intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE
 » 
 » 

Báo cáo nghiên cứu khoa học: "Cách sử dụng thành ngữ trong lời thoại nhân vật qua tiểu thuyết của Tô Hoài"

Chia sẻ: Nguyễn Phương Hà Linh Linh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:11

Thêm vào BST
Báo xấu
75
lượt xem 9
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tuyển tập các báo cáo nghiên cứu khoa học hay nhất của trường đại học vinh năm 2009 tác giả: 4. Nguyễn Thị Bích Hạnh, Cách sử dụng thành ngữ trong lời thoại nhân vật qua tiểu thuyết của Tô Hoài.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo nghiên cứu khoa học: "Cách sử dụng thành ngữ trong lời thoại nhân vật qua tiểu thuyết của Tô Hoài"

  1. T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVIIi, sè 4b-2009 tr−êng §¹i häc Vinh C¸ch sö dông THµNH NG÷ trong LêI THO¹I NH¢N VËT QUA TIÓU THUYÕT CñA T¤ HOµI NguyÔn ThÞ BÝch H¹nh (a) Tãm t¾t. Mçi nhµ v¨n, trong hµnh tr×nh s¸ng t¹o nghÖ thuËt ®Òu chän cho m×nh mét hÖ thèng ng«n ng÷ vµ tæ chøc chóng theo c¸ch riªng ®Ó chuyÓn t¶i néi dung t¸c phÈm cã hiÖu qu¶. Víi T« Hoµi, qua nh÷ng tiÓu thuyÕt viÕt vÒ ®Ò tµi Hµ Néi, chóng ta thÊy nhµ v¨n sö dông rÊt thµnh c«ng thµnh ng÷ vµo lêi tho¹i nh©n vËt. ë bµi viÕt nµy, chóng t«i ®i vµo t×m hiÓu c¸ch sö dông thµnh ng÷ trong lêi tho¹i nh©n vËt qua tiÓu thuyÕt cña T« Hoµi. 1. §Æt vÊn ®Ò 2. Thµnh ng÷ trong lêi tho¹i nh©n vËt qua tiÓu thuyÕt cña T« Thµnh ng÷ lµ mét ph−¬ng tiÖn ®¾c Hoµi dông cña tiÕng ViÖt. Thµnh ng÷ ®−îc dïng trong giao tiÕp, trong ng«n ng÷ 2.1. T− liÖu thèng kª v¨n ch−¬ng, trong ng«n ng÷ chÝnh luËn, T« Hoµi lµ mét trong nh÷ng nhµ v¨n b¸o chÝ... Së dÜ thµnh ng÷ ®−îc −a dïng ®· sö dông thµnh c«ng thµnh ng÷ trong nh− vËy lµ do chÝnh kh¶ n¨ng v−ît tréi lêi tho¹i nh©n vËt vµ t¹o ®−îc hiÖu qu¶ cña nã. Tr−íc hÕt, thµnh ng÷ lµ mét ®¬n biÓu ®¹t cao, g©y ®−îc Ên t−îng c¶m vÞ tõ vùng nªn sù vËn dông cña nã vµo xóc thÈm mü ë ng−êi ®äc. Kh¶o s¸t trong c©u lµ kh¸ dÔ dµng. Thø hai, thµnh ng÷ cã cÊu tróc ®Æc biÖt, quen thµnh ng÷ trong lêi tho¹i nh©n vËt qua dïng nªn dÔ nhí, dÔ thuéc vµ g©y ®−îc mét sè t¸c phÈm tiªu biÓu cña T« Hoµi Ên t−îng khi sö dông. Thø ba, thµnh viÕt vÒ ®Ò tµi Hµ Néi: Quª ng−êi (1941), ng÷ cã kh¶ n¨ng ng÷ nghÜa v−ît tréi so M−êi n¨m (1957), Nh÷ng ngâ phè víi c¸c ®¬n vÞ t−¬ng ®−¬ng. ChÝnh v× (1977), Quª nhµ (1978), Bè m×n mÑ m×n vËy, thµnh ng÷ lµ ®èi t−îng ®−îc nhiÒu (1990), KÎ c−íp bÕn Bái (1996) vµ mét nhµ nghiªn cøu quan t©m. Riªng vÒ sù sè t¸c phÈm cña c¸c nhµ v¨n kh¸c (mµ hµnh chøc cña thµnh ng÷ trong lêi tho¹i chóng t«i so s¸nh), cã thÓ thÊy tÇn sè nh©n vËt l¹i ch−a cã t¸c gi¶ nµo ®Ò cËp xuÊt hiÖn thµnh ng÷ trong lêi tho¹i ®Õn. V× vËy, chóng t«i ®i s©u t×m hiÓu: nh©n vËt cña T« Hoµi chiÕm tØ lÖ kh¸ C¸ch sö dông thµnh ng÷ trong lêi tho¹i nh©n vËt qua tiÓu thuyÕt cña T« Hoµi. cao (xem b¶ng): Sè l−ît thµnh ng÷ TØ lÖ Sè trong lêi tho¹i tÝnh trªn trang T¸c phÈm T¸c gi¶ trang nh©n vËt v¨n b¶n Quª ng−êi T« Hoµi 293 37 0,13 M−êi n¨m T« Hoµi 320 72 0,23 Nh÷ng ngâ phè T« Hoµi 286 27 0,09 Quª nhµ T« Hoµi 290 90 0,31 Bè m×n mÑ m×n T« Hoµi 271 55 0,20 KÎ c−íp bÕn Bái T« Hoµi 190 59 0,31 Thêi xa v¾ng Lª Lùu 344 13 0,04 Mïa l¸ rông trong v−ên Ma V¨n Kh¸ng 359 22 0,06 NhËn bµi ngµy 23/10/2009. Söa ch÷a xong 18/11/2009. 29
  2. C¸ch sö dông th nh ng÷ trong lêi tho¹i nh©n …, tr. 29-39 N. T. B. H¹nh 2.2.1. CÊu tróc thµnh ng÷ trong lêi Nh×n vµo b¶ng thèng kª, chóng ta tho¹i nh©n vËt qua tiÓu thuyÕt cña T« thÊy tÇn sè sö dông thµnh ng÷ vµo lêi Hoµi tho¹i nh©n vËt cña T« Hoµi næi tréi h¬n 2.2.1.1. TiÓu dÉn h¼n (so víi c¸c t¸c gi¶ ®−îc so s¸nh). Sù Trong lêi tho¹i, thµnh ng÷ ë d¹ng xuÊt hiÖn cña nhiÒu thµnh ng÷ trong lêi nguyªn thÓ cã 223 thµnh ng÷ víi 279 tho¹i nh©n vËt chøng tá vÊn ®Ò sö dông l−ît xuÊt hiÖn (chiÕm 81,3%). Trong ®ã, thµnh ng÷ ë T« Hoµi kh«ng ph¶i lµ tïy thµnh ng÷ Èn dô hãa ®èi xøng lµ 133 tiÖn, høng khëi, bÊt chît mµ nã lµ mét thµnh ng÷ víi 165 l−ît sö dông (chiÕm tÝn hiÖu æn ®Þnh trong qu¸ tr×nh s¸ng 47,8%); thµnh ng÷ Èn dô hãa phi ®èi t¹o nghÖ thuËt. Trong khi ë Lª Lùu cø xøng cã 54 thµnh ng÷ víi 74 l−ît sö trung b×nh 26 trang v¨n b¶n míi xuÊt dông (chiÕm 21,6%); thµnh ng÷ so s¸nh hiÖn 1 thµnh ng÷ trong lêi tho¹i; ë Ma cã 37 thµnh ng÷ víi 41 l−ît sö dông V¨n Kh¸ng cø 17 trang v¨n b¶n míi sö (chiÕm 12%). Cã 57 thµnh ng÷ biÕn thÓ dông 1 thµnh ng÷ th× ë T« Hoµi cø 5 víi 64 l−ît ®−îc sö dông trong lêi tho¹i trang v¨n b¶n l¹i sö dông mét thµnh nh©n vËt (chiÕm 18,7%). ng÷. Trong 1650 trang tiÓu thuyÕt cña 2.2.1.2. Sö dông thµnh ng÷ nguyªn T« Hoµi, chóng t«i thèng kª ®−îc T« thÓ Hoµi ®· ®−a 279 thµnh ng÷ víi 343 l−ît CÊu tróc nguyªn thÓ lµ d¹ng cÊu sö dông vµo lêi tho¹i nh©n vËt trong tróc mµ thµnh ng÷ gi÷ nguyªn h×nh hµi 287 ng÷ c¶nh. §©y lµ con sè kh«ng nhá, khi ®i vµo hµnh chøc trong c¸c ng÷ nã cho thÊy thµnh ng÷ trong tiÓu c¶nh nh− mét ®¬n vÞ cè ®Þnh. Qua t− thuyÕt cña T« Hoµi cã vÞ trÝ vµ vai trß liÖu kh¶o s¸t, chóng t«i nhËn thÊy, T« ®Æc biÖt quan träng trong lêi ¨n tiÕng Hoµi dïng thµnh ng÷ trong lêi tho¹i nãi cña nh©n vËt. nh©n vËt ë d¹ng nguyªn thÓ lµ phæ biÕn. §iÒu ®ã còng dÔ hiÓu v× thµnh ng÷ 2.2. C¸ch sö dông thµnh ng÷ vµo lêi lµ mét ®¬n vÞ bÒn v÷ng cña ng«n ng÷, lµ tho¹i nh©n vËt cña T« Hoµi “khèi tõ ng÷ ®óc s½n”. TÝnh bÒn v÷ng Qua t− liÖu kh¶o s¸t, chóng t«i thÊy ®ã lµ do sù v÷ng ch¾c vÒ kÕt cÊu, hoµn T« Hoµi khi ®−a thµnh ng÷ vµo lêi tho¹i chØnh vµ bãng bÈy vÒ nghÜa cña nã th−êng chñ yÕu th«ng qua hai ph−¬ng quyÕt ®Þnh. KÕt cÊu còng nh− ng÷ thøc chÝnh sau: ph−¬ng thøc thø nhÊt nghÜa cña c¸c thµnh ng÷ ®· ®−îc ng−êi lµ sö dông trùc tiÕp thµnh ng÷ vµo lêi b¶n ng÷ ghi nhËn vµ sö dông th−êng tho¹i, tøc gi÷ nguyªn d¹ng cÊu tróc xuyªn trong lêi nãi cña m×nh víi tÝnh nh÷ng thµnh ng÷ vèn cã cña d©n gian chÊt lµ ®¬n vÞ hiÓn nhiªn mang tÝnh quy ®Ó ®−a vµo lêi tho¹i; ph−¬ng thøc thø −íc x· héi. hai lµ vËn dông s¸ng t¹o, linh ho¹t t¹o C¨n cø ph−¬ng thøc cÊu t¹o nghÜa ra nh÷ng biÕn thÓ thµnh ng÷, tøc cÊu (dùa vµo phÐp so s¸nh hay Èn dô hãa) tróc thµnh ng÷ cã sù biÕn ®æi so víi th× ta cã thÓ chia vèn thµnh ng÷ tiÕng thµnh ng÷ gèc. C¸ch ®−a thµnh ng÷ vµo ViÖt mµ T« Hoµi ®· sö dông thµnh hai kÕt cÊu lêi tho¹i còng ®−îc nhµ v¨n xö lo¹i lín: thµnh ng÷ so s¸nh vµ thµnh lý hÕt søc tµi t×nh, nhuÇn nhuyÔn: ®−a ng÷ Èn dô hãa. a. Thµnh ng÷ so s¸nh tõng thµnh ng÷ mét vµo lêi tho¹i vµ Quan hÖ so s¸nh lµ mét trong ®−a hai hay nhiÒu thµnh ng÷ vµo lêi nh÷ng kiÓu quan hÖ th−êng ®−îc dïng tho¹i nh©n vËt. 30
  3. T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVIIi, sè 4b-2009 tr−êng §¹i häc Vinh trong c¶ thµnh ng÷, tôc ng÷, ca dao, T« Hoµi còng t¹o ra c¸c biÕn thÓ cña ph¶n ¸nh lèi nãi thiªn vÒ vÝ von so s¸nh thµnh ng÷ so s¸nh ®Ó phï hîp víi ng÷ cña ng−êi ViÖt. Theo §inh Träng L¹c, c¶nh, ®Ó cÇn nhÊn m¹nh vÕ so s¸nh hay so s¸nh “lµ ph−¬ng thøc diÔn ®¹t tu tõ vÕ ®−îc so s¸nh... khi ®em sù vËt nµy ®èi chiÕu víi sù vËt Nh×n vµo cÊu tróc cña thµnh ng÷ so kh¸c miÔn lµ gi÷a hai sù vËt cã mét nÐt s¸nh, ta thÊy cã 2 lo¹i: thµnh ng÷ so t−¬ng ®ång nµo ®ã, ®Ó gîi ra h×nh ¶nh s¸nh gi¶n l−îc (nh− B) vµ thµnh ng÷ so cô thÓ, nh÷ng c¶m xóc thÈm mü trong s¸nh ®ñ c¶ hai vÕ (t nh− B). nhËn thøc cña ng−êi ®äc, ng−êi nghe" Thµnh ng÷ so s¸nh gi¶n l−îc gåm 3 [tr. 189]. Thµnh ng÷ so s¸nh lµ mét tæ ®¬n vÞ trªn tæng sè 38 thµnh ng÷ so hîp tõ bÒn v÷ng, b¾t nguån tõ phÐp so s¸nh ®−îc T« Hoµi ®−a vµo lêi tho¹i: s¸nh, víi nghÜa biÓu tr−ng, kiÓu ®Ñp Nh− ch¸y nhµ, nh− tµu l¸ hÐo, nh− löa. nh− tiªn sa; hiÒn nh− Bôt; dèi nh− ë thµnh ng÷ cã cÊu tróc nµy, trung t©m Cuéi... Nãi mét c¸ch kh¸i qu¸t, trong nghÜa n»m ë B ®Ó biÓu thÞ thuéc tÝnh phÐp so s¸nh, viÖc so s¸nh sù vËt A víi cña A. Cßn A lµ thµnh tè bªn ngoµi sù vËt B chØ thùc hiÖn ®−îc khi c¨n cø thuéc lêi nh©n vËt ®−a vµo. vµo mét thuéc tÝnh nµo ®ã ®−îc coi lµ (1)- Bän quan triÒu ngµy cµng hÌn t−¬ng ®ång gi÷a A vµ B. ®ín, kh«ng ra thÓ thèng g× n÷a. Sang Theo Hoµng V¨n Hµnh [1], thµnh nghÞ bµn víi T©y, nã chØ ®Ëp bµn mét ng÷ so s¸nh cã c¸c d¹ng cÊu tróc: c¸i, mÆt quan nµo còng óa ra nh− tµu - t nh− B Nh¶y nh− con choi choi l¸ hÐo (...) [Quª nhµ, tr. 144]. - nh− B: Nh− ngµn c©n treo sîi tãc Thµnh ng÷ so s¸nh nh− tµu l¸ hÐo Thµnh ng÷ so s¸nh cã c¸c quan hÖ trong lêi ng−êi nãi ®· gióp ng−êi nghe so s¸nh: So s¸nh ngang b»ng (t−¬ng h×nh dung ®−îc vÎ mÆt hÐo hon, tµn t¹, ®ång): chÕt nh− r¹, chËm nh− rïa, dai sî sÖt cña ®¸m quan triÒu tr−íc bän nh− ®Øa... so s¸nh h¬n: ch¸n h¬n c¬m T©y. nÕp n¸t, ch©n ngoµi dµi h¬n ch©n trong, Thµnh ng÷ so s¸nh ®ñ hai vÕ gåm cöu ®¹i h¬n ngo¹i nh©n... so s¸nh kÐm: 35 thµnh ng÷ víi 36 l−ît sö dông ®−îc lÖnh «ng kh«ng b»ng cång bµ, g¸o dµi ®−a vµo lêi tho¹i nh©n vËt. h¬n chu«i, mõng h¬n cha chÕt sèng (2)- Anh nµy sao mµ thËt nh− ®Õm. dËy... Ch¶ tr¸ch c¸i Ng¸t nã xá mòi (...) [Quª Trong lêi tho¹i nh©n vËt ë tiÓu nhµ, tr. 113]. thuyÕt cña T« Hoµi, thµnh ng÷ so s¸nh (3)- Bµ huyÖn chØ gi÷ lÊy giÊy c¸i chiÕm tØ lÖ kh«ng nhiÒu. §iÒu nµy gi¶i ®Ønh. T«i gi÷ nh− gi÷ m¶ tæ c¶ n¨m míi thÝch tr−íc hÕt lµ do sè l−îng c¸c thµnh ®−îc mÊy tê. H«m qua chóng nã ®−a ng÷ so s¸nh trong vèn thµnh ng÷ tiÕng mét tay n¶i giÊy nµy, bµ huyÖn kh«ng ViÖt chØ chiÕm mét sè l−îng Ýt. Theo lÊy gióp cho µ? [Bè m×n mÑ m×n, tr. 137]. thèng kª cña Hoµng V¨n Hµnh [1] th× ë ®©y, trong thµnh ng÷ so s¸nh ®ñ trong tæng sè 3225 thµnh ng÷ tiÕng c¶ hai vÕ (t nh− B) cã thµnh ng÷ biÓu ViÖt, thµnh ng÷ so s¸nh chØ cã kho¶ng thÞ møc ®é cña t (thËt nh− ®Õm) vµ 492 ®¬n vÞ (chiÕm 15,3%) cßn 2731 ®¬n thµnh ng÷ biÓu thÞ c¸ch thøc cña t (gi÷ vÞ thµnh ng÷ lµ thµnh ng÷ Èn dô hãa. nh− gi÷ m¶ tæ). Trong quan hÖ so s¸nh, T« Hoµi chñ Thµnh ng÷ so s¸nh tuy kh«ng ®−îc yÕu ®−a vµo lêi tho¹i thµnh ng÷ nguyªn thÓ ë quan hÖ ngang b»ng. Bªn c¹nh ®ã, T« Hoµi sö dông nhiÒu trong lêi tho¹i 31
  4. C¸ch sö dông th nh ng÷ trong lêi tho¹i nh©n …, tr. 29-39 N. T. B. H¹nh nh©n vËt nh−ng cã gi¸ trÞ ®¾c dông gióp theo hai ph−¬ng thøc ®èi vµ ®iÖp gi÷a c¸c thµnh tè. nh©n vËt biÓu ®¹t nhiÒu ng÷ nghÜa. (4)- §øa nµo x× xµo ®»ng Êy? Anh Qua so s¸nh chóng ta nhËn thÊy, tõ XuÊt NghÜa kh«ng ph¶i ng−êi lµng Nha ng÷ biÓu thÞ c¸i so s¸nh (B) th−êng gîi a? Cô tæ ®êi tr−íc kh«ng ph¶i ng−êi t¶ nh÷ng h×nh t−îng ®iÓn h×nh, ®Ëm ®µ lµng Nha th× ë ®©u? Kh«ng ph¶i ng−êi mµu s¾c d©n téc nh−: nãi dèi nh− Cuéi; lµng Nha mµ «ng T− Ba Tr¹i l¹i cho con hiÒn nh− Bôt; rÎ nh− bÌo; ch¾c nh− «ng Êy vÒ quª cha ®Êt tæ µ. B©y giê cã ®inh ®ãng cét... Cuéi, Bôt lµ mét trong ph¶i ng−êi ®øng mòi chÞu sµo, cã thÕ nh÷ng nh©n vËt ®iÓn h×nh trong nh÷ng míi më mÆt víi lµng trªn ch¹ d−íi ®−îc truyÖn cæ tÝch yªu thÝch cña ng−êi ViÖt; [Quª nhµ, tr. 259 ]. h×nh t−îng bÌo, ®inh ®ãng cét lµ nh÷ng Trong lêi tho¹i trªn cã ba thµnh h×nh t−îng quen thuéc trong ®êi sèng ng÷ Èn dô hãa ®èi xøng ®−îc sö dông: d©n d· hµng ngµy cña lµng m¹c ViÖt quª cha ®Êt tæ, ®øng mòi chÞu sµo, lµng Nam truyÒn thèng. Nh− vËy, nh÷ng tõ trªn ch¹ d−íi. ng÷ biÓu thÞ c¸i so s¸nh (B) ë ®©y rÊt (5)- Con ¬i! Tao... Tao... tao ngµy gÇn gòi quen thuéc trong ®êi sèng tinh tr−íc... Tõ ngµy Êy, con ng−êi chÕt oan thÇn, vËt chÊt cña ng−êi ViÖt. Qua vÕ B ®· b¸o o¸n ®Çy ®äa mÑ th©n tµn ma d¹i cña thµnh ng÷ so s¸nh, chóng ta cã thÓ thÕ nµy. B©y giê con sèng kh«n chÕt thÊy bãng d¸ng cña c¸ch nh×n, c¸ch thiªng, con lén kiÕp vÒ ®©y, con tha cho nghÜ, thÊy ®−îc dÊu Ên cña ®êi sèng vËt mÑ... MÑ ch¼ng cßn sèng ®−îc bao l©u chÊt, tinh thÇn cña d©n téc ®−îc ph¶n [MÑ m×n bè m×n, tr. 38]. ¸nh trong ng«n ng÷. Vµ còng chÝnh v× Trong lêi tho¹i cña bµ l·o cã hai thÕ, thµnh ng÷ so s¸nh trë nªn gÇn gòi, thµnh ng÷ Èn dô hãa ®èi xøng: th©n tµn quen thuéc, dÔ ®i vµo lêi nãi hµng ngµy ma d¹i, sèng kh«n chÕt thiªng. cña con ng−êi. Nhê sö dông thµnh ng÷ ®èi mµ c¸c b. Thµnh ng÷ Èn dô hãa ý trë nªn c©n xøng, hµi hßa vÒ ©m thanh, t¹o ®−îc Ên t−îng trong lßng Bªn c¹nh viÖc sö dông thµnh ng÷ so ng−êi nghe vµ gîi nhiÒu liªn t−ëng. s¸nh, T« Hoµi cßn −a sö dông thµnh 2.2.1.3. Sö dông thµnh ng÷ biÕn thÓ ng÷ Èn dô hãa vµo lêi tho¹i nh©n vËt. VÒ mÆt lý thuyÕt, thµnh ng÷ lµ mét Trong thµnh ng÷ Èn dô, cã lo¹i thµnh cÊu tróc chÆt chÏ, cè ®Þnh. V× vËy, nã ng÷ Èn dô hãa ®èi xøng vµ thµnh ng÷ th−êng tån t¹i ë d¹ng chuÈn, mang tÝnh Èn dô phi ®èi xøng. Trong tiÓu thuyÕt x· héi cao. Tuy nhiªn, sù bÒn v÷ng cña cña T« Hoµi, thµnh ng÷ Èn dô phi ®èi thµnh ng÷ kh«ng ph¶i lµ bÊt biÕn, xøng rÊt Ýt xuÊt hiÖn, chØ cã 2 phiÕu t− kh«ng ph¶i lµ nh÷ng khèi tõ ®«ng cøng. liÖu nªn chóng t«i kh«ng ®Ò cËp ®Õn Trong qu¸ tr×nh hµnh chøc, nã cã kh¶ d¹ng nµy. n¨ng biÕn ®æi Ýt nhiÒu vÒ mÆt cÊu tróc Thµnh ng÷ Èn dô hãa ®èi xøng ®−îc còng nh− ng÷ nghÜa tïy thuéc vµo môc T« Hoµi sö dông nhiÒu nhÊt. Vµ trong ®Ých sö dông, tµi n¨ng cña nhµ v¨n. thùc tÕ tiÕng ViÖt, lo¹i thµnh ng÷ nµy Thµnh ng÷ biÕn thÓ kh«ng chØ thÓ hiÖn chiÕm gÇn 2/3 trong tæng sè thµnh ng÷ mét c¸ch cô thÓ, chi tiÕt, h×nh t−îng tiÕng ViÖt vµ ®−îc sö dông rÊt phæ biÕn nh÷ng ®iÒu ng−êi nãi, ng−êi viÕt muèn trong giao tiÕp hµng ngµy hay trong thÓ hiÖn mµ quan träng h¬n nã t¹o nªn lÜnh vùc s¸ng t¹o nghÖ thuËt. Thµnh nh÷ng s¾c th¸i riªng biÖt trong phong ng÷ Èn dô hãa ®èi xøng ®−îc cÊu t¹o 32
  5. T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVIIi, sè 4b-2009 tr−êng §¹i häc Vinh thÓ thµnh ng÷ nãi cuéi trong lêi tho¹i c¸ch ng«n ng÷ cña t¸c gi¶. §iÒu nµy còng thÓ hiÖn con ®−êng ph¸t triÓn, më nh©n vËt. Tuy nhiªn c¸c yÕu tè bít ®i réng cña thµnh ng÷. Qua t− liÖu kh¶o chØ lµm thay ®æi cÊu tróc vèn cã cña s¸t, chóng t«i thÊy cã nh÷ng d¹ng biÕn thµnh ng÷ mµ kh«ng lµm thay ®æi ng÷ thÓ sau: nghÜa cña nã. Hay nãi c¸ch kh¸c, ng−êi a. Thªm bít mét sè yÕu tè trong ta vÉn hiÓu hÕt ý nghÜa cña thµnh ng÷ thµnh ng÷ nhê sù liªn hÖ víi thµnh ng÷ gèc. Trong c¸c d¹ng biÕn thÓ cña thµnh D¹ng biÕn thÓ lµ thªm (hay cßn gäi ng÷ th× thªm bít c¸c thµnh tè trong lµ chªm xen) mét sè yÕu tè vµo cÊu tróc thµnh ng÷ lµ mét d¹ng mµ T« Hoµi sö néi t¹i cña thµnh ng÷. ë ®©y, tÊt c¶ c¸c dông kh¸ phæ biÕn trong lêi tho¹i nh©n yÕu tè gèc ®−îc gi÷ nguyªn vÞ trÝ vµ vËt. ë d¹ng biÕn thÓ nµy cÊu tróc thµnh theo nguyªn t¾c chªm xen th× chØ ë vÞ ng÷ cã sù thay ®æi nhÊt ®Þnh. Nã trÝ nµo cã thÓ chªm xen ®−îc mµ sù th−êng xuÊt hiÖn trong lêi tho¹i nh©n chªm xen ®ã kh«ng lµm ¶nh h−ëng ®Õn vËt qua tiÓu thuyÕt cña T« Hoµi víi c¸c c¸c mèi quan hÖ vèn cã cña cÊu tróc d¹ng thøc kh¸c nhau. nguyªn thÓ th× chªm xen Êy ®−îc chÊp Bít thµnh tè trong thµnh ng÷ hay nhËn. Chªm xen cã nhiÒu d¹ng thøc gäi lµ cÊu tróc tØnh l−îc lµ d¹ng cÊu kh¸c nhau. Víi thµnh ng÷ ®èi xøng, tróc mµ c¸c thµnh ng÷ tån t¹i d−íi h×nh thªm yÕu tè phô vµo thµnh ng÷, t¸ch thøc rót gän khi ®i vµo lêi tho¹i nh©n thµnh ng÷ thµnh hai vÕ: (8)- (...) §i xa råi ph¶i vÒ gÇn, ®êi vËt. Bít thµnh tè thµnh ng÷ trong lêi tho¹i nh©n vËt tån t¹i ë nhiÒu d¹ng con ng−êi ta lµ nh− vËy, chóng em xin thøc kh¸c nhau. Víi c¸c thµnh ng÷ ®èi cho mét ch¸u g¸i ®−îc vÒ lµm d©u con nhµ b¸c XuÊt ®Êy ¹! [Quª nhµ, tr. 62]. th× tØnh l−îc th−êng lµ rót gän mét vÕ. Thµnh ng÷ ®i xa vÒ gÇn ®· trë (6)- Cã nhÏ con mô nµy vÉn n»m nghe chuyÖn. Nã cø ®ßi gi÷ c¸i hÇu bao thµnh biÕn thÓ khi chªm xen c¸c yÕu tè phô råi ph¶i vµo cÊu tróc. C¸c yÕu tè tiÒn b¸n tr©u cña chó. Nã mµ cÇm tiÒn th× b»ng giã vµo nhµ trèng (...)! [KÎ c−íp chªm xen chia ®Òu cho hai vÕ vµ vÉn bÕn Bái, tr. 90]. ®¶m b¶o ®−îc quan hÖ ®èi xøng cña Thµnh ng÷ nguyªn thÓ tiÒn vµo nhµ thµnh ng÷ gèc vµ quan träng h¬n nã khã nh− giã vµo nhµ trèng ®i vµo lêi kh«ng lµm ¶nh h−ëng ®Õn ng÷ nghÜa tho¹i nh©n vËt ®· biÕn thÓ thµnh giã thµnh ng÷. vµo nhµ trèng. MÆc dï vËy tÝnh chØnh Víi thµnh ng÷ phi ®èi xøng, cã khi thÓ cña thµnh ng÷ vÉn kh«ng bÞ mÊt ®i. chªm xen mét tõ hoÆc mét sè tõ ng÷ Ng−êi nghe vÉn lÜnh héi ®Çy ®ñ, râ rµng vµo gi÷a thµnh ng÷. gi¸ trÞ ng÷ nghÜa cña thµnh ng÷. (9)- Cã sù tÝch míi hÇu ch− «ng ®©y, C¸c thµnh ng÷ kh«ng ph¶i d¹ng ®èi hay l¾m. Chèc n÷a, mçi ng−êi mçi ng¶, ®−îc c©u chuyÖn bá vµo tay n¶i lµm quµ th× c¸ch tÜnh l−îc th−êng lµ gi÷ l¹i mét ®em theo còng hay [M−êi n¨m, tr. 329]. vµi yÕu tè chÝnh sao cho vÉn ®¶m b¶o ®−îc tÝnh chØnh thÓ gi÷a c¸i biÓu ®¹t vµ BiÕn thÓ thµnh ng÷ trong lêi tho¹i c¸i ®−îc biÓu ®¹t. ®−îc x©y dùng tõ c¸c thµnh ng÷ nguyªn (7)- Kh«ng ®−îc nãi cuéi! (...) [Bè thÓ: mÆt c¾t kh«ng cßn hét m¸u; c©u m×n mÑ m×n, tr. 203]. chuyÖn lµm quµ. Tõ thµnh ng÷ nguyªn thÓ nãi dèi MÆc dï sö dông d¹ng biÕn thÓ nµy nh− Cuéi, T« Hoµi ®· t¹o ra c¸c biÕn kh«ng nhiÒu nh−ng lµ mét b»ng chøng 33
  6. C¸ch sö dông th nh ng÷ trong lêi tho¹i nh©n …, tr. 29-39 N. T. B. H¹nh sinh ®éng cho sù vËn dông tµi t×nh, linh Trong mét sè tr−êng hîp, T« Hoµi ho¹t cña T« Hoµi ®èi víi kho tµng thay mét tõ ®Ó phï hîp víi néi dung mµ thµnh ng÷ tiÕng ViÖt vµo trong lêi tho¹i ng−êi nãi muèn göi ®Õn ng−êi nghe. (12)- ViÖc nh©n duyªn cña mµy, nh©n vËt. bÇm ®· nghÜ ®Õn tõ l©u. Ch¼ng may, b. Thay thÕ mét hoÆc mét sè tõ ng÷ vËn h¹n trong nhµ mÊy n¨m nay ®Êy trong thµnh ng÷ th«i. Nhµ ta th× nghÌo; anh mµy th× ®i §©y lµ d¹ng cÊu tróc mµ khi ®i vµo lµm xa ®ång ®Êt n−íc ng−êi; con em lêi tho¹i nh©n vËt c¸c yÕu tè trong mµy ¨n c−íp c«ng mÑ, bÇm kh«ng muèn thµnh ng÷ gèc ®−îc thay thÕ b»ng mét nãi ®Õn n÷a. B©y giê cã mçi m×nh mµy ë hoÆc mét sè tõ ng÷ kh¸c. D¹ng cÊu tróc víi bÇm. Cöa nhµ v¾ng vÎ. Kh«ng ph¶i nµy chØ cã gi¸ trÞ l©m thêi trong mét lµ kÐn, nh−ng bÇm ph¶i suy kü. ChØ sî ng÷ c¶nh nhÊt ®Þnh. lÊy ph¶i chç cµnh cao cµnh thÊp, nã vÒ §Ó nhÊn m¹nh, kh¼ng ®Þnh mét ý l¹i áe häe nhµ m×nh [Quª ng−êi, tr. 71]. hay lµm næi bËt tr¹ng th¸i, h×nh ¶nh, Trong lêi nh©n vËt bµ V¹ng, T« tÝnh chÊt... cña sù viÖc, sù vËt, con Hoµi ®−a vµo hai thµnh ng÷ nguyªn ng−êi ®−îc ®Ò cËp ®Õn trong lêi tho¹i, d¹ng: ®ång ®Êt n−íc ng−êi, cµnh cao T« Hoµi thay thÕ mét tõ trong thµnh cµnh thÊp. Bªn c¹nh ®ã nhµ v¨n cßn sö ng÷. Trong thµnh ng÷ so s¸nh, ®Ó nhÊn dông thµnh ng÷ biÕn thÓ: ¨n c−íp c«ng m¹nh ý nghÜa nµo ®ã cña c¸i so s¸nh A, mÑ b»ng c¸ch thay ®æi mét sè tõ trong T« Hoµi thay thÕ tõ so s¸nh nh− b»ng thµnh ng÷ gèc: c−íp c«ng cha mÑ. Nhê tõ so s¸nh h¬n. sö dông biÕn thÓ Êy míi phï hîp víi lêi Mét anh nãi: nãi cña nh©n vËt vÒ gia c¶nh cña m×nh: (10)- Ng−êi g× mµ nh¸t h¬n c¸y, lóc chång bµ V¹ng mÊt sím, bµ ë vËy nu«i nµo còng sî! [Nh÷ng ngâ phè, tr. 84]. con, ®øa con g¸i cßn trÎ xÊu sè còng bá (11)- Th»ng Xiªm nã b¶o t«i d÷ h¬n bµ mµ ®i, kh«ng b¸o ®¸p ®−îc c«ng ¬n con hïm. Nã trãi tay, trãi ch©n ch¾c cña mÑ. ch¾n råi, l¹i ®ãng vµo còi, råi míi cho §Æc biÖt, cã tr−êng hîp thay thÕ tõ lªn « t« chë th¼ng vÒ Sµi Gßn [M−êi ng÷ trong thµnh ng÷ gèc ®· t¹o ra mét n¨m, tr. 29]. biÕn thÓ thµnh ng÷ mang nghÜa kh¸c C¸c lêi tho¹i trªn, T« Hoµi ®· thay víi thµnh ng÷ gèc. tõ so s¸nh nh− b»ng tõ so s¸nh h¬n Chóng ta xem xÐt c¸ch dïng thµnh trong c¸c thµnh ng÷ nguyªn d¹ng: Nh¸t ng÷ cña T« Hoµi trong tiÓu thuyÕt Bè nh− c¸y, d÷ nh− hïm. §ã lµ thay sù so m×n mÑ m×n: s¸nh ngang b»ng b»ng quan hÖ so s¸nh (13)- Kh«ng bËn ®Õn c¸i l«ng ch©n, h¬n. Ng÷ nghÜa kh¸i qu¸t chung cña so mµ h¸i ra tiÒn! [tr. 48]. s¸nh h¬n lµ lµ nãi ®Õn gi¸ trÞ cña mét (14)- BÈm bµ huyÖn, ë ®Êt Kú Lõa sù vËt, hµnh ®éng, c«ng viÖc, ®Æc tÝnh nµy th»ng §¹i Lîi kh«ng ®©m chÕt t−¬i nµo ®ã A h¬n B. Tuy nhiªn, ®Ých t¸c ®øa nµo th× th«i, chø «ng tæ chóng nã ®éng ®Õn ng−êi nghe, sù nhÊn m¹nh vÒ sèng l¹i còng kh«ng d¸m ®éng ®Õn c¸i ý nghÜa ë ®©y r¬i vµo A chø kh«ng ph¶i ch©n l«ng th»ng §¹i Lîi. Bè b¶o bªn kia lµ B. ChØ thay thÕ mét tõ so s¸nh trong còng kh«ng d¸m sang hçn thÕ. Bµ c¸c thµnh ng÷ gèc, T« Hoµi ®· nhÊn huyÖn ¹, chóng nã trèn thËt [tr. 135]. m¹nh ®Õn vÕ A trong thµnh ng÷ so (15)- BÈm quan lín, vïng nµy ®Êt s¸nh: Nh¸t, d÷. cña anh em c¶, thËt yªn hµn, nöa ®ªm 34
  7. T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVIIi, sè 4b-2009 tr−êng §¹i häc Vinh c. Thµnh ng÷ Èn sau mét hay mét sè còng nh− ®i gi÷a ban ngµy, kh«ng suy tõ ng÷ xuyÓn mét c¸i l«ng ch©n [tr. 236]. Víi biÕn thÓ thµnh ng÷ Èn sau mét §©y lµ ba biÕn thÓ cña thµnh ng÷ hay mét vµi tõ ng÷ th× cÊu tróc vµ ý ®−îc t¹o ra b»ng c¸ch thay thÕ mét nghÜa cña thµnh ng÷ kh«ng hiÖn lªn hoÆc mét sè tõ ng÷ trong thµnh ng÷ ®Çy ®ñ trªn bÒ mÆt c©u ch÷, trªn bÒ nguyªn d¹ng kh«ng ®éng ®−îc ®Õn l«ng mÆt v¨n b¶n mµ chóng ta thÊy nã ë bÒ ch©n. Song nghÜa cña chóng t¹o ra l¹i s©u, ë hµm ý Èn sau nh÷ng c©u ch÷ Êy. kh¸c nhau. ë biÕn thÓ kh«ng d¸m ®éng §Ó kh¸m ph¸ ra d¹ng biÕn thÓ nµy ®Õn c¸i l«ng ch©n nghÜa cña thµnh ng÷ chóng ta ph¶i b¸m s¸t bÒ mÆt v¨n b¶n biÕn thÓ nµy gÇn víi thµnh ng÷ gèc: ®Ó nhËn ra dÊu hiÖu ®ång thêi ph¶i vËn kiªng nÓ, sî sÖt, kh«ng d¸m ®éng ch¹m dông mét c¸ch tèi ®a vèn thµnh ng÷ cña ®Õn. Nh−ng hai biÕn thÓ cßn l¹i th× m×nh ®Ó liªn t−ëng ®Õn thµnh ng÷ gèc. nghÜa l¹i cã sù chuyÓn dÞch. BiÕn thÓ Lo¹i biÕn thÓ thµnh ng÷ nµy th−êng kh«ng bËn ®Õn c¸i l«ng ch©n mang xuÊt hiÖn d−íi h×nh th¸i chÝnh lµ thµnh nghÜa kh«ng ph¶i lµm viÖc g× dï nhá ng÷ Èn sau mét hoÆc mét vµi tõ vèn lµ nhÊt, kh«ng ph¶i ®éng tay ®éng ch©n thµnh tè cña nã. Vµ dï xuÊt hiÖn d−íi mµ vÉn “h¸i ra tiÒn”. Cßn biÕn thÓ h×nh th¸i nµo th× nã còng gîi ®−îc kh«ng suy chuyÓn mét c¸i l«ng ch©n, nh÷ng s¾c th¸i ý nghÜa mµ nh÷ng h×nh tøc lµ vÉn nguyªn vÑn, kh«ng mÊt m¸t ¶nh trong nghÜa gèc ®· t¹o ra. bÊt cø c¸i g×. Nh− vËy, chØ cÇn thay ®æi Trong lo¹i biÕn thÓ nµy, thµnh ng÷ mét vµi tõ so víi thµnh ng÷ gèc, T« chØ xuÊt hiÖn mét phÇn, cã thÓ lµ mét tõ Hoµi còng cã kh¶ n¨ng mang ®Õn cho hoÆc mét vµi tõ (cã thÓ nãi lµ h×nh ¶nh). thµnh ng÷ biÕn thÓ chuyÓn t¶i mét néi Tuy nhiªn, khi tõ ®ã xuÊt hiÖn th× ta dung ng÷ nghÜa kh¸c nhau. §ã lµ biÓu liªn t−ëng ®Õn thµnh ng÷ gèc. Nh− vËy, hiÖn tµi n¨ng cña T« Hoµi trong viÖc ®ã ph¶i lµ nh÷ng h×nh ¶nh lÊy tõ nh÷ng ®¸nh thøc tiÒm n¨ng biÓu ®¹t cña ng«n thµnh ng÷ hÕt søc quen thuéc, dïng ng÷ nãi chung, thµnh ng÷ nãi riªng. phæ biÕn. H×nh ¶nh cã mÆt trong biÕn Thay thÕ mét hoÆc mét vµi sè tõ thÓ ®ã ph¶i lµ nh÷ng h×nh ¶nh giµu ý ng÷ cña thµnh ng÷ trong lêi tho¹i nh©n nghÜa vµ nã chøa ®ùng néi dung, ý vËt ®Ó t¹o ra nh÷ng biÕn thÓ lµ mét nghÜa chÝnh cña thµnh ng÷ gèc. s¸ng t¹o cña T« Hoµi. Vèn ng«n ng÷ (16)- C¸c quan bªn m×nh th× tr¨m d©n téc ®−îc nhµ v¨n khai th¸c tµi t×nh. ng−êi còng nh− mét con c¸y, c¶ lò ¨n Trong nh÷ng c¸i t−ëng nh− quen thuéc h¹i, ch¼ng d¸m lµm trß trèng g× (...) [Quª nhµ, tr. 57]. nhÊt T« Hoµi ®· ®em ®Õn cho thµnh ng÷ nh÷ng c¸ch biÓu ®¹t míi. Thay thÕ Trong lêi tho¹i, tõ gîi h×nh ¶nh mét sè tõ ng÷ trong thµnh ng÷ ®Ó t¹o ra trong thµnh ng÷ ®−îc t¸c gi¶ dïng theo lèi Èn dô lµ con c¸y. §©y lµ mét thµnh nh÷ng biÕn thÓ thµnh ng÷ cã néi dung tè vèn cã cña thµnh ng÷ nh¸t nh− c¸y. t−¬ng ®ång hay kh¸c biÖt còng lµ mét c¸ch T« Hoµi ®Ó cho nh©n vËt cña m×nh Nh− vËy, dï thµnh ng÷ kh«ng xuÊt hiÖn trªn bÒ mÆt song qua tõ c¸y chóng biÓu ®¹t néi dung trong lêi nãi mét c¸ch nghÖ thuËt. §ã còng lµ mét thµnh c«ng ta còng cã thÓ t¸i hiÖn ®−îc thµnh ng÷ gèc. Bëi v× h×nh ¶nh con c¸y gîi cho ta cña T« Hoµi trong viÖc sö dông vèn tõ d©n téc. liªn t−ëng tíi nh÷ng con ng−êi lu«n sî 35
  8. C¸ch sö dông th nh ng÷ trong lêi tho¹i nh©n …, tr. 29-39 N. T. B. H¹nh sÖt, nhót nh¸t, “ch¼ng d¸m lµm trß rµng nh− sö dông thµnh ng÷ nguyªn thÓ. §©y còng lµ lèi nãi −a thÝch cña trèng g×” vµ ®ã còng lµ líp nghÜa cña ng−êi ViÖt Nam: thÝch vÝ von, so s¸nh, thµnh ng÷ nh¸t nh− c¸y. §Ó cho ng−êi thÝch sù kÝn ®¸o ý nhÞ “nãi vßng”, nhÊt ®äc cã thÓ liªn t−ëng ®−îc ®Ô dµng h¬n, lµ trong nh÷ng t×nh huèng nh− bµy tá ta ph¶i ®Æt vµo ng÷ c¶nh khi tõ ng÷ gîi t×nh c¶m hay phª ph¸n... Tuy nhiªn, ®Ó h×nh ¶nh ®ã xuÊt hiÖn. §ã cã thÓ lµ lêi cã thÓ nhËn diÖn ®−îc kiÓu biÕn thÓ dÉn tr−íc hoÆc sau nã, thËm chÝ c¶ víi thµnh ng÷ nµy trong lêi tho¹i th× ng−êi mèi quan hÖ trong néi dung c©u trao nghe ph¶i cã mét vèn thµnh ng÷ nhÊt tr−íc ®ã. Nh− ë vÝ dô trªn, h×nh ¶nh c¸y ®Þnh ®Ó quy chiÕu so s¸nh th× míi nhËn xuÊt hiÖn gîi cho ta liªn t−ëng ®Õn ra ®−îc. thµnh ng÷ nh¸t nh− c¸y nhê ®Æt trong 2.2.2. C¸ch sö dông thµnh ng÷ vµo mèi quan hÖ víi lêi dÉn sau: lò ¨n h¹i, kÕt cÊu lêi tho¹i nh©n vËt qua tiÓu ch¼ng d¸m lµm trß trèng g×. V× thÕ, thuyÕt cña T« Hoµi c¸ch dïng thµnh ng÷ ë d¹ng biÕn thÓ sö Kh¶o s¸t 287 cÆp tho¹i, chóng t«i dông h×nh ¶nh cña thµnh ng÷ mÆc chØ thÊy cã 15 lêi tho¹i cã 2 thµnh ng÷ lÊp lã sau bÒ mÆt c©u ch÷ nh−ng lu«n (chiÕm 5,2%), 5 lêi tho¹i cã 3 thµnh ng÷ gîi sù lý thó ®èi víi ng−êi nghe. Víi (chiÕm 1,7%), 1 lêi tho¹i cã 4 thµnh ng÷ nh÷ng thµnh ng÷ biÕn thÓ nµy dï nã (chiÕm 0,35%), 1 lêi tho¹i cã 6 thµnh chØ xuÊt hiÖn mét tõ trong lêi tho¹i ng÷ (chiÕm 0,35%), 265 lêi tho¹i chØ cã 1 nh−ng ng÷ nghÜa cña nã vÉn hiÖn lªn thµnh ng÷ (chiÕm 92,3%). Qua ®ã, ta ®Çy ®ñ, trän vÑn. thÊy, c¸ch sö dông thµnh ng÷ phæ biÕn Cã thÓ cã d¹ng thµnh ng÷ Èn sau cña T« Hoµi lµ ®−a tõng thµnh ng÷ mét mét sè tõ, vÝ dô: vµo lêi tho¹i nh©n vËt. Cßn tr−êng hîp (17)- BiÕt råi, c« chØ viÖc vÈn v¬ con “cao tay” nhÊt, T« Hoµi ®−a tõ 4 ®Õn 6 bß tr¾ng r¨ng chø cßn viÖc g× n÷a [Quª thµnh ng÷ vµo trong mét lêi tho¹i cña nhµ, tr. 100]. nh©n vËt. H×nh ¶nh con bß tr¾ng r¨ng cïng 2.2.2.1. §−a mét thµnh ng÷ vµo lêi víi lêi dÉn tr−íc ®ã trong tõ “vÈn v¬” gîi tho¹i cho ta liªn t−ëng ®Õn thµnh ng÷ lo bß §©y lµ c¸ch sö dông thµnh ng÷ phæ tr¾ng r¨ng, biÓu ®¹t sù lo l¾ng kh«ng biÕn cña T« Hoµi. HÇu hÕt thµnh ng÷ ®©u, vu v¬, kh«ng ph¶i tr¸ch nhiÖm cña ®−îc dïng tõng ®¬n vÞ mét. §Ó cho lêi m×nh. tho¹i cã h×nh ¶nh, cã ®iÓm nhÊn vµ cã T« Hoµi ®· n¾m ®−îc “c¸i thÇn” cña søc thuyÕt phôc, T« Hoµi th−êng ®−a thµnh ng÷ ®Ó “sö dông thµnh ng÷ d−íi vµo lêi nãi cña nh©n vËt mét thµnh ng÷. (18)- ThÕ mµ cßn lµm bé s− tö Hµ d¹ng kh«ng thµnh ng÷”. §ã lµ c¸ch sö §«ng. T«i mµ ch−a lªn c¬n xÐ x¸c nhµ dông thµnh ng÷ linh ho¹t, tµi t×nh cña ra lµ cßn ®ôt qu¸ ®Êy [Bè m×n mÑ m×n, nhµ v¨n ®Ó ®−a ®Õn cho thµnh ng÷ mét søc sèng míi, mét vÎ ®Ñp míi. Nh÷ng tr. 166]. thµnh ng÷ ®−îc sö dông d−íi d¹ng nµy §iÒu ®¸ng nãi lµ T« Hoµi ®· ®iÓm trong lêi tho¹i còng t¹o cho ng−êi nghe thµnh ng÷ vµo lêi tho¹i ®óng lóc, ®óng nh÷ng liªn t−ëng réng h¬n, thÝch thó chç, quyÖn mét c¸ch tù nhiªn, nhuÇn h¬n vµ ®Çy Ên t−îng h¬n bëi v× dÊu Ên nhuyÔn vµo lêi nãi. V× thÕ, trong lêi thµnh ng÷ chØ ph¶ng phÊt trong lêi tho¹i c¸c nh©n vËt, thµnh ng÷ th−êng tho¹i chø kh«ng hiÖn h÷u ®Çy ®ñ râ xuÊt hiÖn ë nhiÒu vÞ trÝ kh¸c nhau ®Ó 36
  9. T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVIIi, sè 4b-2009 tr−êng §¹i häc Vinh nhÊn m¹nh vµo dông ý mµ ng−êi nãi mét ch¸u g¸i ®−îc vÒ lµm d©u con nhµ b¸c XuÊt [Quª nhµ, tr. 62]. muèn chuyÓn t¶i ®Õn ng−êi nghe. Thµnh ng÷ ®øng ®Çu lêi tho¹i lµm Thµnh ng÷ ®øng cuèi lêi tho¹i nhiÖm vô dÉn tho¹i ®Ó ®i ®Õn c¸c môc th−êng ®Ó nªu mét kÕt luËn nµo ®ã. ë ®Ých kh¸c kh¸c nhau trong ý ®å cña ®©y, thµnh ng÷ cã thÓ ®−îc t¸ch thµnh ng−êi nãi: nhËn xÐt, ®¸nh gi¸; hái, can mét vÕ riªng biÖt ®−îc ng¨n c¸ch bëi ng¨n, cÇu khiÕn... Nhê sù xuÊt hiÖn dÊu phÈy, kÕt hîp víi mét sè phô tõ thµnh ng÷ ®Çu lêi tho¹i lµm dÉn tho¹i nh−: khÐo, còng, ®·... hoÆc ®øng sau tõ mµ vÊn ®Ò ®−îc ng−êi nãi ®Ò cËp ®Õn trë “th×” trong c©u ghÐp chÝnh phô. Néi nªn tù nhiªn, cã h×nh ¶nh vµ s©u s¾c, dung lêi tho¹i th−êng ®−îc kÕt ®äng l¹i dÔ ®i vµo lßng ng−êi. ë kÕt luËn nµy. DÉn tho¹i ®Ó ®i ®Õn mét nhËn xÐt, (26) - Anh ch¼ng tin th× giêi tru ®Êt ®¸nh gi¸ nµo ®ã: diÖt [M−êi n¨m, tr. 99]. (19)- Giµ kh«ng trãt ®êi, rón víi rÈy, (27)- Ph¶i, ph¶i, b¹c cña nã còng lµ tr«ng gi¬ c¶ m¾t! [Quª ng−êi, tr. 25]. b¹c ¨n c¾p cña chñ hiÖu, cña thiªn tr¶ DÉn tho¹i ®Ó ®i ®Õn mét sù b¸c bá, ®Þa [KÎ c−íp bÕn Bái, tr. 36]. ph¶n ®èi: Khi ®Æt c¸c thµnh ng÷ ë vÞ trÝ cuèi (20)- Rèi nh− canh hÑ, yªn hµn thÕ lêi tho¹i, T« Hoµi th−êng ®Æt t¸ch ra nµo [Quª nhµ, tr. 241]. thµnh mét vÕ. V× vËy, nh÷ng néi dung DÉn tho¹i ®Ó ®i ®Õn lêi can ng¨n mµ nh©n vËt cÇn nhÊn m¹nh bao giê mét hµnh ®éng cña ai ®ã: còng hiÖn ra rÊt næi bËt, ng−êi nghe dÔ (21)- Hµng c¬m qu¸n trä, chí cã dµng n¾m ®−îc quan ®iÓm, dông ý cña trèng måm «ng ¬i! [Quª nhµ, tr. 22]. ng−êi nãi. Trong nh÷ng tr−êng hîp Êy, Thµnh ng÷ ë vÝ dô trªn lµm thµnh ng÷ trë thµnh c©u kÕt luËn cña nhiÖm vô më ®Çu lêi tho¹i ®Ó ng−êi nãi lêi tho¹i, ®äng l¹i, kh¸i qu¸t l¹i néi dÉn ®Õn sù can ng¨n, ng¨n c¶n, khuyªn dung, tinh thÇn cña lêi ng−êi nãi. can. Tuy nhiªn, vÞ trÝ xuÊt hiÖn phæ biÕn DÉn tho¹i ®Ó ®i ®Õn lêi hái: nhÊt cña thµnh ng÷ trong lêi tho¹i (22)- Ban ngµy ban mÆt, qu©n chã nh©n vËt lµ ë gi÷a c©u. ë ®©y, T« Hoµi ®Óu nµo thÕ? [M−êi n¨m, tr. 97]. th−êng hßa quyÖn c¸c thµnh ng÷ vµo lêi DÉn tho¹i ®Ó ®i ®Õn mét sù kh¼ng tho¹i ®Ó t¹o ra c¸ch nãi tù nhiªn, thu ®Þnh, mét kÕt luËn nµo ®ã: hót ng−êi nghe vµo néi dung lêi tho¹i (23)- Rõng xanh nói ®á, n−íc ®éc víi c¸c ®iÓm nhÊn lµ thµnh ng÷ sö l¾m [Quª ng−êi, tr. 174] . dông. DÉn tho¹i ®Ó ®i ®Õn mét sù ®Ò nghÞ, (28)- §ªm nã ®µo t−êng khoÐt ng¹ch hay khuyªn nhñ, ®éng viªn: ngµy nã b¸n dÇu [KÎ c−íp bÕn Bái, tr. 40]. (24)- Ch©n cøng ®¸ mÒm, cø m¹nh (29)- Chó S¹ Phang nghÌo rít mång b¹o lªn, con ¹. Mî ®îi con råi mÑ con t¬i l¹i ®a mang c« vî nân n−êng [M−êi cïng vÒ [Bè m×n mÑ m×n, tr. 196]. n¨m, tr. 98]. Cã khi lêi dÉn tho¹i dÉn ®Õn mét sù Nh− vËy, dï xuÊt hiÖn ë vÞ trÝ nµo, ë cÇu mong: ®Çu lêi tho¹i, gi÷a lêi tho¹i hay cuèi lêi (25)- §i xa råi ph¶i vÒ gÇn, ®êi con tho¹i, c¸c thµnh ng÷ ®Òu cã gi¸ trÞ nhÊt ng−êi ta lµ nh− vËy, chóng em xin cho ®Þnh trong viÖc biÓu ®¹t lêi nãi. Thµnh 37
  10. C¸ch sö dông th nh ng÷ trong lêi tho¹i nh©n …, tr. 29-39 N. T. B. H¹nh Cã mét sè tr−êng hîp T« Hoµi kÕt ng÷ bao giê còng t¹o søc nÆng ng÷ hîp hai thµnh ng÷ kh«ng cã quan hÖ nghÜa trong lêi trao vµ lêi ®¸p cña nh©n ®ång nghÜa hay tr¸i nghÜa nh−ng chóng vËt. Nhê ®ã, c¸ch nãi trë nªn giµu h×nh l¹i ®−îc phèi hîp mét c¸ch nhuÇn ¶nh, gÇn gòi, nÐn ®−îc nhiÒu th«ng tin nhuyÔn. vÒ ®èi t−îng ®−îc ®Ò cËp vµ bµy tá ®−îc (31)- §Êt kh¸ch quª ng−êi th©n tµn th¸i ®é, t×nh c¶m cña ng−êi nãi. ma d¹i nh− t«i cßn lÇn mß ®−îc vÒ tíi Dïng tõng thµnh ng÷ mét ®−a vµo ®©y th× chóng nã ®· chÕt thÕ nµo! [Bè lêi tho¹i nh©n vËt lµ c¸ch dïng phæ biÕn m×n mÑ m×n, tr. 270]. cña T« Hoµi. ë ®©y, thµnh ng÷ ®i vµo Thµnh ng÷ ®Êt kh¸ch quª ng−êi vµ lêi nh©n vËt hÕt søc tù nhiªn, gÇn gòi th©n tµn ma d¹i kh«ng cã quan hÖ gÇn võa cã gi¸ trÞ t¹o tiªu ®iÓm ng÷ nghÜa nghÜa hay ®ång nghÜa nh−ng kÕt hîp cho ph¸t ng«n cña nh©n vËt. ®øng c¹nh nhau ®Ó chØ sù cïng cùc vÒ 2.2.2.2. Liªn kÕt hai hay nhiÒu hoµn c¶nh cña b¶n th©n. thµnh ng÷ vµo lêi tho¹i Cã khi T« Hoµi ®−a bèn thµnh ng÷ Qua kh¶o s¸t, chóng ta thÊy trong vµo lêi trao cña nh©n vËt: lêi tho¹i nh©n vËt viÖc liªn kÕt hai hay (32)- D−íi nµy b©y giê t«i ngæn nhiÒu thµnh ng÷ l¹i víi nhau tuy kh«ng ngang qu¸ «ng ¹. Bè con «ng nã thÕ lµ nhiÒu so víi viÖc dïng thµnh ng÷ ®iÓm ®i viÖc n−íc c¶ råi. Trong nhµ chØ cã hai vµo tõng c©u nh−ng nã vÉn chiÕm tØ lÖ mÑ con víi thÝm nã vµ mét lò ch¸u d¹i, t−¬ng ®èi. ë ®©y, ta b¾t gÆp hai tr−êng cã nhín ch−a cã kh«n. Nhµ th× võa viÖc hîp: liªn kÕt hai hay nhiÒu thµnh ng÷ ruéng, v−ên võa canh cöi, ®»ng nµo vµo trong mét c©u vµ liªn kÕt hai hay còng ph¶i cã ng−êi ch¹y chî, ng−êi hå ch¸o. ViÖc trong nhµ kh«ng nh− viÖc nhiÒu thµnh ng÷ nèi tiÕp nhau trong ®ång cßn mïa bËn mïa nhµn, lóc nµo mét lêi tho¹i. ViÖc ®−a nhiÒu thµnh ng÷ còng tèi mÆt tèi mµy. Tõ khi th»ng c¶ vµo mét c©u trong lêi tho¹i nh©n vËt nã ®i viÖc n−íc víi bè nã, khung cöi võa t¹o ®−îc sù ng¾n gän, hµm sóc cho ®µnh ®Ó trèng ®Êy. Buæi ®ùc buæi c¸i, lêi nãi. §Ó nhÊn m¹nh mét vÊn ®Ò nµo nhµ ®· neo cµng neo. Mµ trêi cßn lµm ®ã, T« Hoµi th−êng liªn kÕt nhiÒu tao lo¹n thÕ nµy [Quª nhµ, tr. 90]. thµnh ng÷ víi nhau dùa vµo quan hÖ Trong lêi t©m sù, nçi lo l¾ng tr¨n ®ång nghÜa hoÆc cïng tr−êng nghÜa. trë cña bµ XuÊt ®−îc cô thÓ hãa trong (30)- Em lo tr−íc cho chÞ mét ®ång tõng thµnh ng÷, tõ mét lò ch¸u nhá d¹i b¹c. Råi cßn ph¶i ®ót lãt t«i nhiÒu n÷a - cã nhín ch−a cã kh«n, ®Õn c«ng viÖc c¬. Kh«ng ph¶i t«i ¨n c−íp c¬m chim, lµm ¨n vÊt v¶ - mïa bËn mïa nhµn, tèi bãp hÇu bãp cæ c¸c c« ®©u (...) [Bè m×n mÆt tèi mµy, buæi ®ùc buæi c¸i. mÑ m×n, tr. 96]. Nh− vËy, liªn kÕt hai hay nhiÒu Hai thµnh ng÷ ¨n c−íp c¬m chim vµ thµnh ng÷ vµo lêi tho¹i nh©n vËt lµ mét bãp hÇu bãp cæ ®Òu chØ sù nhÉn t©m, cè c¸ch sö dông ng«n ng÷ ®Æc s¾c cña T« t×m mäi c¸ch ®Ó tranh c−íp phÇn nhá Hoµi. Nã chøng tá mét vèn ng«n ng÷ nhoi dµnh cho kÎ yÕu ®uèi, thiÕu thèn. phong phó vµ kh¶ n¨ng vËn dông vèn Hai thµnh ng÷ Êy kÕt hîp ®øng c¹nh ng«n ng÷ nãi chung, thµnh ng÷ nãi nhau ®Ó ng−êi nãi nhÊn m¹nh quan riªng mét c¸ch linh ho¹t, tµi t×nh, biÕt ®iÓm cña m×nh, nh»m thuyÕt phôc ®Æt ®óng lóc, ®óng chç trong lêi nh©n ng−êi nghe tin vµ hµnh ®éng theo yªu vËt ®Ó nã ph¸t huy søc m¹nh biÓu ®¹t vèn cã cña nã. cÇu cña ng−êi nãi. 38
  11. T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVIIi, sè 4b-2009 tr−êng §¹i häc Vinh 3. KÕt luËn nhuyÔn, tµi t×nh, linh ho¹t, trë thµnh mét thø c«ng cô ®¾c lùc ®Ó n©ng cao Nh− chóng ta ®· biÕt, thµnh ng÷ lµ hiÖu lùc lêi nãi vµ g©y ®−îc Ên t−îng mét ®¬n vÞ ng«n ng÷ hÕt søc ®Æc biÖt. thÈm mü s©u s¾c. §ã lµ tµi n¨ng, lµ kÕt Nã lµ tæ hîp tõ cè ®Þnh quen dïng nªn qu¶ cña sù lao ®éng cËt lùc nh−ng còng rÊt dÔ nhí dÔ thuéc, ®Æc biÖt h¬n, nghÜa lµ biÓu hiÖn cña lßng yªu tiÕng ViÖt, yªu cña nã th−êng cã tÝnh v¨n hãa, tÝnh ®Êt n−íc, gi÷ hån ViÖt trong tiÕng nãi kh¸i qu¸t cao. D−íi ngßi bót T« Hoµi, cña ng−êi ViÖt ë bËc thÇy ng«n ng÷ nµy. thµnh ng÷ ®· ®−îc sö dông nhuÇn . T I LIÖU THAM KH¶O [1] Hoµng V¨n Hµnh, Thµnh ng÷ häc tiÕng ViÖt, NXB KHXH, Hµ Néi, 2003. [2] §ç ThÞ Kim Liªn, Tôc ng÷ ViÖt Nam d−íi gãc nh×n ng÷ nghÜa - ng÷ dông, NXB §HQG Hµ Néi, 2006. [3] §ç ThÞ Kim Liªn, Gi¸o tr×nh ng÷ dông häc, NXB §HQG Hµ Néi, 2005. [4]UBKHXH, Tõ ®iÓn tiÕng ViÖt, NXB §µ N½ng, 1995. Nguån t− liÖu trÝch dÉn [I] T« Hoµi, Quª ng−êi (1941), NXB Héi Nhµ v¨n, Hµ Néi, 2003. [II] T« Hoµi, M−êi n¨m (1957), NXB V¨n häc, Hµ Néi, 2007. [III] T« Hoµi, Nh÷ng ngâ phè (1977), NXB Héi Nhµ v¨n, Hµ Néi, 2007. [IV] T« Hoµi, Quª nhµ (1978), NXB Héi Nhµ v¨n, Hµ Néi, 2007. [V] T« Hoµi, Bè m×n mÑ m×n (1990), NXB Héi Nhµ v¨n, Hµ Néi, 2007. [VI] T« Hoµi, KÎ c−íp bÕn Bái (1996), NXB Héi Nhµ v¨n, Hµ Néi, 2007. Summary The ways of using idioms in characters’ conversations in To Hoai’s novels In the way of creating art, each writer chooses his own language system and organises it in a typical way to convey the content of his work effectively. In To Hoai's novels about Ha Noi, we can see his success in using idioms in characters' conversations. In this article, we studied the ways of using idioms in characters' conversations in To Hoai's novels. (a) Cao häc 15, chuyªn ng nh Ng«n ng÷, tr−êng ®¹i häc vinh. 39
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

LV.09: Bộ Luận Văn Tốt Nghiệp Chuyên Ngành Quản Trị Kinh Doanh
81 tài liệu
1642 lượt tải
THÔNG TIN
TRỢ GIÚP
HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG
Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.

 

Đồng bộ tài khoản
2=>2