Báo cáo nghiên cứu khoa học " BẢO VỆ GIÁ TRỊ NỔI BẬT TOÀN CẦU CỦA HUẾ NHÌN TỪ TÍNH TOÀN VẸN CỦA YẾU TỐ CẢNH QUAN "

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:7

Thêm vào BST

Báo xấu

70
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Giá trị nổi bật toàn cầu của quần thể di tích Huế: hiểu thêm về những khái niệm và yêu cầu của Công ước Di sản Thế giới Quần thể di tích Huế - Di sản Văn hóa Thế giới - bao gồm các di tích thuộc nhiều loại hình: thành quách, đền miếu, lăng tẩm, chùa chiền... với bề dày lịch sử của một trung tâm hành chính xứ Đàng Trong vào thế kỷ 17-18 và là kinh đô của cả nước từ 1802-1945. ...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo nghiên cứu khoa học " BẢO VỆ GIÁ TRỊ NỔI BẬT TOÀN CẦU CỦA HUẾ NHÌN TỪ TÍNH TOÀN VẸN CỦA YẾU TỐ CẢNH QUAN "

49 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 3 (86). 2011 BAÛO VEÄ GIAÙ TRÒ NOÅI BAÄT TOAØN CAÀU CUÛA HUEÁ NHÌN TÖØ TÍNH TOAØN VEÏN CUÛA YEÁU TOÁ CAÛNH QUAN Huỳnh Thị Anh Vân* Giaù trò noåi baät toaøn caàu cuûa quaàn theå di tích Hueá: hieåu theâm veà nhöõng khaùi nieäm vaø yeâu caàu cuûa Coâng öôùc Di saûn Theá giôùi Quaàn theå di tích Hueá - Di saûn Vaên hoùa Theá giôùi - bao goàm caùc di tích thuoäc nhieàu loaïi hình: thaønh quaùch, ñeàn mieáu, laêng taåm, chuøa chieàn... vôùi beà daøy lòch söû cuûa moät trung taâm haønh chính xöù Ñaøng Trong vaøo theá kyû 17-18 vaø laø kinh ñoâ cuûa caû nöôùc töø 1802-1945. Trong soá caùc di tích aáy, Kinh Thaønh Hueá ñöôïc quy hoaïch döïa treân nhöõng nguyeân taéc trieát lyù coå cuûa phöông Ñoâng noùi chung vaø theo truyeàn thoáng cuûa Vieät Nam noùi rieâng, taïo neân söï haøi hoøa giöõa quy hoaïch kieán truùc vaø caûnh quan thieân nhieân mang ñaäm yù nghóa bieåu töôïng. Moái quan heä aâm döông, nguõ haønh theå hieän qua 5 phöông höôùng chuû yeáu (trung taâm, ñoâng, taây, nam, baéc), 5 yeáu toá cô baûn cuûa töï nhieân (kim, moäc, thuûy, hoûa, thoå), vaø 5 maøu cô baûn (vaøng, traéng, xanh, ñen, ñoû) laø cô sôû cho yù töôûng quy hoaïch cuûa Kinh Thaønh, ñöôïc phaûn aùnh trong teân goïi cuûa nhieàu coâng trình quan troïng ôû khu vöïc naøy. Ñaây cuõng laø thaønh luõy ñaàu tieân ôû Ñoâng Nam AÙ ñöôïc laøm theo kieåu Vauban cuûa phöông Taây vôùi quy moâ hoaøn chænh nhaát, ñöôïc hoaøn taát vôùi söï ñoùng goùp coâng söùc cuûa haøng vaïn nhaân coâng vaø binh lính huy ñoäng töø caùc ñòa phöông trong caû nöôùc. Beân ngoaøi Kinh Thaønh coøn coù nhieàu di tích quan troïng khaùc coù lieân quan. Nhöõng di tích naøy bao goàm caùc laêng taåm cuûa trieàu Nguyeãn ôû phía nam soâng Höông, caùc ñeàn mieáu, chuøa chieàn vaø phuû ñeä vôùi nhöõng giaù trò khoâng chæ veà maët kieán truùc maø coøn veà caûnh quan cuûa chuùng. Vôùi nhöõng ñaëc ñieåm aáy, quaàn theå di tích Hueá laø moät ví duï ñoäc ñaùo veà vieäc quy hoaïch vaø xaây döïng moät kinh ñoâ phoøng thuû hoaøn chænh trong giai ñoaïn töông ñoái ngaén vaøo nhöõng naêm ñaàu theá kyû 19. Tính toaøn veïn cuûa quy hoaïch ñoâ thò vaø thieát keá xaây döïng ñaõ ñöa Hueá trôû thaønh moät maãu möïc hieám coù veà quy hoaïch ñoâ thò vaøo cuoái thôøi phong kieán.(1) Thaùng 12 naêm 1993, quaàn theå di tích Hueá ñöôïc UNESCO coâng nhaän laø Di saûn Vaên hoùa Theá giôùi vôùi caùc tieâu chí (iii) vaø (iv) theo Höôùng daãn thöïc hieän Coâng öôùc Di saûn Theá giôùi.(2) Cuõng theo Höôùng daãn naøy, caùc di saûn theá giôùi seõ coù moät Tuyeân boá veà Giaù trò noåi baät toaøn caàu, töùc laø tuyeân boá veà nhöõng “giaù trò ñaëc bieät veà maët thieân nhieân vaø/hoaëc vaên hoùa vöôït qua caùc ranh giôùi quoác gia vaø coù yù nghóa to lôùn ñoái vôùi theá heä hieän taïi vaø töông lai cuûa toaøn theå nhaân loaïi”.(3) Khi UÛy ban Di saûn Theá giôùi nhaát trí coâng nhaän moät di saûn laø Di saûn Theá giôùi, UÛy ban cuõng seõ thoâng qua baûn Tuyeân boá Giaù trò noåi baät toaøn caàu cuûa di saûn ñoù, trong ñoù neâu roõ lyù do taïi sao di saûn ñoù ñöôïc cho laø coù giaù trò noåi baät * Trung taâm Baûo toàn Di tích Coá ñoâ Hueá.
50 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 3 (86). 2011 toaøn caàu, möùc ñoä di saûn ñoù thoûa maõn caùc tieâu chí lieân quan, caùc ñieàu kieän veà tính toaøn veïn (ñoái vôùi caû di saûn thieân nhieân vaø di saûn vaên hoùa), tính chaân xaùc (ñoái vôùi di saûn vaên hoùa), vaø möùc ñoä di saûn ñoù ñaùp öùng caùc yeâu caàu veà baûo toàn vaø quaûn lyù nhaèm duy trì beàn vöõng giaù trò noåi baät toaøn caàu cuûa di saûn. Ñoái vôùi UÛy ban Di saûn Theá giôùi vaø caùc cô quan tö vaán, Tuyeân boá Giaù trò noåi baät toaøn caàu seõ laø taøi lieäu tham khaûo caàn thieát cho coâng taùc giaùm saùt, bao goàm baùo caùo ñònh kyø vaø giaùm saùt phaûn hoài caùc khuyeán nghò maø UÛy ban ñaõ ñöa ra, vieäc hieäu chænh ñöôøng ranh giôùi, thay ñoåi teân di saûn vaø vieäc ñöa di saûn vaøo Danh saùch Di saûn Theá giôùi ñang laâm nguy. Cuoái cuøng, Tuyeân boá Giaù trò noåi baät toaøn caàu seõ laø taøi lieäu tham khaûo cho vieäc xem xeùt khaû naêng ñöa di saûn ra khoûi Danh saùch Di saûn Theá giôùi. Do vaäy, Tuyeân boá Giaù trò noåi baät toaøn caàu raát coù yù nghóa ñoái vôùi quoác gia thaønh vieân vaø caùc beân lieân quan trong vieäc baûo toàn vaø quaûn lyù di saûn. Tuyeân boá Giaù trò noåi baät toaøn caàu seõ ñöôïc UÛy ban Di saûn Theá giôùi thoâng qua taïi thôøi ñieåm coâng nhaän moät di saûn laø Di saûn Theá giôùi. Tuy nhieân, thuû tuïc naøy môùi chæ ñöôïc tieán haønh gaàn ñaây, khi yeâu caàu veà Tuyeân boá Giaù trò noåi baät toaøn caàu laàn ñaàu tieân ñöôïc ñöa vaøo trong cuoán Höôùng daãn Thöïc hieän Coâng öôùc naêm 2005 vaø ñöôïc ñöa vaøo thöïc hieän töø naêm 2007. Quaàn theå di tích Hueá cuõng nhö caùc di saûn khaùc ñöôïc coâng nhaän laø Di saûn Theá giôùi töø naêm 2005 trôû veà tröôùc seõ phaûi soaïn thaûo Tuyeân boá Giaù trò noåi baät toaøn caàu cuûa di saûn ñeå boå sung vaøo hoà sô, döïa treân caùc taøi lieäu cô baûn nhö baûn goác quyeát ñònh cuûa UÛy ban Di saûn Theá giôùi taïi thôøi ñieåm coâng nhaän di saûn; baûn goác ñaùnh giaù veà di saûn cuûa cô quan tö vaán thuoäc UNESCO vaø baûn goác hoà sô ñeà cöû. Ñoái vôùi di saûn Hueá, tính toaøn veïn cuûa di saûn ñöôïc tìm thaáy trong ñieàu kieän nguyeân veïn cuûa quaàn theå caùc di tích vaø ñaëc bieät laø trong yù nghóa cuûa caûnh quan thieân nhieân chöùa ñöïng nhöõng nguyeân taéc phong thuûy mang tính quyeát ñònh ñoái vôùi vieäc löïa choïn vò trí vaø thieát keá cuûa caùc di tích. Vôùi taát caû nhöõng yeáu toá aáy, caûnh quan thieân nhieân laø moät boä phaän khoâng theå taùch rôøi cuûa di saûn vaên hoùa Hueá. Keå töø khi hình thaønh, caû hai ñaõ coù moái quan heä gaén boù höõu cô veà vaät chaát (ôû khía caïnh ñòa ñieåm, vò trí ñòa lyù) laãn yù nghóa taâm linh (ôû khía caïnh phong thuûy). Chính söï hoøa quyeän giöõa nhöõng neùt sôn kyø thuûy tuù, ñaëc ñieåm ñòa hình cuûa nuùi soâng, goø ñaûo vôùi söï vaän duïng saùng taïo cuûa con ngöôøi trong quy hoaïch, xaây döïng ñaõ goùp phaàn hình thaønh neân giaù trò noåi baät vaø ñoäc nhaát voâ nhò cuûa ñoâ thò Hueá. Döïa vaøo Hoà sô ñeà cöû Quaàn theå Di tích Hueá laø Di saûn Theá giôùi ñaõ ñöôïc pheâ duyeät naêm 1993, baûn ñaùnh giaù cuûa cô quan tö vaán ICOMOS veà tröôøng hôïp cuûa Quaàn theå Di tích Hueá vaø noäi dung caùc quyeát ñònh cuûa UÛy ban Di saûn Theá giôùi, döï thaûo Tuyeân boá Giaù trò noåi baät toaøn caàu cuûa Hueá ñaõ ñöôïc bieân soaïn vaø thöïc hieän theo ñuùng quy trình maø UNESCO yeâu caàu. Nhö treân ñaõ ñeà caäp, moät khi Tuyeân boá naøy ñöôïc chính thöùc thoâng qua, Tuyeân boá Giaù trò noåi baät toaøn caàu cuûa Hueá seõ laø taøi lieäu tham khaûo cô baûn cho coâng taùc giaùm saùt cuûa UÛy ban Di saûn Theá giôùi ñoái vôùi vieäc phaûn hoài caùc khuyeán nghò maø UÛy ban ñaõ ñöa ra, vieäc thay ñoåi phaïm vi khoanh vuøng baûo veä, vaø ñaëc bieät laø giaùm saùt vieäc baûo ñaûm duy trì tính toaøn veïn vaø tính chaân xaùc cuûa di saûn.
51 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 3 (86). 2011 Baûo veä giaù trò noåi baät toaøn caàu cuûa di saûn Hueá nhìn töø tính toaøn veïn cuûa yeáu toá caûnh quan Ngay töø khi choïn Hueá laøm kinh ñoâ, caùc vua Nguyeãn ñaõ khaúng ñònh “Kinh sö laø nôi mieàn nuùi, mieàn bieån ñeàu hoïp veà, ñöùng giöõa mieàn Nam mieàn Baéc, ñaát ñai cao raùo, non soâng phaúng laëng; ñöôøng thuûy thì coù cöûa Thuaän An, cöûa Tö Hieàn saâu hieåm, ñöôøng boä thì coù Hoaønh Sôn, aûi Haûi Vaân chaën ngaên; soâng lôùn ngaên phía tröôùc; nuùi cao giöõ phía sau, roàng cuoán hoå ngoài, hình theá vöõng chaõi, aáy laø do trôøi ñaát xeáp ñaët, thaät laø thöôïng ñoâ cuûa nhaø vua”.(4) Trong caùch nhìn cuûa caùc vua trieàu Nguyeãn, vò trí ñòa lyù cuûa Hueá khoâng chæ mang taàm quan troïng veà maët giao thoâng, phoøng thuû maø coøn mang yù nghóa ñaëc bieät veà phong thuûy maø theo ñoù, hoï tin raèng caùc yeáu toá trong töï nhieân coù söùc maïnh chi phoái ñeán söï thònh suy cuûa caû trieàu ñaïi. Vì theá, caûnh quan cuûa Hueá trong caùch quy hoaïch cuûa caùc vua Nguyeãn khoâng chæ laø söï hieän höõu voâ tình cuûa doøng nöôùc, cuûa ñoài nuùi, hoà ao, maø chính laø söï quy tuï cuûa nhöõng söùc maïnh voâ hình goùp phaàn cuûng coá vaø phaùt trieån trieàu ñaïi. Trong caùch nhìn aáy, soâng Höông ñöôïc choïn laøm “minh ñöôøng” cho Kinh Thaønh. Hai hoøn ñaûo nhoû laø coàn Heán vaø coàn Daõ Vieân traán giöõ maët soâng tröôùc Kinh Thaønh ôû hai ngaû ñoâng, taây taïo thaønh theá “roàng chaàu, hoå phuïc” moät caùch ngaãu nhieân nhöng laïi öùng vôùi vò theá baûo veä “vöông ñaûo” trong yù nghóa phong thuûy. Ñoái dieän vôùi truïc chính, hôi leäch veà phía ñoâng nam laø nuùi Ngöï Bình vôùi chieàu cao khieâm toán, chæ vöøa ñuû ñeå theå hieän chöùc naêng baûo veä, che chaén cho Kinh thaønh trong yù nghóa bieåu töôïng, nhöng vöôn xa trong söï öôùc ñònh veà truïc “thaàn ñaïo” cuûa Hoaøng Thaønh Hueá ñeå taïo söï keát noái taâm linh giöõa vò trí cuûa “thaùnh nhaân” vôùi söï che chôû cuûa trôøi ñaát. Ngöôïc leân phía thöôïng nguoàn, caùc laêng taåm vua Nguyeãn cuøng caùc coâng trình kieán truùc vaên hoùa vaø toân giaùo nhö chuøa Thieân Muï, Vaên Mieáu, Voõ Mieáu, ñieän Hoøn Cheùn ôû bôø baéc; Thaønh Loài, Hoå Quyeàn, mieáu Long Chaâu (ñieän Voi Reù)… ôû bôø nam, taát caû taïo thaønh moät phöùc hôïp trong moái töông quan veà khoâng gian töï nhieân, vaên hoùa, xaõ hoäi vaø lòch söû, trong ñoù noåi baät leân söï keát hôïp haøi hoøa giöõa caùc coâng trình kieán truùc vaø caûnh quan thieân nhieân mang ñaäm tính trieát lyù. Ngoaøi tröôøng hôïp cuûa Kinh Thaønh Hueá vôùi söï keát hôïp haøi hoøa giöõa caûnh quan thieân nhieân vaø kieán truùc, cuïm laêng taåm caùc vua Nguyeãn cuõng laø nhöõng minh chöùng sinh ñoäng cho ñaëc ñieåm kieán truùc-caûnh quan cuûa di saûn vaên hoùa Hueá. Thieân Thoï Laêng - laêng vua Gia Long laø khu laêng moä ñöôïc ñaùnh giaù laø hoaønh traùng nhaát trong cuïm di tích caùc laêng taåm vua Nguyeãn vôùi vieäc quy hoaïch kieán truùc döïa theo ñaëc ñieåm ñòa hình ôû laøng Ñònh Moân vöøa ñöôïc “sôn trieàu”, vöøa coù “thuûy tuï”, nôi caùc quan ñòa lyù ñaõ phaûi maát raát nhieàu coâng söùc môùi tìm ñöôïc vò trí “vaïn nieân caùt ñòa”. Vôùi doøng nöôùc cuûa hoà Daøi uoán quanh tröôùc caùc coâng trình chính vaø söï quaàn tuï töï nhieân cuûa 42 ngoïn nuùi lôùn nhoû xung quanh, nhaø vua vaø quaàn thaàn ñeàu cho ñaây laø nôi “nuùi soâng hoä veä, khí vöôïng thieâng lieâng laâu daøi”.(5) Khu vöïc naøy coù caû moät quaàn theå nhieàu laêng taåm cuûa hoaøng toäc Nguyeãn trong caûnh quan huøng vó. Ñaëc bieät, khu vöïc quan troïng nhaát laø khu vöïc laêng taåm cuûa vua Gia Long vaø Thöøa Thieân Cao Hoaøng haäu hoaøn toaøn khoâng coù La thaønh, laáy caûnh quan töï nhieân xung quanh laøm phoái caûnh cho toaøn boä khu vöïc. Chính caûnh huøng vó cuûa nuùi ñoài töï nhieân nôi
52 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 3 (86). 2011 ñaây vaø nhöõng vai troø veà phong thuûy maø con ngöôøi gaén vaøo ñoù ñaõ khieán caûnh quan thieân nhieân ôû khu vöïc laêng vua Gia Long trôû neân coù yù nghóa ñaëc bieät ñoái vôùi söï hình thaønh vaø toàn taïi cuûa di tích naøy. Töông töï, tröôøng hôïp cuûa Hieáu Laêng - laêng vua Minh Maïng cuõng laø moät ví duï khaùc veà söï phoái hôïp giöõa kieán truùc vaø caûnh quan thieân nhieân trong söï hình thaønh moät yù nghóa chung veà phong thuûy cuûa khu vöïc. Vôùi yù nguyeän choïn nôi gaàn guõi vôùi choán yeân nghæ cuûa vua cha ñeå “ñöôïc gaàn choán khí thieâng maø ñeå laïi phuùc aám veà sau”,(6) sau gaàn 14 naêm trôøi tìm kieám, cuoái cuøng vua Minh Maïng ñeïp loøng vôùi moät ñòa ñieåm toát ôû vuøng Hieáu Sôn (töùc nuùi Caåm Keâ) vì theo oâng, “nuùi naøy phong thuûy raát toát töø tröôùc chöa ai xem ra”(7) vaø veà sau, ngöôøi keá vò cuûa oâng cuõng nhaän xeùt: “choã ñaát aáy nöôùc uoán quanh, nuùi chaàu laïi, khí vöôïng maïch toát”.(8) Treân ñaây chæ laø moät vaøi ví duï ñieån hình minh chöùng cho nhöõng yù nghóa mang tính bieåu töôïng cuûa moâi tröôøng caûnh quan ôû Hueá. Ñaây cuõng laø ñaëc ñieåm veà thieát keá caûnh quan - moät trong nhöõng Giaù trò noåi baät toaøn caàu maø nhôø ñoù Hueá ñöôïc coâng nhaän laø Di saûn Vaên hoùa Theá giôùi. Keå töø thôøi ñieåm hình thaønh cho ñeán khi trieàu Nguyeãn caùo chung, trong suoát theá kyû XIX cho ñeán ñaàu theá kyû XX, dieän maïo cuûa quaàn theå kieán truùc kinh ñoâ Hueá ñöôïc giöõ gìn vaø cuûng coá bôûi Boä Coâng cuûa trieàu ñình, ñöôïc ñònh höôùng bôûi nhöõng ñieàu caám, nhöõng quy ñònh cuûa trieàu ñình vaø quan troïng hôn caû laø nhöõng tö töôûng quy hoaïch lieân quan maät thieát ñeán phong thuûy-yeáu toá coù tính quyeát ñònh ñoái vôùi vieäc löïa choïn vò trí vaø thieát keá caùc coâng trình. Nhöõng ñieàu naøy ñaõ mang laïi cho toång theå quy hoaïch Hueá yù nghóa bieåu töôïng quan troïng cuõng nhö söï thoáng nhaát trong caùch theå hieän. Hieän nay, vieäc baûo veä nhöõng Giaù trò noåi baät toaøn caàu cuûa di saûn Hueá ñöôïc thöïc hieän theo Coâng öôùc Baûo veä Di saûn Vaên hoùa vaø Thieân nhieân Theá giôùi 1972, Luaät Di saûn Vaên hoùa cuûa quoác gia (2001, ñieàu chænh naêm 2009) vaø nhieàu quy ñònh, quyeát ñònh khaùc ôû caáp ñòa phöông. Tröôùc thöïc teá “Di saûn Vaên hoùa vaø Thieân nhieân ngaøy caøng bò ñe doïa huûy hoaïi khoâng chæ do nhöõng nguyeân nhaân truyeàn thoáng maø coøn do nhöõng bieán ñoäng xaõ hoäi vaø kinh teá laøm taêng theâm möùc ñoä traàm troïng…”, Coâng öôùc veà Baûo veä Di saûn Vaên hoùa vaø Thieân nhieân Theá giôùi ñöôïc UNESCO vaø caùc quoác gia thaønh vieân thoâng qua töø ngaøy 16/11/1972. Moät trong nhöõng noäi dung cuûa Coâng öôùc ghi roõ: “Moãi quoác gia tham gia Coâng öôùc naøy coâng nhaän boån phaän ñaûm baûo vieäc xaùc ñònh, baûo veä, baûo toàn, phaùt huy vaø chuyeån giao cho caùc theá heä mai sau Di saûn Vaên hoùa vaø Thieân nhieân toïa laïc trong laõnh ñòa cuûa mình… Hoï seõ noã löïc ñem heát söùc mình vaän duïng toái ña caùc tieàm naêng coù trong tay ñeå thöïc thi nhieäm vuï naøy...”.(9) Theo tinh thaàn cuûa Coâng öôùc Di saûn Theá giôùi noùi treân vaø theo nhöõng tieâu chí maø Quaàn theå Di tích Hueá ñaùp öùng khi ñöôïc ghi teân vaøo Danh muïc Di saûn Theá giôùi, vieäc baûo veä tính toaøn veïn cuûa di saûn lieân quan maät thieát ñeán vieäc giöõ gìn nguyeân veïn nhöõng yeáu toá caûnh quan phong thuûy cuûa Hueá. Tuy nhieân, trong quaù trình ñoâ thò hoùa hieän nay, vieäc baûo ñaûm ñeå nhöõng giaù trò aáy vaãn giöõ ñöôïc tính chaân xaùc vaø tính toaøn veïn khoâng phaûi laø moät ñieàu ñôn giaûn, ñaëc bieät laø vieäc baûo veä nhöõng yeáu toá caûnh quan phong thuûy trong phaïm
53 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 3 (86). 2011 vi roäng haøng ngaøn meùt, thaäm chí caû vaøi caây soá laïi caøng laø chuyeän khoâng deã, neáu khoâng muoán noùi laø baát khaû thi. Coù nhieàu tröôøng hôïp phaïm vi khoanh vuøng baûo veä di tích khoâng theå bao truøm heát moïi khu vöïc mang yeáu toá caûnh quan phong thuûy cuûa coâng trình bôûi quaù xa, quaù roäng. Coù theå keå ñeán tröôøng hôïp cuûa Kinh Thaønh Hueá, cuûa laêng Gia Long, laêng Töï Ñöùc vôùi nhöõng yeáu toá ñoài, nuùi mang yù nghóa “tieàn aùn”, “haäu chaåm”, “taû thanh long”, “höõu baïch hoå”… naèm caùch xa khu vöïc chính ñeán vaøi ngaøn meùt. Nuùi Ngöï Bình vôùi vai troø “tieàn aùn” traán giöõ maët nam cuûa Kinh Thaønh Hueá trong khoaûng caùch ñeán vaøi caây soá. Coàn Heán, coàn Daõ Vieân treân soâng Höông vôùi vai troø “taû thanh long, höõu baïch hoå” cuûa Kinh Thaønh cuõng caùch xa trung taâm töø 500-1000m. Ngaøy nay, toaøn boä nhöõng khu vöïc keå treân cuõng laø nôi taäp trung ñoâng daân cö vaø caùc coâng trình phuïc vuï ñôøi soáng daân sinh. Vieäc xaùc ñònh phaïm vi coù ñaày ñuû yeáu toá phong thuûy chöùa ñöïng nhöõng yù nghóa trieát lyù mang tính bieåu töôïng noùi treân coù thuoäc “yeáu toá goác caáu thaønh di tích” hay khoâng, phaïm vi khoanh vuøng baûo veä ñeán ñaâu ñeå baûo veä tính toaøn veïn vaø chaân xaùc cuûa nhöõng yeáu toá naøy chaéc chaén seõ laø moät baøi toaùn khoù khoâng chæ cho caùc nhaø baûo toàn, maø coøn caû cho caùc nhaø hoaïch ñònh chính saùch vaø quy hoaïch ñoâ thò. Cuïm Thieân Thoï Sôn vaø hôn 40 ngoïn nuùi chaàu vaøo khu vöïc laêng vua Gia Long töøng ñöôïc nhaéc ñeán trong söû saùch trieàu Nguyeãn nhö moät trong nhöõng öu theá phong thuûy trong vieäc löïa choïn ñòa ñieåm xaây döïng quaàn theå naøy vaø laøm neân neùt hoaønh traùng ñoäc ñaùo cuûa noù cuõng caàn ñöôïc coi laø “nhöõng yeáu toá goác caáu thaønh di tích”, vaø dieän tích 2.875ha do trieàu ñình Nguyeãn aán ñònh(10) seõ thuoäc khu vöïc baûo veä I. Töông töï, laêng vua Töï Ñöùc vôùi caùc ngoïn ñoài Daãn Khieâm, Lao Khieâm, Ñaïo Khieâm, Long Khieâm, Cö Khieâm, Lyù Khieâm(11) chaàu veà, trong ñoù ngoïn Daãn Khieâm giöõ vai troø “tieàn aùn” cuûa laêng ôû khoaûng caùch treân döôùi 700m veà höôùng ñoâng nam seõ phaûi coù phaïm vi baûo veä bao truøm toaøn boä khu vöïc môùi ñaûm baûo giöõ gìn nguyeân veïn caùc yeáu toá caûnh quan cuûa laêng. Theo Luaät Di saûn môùi ñöôïc söûa ñoåi naêm 2009, khu vöïc baûo veä I laø “vuøng coù caùc yeáu toá goác caáu thaønh di tích”, khu vöïc baûo veä II laø “vuøng bao quanh hoaëc tieáp giaùp khu vöïc baûo veä I”. Neáu xem nhöõng yeáu toá phong thuûy laøm neân yù nghóa bieåu töôïng ñoäc ñaùo cuûa di tích Hueá laø “yeáu toá goác caáu thaønh di tích” thì nhöõng ngoïn ñoài “tieàn aùn”, “haäu chaåm”, “thanh long”, “baïch hoå”… seõ caàn phaûi ñöôïc ñöa vaøo phaïm vi khoanh vuøng baûo veä ñeå giöõ gìn tính toaøn veïn cuûa toaøn boä caûnh quan cuûa di tích. Theo Luaät Di saûn Vaên hoùa, trong phaïm vi khu vöïc I baûo veä di tích seõ phaûi ñöôïc “baûo veä nguyeân traïng veà maët baèng vaø khoâng gian. Tröôøng hôïp ñaëc bieät coù yeâu caàu xaây döïng coâng trình tröïc tieáp phuïc vuï vieäc baûo veä vaø phaùt huy giaù trò di tích, vieäc xaây döïng phaûi ñöôïc söï ñoàng yù baèng vaên baûn cuûa ngöôøi coù thaåm quyeàn xeáp haïng di tích ñoù” vaø “Vieäc xaây döïng coâng trình baûo veä vaø phaùt huy giaù trò di tích ôû khu vöïc baûo veä II ñoái vôùi di tích caáp tænh phaûi ñöôïc söï ñoàng yù baèng vaên baûn cuûa Chuû tòch UÛy ban Nhaân daân caáp tænh, ñoái vôùi di tích quoác gia vaø di tích quoác gia ñaëc bieät phaûi ñöôïc söï ñoàng yù baèng vaên baûn cuûa Boä tröôûng Boä Vaên hoùa, Theå thao vaø Du lòch. Vieäc xaây döïng coâng trình quy ñònh taïi khoaûn naøy khoâng ñöôïc laøm aûnh höôûng ñeán yeáu toá goác caáu thaønh di tích, caûnh quan thieân nhieân vaø moâi tröôøng-sinh thaùi cuûa di tích”.(12)
54 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 3 (86). 2011 Ñeå taïo ñieàu kieän cho ñôøi soáng cuûa daân cö trong khu vöïc di tích, hieän nay, vieäc xaùc ñònh phaïm vi khoanh vuøng baûo veä cuûa caùc di tích thuoäc quaàn theå di tích Hueá môùi chæ giôùi haïn ôû möùc baûo veä caùc yeáu toá kieán truùc chöù chöa bao goàm caùc yeáu toá caûnh quan. Nhö tröôøng hôïp cuûa Kinh Thaønh Hueá, vieäc xaùc ñònh phaïm vi khu vöïc baûo veä môùi chæ tính theo caùc boä phaän kieán truùc thaønh luõy vaø moät soá khu vöïc chính cuøng vôùi moät ñoaïn soâng Höông tröôùc maët Kinh Thaønh, bao goàm caû coàn Heán vaø coàn Daõ Vieân. Tröôøng hôïp cuûa laêng vua Gia Long, phaïm vi khoanh vuøng baûo veä cho cuïm caùc di tích ôû ñaây hieän ñang ñöôïc xaùc ñònh theo töøng ñôn vò di tích vôùi vuøng loõi laø caùc kieán truùc ñôn leû chöù khoâng laäp thaønh moät quy hoaïch toång theå ñeå baûo veä. Töông töï, tröôøng hôïp cuûa laêng vua Töï Ñöùc cuõng chæ laáy töø La thaønh ra moät ñoaïn khoaûng 100m chöù khoâng bao goàm caùc ngoïn nuùi maø vua Töï Ñöùc ñaõ tính ñeán trong quy hoaïch cuûa laêng. Nhöng cuõng vì khoâng ñöôïc quan taâm baûo veä maø nhieàu yeáu toá caûnh quan cuûa Hueá ñaõ vaø ñang coù nguy cô bò bieán daïng hoaëc thaäm chí seõ bieán maát trong nay mai. Ngoïn Daãn Khieâm Sôn (teân ñòa phöông coøn goïi laø ñoâoän AÙn) vôùi vai troø laø “tieàn aùn” cuûa laêng vua Töï Ñöùc hieän nay ñang bò che khuaát daàn vaø coù nguy cô bò san phaúng bôûi vieäc xaây döïng nhaø ôû taïi khu vöïc naøy. Vieäc coät aêng ten vieãn thoâng vaø phaàn ñöôøng quoác loä laøm aûnh höôûng ñeán truïc nhìn caáu truùc cuûa laêng vua Khaûi Ñònh cuõng ñaõ ñöôïc ñöa vaøo caùc khuyeán nghò cuûa UNESCO trong caùc ñôït khaûo saùt vaø caàn coù giaûi phaùp khaéc phuïc vôùi vieäc nguïy trang baèng maøu saéc sao cho phuø hôïp vôùi caûnh quan. Ñeå Hueá coù theå gìn giöõ ñöôïc tính toaøn veïn vaø tính chaân xaùc cuûa nhöõng Giaù trò noåi baät toaøn caàu, caàn coù söï nhìn nhaän, ñaùnh giaù nghieâm tuùc vaø ñuùng ñaén veà yù nghóa vaø giaù trò caûnh quan cuûa di tích ñeå töø ñoù ñöa ra nhöõng chính saùch phuø hôïp, ñaëc thuø rieâng cho Hueá nhö: giaûi phaùp giôùi haïn ñoä cao cuûa coâng trình trong khu vöïc coù caûnh quan lieân keát, giaûi phaùp veà maøu saéc cuûa coâng trình ñeå ñaûm baûo söï haøi hoøa vôùi caûnh quan… keát hôïp vôùi coâng taùc tuyeân truyeàn, giaùo duïc coäng ñoàng veà nhöõng giaù trò vaø lôïi ích maø moät Di saûn Theá giôùi coù theå mang laïi, veà nhöõng quy ñònh cuûa Luaät Di saûn Vaên hoùa, veà nhöõng yeâu caàu Coâng öôùc Di saûn Theá giôùi vaø nhöõng chính saùch quy hoaïch hieän nay cuûa ñòa phöông. Beân caïnh ñoù, nhöõng ñaëc ñieåm veà kieán truùc caûnh quan treân moät phaïm vi roäng cuûa Hueá cuõng caàn ñöôïc aùp duïng moät moâ hình “ñoâ thò di saûn” rieâng cho Hueá vôùi moät haønh lang phaùp lyù phuø hôïp ñeå ñaûm baûo cho söï phaùt trieån song song vôùi vieäc baûo toàn di saûn vaên hoùa, trong ñoù coù chieán löôïc toång theå veà quy hoaïch xaây döïng cuûa thaønh phoá nhaèm baûo ñaûm gìn giöõ caùc yeáu toá phong thuûy cuûa caùc di tích coøn nguyeân veïn trong boái caûnh ngaøy caøng nhieàu coâng trình xaây döïng moïc leân, che laáp hoaëc thaäm chí xoùa nhoøa moái lieân keát giöõa coâng trình kieán truùc cuûa di tích vaø caûnh quan thieân nhieân-phong thuûy. Ñaây cuõng laø quan ñieåm cuûa Ñeà aùn Ñieàu chænh quy hoaïch baûo toàn vaø phaùt huy giaù trò di tích coá ñoâ Hueá giai ñoaïn 2010-2020 ñaõ ñöôïc Thuû töôùng Chính phuû pheâ duyeät ngaøy 7 thaùng 6 naêm 2010 vöøa qua: “Baûo veä vaø toân taïo caûnh quan kieán truùc ñoâ thò vaø caûnh quan thieân nhieân trong quy hoaïch toång theå xaây döïng thaønh phoá Hueá khoâng taùch rôøi caûnh quan kieán truùc vaø caûnh quan thieân nhieân cuûa quaàn theå di tích coá ñoâ Hueá”.(13) HTAV
55 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 3 (86). 2011 CHUÙ THÍCH (1) ICOMOS October 1993, Advisory body evaluation, p. 127. (2) Tieâu chí (iii) chöùa ñöïng moät minh chöùng duy nhaát hoaëc ít nhaát cuõng heát söùc khaùc bieät veà moät truyeàn thoáng vaên hoùa hay moät neàn vaên minh hieän vaãn ñang toàn taïi hoaëc ñaõ tuyeät vong. Tieâu chí (iv) laø moät ví duï noåi baät veà moät loaïi coâng trình xaây döïng, moät quaàn theå kieán truùc hoaëc kyõ thuaät hoaëc moät caûnh quan minh hoïa (a) moät (hoaëc nhieàu) giai ñoaïn trong lòch söû nhaân loaïi... (UNESCO 1972, Höôùng daãn thöïc hieän Coâng öôùc Di saûn Theá giôùi, ñoaïn 77, tr. 22). (3) UNESCO (1972). Höôùng daãn thöïc hieän Coâng öôùc Di saûn Theá giôùi, ñoaïn 49, tr. 14. (4) Quoác Söû Quaùn trieàu Nguyeãn (1969). Ñaïi Nam nhaát thoáng chí, baûn dòch cuûa Vieän Söû hoïc, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi, tr. 11. (5) Noäi Caùc trieàu Nguyeãn. Khaâm ñònh Ñaïi Nam hoäi ñieån söï leä, taäp 13, Nxb Thuaän Hoùa, Hueá, 1993, tr. 330. (6) Quoác Söû Quaùn trieàu Nguyeãn. Ñaïi Nam thöïc luïc, taäp 2, baûn dòch cuûa Toå Phieân dòch Vieän Söû hoïc, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi, 2004, tr. 509. (7) Quoác Söû Quaùn trieàu Nguyeãn, Sñd, taäp 5, tr. 680. (8) Quoác Söû Quaùn trieàu Nguyeãn, Sñd, taäp 6, Toå Phieân dòch Vieän Söû hoïc phieân dòch, Vieän Söû hoïc, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi, 2006, tr. 51. (9) Trích Coâng öôùc Baûo veä Di saûn Vaên hoùa vaø Thieân nhieân Theá giôùi, UNESCO, 1972. (10) Theo Hoà sô ñeà cöû Quaàn theå Di tích Hueá vaøo Danh muïc Di saûn Theá giôùi, taøi lieäu cuûa Trung taâm Baûo toàn Di tích Coá ñoâ Hueá, 1993, tr. 24. (11) Leâ Nguyeãn Löu dòch vaø chuù thích, “Khieâm cung kyù”, Tuyeån taäp nhöõng baøi nghieân cöùu veà trieàu Nguyeãn, Sôû Khoa hoïc, Coâng ngheä vaø Moâi tröôøng Thöøa Thieân Hueá-Trung taâm Baûo toàn Di tích Coá ñoâ Hueá xuaát baûn, Hueá, 2002, tr. 599. (12) Khoaûn 13, Ñieàu 1, Luaät söûa ñoåi, boå sung moät soá ñieàu cuûa Luaät Di saûn Vaên hoùa, 2009, tr. 5. (13) Quyeát ñònh soá 818/QÑ-TTg ngaøy 7 thaùng 6 naêm 2010 cuûa Thuû töôùng Chính phuû veà vieäc Pheâ duyeät Ñeà aùn Ñieàu chænh quy hoaïch baûo toàn vaø phaùt huy giaù trò di tích coá ñoâ Hueá giai ñoaïn 2010-2020, tr. 2. TOÙM TAÉT Theo tinh thaàn cuûa Coâng öôùc Di saûn Theá giôùi vaø theo nhöõng tieâu chí maø Quaàn theå Di tích Hueá ñaùp öùng khi ñöôïc ghi teân vaøo Danh muïc Di saûn Theá giôùi, vieäc baûo veä tính toaøn veïn cuûa di saûn lieân quan maät thieát ñeán vieäc giöõ gìn nguyeân veïn nhöõng yeáu toá caûnh quan phong thuûy cuûa Hueá. Tuy nhieân, trong quaù trình ñoâ thò hoùa hieän nay, vieäc xaùc ñònh phaïm vi khoanh vuøng baûo veä phuø hôïp ñeå nhöõng giaù trò aáy vaãn giöõ ñöôïc tính chaân xaùc vaø tính toaøn veïn trong khi vaãn phaûi taïo ñieàu kieän cho ñôøi soáng daân sinh trong khu vöïc maø khoâng vi phaïm nhöõng ñieàu quy ñònh cuûa Luaät Di saûn Vaên hoùa khoâng phaûi laø moät ñieàu ñôn giaûn. Ñeå laøm ñöôïc ñieàu ñoù caàn coù nhöõng chính saùch phuø hôïp, ñaëc thuø rieâng cho Hueá. Baøi vieát ñeà caäp ñeán nhöõng khaùi nieäm veà Tuyeân boá Giaù trò noåi baät toaøn caàu vaø yeâu caàu cuûa Coâng öôùc Di saûn Theá giôùi, nhöõng khoù khaên, baát caäp hieän nay trong quaù trình baûo veä tính toaøn veïn cuûa di saûn vaø ñeà xuaát moät soá giaûi phaùp. ABSTRACT THE PROTECTION OF HUEÁ’S OUTSTANDING UNIVERSAL VALUES VIEWED FROM THE LANDSCAPE’S INTEGRITY According to the mentioned Convention of the World Heritage and according to the criteria that were adapted by the Complex of Hueá Monuments when it was listed as the World Cultural Heritage, the protection of the heritage’s integrity relates closely to the protection of Hueá’s geomantic landscape. In the current urbanization, however, it is not simple process to set up appropriate zoning boundaries for the authenticity and integrity, at the same time, facilitating the residential requirements without breaking the Law of Cultural Heritage. In order to meet this demand, it is necessary to find specific and appropriate policies for Hueá. The paper outlines some concepts of a Statement of Outstanding Universal Values (OUV) and requirements of the World Heritage Convention, the present obstacles in the protection of Hueá heritage’s integrity, and propose some solutions.