Báo cáo nghiên cứu khoa học " BIỂN, ĐẢO VIỆT NAM THỬ NHẬN XÉT VỀ “AN NAM ĐẠI QUỐC HỌA ĐỒ” "

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:10

Thêm vào BST

Báo xấu

80
lượt xem 12
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tên bản đồ này được ghi trang trọng bằng chữ Hán ??????, bằng chữ quốc ngữ An Nam đại quốc họa đồ và dịch ra tiếng Latinh là Tabula Geographica imperii Anamitici. Nguyên bản họa đồ khá lớn, ngang 40cm, dọc 80cm, ấn hành theo cuốn Nam Việt dương hiệp tự vị (Dictionarium Anamitico-Latinum) mà tác giả là Giám mục Taberd, xuất bản tại Serampore (Ấn Độ) năm 1838. Jean-Louis Taberd (tên Việt là Từ) sinh tại Saint-Etienne, quận Loire (Pháp) ngày 18/6/1794, gia nhập Hội Truyền giáo nước ngoài, trụ sở tại Paris (MEP), thụ phong linh mục...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo nghiên cứu khoa học " BIỂN, ĐẢO VIỆT NAM THỬ NHẬN XÉT VỀ “AN NAM ĐẠI QUỐC HỌA ĐỒ” "

51 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 5 (76). 2009 BIEÅN, ÑAÛO VIEÄT NAM THÖÛ NHAÄN XEÙT VEÀ “AN NAM ÑAÏI QUOÁC HOÏA ÑOÀ” Nguyễn Đình Đầu* Teân baûn ñoà naøy ñöôïc ghi trang troïng baèng chöõ Haùn 安南大國畫圖, baèng chöõ quoác ngöõ An Nam ñaïi quoác hoïa ñoà vaø dòch ra tieáng Latinh laø Tabula Geographica imperii Anamitici. Nguyeân baûn hoïa ñoà khaù lôùn, ngang 40cm, doïc 80cm, aán haønh theo cuoán Nam Vieät döông hieäp töï vò (Dictionarium Anamitico-Latinum) maø taùc giaû laø Giaùm muïc Taberd, xuaát baûn taïi Serampore (AÁn Ñoä) naêm 1838. Jean-Louis Taberd (teân Vieät laø Töø) sinh taïi Saint-Etienne, quaän Loire (Phaùp) ngaøy 18/6/1794, gia nhaäp Hoäi Truyeàn giaùo nöôùc ngoaøi, truï sôû taïi Paris (MEP), thuï phong linh muïc ngaøy 27/7/1817. Ngaøy 7/11/1820, oâng rôøi Phaùp ñeán Ñaøng Trong-Vieät Nam truyeàn giaùo. Tôùi nôi, Taberd noã löïc hoïc tieáng Vieät vaø vieát caùc thöù chöõ Haùn, Noâm, quoác ngöõ Latinh, maø tö lieäu hoïc taäp toát nhaát coù leõ laø Töï vò Annam-Latinh (Dictionarium Anamitico-Latinum) cuûa Baù Ña Loäc (Pierre Pigneau de Beùhaine) hoaøn thaønh töø naêm 1773. Taberd chuû yeáu lo vieäc ñaøo taïo caùc giaùo só baûn quoác. Döôùi thôøi Gia Long (1802-1819), vieäc truyeàn giaùo khoâng deã daøng nhö döôùi thôøi Nguyeãn AÙnh (1778-1802) voán thaân thieän vôùi Giaùm muïc Baù Ña Loäc (sinh naêm 1741, tôùi Ñaøng Trong naêm 1767, laøm Giaùm muïc töø naêm 1771- 1799), nhöng chöa bò caám caùch. Döôùi thôøi Minh Maïng (1820-1840), ñaïo Thieân Chuùa bò ngaên caûn trieät ñeå. Naêm 1827, Minh Maïng ra saéc duï caám ñaïo vaø taäp trung caùc giaùo só ngoaïi quoác veà Hueá. Leâ Vaên Duyeät coù thieän caûm vôùi Coâng giaùo neân cho hai thöøa sai Reùgeùreau, Morronne ñöôïc ôû laïi Nam Kyø, coøn hai thöøa sai Gagelin, Odoric thì gôûi ra Hueá. Luùc aáy thöøa sai Taberd ñang ôû taïi chuûng vieän Phöôøng Röôïu (An Do, Quaûng Trò) cuõng tuaân leänh tôùi kinh. Ñaïi Nam thöïc luïc ghi: “Naêm Ñinh Hôïi (1827), thaùng 8, boå ngöôøi Taây döông laø Phuù Hoaøi Nhaân (Taberd) laøm Chaùnh thaát phaåm thoâng dòch ôû Ty Haønh nhaân; Taây Hoaøi Hoa (Gagelin), Taây Hoaøi Hoùa (Odoric) laøm Tuøng thaát phaåm thoâng dòch Ty Haønh nhaân. Moãi thaùng caáp cho moãi ngöôøi 20 quan tieàn, 4 phöông gaïo löông, 1 phöông gaïo traéng. Sai phuû Thöøa Thieân troâng coi, caám khoâng ñöôïc ra ngoaøi daïy hoïc troø ñeå truyeàn giaùo”.(1) Taberd bò caám truyeàn giaùo, nhöng coù dòp hoaøn thieän ngoân ngöõ vaø boå sung trình ñoä Vieät Nam hoïc. Nhöõng kieán thöùc chaéc chaén veà chính quyeàn hay söû ñòa nhaän ñöôïc töø trieàu ñình trung öông seõ ñöôïc trình baøy trong töø ñieån hay baûn ñoà sau naøy. Cuoái naêm 1827, Toång traán Gia Ñònh thaønh Leâ Vaên Duyeät veà kinh chaàu vua Minh Maïng. Trong khi Leâ Vaên Duyeät ôû Hueá, Taberd ñöôïc gaëp hai laàn vaø * Nhaø nghieân cöùu lòch söû, Thaønh phoá Hoà Chí Minh.
52 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 5 (76). 2009 xin can thieäp. Thaùng 3 naêm sau (1828), Leâ Vaên Duyeät trôû laïi nhieäm sôû ôû Gia Ñònh. Khoâng ngôø “ngaøy 1/6/1828, ba thöøa sai Taberd, Gagelin, Odoric ñöôïc pheùp rôøi Hueá ñi vaøo Gia Ñònh. Caùc thöøa sai ñeàu cho laø do söï can thieäp cuûa Toång traán Leâ Vaên Duyeät”.(2) Trong thôøi gian Taberd bò cöôõng cheá coâng taùc taïi Ty Haønh nhaân, oâng ñöôïc cöû laøm Giaùm muïc phuï traùch giaùo phaän Ñaøng Trong, nhöng maõi ñeán naêm 1830 môùi sang Bangkok (Thaùi Lan) ñeå ñöôïc taán phong. Sau ñoù Taberd veà Gia Ñònh laáy xöù Laùi Thieâu nhö toøa Giaùm muïc. Nam Boä thuoäc quyeàn bính cuûa Leâ Vaên Duyeät neân vieäc haønh ñaïo cuûa caùc thöøa sai ñöôïc deã daøng hôn caùc nôi khaùc. Thaùng 8 naêm Nhaâm Thìn (1832), Leâ Vaên Duyeät qua ñôøi, Giaùm muïc Taberd vaø tín höõu thöông tieác voâ cuøng. Ngaøy 6/1/1833, Minh Maïng laïi ra duï caám ñaïo gaét gao vaø trieäu Taberd veà Hueá trình dieän. Luùc aáy, Taberd ñang ôû Thò Ngheø beøn cuøng 3 giaùo só Phaùp vaø 15 chuûng sinh ôû Laùi Thieâu chaïy troán sang Bangkok qua ngaû Chaâu Ñoác, Haø Tieân, Campuchia. Thaùng 6/1833, Leâ Vaên Khoâi khôûi loaïn vaø yeâu caàu vua Xieâm choáng phaù Vieät Nam. Vua Xieâm muoán loâi cuoán Taberd veà phía mình, nhöng Taberd khoâng chòu vaø cuøng ñoaøn tuøy tuøng troán ñi Penang (Maõ Lai), roài sang Bengale beân AÁn Ñoä. Bieát khoâng theå trôû laïi Vieät Nam, naêm 1835 Taberd xin Toøa thaùnh cöû giaùo só Cueùnot (Theå) laøm Phoù giaùm muïc, vaø naêm 1838 oâng xin töø chöùc Giaùm muïc Ñaøng Trong vaø nhaän laøm Giaùm muïc xöù Bengale. Cuõng naêm ñoù, oâng cho xuaát baûn taïi nhaø in J.C. Marshrman ôû Serampore cuoán Nam Vieät döông hieäp töï vò. Taberd qua ñôøi taïi Calcutta ngaøy 31/7/1840. Cuoán töï vò treân chia thaønh 2 pho saùch côõ lôùn: Pho I vôùi töïa ñeà Nam Vieät döông hieäp töï vò goàm 620 trang töï vò chính thöùc tra tieáng Vieät ghi baèng Haùn-Noâm-quoác ngöõ roài dòch ra tieáng Latinh. Sau ñoù laø danh muïc caây coû Ñaøng Trong (Hortus Floriduse Cocincinae) töø trang 621 ñeán trang 722. Cuoái cuøng laø phaàn phuï luïc goàm 126 trang nöõa ghi caùch ñoïc tieáng Vieät töø chöõ Haùn hay Noâm. Toaøn pho I daøy 848 trang. Naêm 2004, Trung taâm Nghieân cöùu Quoác hoïc (TP Hoà Chí Minh) ñaõ taùi baûn pho I cuoán töï vò quyù giaù naøy.(3) Baûn ñoà An Nam ñaïi quoác hoïa ñoà ñöôïc in keøm vaøo cuoái pho I. Pho II mang töïa ñeà Dictionarium Latino Anamiticum (Töï vò Latinh Annam) goàm 708 trang, khoâng coù chöõ Haùn vaø Noâm. Ngoaøi phaàn töï vò Latinh- Annam, coøn coù phaàn tra Töï vò An Nam ra 4 thöù tieáng: Anh, Phaùp, Latinh, An Nam. Laïi coù theâm nhöõng baûng tra veà caùch ñeám, ño, ñong, tính tieàn, chia thôøi gian, lòch v.v... Boä töï vò Taberd raát boå ích, khoâng nhöõng veà maët tra cöùu ngoân ngöõ, maø caû veà Vieät Nam hoïc thaáu ñaùo nöõa. Rieâ n g baû n ñoà An Nam ñaïi quoác hoïa ñoà (ANÑQHÑ) cuõng laø moät coâng trình ñaëc saéc. Tính ñeán thôøi gian xuaát baûn naêm 1838, nöôùc ta chöa töøng coù moät baûn ñoà naøo lôùn roäng vaø ghi cheùp khaù ñaày ñuû ñòa danh nhö hoïa ñoà naøy. Ta haõy phaân tích vaø so saùnh vôùi baûn ñoà Ñaïi Nam nhaát thoáng toaøn ñoà (ÑNNTTÑ) (1840), moät baûn ñoà chính thöùc cuûa trieàu Minh Maïng. Noùi chung, ñöôøng neùt bôø beå bieån Ñoâng vaø bieân giôùi phía taây caän keà soâng
53 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 5 (76). 2009 An Nam ñaïi quoác hoïa ñoà, baûn ñaêng treân anviettoancau.net
54 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 5 (76). 2009 Meâkoâng thì ÑNNTTÑ chính xaùc hôn ANÑQHÑ tuy chöa caên cöù vaøo kinh tuyeán vaø vó tuyeán. Coù leõ ÑNNTTÑ ñaõ tham khaûo nhieàu baûn ñoà khaùc cuûa caùc nhaø haøng haûi vaø ñòa lyù AÂu Taây. Ñòa danh cuûa ÑNNTTÑ ñeàu ghi baèng Haùn vaên, coøn ANÑQHÑ thì ghi baèng quoác ngöõ Latinh, caû ñòa danh haønh chính vaø tuïc danh, laïi theâm nhöõng ñòa danh do ngoaïi quoác ñaët ra. Thí duï, nuùi Thaïch Bi (Haùn vaên) coù tuïc danh laø Muõi Naïi (Noâm) vaø ngoaïi quoác goïi laø Cap Varella. Baûn ñoà ÑNNTTÑ ghi caùc ñòa danh ñaõ caäp nhaät ñöông thôøi: 29 teân tænh, 47 teân haûi moân haûi ñaûo, 25 ñòa danh vöông quoác vaø vuøng phuï thuoäc. Toång coäng khoaûng 92 ñòa danh. Rieâng hình veõ quaàn ñaûo Hoaøng Sa vaø quaàn ñaûo Vaïn Lyù Tröôøng Sa thì veõ gioáng heät caùc baûn ñoà Taây phöông vaø ñaët saùt bôø beå Quaûng Nam-Khaùnh Hoøa hôn. Treân ñieåm ñòa lyù naøy, ta thaáy trong 4 theá kyû töø theá kyû 16 ñeán 19 caùc baûn ñoà theá giôùi cuûa Taây phöông ñeàu ghi veõ quaàn ñaûo Paracel hay Pracel (Hoaøng Sa vaø Tröôøng Sa) ôû giöõa bieån Ñoâng vaø bôø bieån Paracel (Costa da Paracel) luoân ñaët ôû bôø bieån Quaûng Nam-Khaùnh Hoøa. Chuùng ta chöa heà thaáy moät baûn ñoà theá giôùi naøo ghi bôø bieån Paracel laø ôû nam Trung Hoa, ôû Phi Luaät Taân hay ôû Maõ Lai. Baûn ñoà chính thöùc cuûa Vieät Nam, ÑNNTTÑ hoaøn toaøn thoáng nhaát vôùi caùc baûn ñoà theá giôùi trong suoát 5 theá kyû qua, chuû yeáu veà ñòa lyù Hoaøng Sa, Tröôøng Sa. Baûn ñoà ANÑQHÑ - thöôøng goïi laø Baûn ñoà Taberd 1838 - ghi tôùi khoaûng 505 ñòa danh baèng quoác ngöõ Latinh hoaëc tieáng Latinh. Nhö chính giöõa baûn ñoà, Taberd ghi chöõ lôùn: An Nam quoác seu (hay laø) Imperium Anamiticum. Caû Vieät Nam khi aáy chia ra: Gia Ñònh phuû (sau laø Nam Kyø), Cocincina interior seu (hay laø) An Nam Ñaøng Trong, Cocincina exterior seu (hay laø) Ñaøng Ngoaøi hoaëc Tunquinum. Caùc tieåu vöông quoác phuï thuoäc phía taây thì coù: Nam Vang traán, Mieàn Laøo seu (hay laø) Regio Laocensis, Vaïn Töôïng quoác, Vieân Chaênh, Möôøng Long Pha Ban. Theo baûn giaûi löôïc (Legenda) cuûa ANÑQHÑ dòch töø tieáng Vieät sang tieáng Latinh, Phaùp, Anh, ta thaáy Taberd ghi treân baûn ñoà khaù nhieàu loaïi ñòa danh:
55 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 5 (76). 2009 - Taberd giaûi thích thaønh laø thaønh trì mang tính quaân söï phoøng thuû vaø khoâng quan taâm ñeán thaønh coøn coù nghóa laø ñôn vò haønh chính goàm nhieàu traán, nhö Gia Ñònh thaønh hay Baéc thaønh. Trong baûn ñoà coù ghi: Bình Ñònh thaønh, Bình Hoøa thaønh (gaàn Nha Trang), Gia Ñònh thaønh (Saøi Goøn), Haø Tieân thaønh, Nam Vang thaønh, Baùt Taèm Baâng thaønh, Atcaba thaønh (bôø soâng Meâkoâng, ngang taàm vôùi Taây Sôn Thöôïng-Bình Ñònh), thaønh Laøo Bu Thaùc (Bassac), Ca La Thieån thaønh. Khoâng thaáy ghi Thaêng Long thaønh vaø Kinh thaønh Hueá. - Taberd giaûi thích dinh laø lî sôû cai trò cuûa traán. Söï thaät taïi Ñaøng Trong, dinh laø ñôn vò haønh chính sau goïi laø traán roài tænh. Cho neân, trong baûn ñoà, caùc traán Ñaøng Ngoaøi töø Boá Chính trôû ra, Taberd chæ ghi teân traán. Coøn caùc traán Ñaøng Trong thì vöøa ghi teân traán vaø ñòa ñieåm cuûa teân dinh. Soá löôïng cuûa traán trong baûn ñoà Taberd cuõng gaàn töông ñöông vôùi soá tænh trong Ñaïi Nam nhaát thoáng toaøn ñoà, ngoaïi tröø xöù Boá Chính Ngoaïi cho thuoäc veà tænh Haø Tónh, Boá Chính Trong cho veà tænh Quaûng Bình vaø Quaûng Ñöùc phuû ñoåi thaønh phuû Thöøa Thieân. Coøn traán Vónh Thanh ñoåi thaønh hai tænh Vónh Long vaø An Giang. Töø baéc vaøo nam, baûn ñoà Taberd ghi teân caùc traán nhö sau: Cao Baèng traán, Laïng Sôn hay Laïng Baéc traán, Thôùi Nguyeân traán, Tuyeân Quang traán, Baéc Ninh traán, Haûi Ñoâng (Döông) traán, Quaûng Yeân traán, Höng Hoùa traán, Sôn Taây traán, Sôn Nam traán (goàm caû Keû Chôï hay Haø Noäi vaø Höng Yeân), Ninh Bình traán, Nam Ñònh traán (trong coù Phoá Hieán), Sôn Thaùi traán hay Thanh Hoa noäi, Ngheä An traán (coù thò xaõ Vinh vaø Haø Tónh), Quaûng Bình traán (goàm Boá Chính Ngoaïi, Boá Chính Trong vaø Ñoàng Hôùi), Quaûng Trò traán coù Quaûng Trò dinh, Quaûng Ñöùc traán hay phuû Thöøa Thieân (nôi coù Kinh thaønh Hueá), Quaûng Nam traán coù Quaûng Nam dinh, Quaûng Ngaõi traán coù dinh Quaûng Ngaõi, Bình Ñònh traán hay Quy Nhôn coù Bình Ñònh thaønh, Phuù Yeân traán coù Phuù Yeân dinh, Nha Trang hay Bình Hoøa traán coù Bình Hoøa thaønh, Bình Thuaän traán cuõng goïi Olim Ciampa hay Loài Thuaän Thieàng coù Bình Thuaän dinh, Bieân Hoøa traán coù Bieân Hoøa dinh, Phan Yeân traán coù Gia Ñònh thaønh (Saøi Goøn), Ñònh Töôøng traán coù Ñònh Töôøng dinh, Chaâu Ñoác traán hay Vónh Thanh traán coù Chaâu Ñoác ñoàn vaø Traán Di ñaïo, Haø Tieân traán coù Haø Tieân dinh vaø Haø Tieân thaønh. Toång coäng toaøn quoác khi aáy chia ra 28 traán. Caùc traán Ñaøng Trong thì coù ghi theâm lî sôû cai trò cuûa dinh. Nhöõng teân dinh aáy ñaõ coù töø thôøi caùc chuùa Nguyeãn cai trò. Caùc traán Ñaøng Ngoaøi khoâng goïi lî sôû cai trò traán laø dinh, neân khoâng coù ñòa danh dinh. Nhö traán Ngheä An ñöông thôøi coù hai lî sôû lôùn laø Vinh vaø Haø Tónh, thì goïi laø thò traán hay thò xaõ chôù khoâng goïi laø dinh. - Laøng laø caáp haønh chính cô sôû, Taberd ghi roõ Laøng Truoài (phuû Thöøa Thieân), Laøng Caây Quao (Caø Mau), coøn raát nhieàu laøng khaùc chæ ghi teân, khoâng coù chöõ laøng ñöùng tröôùc, thay caïnh ñoù coù chöõ o nhoû laøm ñòa ñieåm. Thí duï, Keû Baûng (Quaûng Bình), Mai Xaù (Quaûng Trò), Traø Kieäu (Quaûng Nam), Traø Caâu (Quaûng Ngaõi), Goø Thò (Bình Ñònh), Hoùa Chaâu (Phuù Yeân),
56 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 5 (76). 2009 Ñaïi An (Khaùnh Hoøa), Soâng Luõy (Bình Thuaän), Taân Trieàu (Bieân Hoøa), Caø Hoân (Ñònh Töôøng), Caùi Môn (Vónh Thanh), Sa Keo (Haø Tieân).v.v... Teân laøng, thaäm chí caû teân moät soá huyeän vaø chôï buùa, ñeàu ñöôïc ghi ôû Ñaøng Trong - nôi Giaùm muïc Taberd phuï traùch truyeàn giaùo. Teân laøng vaø chôï buùa ñöôïc ghi haõn höõu ôû Ñaøng Ngoaøi, nhö Keû Chôï (Haø Noäi), Boà Ñeà (Baéc Ninh), Keû Hoäi (Höng Hoùa), Keû Ngay (Ninh Bình). - Soâng ngoøi ñöôïc veõ khaù ñaày ñuû suoát töø baéc chí nam, nhöng Taberd chæ ghi teân moät soá soâng raïch nhö sau: soâng Caû (Hoàng Haø), soâng Chaåy, soâng Ngöu, soâng Dieâm, Tueá Ñöùc giang, Thieân Ñöùc giang, soâng Baø (chaûy ra cöûa Thaàn Phuø), soâng Gianh, soâng Veä (chaûy ra cöûa bieån Quaûng Ngaõi), soâng Ñaø Laõng (chaûy ra cöûa Ñaø Raèn, Phuù Yeân), soâng Löông (chaûy ra vuõng Phan Rí), soâng Cam Raønh (laøm ranh giôùi giöõa Bieân Hoøa vaø Bình Thuaän), kinh Giaøng Cuø, kinh Barai, raïch Chanh, vaøm Vuõng Guø, soâng Khung (Meycon hay Mekon). Khoâng thaáy ghi teân soâng Ñoàng Nai, soâng Taân Bình (Saøi Goøn), soâng Vaøm Coû, soâng Tieàn, soâng Haäu. Taïi Caø Mau, treân ñöôøng veõ soâng Cöûa Lôùn vaø raïch Caùi Ngay chaûy qua Naêm Caên, Taberd ñaõ ghi nhaàm laø Soâng Xuyeân ñaïo! Ñòa danh Long Xuyeân ñaïo laø ñeå chæ moät ñôn vò haønh chính (gaàn ngang vôùi huyeän) bao truøm treân ñòa baøn caû xöù Caø Mau. Veà cung vaø traïm treân caùc ñöôøng thieân lyù lieân laïc trong toaøn quoác vaø vôùi caùc xöù phuï thuoäc, Taberd laø ngöôøi ñaàu tieân ghi veõ treân baûn ñoà ñaày ñuû nhaát. Ñoù laø ñöôøng thieân lyù chính yeáu giao thoâng töø aûi Nam Quan-Laïng Sôn, qua Haø Noäi, Hueá vaø tôùi thaønh Gia Ñònh töùc Saøi Goøn. Laïi coù ñöôøng caùi quan thöù yeáu: ñöôøng ñi Haø Noäi qua Haûi Ñoâng (Haûi Döông), Quaûng Yeân roài voøng leân Laïng Sôn vaø Cao Baèng; ñöôøng ñi töø Haø Noäi qua Thaùi Nguyeân ñeán Cao Baèng, coù theâm chi nhaùnh ñi töø Thaùi Nguyeân leân Laïng Sôn; ñöôøng ñi töø Haø Noäi qua Sôn Taây, Höng Hoùa ñeán Thuûy Vó chaâu. Töø ñöôøng thieân lyù taïi Ninh Bình coù ñöôøng ñi Nam Ñònh ôû phía ñoâng vaø moät ñöôøng daøi ñi töø Ninh Bình tôùi Ninh Bieân chaâu beân phía taây. Taïi Trung Boä, töø ñöôøng thieân lyù ôû Vinh, coù ñöôøng vöôït daõy Tröôøng Sôn, tôùi Quy Hôïp thì chia thaønh 2 nhaùnh: moät nhaùnh qua huyeän Kyø Sôn laïi chia laøm 2 chi (chi phía baéc qua traïm Ninh Cöôøng roài tôùi Ninh Bieân chaâu; chi phía nam daãn tôùi Vaïn Töôïng quoác). Coøn nhaùnh thöù hai ñi qua ñeøo Coå Thai, Baûn Ñôn, Laøo Xi Ña, vöôït sang höõu ngaïn soâng Meâkoâng tôùi Laïc Khoân, roài ñeán thaønh Laøo Bu Thaùc. Töø ñöôøng thieân lyù ôû Bình Ñònh, coù ñöôøng qua huyeän Phuø Ly, huyeän Tuy Vieãn, Taây Sôn Thöôïng, vöôït qua Tröôøng Sôn roài chia ra 2 ngaû: ngaû leân phía baéc tôùi thaønh Laøo Bu Thaùc; coøn ngaû ñi thaúng noái vôùi ñöôøng taû ngaïn soâng Meâkoâng ñeå phía baéc tôùi Atcaba thaønh, roài vöôït qua soâng sang thaønh Laøo Bu Thaùc. Coøn phía nam thì ñöa tôùi Raùch Ñeâ roài Cheâ Taêng Long gaàn bieân giôùi Vieät Nam. Taïi Nam Boä, coù thieân lyù cuø töø thaønh Gia Ñònh qua Laùi Thieâu ñeán nuùi Baø Ñen thì chia laøm 2 ngaû: ngaû theo höôùng taây ñeán Nam Vang, coøn ngaû theo höôùng baéc tôùi Cheâ Taêng Long, vöôït qua soâng Meâkoâng ñeán Suùc Cheâ Tieâu,
57 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 5 (76). 2009 ngöôïc leân phía baéc qua nhieàu suùc khaùc cho tôùi thaønh Laøo Bu Thaùc. Ngoaøi ra laïi coù ñöôøng boä ñi töø thaønh Haø Tieân tôùi thaønh Nam Vang. Töø Nam Vang coøn nhieàu ñöôøng boä ñi Com Pong Som, ñi Baùt Taàm Baâng, v.v... Chæ treân ñöôøng thieân lyù baéc nam môùi coù ghi ñòa ñieåm caùc cung traïm baèng moät coät côø ñuoâi nheo nhoû. Treân moät soá cung traïm ôû Ñaøng Trong coù ghi ñòa danh, vaø laø nhöõng teân traïm cuûa thôøi Gia Long. ÔÛ Ñaøng Ngoaøi haàu nhö khoâng coù teân cung traïm. - Treân theàm luïc ñòa vaø bieån Ñoâng taäp trung nhieàu ñòa danh nhaát: teân caùc cöûa bieån, muõi, vuõng, cuø lao, hoøn raát phong phuù vaø chính xaùc. Sau ñaây laø danh muïc ghi töø baéc vaøo nam. + Caùc cöûa bieån (haûi khaåu): UÙc, Thaùi Bình, Hoä, Traø Lyù, Laân, Bieän, Xieân, Thöôùc, Laùc, Trieàu, Hoøn Neâ, Bích, Baèng, Haøn Hoàn, Thai, Tro, Gianh, Phaàn phoùng lôùn vò trí quaàn ñaûo Hoaøng Sa vôùi doøng ghi chuù Paracel seu (hay laø) Caùt Vaøng treân An Nam ñaïi quoác hoïa ñoà (Baûn ñaêng treân vietscience.free.fr.)
58 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 5 (76). 2009 Ñoàng Hôùi, Tuøng, Vieät, Thuaän An, Tö Dong, Môùi, Haøn, Ñaïi Chieâm, AÙp Hoa, Ñaïi Quaûng Ngaõi, Sa Huyønh, Kim Boàng, Taø Phuù, Chôï Giaû, Giaõ, Maùi Nhaø, Ñaø Raèn, Baøn Thaïch, Hoøn Khoe, Cam Ranh, OÂ Traïm, Laáp, Caàn Giôø, Ñoàng Tranh, Soi Raïp, Tieåu, Ñaïi, Baêng Coân, Coå Chieân, Vaøm Raây, Chaø Vang, Ba Thaéc, Myõ Thanh, Gaønh Haøu, Boà Ñeà, Lôùn, OÂng Ñoác, Caây Quao, Raïch Giaù, Caàn Voït (nay thuoäc Campuchia). Coäng laø 57 teân cöûa bieån. + Muõi ñaát nhoâ ra bieån thì coù: Con Huøm, Laâm Chaâm, Thoáng Bình, Sa Kyø, Sung, Naïi (Varella), Caây Sung, Ñaù Vaùch, Din, La Gan, Vi Neâ, Keâ Gaø, Baø Keùc, Thuøy Vaân, Vuõng Taøu, OÂng Ñoác (Caø Mau). Coäng 16 muõi. + Caùc vuõng (vònh) coù: vònh Vaïn Ninh, vuõng Ñam, vuõng Nöôùc Ngoït, vuõng Nha Ru, vuõng Phan Rí. Coäng laø 5 vuõng vaø vònh. + Caùc cuø lao: Tin Caäy, Chaêm, Reù (Pulo Canton), Xanh (Cambir), Cau (Pulo Cecir Terrae), Thu (Pulo Cecir Maris), Coân Noân (Pulo Condor), Phuù Quoác. Coäng 8 cuø lao. + Caùc hoøn nhoû hôn cuø lao coù: Nguõ, Hoäi Thoâng, An Ñaâu, Coû, Haønh, Sôn Chaø, Nan, Baøn Than, Lang (Bubati), Ñaù Khoan, Ñoài Moài, Khoùi, Tre (Khaùnh Hoøa), Noài, Tranh, Baø, Khoai (Pulo Ubi), Thoå Chaâu (Pulo Panjang), Coå Loân, Con Raùy, Ñaát, Tre (Kieân Giang). Coäng 22 hoøn. Coøn nhieàu hoøn chöa ghi teân tieáng Vieät nhö: Insula Piratarum, I. Margaritarum, Septentrionis via, Luscinia, Sovel, Austri vigilia, Holland Arenaria, Brittos Arenaria, G. Catwich, Pulo Sapato, Fratres. Ñaëc bieät ôû ngoaøi khôi bieån Ñoâng, gaàn vó tuyeán 16 ñoä baéc vaø kinh tuyeán 112 ñoä ñoâng ghi roõ Paracel seu (hay laø) Caùt Vaøng, töùc quaàn ñaûo Hoaøng Sa. * * * Sau khi phaân tích moät soá ñòa danh tieâu bieåu, ta coù theå nhaän ñònh veà An Nam ñaïi quoác hoïa ñoà coù maáy ñaëc ñieåm döôùi ñaây: 1. Taberd ghi cheùp veà ñòa lyù lòch söû Ñaøng Trong kyõ hôn Ñaøng Ngoaøi (soá löôïng ñòa danh ôû Ñaøng Trong phong phuù hôn Ñaøng Ngoaøi). Ñòa danh phuû Gia Ñònh bao haøm toaøn ñòa baøn Nam Boä, ñaõ chuyeån ñoåi thaønh traán Gia Ñònh töø naêm 1802, nhöng Taberd vaãn ghi daïng haønh chính cuõ. Long Xuyeân ñaïo (Caø Mau) ñoåi thaønh Long Xuyeân huyeän naêm 1808, nhöng Taberd khoâng caäp nhaät vaø coøn ghi nhaàm treân moät soâng lôùn laø Soâng Xuyeân ñaïo. 2. Taberd ghi cheùp ñòa danh vaø ñòa baøn 28 traán theo söï phaân boá cuûa thôøi Gia Long. Naêm 1832, Minh Maïng ñoåi 28 traán cuõ thaønh 29 tænh môùi. Moät soá tænh ñöôïc ñoåi caû danh xöng. Thí duï, traán Vónh Thanh chia thaønh 2 tænh Vónh Long vaø An Giang. Veà haûi khaåu, Taberd ghi ñeán 57 teân cöûa bieån. Nhöõng teân naøy ñeàu naèm trong danh saùch 143 haûi khaåu cuûa Duyeân haûi luïc do Gia Long thoáng keâ naêm 1817.(4) 3. Veà daïng thöùc ñoà baûn, Taberd veõ theo caùc baûn ñoà Taây phöông cho
59 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 5 (76). 2009 ñuùng kinh tuyeán vaø vó tuyeán. Nhöng khi ghi ñòa danh, oâng söû duïng tö lieäu chính thöùc cuûa Vieät Nam. Haàu nhö oâng chæ phieân aâm töø Haùn Noâm sang quoác ngöõ Latinh cuûa nhöõng baûn ñoà do Quoác Söû Quaùn ñöông thôøi cung caáp. OÂng cuõng ghi theâm ñòa danh maø ngöôøi nöôùc ngoaøi ñaët ñeå tröôùc khi bieát ñeán ñòa danh thöïc teá cuûa ta. Xin laáy ví duï töø nam ra baéc: Pulo Panjang seu (hay laø) Thoå Chaâu, Pulo Ubi-Hoøn Khoai, Pulo Condor seu (hay laø) Coân Noân, Töùc Khmaêu seu (hay laø) Caø Mau, Muõi Vònh Taøu seu (hay laø) S. Jacobi prom, Hoøn Baø seu (hay laø) Vacoae Insula, Pulo Cecir Maris-Cuø lao Thu, Cuø lao Cau seu (hay laø) Pulo Cecir Terrae, Phan Rang promontorium seu (hay laø) Muõi Din, Hoøn Ñoài Moài-Pres Reges, Muõi Naïi seu (hay laø) Varella promontorium, Ñaù Khoan-Sascum perforatium, Cuø lao Xanh seu (hay laø) Cambir, Töùc Taân Chaân (Hoøn OÂng Cô, Hoøn OÂng Caân) seu (hay laø) Juan Prietto, Hoøn Lang seu (hay laø) Bubati Insula, Cuø lao Reù seu (hay laø) Pulo Canton, Cöûa Haøn seu (hay laø) Touron Portus. ÔÛ ngoaøi khôi bieån Ñoâng gaàn vó tuyeán 16 vaø kinh tuyeán 112 coù ghi Paracel seu (hay laø) Caùt Vaøng, gaàn Cöûa Tuøng coù ghi Hoøn Coû-Tigris insula. Coøn moät soá ñòa danh ghi theo tieáng Taây phöông chöa tìm ra ñòa danh tieáng Vieät, nhö ñaõ noùi ôû ñoaïn treân. Caùch ghi chuù ñòa danh trong vaø ngoaøi nöôùc cuûa Taberd giuùp vieäc nghieân cöùu nhöõng baûn ñoà coå xöa cuûa ngöôøi Taây phöông tìm hieåu ñaát nöôùc Vieät Nam. 4. Ñòa danh cuûa ta thöôøng coù hai hình thöùc: ñòa danh haønh chính vaø tuïc danh. Thí duï, Bieân Hoøa laø ñòa danh haønh chính coù tuïc danh laø Ñoàng Nai; Gia Ñònh laø ñòa danh haønh chính coù tuïc danh laø Saøi Goøn; ñaûo Lyù Sôn laø ñòa danh haønh chính coù tuïc danh laø Cuø lao Reù... Taberd ñaõ ghi nhöõng ñòa danh haønh chính cho caùc traán vaø ñôn vò haønh chính lôùn ñeå traùnh söï nhaàm laãn, nhöng ñaõ ghi raát nhieàu tuïc danh noâm na cho gaàn baøn daân thieân haï nhö Caùi Môn, Caùi Nhum, Nhaø Beø, Ñaát Ñoû, Vöôøn Traøm, Laùi Thieâu, Hoøn Noåi, Hoøn Tre, Vuõng Guø... Ñaëc bieät vôùi quaàn ñaûo giöõa bieån Ñoâng coù ñòa danh haønh chính laø Hoaøng Sa (chöõ Haùn), Taberd ñaõ ghi tuïc danh laø Caùt Vaøng (Noâm) maø ngöôøi Taây phöông goïi laø Paracel. Ñòa danh Caùt Vaøng laø tieáng Vieät chæ coù ôû Ñaïi Vieät xöa vaø Vieät Nam nay, khoâng theå ôû ñaâu khaùc. Toùm laïi, maëc daàu vieäc ghi ñòa danh coù vaøi loãi nhoû nhö Long Xuyeân ñaïo thaønh Soâng Xuyeân ñaïo hay Xöông Tinh (Nöôùc Stieâng) thaønh Tinh Xöông, An Nam ñaïi quoác hoïa ñoà cuûa Giaùm muïc Taberd ñích thöïc laø moät giaù trò lòch söû maø khoâng moät baûn ñoà ñöông thôøi naøo saùnh kòp. NÑÑ CHUÙ THÍCH Quoác Söû Quaùn trieàu Nguyeãn. Ñaïi Nam thöïc luïc chính bieân, taäp 3, Nxb Khoa hoïc, Haø Noäi, 1. 1964, trang 283. Tröông Baù Caàn. Lòch söû phaùt trieån Coâng giaùo ôû Vieät Nam, taäp 2, Nxb Toân giaùo, Haø Noäi, 2. 2008, trang 58.
60 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 5 (76). 2009 Aj.L. Taberd. Dictionarium Anamitico Latinum, Nxb Vaên hoïc-Trung taâm Nghieân cöùu Quoác 3. hoïc, Xí nghieäp in Fahasa, TPHCM, 10/2004. Duyeân haûi luïc töùc Thoâng quoác duyeân caùch haûi chöû, maõ soá HVN 190 cuûa Thö vieän Khoa 4. hoïc xaõ hoäi TPHCM. TOÙM TAÉT An Nam ñaïi quoác hoïa ñoà do Giaùm muïc Taberd soaïn veõ vaø xuaát baûn vaøo naêm 1838. So vôùi caùc baûn ñoà Vieät Nam ñöông thôøi, coâng trình cuûa Taberd coù nhöõng ñieåm ñaëc saéc sau: - Cho ñeán thôøi ñieåm 1838, nöôùc ta chöa coù moät baûn ñoà naøo veõ theo phöông phaùp baûn ñoà hoïc cuûa Taây phöông, ghi cheùp khaù ñaày ñuû ñòa danh vaø ñöôïc in khoå lôùn (40x80cm) nhö An Nam ñaïi quoác hoïa ñoà. - Ñòa danh treâ n baû n ñoà ñöôï c ghi baè n g chöõ quoá c ngöõ hoaë c tieá n g Latinh, goà m caû ñòa danh haø n h chính vaø tuï c danh, coù theâ m nhöõ n g ñòa danh do ngöôø i ngoaï i quoá c ñaë t ra. Vieäc khaû o saù t ñòa danh cho thaá y An Nam ñaïi quoác hoïa ñoà ñaõ ñöôïc taùc giaû soaïn veõ töø thôøi Gia Long. - An Nam ñaïi quoác hoïa ñoà laø moät taøi lieäu khaùch quan, coù yù nghóa ñaët bieät quan troïng ñoái vôùi vieäc chöùng minh chuû quyeàn cuûa Vieät Nam treân bieån Ñoâng trong lòch söû. An Nam ñaïi quoác hoïa ñoà cuûa Giaùm muïc Taberd ñích thöïc laø moät taøi lieäu coù giaù trò lòch söû maø khoâng moät baûn ñoà ñöông thôøi naøo saùnh kòp. ABSTRACT SOME REMARKS ON “AN NAM ÑAÏI QUOÁC HOÏA ÑOÀ” [A MAP OF GREAT AN NAM] “An Nam ñaïi quoác hoïa ñoà” was drawn and published by Bishop J.L. Taberd in 1838. Compared to the contemporary maps of Vietnam, Taberd’s work boasts the following distinctive features: - It can be said to be unique at the time because up to 1838 our nation had not got any other map composed in accordance to the principles of the Western mapping methodology with detailed descriptions of localities and publication in big size (40x80cm). - The geographical names on the map were noted down in the national language or Latin which includes both official names and local aliases, together with names created by foreigners. A study on the geographical names shows that “An Nam ñaïi quoác hoïa ñoà” was drawn in the times of King Gia Long. - “An Nam ñaïi quoác hoïa ñoà” is an objective document to be regarded as a significant evidence for the verification of the Vietnamese historical sovereignty over the East Sea. The map by Bishop Taberd is actually an valuable historical document that no other contemporary maps could be compared to.