Báo cáo nghiên cứu khoa học " BƯỚC ĐẦU KHẢO SÁT CÁC LOẠI SẮC PHONG Ở THỪA THIÊN HUẾ "

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:8

Thêm vào BST

Báo xấu

61
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Triều Nguyễn là triều đại phong kiến cuối cùng của Việt Nam đã cáo chung năm 1945 - cách đây chỉ mới 64 năm, nên các văn bản hành chính trong gần một thế kỷ rưỡi tồn tại của vương triều này còn lại khá nhiều. Đặc biệt các sắc phong là một trong các loại văn bản hành chính quan trọng, hiện còn được lưu giữ rất nhiều trong dân gian. I. Sơ lược về các loại sắc phong dưới triều Nguyễn Đối với triều Nguyễn việc ban cấp sắc phong được quy định rất rõ trong...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo nghiên cứu khoa học " BƯỚC ĐẦU KHẢO SÁT CÁC LOẠI SẮC PHONG Ở THỪA THIÊN HUẾ "

26 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 2 (73). 2009 BÖÔÙC ÑAÀU KHAÛO SAÙT CAÙC LOAÏI SAÉC PHONG ÔÛ THÖØA THIEÂN HUEÁ Lê Thị Toán* Trieàu Nguyeãn laø trieàu ñaïi phong kieán cuoái cuøng cuûa Vieät Nam ñaõ caùo chung naêm 1945 - caùch ñaây chæ môùi 64 naêm, neân caùc vaên baûn haønh chính trong gaàn moät theá kyû röôõi toàn taïi cuûa vöông trieàu naøy coøn laïi khaù nhieàu. Ñaëc bieät caùc saéc phong laø moät trong caùc loaïi vaên baûn haønh chính quan troïng, hieän coøn ñöôïc löu giöõ raát nhieàu trong daân gian. I. Sô löôïc veà caùc loaïi saéc phong döôùi trieàu Nguyeãn Ñoái vôùi trieàu Nguyeãn vieäc ban caáp saéc phong ñöôïc quy ñònh raát roõ trong Khaâm ñònh Ñaïi Nam hoäi ñieån söï leä (Hoäi ñieån): “Phaøm quan vieân lôùn nhoû ban vaên ban voõ ôû trong kinh vaø ngoaøi traán, ñöôïc thaêng thuï, ñöôïc boå thuï, gia haøm, ñoåi boå, kieâm lónh, sung bieän, giaùng ñieäu, giaùng boå, giaùng löu, caùch löu, khôûi phuïc vaø taát caû nhöõng ngöôøi ñöôïc sai phaùi, phaûi chieåu theo chöùc haøm lôùn nhoû, söï theå khinh troïng maø caáp caùo saéc, chieáu vaên, saéc thö”.(1) Ngoaøi ra coøn coù saéc thaàn ñöôïc vua phong thöôûng cho caùc nhaân thaàn, thieân thaàn, caùc vò thaønh hoaøng laøng. Döôùi trieàu Nguyeãn coù caùc loaïi saéc phong nhö sau: 1. Saéc vaên Thôøi Gia Long nguyeân laø chöõ chieáu 詔, ñeán naêm Minh Maïng thöù 19 (1838) ñoåi laøm chöõ saéc 敕. Ñoái töôïng caáp saéc vaên laø caùc quan vaên voõ lôùn nhoû ñöôïc boå duïng hay caùch chöùc ñeàu chieåu theo chöùc haøm maø ñieàn vaøo chieáu vaên. Naêm Minh Maïng thöù 7 (1826), saéc vaên ñöôïc quy ñònh roõ nhöõng caùo saéc vua ban vieát theo caùc loaïi: theå vaên caùo saéc, theå vaên saéc thuï, theå vaên ban caùo saéc aám thuï, theå vaên ban caáp, theå vaên caùo saéc ban cho thaùi giaùm. Theå vaên caùo saéc ñöôïc soaïn ra ñeå ban caáp cho caùc phaåm quan: Theå vaên ban cho quan vaên chaùnh toøng nhaát phaåm (môû ñaàu 6 caâu, ñoaïn giöõa 14 caâu, ñoaïn keát 4 caâu) coù khaùc vôùi theå vaên caùo saéc ban cho quan voõ chaùnh toøng nhaát phaåm (môû ñaàu 6 caâu, ñoaïn giöõa 14 caâu, ñoaïn keát 6 caâu)... Tuøy theo caùc chöùc quan maø quy ñònh ba ñoaïn cuûa caùo saéc vôùi soá caâu phuø hôïp. Hoäi ñieån cuõng cho bieát, naêm Minh Maïng thöù 10 (1829) chuaån soaïn theå vaên caùo saéc, caùo meänh ban töø nhaát phaåm ñeán nguõ phaåm, môû ñaàu coù 8 chöõ “thöøa thieân höng vaän hoaøng ñeá cheá vieát”, saéc meänh ban töø luïc phaåm ñeán cöûu phaåm tröôùc môû ñaàu chæ coù hai chöõ “saéc vieát” nay ñoåi duøng chöõ “thöøa thieân höng vaän hoaøng ñeá saéc vieát” cho phuø hôïp vôùi ñieån leä maø toû ra nhaát luaät.(2) Trung taâm Baûo toàn Di tích Coá ñoâ Hueá. *
27 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 2 (73). 2009 Treân thöïc teá khaûo saùt caùc loaïi saéc phong ôû Thöøa Thieân Hueá, chuùng toâi cuõng nhaän thaáy ôû nhieàu saéc phong thaêng, boå cho caùc quan hay ban taëng cho cha meï, oâng baø cuûa caùc quan ñaõ coù coâng sinh thaønh con hieàn, chaùu gioûi ñeå giuùp nöôùc, giuùp daân ñeàu ñöôïc vieát ôû 3 doøng ñaàu tieân laø 8 chöõ nhö trong Hoäi ñieån ñaõ quy ñònh. 2. Saéc thö Hoäi ñieån cho bieát, saéc thö ñöôïc caáp cho toân khanh, chöùc quan ôû Thaân ñaøi (Phuû Toân nhôn) trôû leân, vaø thoáng quaûn, quaûn lónh, thò veä ñaïi thaàn, sung chöùc daïy hoaøng töû, hoaøng ñeä, Cô maät vieän ñaïi thaàn, Söû quaùn toång taøi, quan ñaïi thaàn thò veä hoä giaù, caùc quan thöôïng thö, thoáng cheá, toång ñoác, tuaàn phuû, ñeà ñoác môùi ñöôïc thaêng boå hay ñieàu ñoäng, caùc chaùnh phoù khaûo tröôøng thi, khaâm sai kinh löôïc.(3) Naêm Minh Maïng thöù 16 (1835) coøn chuaån ban saéc thö cho caùc boá chaùnh, aùn saùt, laõnh binh ñoái vôùi caùc tænh khoâng coù toång ñoác, tuaàn phuû. 3. Saéc thaàn Saéc thaàn laø vaên baûn cuûa vua Nguyeãn phong thöôûng cho caùc nhaân thaàn(4) hieän coù hoï teân, coâng traïng, thieân thaàn(5) coù söï tích roõ reät vaø danh thaàn ôû caùc nuùi soâng (thoå thaàn, sôn thaàn, thuûy thaàn), coøn caùc daâm töø(6) thôø aâm thaàn ñeàu phaûi tröø boû. Ñoái vôùi caùc vua nhaø Nguyeãn vieäc ban saéc phong thaàn laø ñeå toû roõ quyeàn uy tuyeät ñoái cuûa vua ñoái vôùi moïi nôi, moïi coõi treân ñaát nöôùc maø nhaø vua trò vì. Ñoàng thôøi cuõng theå hieän vua phaûi caàu vieän ñeán thaàn linh ñeå che chôû cho con daân cuûa mình vôùi mong muoán thaâu toùm moïi söùc maïnh ñeå bình oån xaõ hoäi, duy trì ñòa vò thoáng trò cuûa mình. Vì theá, vieäc ban saéc thaàn ñöôïc nhaø Nguyeãn coi troïng, töø naêm 1809 vua Gia Long ban saéc thaàn cho caùc laøng, xaõ ñeå thôø laøm thaønh hoaøng, naêm 1814 laïi cho xem xeùt caùc saéc thaàn ñeå phong tieáp. Töø ñoù veà sau trieàu ñình thöôøng xuyeân xeùt duyeät caùc ñôn xin phong saéc thaàn cuûa caùc laøng xaõ, ñoàng thôøi cuõng xeùt duyeät vieäc saép xeáp thöù haïng cho caùc thaønh hoaøng laøng theo caáp ñoä coâng lao laøm 3 phaåm traät. Naêm Minh Maïng thöù 2 (1821) xuoáng chæ duï: “Phaøm thaàn hieäu ôû treân thì taëng 3 chöõ myõ töï laø thöôïng ñaúng thaàn, ôû haïng giöõa thì taëng 2 chöõ myõ töï laø trung ñaúng thaàn, ôû haïng döôùi thì taëng 1 chöõ myõ töï laø chi thaàn”.(7) Saéc thaàn thöôøng ñöôïc vieát theo theå vaên taëng saéc cuûa caùc thaàn kyø ñaõ quy ñònh saün veà noäi dung cô baûn nhö: giuùp nöôùc giuùp daân, linh öùng roõ reät ñaõ laâu, töø tröôùc ñaõ döïng ñeàn thôø rieâng, nay ñöôïc ban caáp taëng saéc chuaån cho phuïng töï... Tuøy theo nôi phuïng töï vaø phong caáp myõ töï maø thay ñoåi, theâm bôùt chöõ. Vieäc ban caáp myõ töï cho caùc vò thaàn cuõng khoâng theå tuøy tieän maø phaûi caên cöù vaøo ñaúng caáp (thöôïng, trung, haï ñaúng thaàn) vaø loaïi thaàn: thieân thaàn, thoå thaàn, sôn thaàn, thuûy thaàn... ñeå ban caùc myõ töï töông öùng ñaõ ñöôïc quy ñònh vaø ghi trong Hoäi ñieån. Giaáy vieát saéc thaàn cuõng ñöôïc quy ñònh ñeàu duøng giaáy haïng ba, veõ roàng baèng baïc, baét ñaàu töø naêm Töï Ñöùc thöù 34 (1881). Vieäc caát giöõ thaàn saéc phaûi caån thaän, neáu tröôûng aáp, tröôûng xaõ, lyù tröôûng giöõ thaàn saéc khoâng caån thaän ñeå bò moái aên, bò maát, bò chaùy thì (chieåu theo luaät baát öng) tuøy theo möùc ñoä naëng nheï maø phaït töø 50 roi ñeán 100 tröôïng, caùch chöùc, ñoùng goâng ñem beâu moät thaùng ôû tröôùc cöûa nha moân. Chính
28 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 2 (73). 2009 vì xöû phaït nghieâm vôùi ngöôøi giöõ caùc ñaïo thaàn saéc neân nhieàu ñaïo thaàn saéc ñöôïc ban cho caùc ñòa phöông vaãn coøn nguyeân veïn cho ñeán ngaøy nay. II. Böôùc ñaàu khaûo saùt saéc phong ôû Thöøa Thieân Hueá Caùc loaïi vaên baûn saéc phong döôùi trieàu Nguyeãn ñöôïc caùc ñôøi vua ban caáp raát nhieàu, chæ trong naêm Töï Ñöùc thöù 5 (1852) rieâng saéc phong thaàn trong caû nöôùc ñaõ leân ñeán treân 13.000 saéc, ñoù laø chöa keå ñeán caùc loaïi saéc vaên vaø saéc thö duøng ñeå ban caáp cho quan laïi thaêng, boå, ñoåi choã, thaêng thöôûng... nhö laø moät loaïi vaên baûn haønh chính haøng ngaøy. Vôùi soá löôïng vaên baûn saéc phong khaù lôùn nhö vaäy, neân treân ñòa baøn Thöøa Thieân Hueá - choán cöïu kinh cuûa nhaø Nguyeãn, haún nhieân coøn taøng tröõ trong daân gian nhieàu loaïi saéc phong. Tuy nhieân vôùi thôøi gian haïn heïp, neân trong ñôït ñieàn daõ, khaûo saùt caùc loaïi saéc phong ñaàu tieân, chuùng toâi chæ môùi khaûo saùt ñöôïc gaàn 150 saéc phong ñöôïc ban caáp döôùi thôøi 11 ñôøi vua Nguyeãn (rieâng hai vua Duïc Ñöùc vaø Hieäp Hoøa chöa tìm thaáy caùc saéc phong, coù leõ do thôøi gian taïi vò cuûa hai vò vua naøy quaù ngaén, Duïc Ñöùc, 3 ngaøy vaø Hieäp Hoøa, 4 thaùng) ôû treân ñòa baøn thaønh phoá Hueá vaø caùc huyeän. Trong quaù trình tìm hieåu vaø khaûo cöùu, böôùc ñaàu chuùng toâi coù moät soá nhaän xeùt. 1. Veà tình traïng vaên baûn Taát caû gaàn 150 vaên baûn saéc phong chuùng toâi ñaõ khaûo saùt ñeàu laø saéc phong cuûa vua ban, trong ñoù coù 30 ñaïo saéc bò raùch nhieàu choã, khoâng coøn giöõ ñöôïc nguyeân veïn noäi dung saéc phong vaø gaàn 10 ñaïo saéc coù nhöõng caùi chæ coøn moät nöûa hoaëc 2/3 noäi dung ñaïo saéc, raát khoù ñeå coù theå phuïc hoài ñöôïc noäi dung. Noäi dung caùc ñaïo saéc chuû yeáu laø saéc phong thaàn (trong ñoù coù saéc phong thaønh hoaøng laøng vaø saéc phong sôn thaàn), saéc phong nhaân vaät (ban taëng myõ töï cho cha, meï, oâng baø cuûa caùc quan laïi ñaõ coù coâng giuùp nöôùc, giuùp daân), saéc phong thaêng boå, thaêng thöôûng cho caùc quan laïi, saéc phong cung taàn. Ñaëc bieät coù 5 saéc duï vaø chieáu chæ cuûa vua, ñaùng tieác chæ coù moät chieáu chæ cuûa vua Minh Maïng laø coøn nguyeân veïn veà noäi dung. Kích thöôùc caùc ñaïo saéc khoâng gioáng nhau, chieàu daøi coù nhieàu côõ, töø 0,81m-1,8m, roäng 0,50m-0,52m. Tuy nhieân loaïi saéc phong coù kích thöôùc 1,30m-1,32m, roäng 0,50m laø nhieàu nhaát, chæ coù moät caùi daøi 1,8m. 2. Veà chaát lieäu vaø hoa vaên trang trí saéc phong Trong caùc saéc phong maø chuùng toâi ñaõ khaûo saùt coù hai loaïi chaát lieäu: giaáy vaø vaûi. Haàu heát caùc saéc phong ñeàu ñöôïc vieát treân giaáy, moät soá ñöôïc vieát treân vaûi. Loaïi giaáy vieát saéc phong cuõng khoâng gioáng nhau, ñaëc bieät caùc ñaïo saéc ñaàu thôøi Gia Long ñöôïc vieát treân loaïi giaáy long ñaèng raát ñeïp maø veà sau raát hieám thaáy. Loaïi giaáy naøy moûng, meàm vaø dai, maøu thoå hoaøng (maøu vaøng ñaát). Trang trí giöõa loøng ñaïo saéc laø caùc chaám troøn, moâ típ long vaân keùo daøi töø gaàn doøng ghi nieân ñaïi ñeán haøng thöù ba, boå oâ nguõ thoï, caùc chöõ thoï naèm trong hình troøn, taát caû ñeàu maøu xaùm, maøu naøy chæ thaáy raát ít treân caùc ñaïo saéc veà sau ôû thôøi vua Minh Maïng vaø Thieäu Trò. Caùc ñaïo saéc nhöõng naêm veà sau thôøi Gia Long söû duïng loaïi giaáy long ñaèng meàm, maøu vaøng nhaït, nhöng khoâng ñeïp baèng loaïi giaáy ñeå vieát saéc thôøi gian ñaàu. Trang trí cuõng coù khaùc chuùt ít, hình
29 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 2 (73). 2009 roàng lôùn giöõa loøng saéc vaên, veõ roõ raøng, saéc neùt, ñaàu roàng ngay chính giöõa doøng nieân ñaïi, tua ñaàu roàng keùo ra gaàn ñeán meùp ngoaøi cuûa ñaïo saéc. Ngoaøi moät oâ nguõ thoï coøn coù trang trí hai oâ baùt giaùc vôùi boán ñöôøng doïc trong oâ raát ñôn giaûn maø chuùng toâi chöa baét gaëp moâ típ trang trí naøy trong caùc ñaïo saéc ôû caùc thôøi vua Nguyeãn khaùc. Taát caû trang trí trong loøng saéc vaên ñeàu maøu baïc. Caùc ñaïo saéc töø thôøi vua Töï Ñöùc trôû veà sau ñöôïc duøng loaïi giaáy long ñaèng meàm, moûng, nhöng vaãn daøy hôn loaïi giaáy vieát saéc ôû caùc thôøi tröôùc, maøu saéc vaøng töôi gioáng nhau. Phaàn trang trí cuõng gioáng nhau, ñöôøng vieàn xung quanh noäi dung ñaïo saéc laø daây laù nho vaø hình kyû haø, thænh thoaûng laïi coù saéc phong ñöôïc vieàn xung quanh vôùi moâ típ löôõng long trieàu nhaät caùch ñieäu. ÔÛ giöõa saéc phong laø caùc chaám troøn vaø boå oâ nguõ thoï hoaëc thaát thoï, trong loøng saéc vaên noåi baät moâ típ long vaân, taát caû ñeàu maøu baïc. Rieâng thôøi vua Khaûi Ñònh duøng giaáy vieát saéc maøu vaøng thaãm, daøy vaø cöùng hôn raát nhieàu so vôùi caùc thôøi tröôùc. Trang trí saéc phong cuõng khaùc, boán goùc boå boán oâ nguõ thoï lôùn, beân trong trang trí hoa vaên noái caùc chöõ thoï vôùi nhau theo kieåu vaën thöøng khoâng gioáng vôùi oâ nguõ thoï cuûa caùc saéc phong tröôùc thôøi Khaûi Ñònh. Giöõa loøng saéc vaên veõ long aån vaân vôùi nhöõng cuïm maây lôùn neân hình roàng khoâng noåi baät roõ raøng nhö ôû caùc saéc phong thôøi tröôùc ñoù. Caùc oâ nguõ thoï maøu xaùm coøn moâ típ long vaân maøu baïc. Maët sau cuûa haàu heát caùc saéc phong ñeàu trang trí gioáng nhau, raát ñôn giaûn vôùi caùc moâ típ töù linh, daây laù nho, chöõ thoï hay hoøm saùch. Ngoaøi caùc saéc phong ñöôïc vieát baèng giaáy long ñaèng coøn coù saéc phong baèng vaûi. Loaïi vaûi duøng ñeå vieát saéc phong laø vaûi luïa maøu vaøng töôi. Ñaëc bieät, coù moät soá ít saéc phong vaûi coù ñeán ba maøu tím, vaøng nhaït vaø xanh, toaøn boä noäi dung cuûa ñaïo saéc naèm trong ba oâ, ñaàu tieân laø maøu vaøng nhaït ñeán oâ maøu xanh, tieáp ñeán laø oâ maøu vaøng nhö oâ ñaàu tieân nhöng daøi gaáp ñoâi, coù ñoùng daáu trieän vaø cuoái cuøng laø oâ maøu tím kích thöôùc baèng hai oâ ñaàu khoâng coù chöõ vieát. Loaïi saéc phong vaûi coù ba maøu naøy khoâng trang trí gì ngoaøi caùc maøu saéc. Caùc saéc phong vaûi luïa maøu vaøng töôi, trong loøng saéc phong cuõng khoâng trang trí nhöng ñöôøng vieàn xung quanh noäi dung ñaïo saéc ñöôïc theâu moâ típ löôõng long trieàu nhaät. So vôùi caùc ñaïo saéc ñöôïc vieát baèng giaáy thì caùc ñaïo saéc vieát treân vaûi ít hôn nhieàu. 3. Veà daáu aán trieän vaø chöõ vieát treân saéc phong Hình daáu trieän ñöôïc ñoùng treân caùc ñaïo saéc thôøi Nguyeãn maø chuùng toâi ñaõ khaûo saùt, ñeàu daáu son raát ñeïp, chuû yeáu laø daáu aán trieän Saéc meänh chi baûo, daáu hình vuoâng, kích thöôùc 13,5cm x 13,5cm (keå caû ñöôøng vieàn ngoaøi chöõ trieän). Ngoaøi ra chuùng toâi cuõng tìm ñöôïc hai ñaïo saéc ñoùng daáu trieän Cheá caùo chi baûo, kích thöôùc 11,5cm x 11,5cm, moät ñaïo saéc ñoùng daáu trieän Phong taëng chi baûo, kích thöôùc 11cm x 11cm vaø moät ñaïo saéc nhoû hôn, daøi 81cm x 48,5cm ñoùng daáu trieän Quoác gia tín baûo, kích thöôùc 11,5 x 11,5cm. Boán chöõ trieän trong caùc daáu treân ñöôïc xeáp thaønh hai haøng, neùt khaéc saéc saûo, ñoïc ñöôïc raát roõ raøng. Chöõ vieát treân caùc ñaïo saéc laø chöõ Haùn theo loái chaân phöông, roõ raøng, saéc neùt vaø deã ñoïc.
30 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 2 (73). 2009 Saéc phong Gia Long nguyeân nieân - 1802, ñoùng daáu Cheá caùo chi baûo Saéc phong Gia Long naêm thöù 3 - 1804, ñoùng daáu Cheá caùo chi baûo Saéc phong Minh Maïng nguyeân nieân - 1802, ñoùng daáu Phong taëng chi baûo Saéc phong Minh Maïng baùt nieân-1827, ñoùng daáu Quoác gia tín baûo
31 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 2 (73). 2009 4. Moät vaøi nhaän xeùt - Trong soá gaàn 150 ñaïo saéc maø chuùng toâi khaûo saùt, coù hôn 2/3 caùc ñaïo saéc coøn khaù nguyeân veïn, noäi dung ñoïc ñöôïc deã daøng, coøn coù 40 ñaïo saéc bò raùch, hö hoûng nhieàu raát khoù khoâi phuïc noäi dung vaên baûn. - Daáu aán trieän ñoùng treân caùc ñaïo saéc chuû yeáu laø daáu Saéc meänh chi baûo, chæ coù hai ñaïo saéc ñoùng daáu Cheá caùo chi baûo, moät ñaïo saéc ñoùng daáu Phong taëng chi baûo vaø moät ñaïo saéc ñoùng daáu Quoác gia tín baûo. Taát caû caùc daáu aán trieän khoâng phaûi laø Saéc meänh chi baûo ñeàu coù kích thöôùc nhoû hôn. - Hai ñaïo saéc ñoùng daáu aán trieän Cheá caùo chi baûo ñeàu vaøo ñaàu thôøi Gia Long (Gia Long nguyeân nieân-1802 vaø Gia Long naêm thöù 3-1804) coù noäi dung thaêng chöùc, saéc cho Tröông Vaên Phuïng, Phoù veä uùy cuûa veä Noäi tröïc thuoäc Noäi cai ñoäi, queâ ôû Hoaøng Vaân trang, huyeän Toáng Sôn, phuû Haø Trung chuaån cho laøm Phoù veä uùy veä Noäi tröïc, Noäi cai cô thuoäc Khaâm sai. Ñeán naêm Gia Long thöù 3 laïi ñöôïc thaêng töø Phoù veä uùy veä Noäi tröïc leân Veä uùy veä Noäi tröïc veä Cai cô thuoäc Khaâm sai. Chöùc naêng cuûa aán trieän Cheá caùo chi baûo ñöôïc duøng ñoùng treân chieáu thaêng caáp baäc ñuùng nhö Nguyeãn Coâng Vieät ñaõ lieät keâ. - Hai chöõ coá saéc 故敕 cuoái cuøng trong noäi dung caû hai ñaïo saéc thôøi Gia Long ñoùng daáu aán trieän Cheá caùo chi baûo, theo chuùng toâi khoâng chæ laø ñeå khaúng ñònh caùc baûn saéc ñoù phong cho quan töôùng cao caáp nhö nhaø nghieân cöùu veà aán chöông Nguyeãn Coâng Vieät ñaõ chæ ra trong cuoán AÁn chöông Vieät Nam töø theá kyû XV ñeán cuoái theá kyû XIX, maø coøn laø caùch haønh vaên cuûa thôøi Gia Long vaø ñaàu thôøi Minh Maïng maø caùc saéc phong sau naøy ít gaëp. Chuùng toâi maïo muoäi ñöa ra nhaän xeùt naøy vì thöïc teá khaûo saùt cho thaáy, hai ñaïo saéc ñaõ ñeà caäp ôû treân ñuùng laø thaêng chöùc cho quan töôùng cao caáp. Tuy nhieân ôû ñaïo saéc phong thaàn ñoùng daáu aán trieän Phong taëng chi baûo vaøo naêm Minh Maïng nguyeân nieân maø chuùng toâi ñaõ khaûo saùt cuõng coù hai chöõ coá saéc ôû cuoái vaên baûn. Noäi dung ñaïo saéc naøy laø ban taëng theâm myõ töï cho Kyø Thaïch phu nhaân- moät hình thöùc tín ngöôõng thôø maãu cuûa ngöôøi Chaêm ñaõ ñöôïc ngöôøi Vieät tieáp nhaän thôø phuïng. Nhö vaäy hai chöõ coá saéc coù theå ñaõ ñöôïc quy ñònh vieát cuoái noäi dung caùc ñaïo saéc vua ban ñöôïc ñoùng daáu Cheá caùo chi baûo, Phong taëng chi baûo, coøn hai chöõ Khaâm tai = 欽哉 ñöôïc vieát cuoái noäi dung caùc ñaïo saéc ñoùng daáu Saéc meänh chi baûo vaø Quoác gia tín baûo. - Daáu aán trieän Quoác gia tín baûo ñoùng treân ñaïo saéc ngaøy 10 thaùng 3 naêm Minh Maïng thöù 8 (1827) chieáu cho Tröông Vaên Haäu laø Phoù veä uùy thuoäc Taû veä Thò noäi dinh Tieàn phong, leänh boå laøm Phoù veä uùy Haäu Nghóa haàu thuoäc Caåm y veä. Nhö vaäy, treân thöïc teá ñaõ khaúng ñònh theâm cho yù kieán cuûa Nguyeãn Coâng Vieät laø daáu aán trieän Quoác gia tín baûo khoâng chæ duøng ñoùng treân vaên kieän trieäu taäp töôùng lónh, tröng binh maø coøn ñöôïc ñoùng treân chieáu thaêng chöùc cho quan laïi. Ñoàng thôøi cuõng cho thaáy daáu Quoác gia tín baûo khoâng phaûi chæ ñöôïc duøng trong giai ñoaïn caùc quy cheá chöa oån ñònh ôû thôøi Gia Long nhö yù kieán cuûa Nguyeãn Coâng Vieät maø noù coøn ñöôïc duøng cho ñeán giai ñoaïn sau naøy (1827).
32 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 2 (73). 2009 - Caùch vieát saéc döôùi trieàu Nguyeãn ñöôïc quy ñònh raát roõ trong Hoäi ñieån, trang giaáy vieát saéc ñöôïc chia ra laøm hai, nöûa trang giaáy treân vieát noäi dung, nöûa trang giaáy döôùi vieát nieân hieäu, tuøy theo noäi dung daøi ngaén maø ñònh lieäu chia soá haøng cho vöøa. - Taïi caùc ñaïo saéc ñöôïc ban döôùi thôøi Gia Long vaø caùc naêm ñaàu thôøi Minh Maïng, caùc chöõ soá ghi ngaøy, thaùng, naêm choã doøng nieân ñaïi ñeàu duøng chöõ ñôn. Baét ñaàu töø naêm Minh Maïng thöù 3 (1822) môùi quy ñònh caùc chöõ soá ñeàu phaûi duøng chöõ keùp. - Giaáy vieát saéc phong döôùi thôøi Nguyeãn maø chuùng toâi ñaõ khaûo saùt coù ñeán ba loaïi, thôøi Gia Long duøng giaáy long ñaèng meàm, dai vaø raát ñeïp, hoa vaên trang trí maøu xaùm vaø maøu baïc. Nhöng töø naêm Minh Maïng thöù 10 (1829) trôû veà sau ñöôïc quy ñònh duøng giaáy maøu vaøng töôi, meàm nhöng vaãn cöùng hôn loaïi giaáy döôùi thôøi Gia Long, trang trí long vaân ñeàu maøu baïc. Rieâng caùc ñaïo saéc thôøi Khaûi Ñònh khoâng hieåu vì lyù do gì maø duøng loaïi giaáy raát cöùng, caùc hoa vaên trang trí cuõng khaùc, khoâng ñeïp baèng caùc ñaïo saéc ôû caùc thôøi vua tröôùc. - Caùch ñoùng daáu aán trieän treân caùc ñaïo saéc thôøi Nguyeãn do vua ban, ñeàu baét ñaàu sau nieân hieäu cuûa vua. - Noäi dung phaàn lôùn caùc saéc thaàn ñeàu coù moät soá töø vaø cuïm töø laëp ñi laëp laïi gioáng nhau, thoáng nhaát veà haønh vaên vaø caâu chöõ. Bôûi nhö chuùng toâi ñaõ ñeà caäp ôû treân, do saéc thaàn ñöôïc vieát theo theå vaên taëng saéc ñaõ quy ñònh saün veà noäi dung cô baûn, chæ thay ñoåi ñòa danh nôi ñöôïc thôø vaø phong caáp theâm caáp baäc hay myõ töï, töø ñoù maø thay ñoåi hay theâm bôùt chöõ... Chæ caàn tra cöùu trong Hoäi ñieån laø chuùng ta coù theå hieåu ñöôïc lyù do cuûa söï gioáng nhau ôû caùc saéc thaàn. - Ñòa danh nhaän saéc ñöôïc ghi ñaày ñuû, roõ raøng ôû ñaàu saéc chöù khoâng phaûi ghi ôû phía sau ñaïo saéc nhö caùc saéc phong ôû thôøi Leâ vaø thôøi Quang Trung. - Thöïc teá cho thaáy, haàu heát caùc saéc thaàn, duø laø nhaân thaàn, thieân thaàn, hay sôn thaàn, thuûy thaàn... ñeàu ñöôïc ñoùng daáu aán trieän Saéc meänh chi baûo, khoâng nhö taùc giaû Nguyeãn Coâng Vieät giôùi thieäu, aán trieän naøy chæ ñoùng treân caùo saéc cho caùc quan laïi vaø phong taëng caùc nhaân thaàn. Ñaëc bieät coù caû daáu Phong taëng chi baûo ñoùng treân nhieàu saéc thaàn ñaàu trieàu Minh Maïng, vì daáu Saéc meänh chi baûo ñeán naêm Minh Maïng thöù 8 (1827) môùi ñöôïc ñuùc. - Trong soá saéc phong chuùng toâi ñaõ khaûo saùt, ñaëc bieät coù 5 chæ duï cuûa vua (1 caùi cuûa Minh Maïng, 2 caùi cuûa Thieäu Trò, 1 caùi cuûa Töï Ñöùc, 1 caùi bò raùch doøng ghi nieân ñaïi). Noäi dung chæ moät caùi coù thuû buùt cuûa vua Minh Maïng laø coøn nguyeân veïn. Rieâng 5 chæ duï naøy hoa vaên trang trí xung quanh löôõng long trieàu nhaät maøu xaùm, chöõ vieát maøu ñoû khaùc vôùi caùc ñaïo saéc khaùc. - Saéc phong laø moät loaïi hình vaên baûn raát quan troïng ñöôïc ban haønh nhö laø moät loaïi vaên baûn haønh chính haøng ngaøy döôùi thôøi caùc vua Nguyeãn. Vì theá noäi dung cuûa caùc saéc phong phaûn aûnh raát nhieàu vaán ñeà töø caùc chieáu chæ ñieàu ñoäng binh lính ra traän ñeán vieäc boå nhieäm, caùch chöùc quan laïi hay
33 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 2 (73). 2009 ñieàu ñoäng thay ñoåi nhieäm sôû, phong taëng hay thaêng thöôûng cho quan laïi, binh lính coù coâng, saéc phong thaàn cho caùc laøng xaõ... Vì theá loaïi vaên baûn naøy coù giaù trò nghieân cöùu raát lôùn veà caùc nhaân vaät lòch söû, quan laïi döôùi trieàu Nguyeãn. Saéc phong thaàn ôû caùc laøng xaõ giuùp cho vieäc nghieân cöùu veà lòch söû ñòa phöông raát thuaän lôïi. Saéc phong döôùi trieàu Nguyeãn treân ñòa baøn Thöøa Thieân Hueá chaéc chaén coøn raát nhieàu, chuùng toâi chæ môùi khaûo saùt ñöôïc moät phaàn vôùi nhöõng nhaän xeùt ban ñaàu ngoõ haàu goùp chuùt coâng söùc nghieân cöùu veà loaïi hình vaên baûn raát quan troïng naøy trong vieäc nghieân cöùu veà trieàu Nguyeãn. LTT CHUÙ THÍCH Khaâm ñònh Ñaïi Nam hoäi ñieån söï leä, Taäp 3, Hueá, Nxb Thuaän Hoùa, 1993, tr.11. (1) Khaâm ñònh Ñaïi Nam hoäi ñieån söï leä, Sñd, tr.64. (2) Khaâm ñònh Ñaïi Nam hoäi ñieån söï leä, Sñd, Taäp 3, tr.28. (3) (4) Nhöõng vò thaàn laø ngöôøi ñöôïc phong phuùc thaàn. (5) Nhöõng vò thaàn chæ nghe noùi coù söï thieâng lieâng, nhöng khoâng sinh ra ôû ñôøi. (6) Nhöõng nôi thôø nhaûm nhí. Khaâm ñònh Ñaïi Nam hoäi ñieån söï leä, Sñd, taäp 8, tr. 175. (7) TOÙM TAÉT Baøi vieát giôùi thieäu sô löôïc veà caùc loaïi saéc phong ñöôïc vua ban döôùi trieàu Nguyeãn, ñoàng thôøi cung caáp nhöõng nhaän xeùt ban ñaàu qua vieäc khaûo saùt caùc saéc phong hieän coøn löu giöõ ñöôïc taïi caùc laøng xaõ treân ñòa baøn tænh Thöøa Thieân Hueá. Trong 150 ñaïo saéc ñöôïc khaûo saùt, chuû yeáu laø saéc thaàn, moät soá saéc phong thaêng chöùc, thaêng thöôûng cho cha meï caùc quan laïi coù coâng lao, saéc phong cung taàn, ñaëc bieät coù 5 chæ duï cuûa caùc vua Minh Maïng, Thieäu Trò, Töï Ñöùc. Döïa treân keát quaû khaûo saùt thöïc teá, taùc giaû ñöa ra moät vaøi nhaän xeùt nhaèm goùp phaàn nghieân cöùu veà loaïi hình vaên baûn raát quan troïng döôùi trieàu Nguyeãn. ABSTRACT A PRELIMINARY STUDY OF ROYAL-RECOGNITION CERTIFICATES This writing gives a sketchy introduction on the various kinds of royal-recognition certificates issued by the Nguyeãn Dynasty and at the same time puts forward the authors preliminary remarks on the basis of his survey on the royal-recognition certificates still exist in Thöøa Thieân Hueá province. Of the 150 certificates researched, a large part delivers royal-recognition for deities, some for position promotion, for rewards to the parents of those mandarins who render a good service to the court, for the king’s wives and concubines and especially there are among these five royal decrees from king Minh Maïng, Thieäu Trò, Töï Ñöùc. Basing on the results of his practical study, the author presents some of his remarks so as to contribute to the research on this important type of texts related to the Nguyeãn Dynasty.