riêng, cần lưu ý: Các mặt hàng công nghệ thông tin (phù hợp với diện mặt hàng của WTO) sẽ được xóa bỏ thuế ngày trong 3 năm 2008-2010. - Các mặt hàng thuộc 12 lĩnh vực ưu tiên trong hội nhập kinh tế quốc tế sẽ được xóa bỏ thuế quan sớm hơn 3 năm. Tức là phải xóa bỏ hoàn toàn thuế quan vào năm 2012 thay vì vào năm 2015 như đa phần các mặt hàng khác trong nhóm này. Trong số 12 lĩnh vực này có 9 lĩnh vực hàng hóa giữ vị trí quan trọng trong kim ngạch xuất nhập khẩu của Việt Nam, đó là: gỗ và sản phẩm gỗ, ô tô, cao su, dệt may, nông sản, thủy sản, điện tử, công nghệ thông tin, y tế (bao gồm cả thuốc men, thiết bị y tế). Nhóm 2: Nhóm các mặt hàng nông sản nhạy cảm Đó là những mặt hàng nông sản chưa chế biến như: gạo, hoa quả, thực phẩm, đường v.v bao gồm 89 dòng thuế. Những mặt hàng này không phải xóa bỏ thuế quan mà chỉ giảm thuế theo lộ trình bắt đầu từ năm 2004 xuống đạt mức thuế cao nhất là 5% vào năm 2013; riêng mặt hàng đường vào năm 2010. Ở đây có một lưu ý: các nước được phép tự xây dựng một danh mục các mặt hàng để loại trừ khỏi phạm vi thực hiện CEPT (GEL) nhằm bảo vệ sức khỏe cộng đồng, giữ gìn môi trường sinh thái, bảo tồn giá trị văn hóa truyền thống, chuẩn mực đạo đức, giữ gìn an ninh, quốc phòng. Thực chất đây là những mặt 2
hàng được phép bảo hộ trong một chừng mực nhất định. Tuy nhiên từ năm 2005 đến nay, Việt Nam đã cân nhác và đưa nhiều mặt hàng thuộc diện GEL vào thực hiện CEPT, trong đó quan trọng nhất là thiết bị truyền phát (Rađa, điện thoại di động…), đồ uống có cồn (Rượu bia), ô tô và xe máy. Tuy nhiên, theo quan điểm của nhiều nước ASEAN, trong danh mục GEL của Việt Nam hiện nay còn một số mặt hàng được coi là không phù hợp như: Thuốc lá (thuốc lá diếu và nguyên liệu), xăng dầu. Theo thỏa thuận của ASEAN, nhằm đi theo xu hướng tự do hóa thương mại và tăng cường sự thống nhất trong nội khối, ASEAN sẽ không chỉ dừng lại ở mức độ giảm thuế xuống từ 0-5% mà sẽ quyết định xóa bỏ thuế quan vào năm 2010 đối với ASEAN 6 (gồm Brunei; Indonesia, Malaisia, Philipines, Singapore và Thailand) và toàn bộ ASEAN vào năm 2015 (trong đó có 7% tổng số dòng thuế được linh hoạt đến năm 2018, trên thực tế số này là rất ít). Như vậy, đối với Việt Nam, về cơ bản đến năm 2015 các mặt hàng sẽ được xóa bỏ thuế quan trong khuôn khổ này. Đây cũng là thời đểm cộng đồng kinh tế ASEAN sẽ ra đời theo mục tiêu đã được các nhà lãnh đạo ASEAN cùng thống nhất. Ở đây sẽ xẩy ra một tác động kép: Hầu hết các mặt hàng nông sản hiện được coi là nhạy cảm đang được áp dụng chế độ chỉ phải giảm thuế sẽ phải xóa bỏ thuế quan, có thể sẽ có thêm những mặt hàng thuộc GEL của Việt Nam được đưa vào thực hiện CEPT và hoạt động thương mại sẽ được thực hiện trong một thị trường cộng đồng kinh tế ASEAN. Điều này sẽ ảnh hưởng to lớn tới hoạt động xuất nhập khẩu và kinh doanh trên thị trường nội địa của Việt Nam. - Những cam kết trong Hiệp định đầu tư toàn diện ASEAN (ACIA) trong khuôn khổ AFTA mà Việt Nam đã tham gia cũng sẽ có ảnh hưởng lớn lao tới sự biến đổi của quan hệ cung cầu trên thị trường Việt Nam. 3
Trong cam kết của hiệp định ACIA, các bên đã cùng thống nhất đưa ra những tiêu chí cụ thể cho việc dành “đối xử công bằng và bình đẳng”; “bảo hộ an toàn và đầy đủ” cho các nhà đầu tư của nhau. Xét riêng về khía cạnh dòng luân chuyển của tiền (và do đó sẽ ảnh hưởng tới qun hệ cung cầu hàng hóa và ngoại hối trên thị trường) theo hiệp định ACIA yêu cầu các nước chủ nhà cam kết cho phép tự do chuyển vào và chuyển ra khỏi lãnh thổ của mình tất cả các khoản tiền liên quan đến đầu tư. Có thể kể ra đây một số khoản chủ yếu sau: + Tiền vốn góp, bao gồm cả phần góp ban đầu. + Tiền lợi nhuận do hoạt động kinh doanh, kể cả thu nhập từ vốn, cổ tức, lệ phí thu được từ quyền sở hữu trí tuệ, lệ phí chuyển giao công nghệ, lệ phí quản lý, tiền lãi vay và thu nhập vãng lai khác thu được từ bất kỳ khoản đầu tư được bảo hộ nào. + Tiền thu được từ việc bán toàn bộ hoặc một phần hoặc thanh lý bất kỳ khoản đầu tư được bảo hộ nào. + Các khoản tiền trả theo hợp đồng, bao gồm các hợp đồng vay trong hoạt động đầu tư. + Các khoản tiền phải trả theo những quy định về Bồi thường thiệt hại và Tước quyền sở hữu và đền bù trong cam kết đầu tư. + Các khoản tiền phát sinh từ việc giải quyết tranh chấp, bao gồm xét xử tại tòa án, hoặc thỏa thuận giữa các bên tranh chấp + Tiền lương và mọi thù lao của người lao động thu được ở nước ngoài liên quan đến hoạt động đầu tư. Tuy nhiên hiệp định ACIA cũng quy định cho phép nước chủ nhà đặt ra một số ngoại lệ nhằm đảm bảo khả năng thực thi pháp luật và ổn định kinh tế của mình bằng cách ngăn cản và trì hoãn việc chuyển tiền trong một số trường 4
hợp như: phá sản, vỡ nợ, vi phạm hình sự, có sự tranh chấp, thuế, các khoản tiền liên quan đến đảm bảo an sinh xã hội, chương trình tiết kiệm bắt buộc, trợ cấp thôi việc theo quy định của pháp luật v.v. Theo quy định của ACIA còn có ngoại lệ nhằm đảm bảo cán cân thanh toán. Théo đó, quy định này được xây dựng thành một điều khoản riêng không thuộc điều khoản quy định về chuyển tiền như đã nêu ở trên, tuy nhiên đối tượng điều chỉnh mà ngoại lệ này hướng tới cũng là những nghĩa vụ liên quan đến hoạt động chuyển tiền của các nhà đầu tư. Điều khoản ngoại lệ này quy định: trong trường hợp một quốc gia nào đó tham gia ký kết có khó khăn nghiêm trọng về cán cân thanh toán và tài chính đối ngoại hoặc có nguy cơ phải đối mặt với những vấn đề đó, có thể ban hành hoặc duy trì các hạn chế đối với đầu tư, bao gồm cả hạn chế về thanh toán và chuyển tiền liên quan đến khoản đầu từ đó. Tuy nhiên, để tránh trường hợp lạm dụng, làm méo mó quan hệ bình đẳng trong hoạt động đầu tư và thương mại, các hạn chế này chỉ được áp dụng trong điều kiện phải đảm bảo những tiêu chí sau đây: + Phù hợp với hiệp định thành lập IFM + Không phân biệt đối xử giữa các bên tham gia ký kết + Không được gây thiệt hại không cần thiết đối với lợi ích thương mại, kinh tế, tài chính của bất kỳ bên ký kết nào khác + Không vượt quá mức cần thiết để xử lý tình huống nhằm đảm bảo an toàn cho cán cân thanh toán + Quy định hạn chế này chỉ là tạm thời và phải được dỡ bỏ ngay khi tình hình làm nguy hại tới cán cân thanh toán đã được cải thiện + Các quy định ngoại lệ phải được áp dụng sao cho bất kỳ bên ký kết nào không bị rơi vào tình trạng kém thuận lợi hơn so với bất kỳ nước thứ ba nào. 5
2. Các cam kết trong khu vực Mậu dịch tự do ASEAN–Trung Quốc (ACFTA) Ngày 4/11/2002 tại Campuchia, các nhà lãnh đạo thượng đỉnh ASEAN - Trung Quốc đã ký một Hiệp định khung về Hợp tác kinh tế toàn diện ASEAN – Trung Quốc (gọi tắt là Hiệp định khung). Chính Hiệp định khung này là căn cứ pháp lý điều chỉnh những nội dung cam kết cắt giảm thuế của Việt Nam trong khuôn khổ khu Mậu dịch tự do ASEAN – Trung Quốc (ACFTA). Ngoài ra còn 2 văn bản quan trọng có liên quan cũng tham gia điều chỉnh nội dung cam kết của Việt Nam trong ACFTA, đó là: - Hiệp định thương mại hàng hóa ASEAN –Trung Quốc được ký kết ngày 29/11/2004 trại Cộng hòa Dân chủ nhân dân Lào. - Biên bản ghi nhớ giữa Việt Nam – Trung Quốc được ký kết ngày 18/7/2004 tại Trung Quốc. Dựa vào 3 văn bản đã được ký kết đó, việc cắt giảm và tự do hóa thuế quan của Việt Nam trong khuôn khổ ACFTA được chia thành 3 danh mục hàng hóa: Thu hoạch sớm, thông thường và nhạy cảm. Thứ nhất: chương trình thu hoạch sớm (EHP) Bao gồm hầu hết các mặt hàng nông sản, thủy hải sản từ chương 1 đến chương 8 của biểu thuế nhập khẩu. Theo quy định những mặt hàng này được thực hiện giảm thuế từ năm 2004 và xóa bỏ thuế vào năm 2008 theo lộ trình sau: Lộ trình giảm thuế của danh mục EHP (%) Thuế suất MFN Năm 2004 Năm 2005 Năm 2006 Năm 2007 Năm 2008 MFN ≤30% 20 15 10 5 0 15 ≤ MFN ≤ 30% 10 10 5 5 0 6
MFN < 15% 5 5 0-5 0-5 0 (Nguồn: Hiệp định khung ASEAN – Trung Quốc) Thứ hai: Danh mục thông thường Bao gồm các mặt hàng Việt Nam phải cắt giảm và xóa bỏ thuế quan, chiếm tới 90% số dòng thuế của biểu thuế nhập khẩu. Việc giảm thuế được bắt đầu từ năm 2006 theo một lộ trình giảm thuế của danh mục thông thường, cụ thể: Mức thuế suất ACFTA (đơn vị %) Thuế suất 2005 2006 2007 2008 2009 2011 2013 2015 MFN X≥ 60% 60 50 40 30 25 15 10 0 45%≤X≤60% 40 35 35 30 25 15 10 0 35%≤X≤45% 35 30 30 25 20 15 5 0 30%≤X≤35% 30 25 25 20 17 10 5 0 25%≤X≤30% 25 20 20 15 15 10 5 0 20%≤X≤25% 20 20 15 15 10 10 0-5 0 10%≤X≤15% 10 10 10 10 8 5 0-5 0 7%≤X≤10% 7 7 7 7 5 5 0-5 0 5%≤X≤7% 5 5 5 5 5 5 0-5 0 (Nguồn: Hiệp định thương mại Hàng hóa ASEAN – Trung Quốc) 7
Ngoài việc giảm thuế theo lộ trình, Việt Nam còn phải thực hiện một số cam kết bổ sung sau: + Phải giảm thuế suất của ít nhất 50% các dòng thuế trong danh mục thông thường xuống 0-5% không muộn hơn 1/1/2009 + Phải xỏa bỏ thuế quan của 45% dòng thuế trong danh mục thông thường không muộn hơn 1/1/2013 + Phải xóa bỏ thuế quan của ít nhất 85% số dòng thuế vào năm 2015, số còn lại 5% số dòng thuế - nhưng không được vượt quá 250 dòng thuế ở cấp độ HS 6 số sẽ được xóa bỏ thuế quan vào năm 2018. Thứ ba: Danh mục nhạy cảm (ST) Liệt vào danh mục này Việt Nam có 388 nhóm mặt hàng ở cấp độ HS 6 số (toàn bộ danh mục được thể hiện ở phụ lục III của Biên bản ghi nhớ) như: Trứng gia cầm, đường, thuốc lá, động cơ, phương tiên vận tải (ô tô, xe máy), xăng dầu, sắt thép, vật liệu xây dựng, sản phẩm điện tử - điện lanh, giấy, dệt máy v.v. Theo thỏa thuận, những mặt hàng nằm trong danh mục nhạy cảm không cần có lộ trình giảm thuế cụ thể theo từng năm, nhưng bị giới hạn mức thuế suất cuối cùng và năm cuối cùng thực hiện. Cụ thể đối với Việt Nam như sau: + Các mặt hàng nhạy cảm thường (SL) có mức thuế suất 20% vào năm 2015, phải giảm xuống còn 0-5% vào năm 2020. + Các mặt hàng ngạy cảm cao (HSL): bao gồm không quá 140 nhóm mặt hàng HS 6 số và có thuế suất 50% vào năm 2018. Tuy nhiên theo Biên bản ghi nhớ giữa Việt Nam – Trung Quốc, một số mặt hàng thuộc danh mục nhạy cảm có mức thuế suất cam kết sớm hơn qui định chung, cụ thể như sau: 8
Mặt hàng Mức thuế cam kết (%) Năm Ô tô tải trọng lớn 30 2012 Ô tô tải trọng nhỏ 45 2014 Xe máy 45 2012 Phụ tùng xe máy 13 2013 Sắt thép xây dựng 15 2014 Điện tử, điện lạnh gia dụng 10-15 2012-2013 Xăng dầu 20 2009 (Nguồn: Biên bản ghi nhớ Việt Nam – Trung Quốc) + Các mặt hàng còn lại của Biểu thuế nhập khẩu là các mặt hàng thuộc diện loại trừ (không phải giảm thuế) theo quy định chung của WTO 3. Các cam kết trong khu Mậu dịch tự do ASEAN– Hàn Quốc (AKFTA) Ngay từ năm 2005 hiệp định thương mại hàng hóa ASEAN – Hàn quốc đã được ký kết, nhưng do những vướng mắc nên hiệp định phải sửa đổi nhiều lần và đến tháng 8-2006 mới được ký lại, theo đó lộ trình cắt giảm thuế quan được thực hiện từ năm 2007. Theo cam kết, có 2 danh mục hàng hóa: Danh mục thông thường và Danh mục nhạy cảm Thứ nhất: Danh mục hàng hóa thông thường 9
Theo danh mục này, Việt Nam có 8.909 mặt hàng, chiếm khoảng 90% số dòng thuế. Theo cam kết những mặt hàng này sẽ được cắt giảm thuế từ năm 2007 và phải xóa bỏ thuế vào năm 2016, trong đó có một số mặt hàng được linh hoạt đến 2018. Lộ trình cắt giảm thuế Danh mục thông thường trong AKFTA (%) Thuế suất 2007 2008 2009 2011 2013 2015 2016 MFN X≥ 60% 50 40 30 20 15 10 0 40%≤X
Ngoài những cam kết theo lộ trình trên, Việt Nam còn phải thực hiện các cam kết bổ sung sau đây: + Có ít nhất 50% mặt hàng trong danh mục thông thường phải được cắt giảm thuế quan xuống từ 0-5% vào ngày 1/1/2013. + Xóa bổ hoàn toàn thuế nhập khẩu của ít nhất 90% mặt hàng trong danh mục thông thường không muộn hơn 1/1/2015 + Xóa bỏ thuế nhập khẩu của ít nhất 95% mặt hàng trong danh mục thông thường không muộn hơn 1/1/1016 + Xóa bỏ thuế nhập khẩu của 100% mặt hàng trong danh mục thông thường không muộn hơn 1/1/2018 Ngoài ra, Việt nam còn cam kết cho phép 100 mặt hàng (theo cấp độ HS 6 số) có xuất xứ từ khu công nghiệp Khai thành (Bắc Triều Tiên) được hưởng ưu đãi AFKTA. Thứ hai: Danh mục nhạy cảm Thuộc danh mục này gồm 2.137 mặt hàng, chiếm 10% số dòng thuế của Biểu thuế nhập khẩu và những mặt hàng này chiếm tới 25% kim ngạch nhập khẩu từ Hàn Quốc (số liệu 2005). Danh mục này được chi tiết thành 2 nhóm nhỏ: nhạy cảm thường (SL) và nhạy cảm cao (HSL) Theo cam kết, những mặt hàng thuộc SL gồm 855 mặt hàng, sẽ phải giảm thuế xuống 20% vào năm 2017 và xuống mức 5% vào năm 2021. Những mặt hàng thuộc HSL gồm 1.282 mặt hàng; được chi tiết thành 5 nhóm nhỏ, cụ thể những cam kết của Việt Nam như sau: + Nhóm A, gồm 108 dòng thuế, giảm thuế xuống mức 50% vào năm 2021 + Nhóm B, gồm 378 dòng thuế, giảm thuế xuống mức 20% vào năm 2021 + Nhóm C, giư ở mức thuế cơ sở, giảm thuế xuống mức 50% vào năm 2021 + Nhóm D, gồm 28 dòng thuế, nhóm áp dụng hạn ngạch thuế quan 11
+ Nhóm E, gồm 768 dòng thuế, loại trừ (không phải giảm thuế, nhưng tối đa không quá 40 dòng thuế (6 số) Các mặt hàng còn lại trong biểu thuế nhập khẩu là những mặt hàng loại trừ chung, phù hợp với quy định WTO (như thuốc phiện, vũ khí, đạn dược) 4. Những cam kết trong khu vực Mậu dịch tư do ASEAN - Ấn độ (AIFTA) Ngày 8/10/2003 tại hội nghị Thượng đỉnh ASEAN – Ấn độ, Hiệp định khung về Hợp tác kinh tế toàn diện ASEAN – Ấn độ đã được ký kết tại Bali – Indonesia. Theo cam kết, khu mậu dịch tự do (AIFTA) sẽ được thành lập vào năm 2011 giữa Ấn độ với ASEAN 5 (Brunei, Indonesia, Malaysia, Singapore và Thailand), đến năm 2016 sẽ mở rộng ra 5 nước còn lại (Lào, Campuchia, Myanmar, Philipin và Việt Nam). Hiệp định khung quy định thực hiện chương trình thu hoạch sớm (EHP) với lộ trình tự do hóa thương mại từ 1/11/2004 đến 30/10/2007, giữa Asean 6 và Ấn độ đến 30/10/2010 đối với 4 nước còn lại. Tuy vậy, do bất đồng nên chương trình thu hoạch sớm bị hủy bỏ vào năm 2005. Mãi đến hội nghị ASEAN 14 vào tháng 12/2008 tại Thái Lan mô hình giảm thuế giữa ASEAN và Ấn độ mới cơ bản được thống nhất, tuy vậy Hiệp định vẫn chưa được ký kết. Những thỏa thuận đã đạt được có thể tóm lược là + Mặt hàng xóa bỏ trong danh mục thông thường chiếm 80% số dòng thuế cấp độ HS 6 số của biểu thuế nhập khẩu, trong đó 71% số dòng thuế đạt mức 0% vào năm 2018 và 9% số dòng thuế đạt mức 0% vào năm 2021. + Mặt hàng nhạy cảm (SL) Danh mục này gồm 20% số dòng thuế ở cấp HS 6 số, sẽ được cắt giảm dần xuống tới mức 5 % vào năm 2021; sau đó 4% số dòng thuế này sẽ phải xóa bỏ thuế quan vào năm 2024 12
+ Mặt hàng nhạy cảm cao (HSL) gồm 244 dòng HS 6 số, sẽ phải cắt giảm thuế vào năm 2024 và được chia thành 3 nhóm: Nhóm 1: Giảm xuống mức 50% gồm 14 dòng HS 6 số Nhóm 2: Cắt giảm 50% mức thuế suất gồm 93 dòng HS 6 số Nhóm 3: Cắt giảm 25% mức thuế suất gồm 137 dòng HS 6 số Danh mục loại trừ hoàn toàn (không phải cắt giảm thuế) gồm 485 dòng thuế HS 6 số chiếm khoảng 10% số dòng thuế, gọi tắt là EL 5. Những cam kết trong khu vực Mậu dịch tự do ASEAN – Úc – New Zealand (AANZFTA) Việc đàm phán bắt đầu từ 2005 và cuối 2008 thì mới kết thúc được do phía Úc và New zealand đặt yêu cầu tự do hóa quá cao. Hiệp định này được ký vào tháng 12/2009 tại Thái lan, có hiệu lực vào khoảng quý III năm 2009. Những cam kết cụ thể của Việt Nam trong AANZFTA như sau: - Danh mục thông thường: Việt Nam xóa bỏ thuế quan 90% số dòng thuế trong biểu thuế nhập khẩu, trong đó: + 54% số dòng thuế vào năm 2016 + 85% số dòng thuế vào năm 2018 + 90% số dòng thuế vào năm 2020 - Ngoài ra Việt Nam cũng cam kết xóa bỏ thuế quan vào năm 2016 cho một số sản phẩm mà Úc và Newzealand đặc biệt quan tâm như: thịt bò, thịt cừu, sữa nguyên liệu, sản phẩm sữa, gỗ ván dăm v.v. - Danh mục nhạy cảm thường (ST1) của Việt Nam chiếm 6% số dòng thuế của biểu thế nhập khẩu, sẽ được giảm thuế dần dần xuống mức thuế suất cuối cùng 5% vào năm 2022. - Danh mục nhạy cảm cao (ST2) của Việt Nam chiếm 3% số dòng thuế của Biểu thuế nhập khẩu sẽ được duy trì ở mức thuế suất cao (giữ nguyên hoặc giảm 5% vào năm 2022). 13
6. Những cam kết trong khu Mậu dịch tự do ASEAN – Nhật Bản (AJCEP) Hiệp định đối tác toàn diện ASEAN – Nhật Bản (AJCEP) được khởi động đàm phán vào năm 2003, kết thức vào năm 2008. Hiệp định này thỏa thuận cả về thương mại hàng hóa, dịch vụ, đầu tư và hợp tác kinh tế. Ở đây có sự khác biệt so với các thỏa thuận FTA khác, đó là có sự kết hợp giữa thỏa thuận song phương và đa phương. Việt Nam tham gia đàm phán theo cả 2 kênh, những cam kết chính là: - Trong liên kết, phải tiến tới biến Asean thành một khu vực sản xuất chung của Nhật bản, tạo chuỗi liên kết các khu vực sản xuất của Nhật bản với các nước ASEAN - Mỗi lĩnh vực cụ thể phải đạt được lợi ích cho cả 2 bên. - Tự do hóa 90% kim ngạch trong vòng 10 năm - Nhật Bản loại trừ các sản nông nghiệp. Danh mục cam kết cụ thể: Thứ nhất: Danh mục thông thương cam kết xóa bỏ thuế quan. Việt Nam cam kết xóa bỏ thuế quan đối với 62,2% số dòng thuế trong 10 năm, trong đó xóa bỏ thuế quan ngay khi hiệp định có hiệu lực đối với 26,3% dòng thuế và xóa bỏ thuế quan sau 10 năm thực hiện hiệp định (2018) đối với 33,8% dòng thuế. Năm 2020 xóa bỏ 25,7%; 2024 xóa bỏ 0,7 số dòng thuế . Như vậy vào năm 2025 số dòng thuế được xóa bỏ chiếm tới 88,6% số dòng thuế trong Biểu cam kết Thứ hai, Danh mục nhạy cảm thường (SL) chiếm 0,6% số dòng thuế, được duy trì ở mức cơ sở và xuống 5% vào năm 2025 Thứ ba: Danh mục nhạy cảm cao (HSL) chiếm 0,8% số dòng thuế, được duy trì ở mức thuế suất cao (giảm xuống 50% vào năm 2023) 14
Danh mục không xóa bỏ thuế quan chiếm 3,3% số dòng thuế, được duy trì thuế suất cơ sở. Danh mục loại trừ chiếm 6,0% số dòng thuế. Theo lộ trình, đó thuế được cắt giảm xuống 0% rơi vào các năm 2018, 2023, và 2024. Về diện mặt hàng, các mặt hàng được xóa bỏ thuế quan chủ yếu là các mặt hàng công nghiệp, cụ thể: + Năm 2008: Có khoảng 2.468 dòng thuế được xóa bỏ, trong đó hàng công nghiệp chiếm 94,6%, số còn lại là mặt hàng nông sản. + Năm 2018: Sau 10 năm thực hiện, sẽ có 5.846 dòng thuế được xóa bỏ, trong đó hàng công nghiệp chiếm 91,2%. + Năm 2025 là năm kết thúc lộ trình giảm thuế: sẽ có 8.321 dòng thuế được xóa bỏ, số mặt hàng công nghiệp chiếm 84, 5%. Trong các mặt hàng công nghiệp được xóa bỏ thuế, thường tập trung vào các ngành máy móc thiết bị điện, máy móc cơ khí, hóa chất, kim loại, dệt may. Ngoài ra là một số sản phẩm nông nghiệp. II. Ảnh hưởng của việc thực hiện các cam kết FTA tới kinh tế Việt Nam 1. Tình hình thực hiện các cam kết trong FTA của Việt Nam và vấn đề đặt ra Ngay từ 1996 Việt Nam đã công bố cho Asean các loại danh mục theo cam kết: Danh mục cắt giảm thuế, Danh mục loại trừ tạm thời, Danh mục nhạy cảm và danh mục loại trừ hoán toàn. Trong quá trình xây dựng danh mục và thực hiện cam kết, Việt Nam luôn chú ý đảm bảo nguyên tắc cơ bản sau: 15
+ Tạo điều kiện khuyến khích việc chuyển giao kỹ thuật, đổi mới công nghệ, nhằm nâng cao lợi thế cạnh tranh cho sản xuất trong nước. + Hợp tác toàn diện với các đối tác. Trên thực tế nhiều cam kết AFTA đã được thực hiện ngay từ giữa 2003. Năm 2004, Việt Nam đưa hơn 10.000 dòng thuế (chiếm khoảng 95% tổng số các dòng thuế) vào danh mục các mặt hàng sẽ được cắt giảm thuế (SL) theo chương trình CEPT, trong đó gần 7.000 dòng thuế đã được cắt giảm xuống dưới 5%. Năm 2004, trừ một vài trường hợp ngoại lệ, tất cả các mặt hàng công nghiệp đều được đưa vào chương trình giảm thuế xuống dưới 5%. Những mặt hàng tiêu biểu được chuyển sang danh mục IL từ năm 2001 là thép xây dựng, chế phẩm kính, bộ phận và linh kiện ti vi, máy phát điện. Những mặt hàng chuyển từ TEL sang IL vào năm 2002 là máy giặt, tủ lạnh, đồng hồ, linh kiện đồng hồ, rượu vang, nước hoa. Năm 2003 những mặt hàng chuyển từ TEL sang IL là Bia, rượu, xăng dầu, xe hơi, xe máy, phân bón, hóa chất. Đây hầu hết là những mặt hàng được sản xuất trong nước, trong đó một số do công ty có vốn nước ngoài sản xuất như xe hơi, xe máy và các loại đồ điện gia dụng. Vào thời điểm năm 2003 thuế những mặt hàng này là khá cao, mặc dù vậy chênh lệch giữa giá hàng nhập khẩu và hàng sản xuất trong nước lại không lớn. Điều này cho thấy khi mà FTA được thực hiện vào năm 2006, những mặt hàng này chịu sức ép cạnh tranh là rất lớn, khó đứng vững trên thị trường. Thí dụ: đầu năm 2001, máy giặt 4kg sản xuất trong nước có giá bán là 3,7 triệu, trong khi hàng nhập khẩu chịu thuế suất cao cũng chỉ bán giá 3,8 triệu. Tủ lạnh 150 lít giá hàng nội là 4,31 triệu, trong khi đó hàng nhập khẩu là 4,8 triệu. Từ đó có thể thấy, sau khi các hàng rào quan thuế và phi quan thuế được dở bỏ dần theo các cam kết trong FTA, Việt Nam sẽ phải đối mặt với những thách thức, tác động trái chiều trên lĩnh vực chung như sau: 16
Thứ nhất, căn cứ vào việc giảm thuế quan, các doanh nghiệp, các công ty đa quốc gia sẽ tái cơ cấu lại hoạt động của mình theo hướng dịch chuyển đầu tư vào nước có chi phí thấp nhất trong khu vực. Như vậy, các quốc gia nói chung, Việt Nam nói riêng sẽ phải tìm cách giữ được chân các cơ sở sản xuất hiện có của các công ty đa quốc gia, đồng thời tạo cơ hội mới để thu hút các công ty mới đầu tư hoặc chuyển những cơ sở đẫ đầu tư ở nước khác vào Việt Nam. Thứ hai, các doanh nghiệp nhà nước của Việt Nam và một phần các công ty tư nhận Việt Nam lâu nay tồn tại được là nhờ chính sách bảo hộ. Sau năm 2006 và những năm tiếp theo hàng rào thuế quan được dỡ bỏ, nhiều thuế suất sẽ dần dần đưa về mức từ 0-5%, cùng hàng rào phi quan thuế cũng sẽ được dỡ bỏ….sẽ đẩy những doanh nghiệp này vào thế bất lợi, nguy cơ phá sản. Nếu những công ty này phá sản, thu hẹp sản xuất sẽ gây nên phản ứng dây chuyền đối với hoạt động tài chính và việc làm của người lao động. Trong khi đó với các cam kết FTA là mở rông thị trường , điều này đặt Việt Nam vào một thế cạnh tranh quốc tế ngày càng gay gắt hơn. Đặc biệt sự cạnh tranh này lại đến từ những nền kinh tế lớn như Trung Quốc, Ấn độ, hoặc nền kinh tế hiện đại như Nhật bản, Úc, New Zealand. 2. Tác động của thực hiện FTA tới thương mại Việt Nam 2.1. Làm giảm mức độ bảo hộ thực tế Một trong những tác động quan trọng và trực tiếp nhất đến các ngành sản xuất hàng hóa là việc thực hiện cam kết giảm thuế quan. Tuy nhiên, tác động đầy đủ của việc này không chỉ là cắt giảm mạnh về thuế quan đối với đầu ra khiến các doanh nghiệp trong nước phải cạnh tranh gay gắt hơn với hàng nhập khẩu, mà còn biểu hiện cả qua việc nâng cao khả năng cạnh tranh nhờ giảm chi phí đầu vào do nguyên nhiên liệu rẻ hơn. 17
Tỷ lệ bảo hộ thực tế (BHTT) phản ánh mức độ bảo hộ thực chất mà hàng rào thuế quan tạo ra cho các nhà sản xuất trong nước đối với một ngành sản xuất. Chỉ số này cho thấy các nhà sản xuất trong nước sẽ thu thêm được bao nhiêu phần trăm giá trị gia tăng (GTGT) do có hàng rào bảo hộ so với trong trường hợp thương mại tự do. Khi tổng giá trị thuế nhập khẩu đánh vào nguyên liệu đầu vào của một ngành lớn hơn giá trị thuế nhập khẩu đánh vào đầu ra (sản phẩm) của ngành, tỷ lệ BHTT sẽ nhỏ hơn 0. Trong trường hợp này, ngành đang xem xét là ngành không những không được bảo hộ mà còn bị thất thế hơn so với sản phẩm nhập khẩu cùng loại. Tỷ lệ BHTT, vì thế phản ánh đầy đủ hơn tác động của việc giảm thuế quan đến sản xuất hàng hóa. Năm 2009, các sản phẩm có tỷ lệ BHTT cao nhất (trên 50%) thuộc về một số ngành chế biến thực phẩm (thuốc lá, kẹo bánh, rượu, đồ uống không cồn, rau quả chế biến, cà phê, thực phẩm khác), đồ điện dân dụng, xe máy; chiếm khoảng gần 1/10 số sản phẩm trong phân nhóm ngành trong bảng vào-ra năm 2007. Đáng chú ý là hầu hết các sản phẩm này lại có tỷ lệ BHTT tăng lên trong thời gian 2007-2009. Khoảng gần 1/5 số sản phẩm có tỷ lệ BHTT từ 10% đến 40%, chủ yếu là chế biến thịt và thủy sản và một số sản phẩm xuất khẩu. Đa phần sản phẩm trong nhóm này có tỷ lệ BHTT tăng lên trong ba năm qua. Khoảng trên 1/3 số sản phẩm trong phân nhóm ngành trong bảng vào ra năm 2007 có tỷ lệ BHTT thấp từ 0 đến 10%. Điều đặc biệt đối với nhóm này là tỷ lệ BHTT đối với hầu hết các mặt hàng giảm nhanh nhất trong 3 năm qua. Khoảng gần 1/3 số sản phẩm có tỷ lệ BHTT nhỏ hơn 0, có nghĩa là bị thất thế thuộc về một số sản phẩm xuất khẩu (như sản phẩm nhựa, dây điện, may), một số sản phẩm nông nghiệp chưa chế biến (mía, cây lâu năm khác, gia cầm, lợn, trâu bò, mủ cao su), gỗ tròn, pin, phân bón. Hầu hết các sản phẩm này đều có tỷ lệ BHTT nhỏ hơn 0 từ năm 2007 đến nay. Như vậy, bức tranh bảo hộ cho thấy Việt Nam có xu hướng bảo hộ một số ít ngành mà khả năng cạnh tranh còn yếu như công nghiệp chế biến thực phẩm, 18
xe máy, hàng điện dân dụng; trong khi đó lại không bảo hộ các sản phẩm nông nghiệp chưa chế biến và một số ngành xuất khẩu. Chính điều này có thể ảnh hưởng bất lợi đến nông dân, trong khi có lợi cho các nhà chế biến nông sản, gây ra sự không tương xứng trong phân phối thu nhập với công sức bỏ ra của hai nhóm này. Các ngành xuất khẩu hàng phi nông sản cũng là nhóm chịu thiệt. 2.2. Ảnh hưởng tới các mặt hàng nông lâm sản, thủy hải sản Tỷ lệ BHTT đối với hầu hết các nông sản tương đối thấp, thậm chí có nhiều sản phẩm còn dưới 0, và mức độ giảm cũng không đáng kể. Do vậy, giảm thuế quan theo lộ trình FTA không phải là nguyên nhân chính dẫn đến tăng GTTT trong ngành này. Việc xem xét kỹ hơn các yếu tố liên quan cho thấy nguyên nhân chính dẫn đến tăng trưởng cao trong thời gian qua chủ yếu do sản xuất nông nghiệp được mùa, đồng thời giá thế giới đối với các nông sản chính của Việt Nam tăng mạnh. Do vậy, đến năm 2009 khi giá thế giới đối với hầu hết các mặt hàng nông sản sụt giảm mạnh thì tăng trưởng GDP nông-lâm nghiệp thủy sản giảm thấp kỷ lục, chỉ còn 1,8%, mức thấp nhất kể từ năm 1991 đến nay. (Theo Bảng 1: Tăng trưởng GDP theo ngành (2004-2009), phần Phụ lục bảng biểu). Diện tích của các cây công nghiệp lâu năm, đặc biệt là các cây công nghiệp chủ lực, nhất là cao su, nhìn chung có xu hướng tăng do giá các nông sản này trên thị trường thế giới tăng. Một thực tế là, nông nghiệp Việt Nam vẫn phụ thuộc nhiều vào thời tiết, giao động giá cả đầu vào cho ngành nông nghiệp và giá nông sản trên thị trường thế giới. Để có thể duy trì tăng trưởng nông nghiệp bền vững cần phải có những bước đột phá trong tạo dựng lợi thế nhờ qui mô kinh tế, tiến bộ công nghệ và đa dạng hóa. Tuy nhiên, đối với một số nông sản mà Việt Nam chưa có lợi thế so sánh, việc cắt giảm thuế nhập khẩu trong những năm qua tạo ra sự cạnh tranh ngày càng gay gắt hơn trên thị trường nông sản trong nước 19