Báo cáo nghiên cứu khoa học " CÓ THỂ KHẲNG ĐỊNH TUỒNG LÀ MỘT MẢNG QUAN TRỌNG TRONG VĂN HỌC NAM HÀ THỜI CÁC CHÚA NGUYỄN (THẾ KỶ 17-18)(1) "

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:12

Thêm vào BST

Báo xấu

36
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Dẫn nhập Văn học Nam Hà(2) là cuốn sách của GS Nguyễn Văn Sâm(3) xuất bản lần đầu ở Sài Gòn năm 1971, viết về nền văn học Nam Hà thời các chúa Nguyễn (trải qua hai thế kỷ 17-18). Nhân trao đổi với GS Sâm về cuốn sách này chúng tôi có đưa ra ý kiến cho rằng tuồng là thể loại nghệ thuật đã phát triển khá hoàn chỉnh thời các chúa Nguyễn mà lại chưa được đề cập nhiều trong sách trên, cần bổ sung vào sách. ...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo nghiên cứu khoa học " CÓ THỂ KHẲNG ĐỊNH TUỒNG LÀ MỘT MẢNG QUAN TRỌNG TRONG VĂN HỌC NAM HÀ THỜI CÁC CHÚA NGUYỄN (THẾ KỶ 17-18)(1) "

43 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 3 (74). 2009 COÙ THEÅ KHAÚNG ÑÒNH TUOÀNG LAØ MOÄT MAÛNG QUAN TROÏNG TRONG VAÊN HOÏC NAM HAØ THÔØI CAÙC CHUÙA NGUYEÃN (THEÁ KYÛ 17-18)(1) Phan Anh Duõng* I. Daãn nhaäp Vaên hoïc Nam Haø(2) laø cuoán saùch cuûa GS Nguyeãn Vaên Saâm(3) xuaát baûn laàn ñaàu ôû Saøi Goøn naêm 1971, vieát veà neàn vaên hoïc Nam Haø thôøi caùc chuùa Nguyeãn (traûi qua hai theá kyû 17-18). Nhaân trao ñoåi vôùi GS Saâm veà cuoán saùch naøy chuùng toâi coù ñöa ra yù kieán cho raèng tuoàng laø theå loaïi ngheä thuaät ñaõ phaùt trieån khaù hoaøn chænh thôøi caùc chuùa Nguyeãn maø laïi chöa ñöôïc ñeà caäp nhieàu trong saùch treân, caàn boå sung vaøo saùch. GS Saâm coù veû cuõng muoán vaäy nhöng coøn coù yù ngaàn ngaïi vì haàu heát caùc vôû tuoàng coå ñeàu khoâng coù teân taùc giaû vaø nieân ñaïi saùng taùc, vieäc ñaåy sôùm nieân ñaïi cuûa chuùng leân thôøi caùc chuùa Nguyeãn coøn laø moät vaán ñeà toàn nghi, deã gaây tranh caõi. Sau ñaây chuùng toâi xin vaän duïng moät soá kieán thöùc veà chöõ Noâm coå, veà chöõ huùy, vaø söû duïng moät soá laäp luaän khaùc nöõa ñeå laøm saùng toû vaán ñeà naøy, qua moät soá vaên baûn tuoàng chöõ Noâm coå maø chuùng toâi coù ñöôïc. II. Veà nieân ñaïi vôû tuoàng Sôn Haäu 山后 Vôû Sôn Haäu theo truyeàn thuyeát thì do chính oâng toå ngheà tuoàng ôû Ñaøng Trong laø Ñaøo Duy Töø (1572-1634) saùng taùc, nhöng nhieàu nhaø nghieân cöùu baùc boû ñieàu naøy vì noù quaù “hoaøn myõ”, khoâng thích hôïp vôùi giai ñoaïn ñaàu hình thaønh cuûa tuoàng ôû Ñaøng Trong. Moät soá nhaø nghieân cöùu trung dung hôn thì cho raèng coù theå Ñaøo Duy Töø laø ngöôøi khôûi thaûo vôû tuoàng, sau ñoù noù ñöôïc boå sung hoaøn chænh daàn, coù ñieàu hình thöùc oån ñònh cuûa noù nhö ngaøy nay chuùng ta bieát laø coù töø thôøi Trònh-Nguyeãn hay thôøi Nguyeãn thì vaãn coøn laø moät daáu hoûi. Chuùng toâi thì tin laø noù ñaõ hoaøn chænh sôùm vaøo thôøi Leâ maït, sau khi Ñaøo Duy Töø maát khoâng laâu, neân xöùng ñaùng coù moät vò trí trong vaên hoïc Nam Haø theá kyû 17-18. Nhöng thaät ñaùng tieác laø do noù kinh qua nhieàu söï sao cheùp, tu söûa, hoaøn chænh cuûa ngöôøi sau, neân vôùi caùc baûn Noâm chuùng ta hieän coù, khoù coù theå vaän duïng caùc nghieân cöùu veà chöõ coå hay chöõ huùy ñeå öôùc ñònh nieân ñaïi hình thaønh ñöôïc nöõa. Döïa theo baûn quoác ngöõ cuûa Hoaøng Chaâu Kyù(4) vaø baûn Noâm cuûa Hoaøng Vaên Hoøe,(5) chuùng toâi coù thaáy moät soá chöõ coå vaø laï nhöng chöa daùm chaéc laém, nhö ôû baûn Noâm Hoaøng Vaên Hoøe: Trung taâm Coâng ngheä Thoâng tin Thöøa Thieân Hueá *
44 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 3 (74). 2009 “Cô nghieäp Teà chaúng khaùc tröùng choàng Binh quyeàn Taï döôøng nhö ñaù quaûn” (chuùng toâi chöa hieåu quaûn 管 laø gì) Hay ôû baûn quoác ngöõ Hoaøng Chaâu Kyù: “Traãm töôûng laø mieân vieãn laàu roàng Hay moã phuùt sôùm rôøi xe haïc” “Moã” laø moät vaøi, maáy…, thaáy coù trong baûn Cö traàn laïc ñaïo phuù cuûa Traàn Nhaân Toâng (1258-1308) - toå thöù nhaát cuûa Truùc Laâm Thieàn toâng, ñaàu theá kyû 14, vaø thô Noâm Nguyeãn Traõi (1380-1442). Ví duï trong Cö traàn laïc ñaïo phuù: “別桃紅咍柳綠,天下能某主知音” (Bieát ñaøo hoàng hay lieãu luïc, Thieân haï naêng moã chuû tri aâm).(6) Cuõng ôû baûn quoác ngöõ cuûa Hoaøng Chaâu Kyù: “Xa nghe tieáng hoï Khöông ñaõ phaûi Nhöng mô maøng oát gaãm khoù tin” “OÁt” laø töø coå, Hoaøng Chaâu Kyù chuù nghóa gaàn nhö “quyeát”, nghóa caâu naøy laø “nghó quyeát khoù tin”, chöõ naøy chöa thaáy ôû caùc vôû tuoàng muoän hôn. Maø ngay trong baûn Noâm Sôn Haäu cuûa Hoaøng Vaên Hoøe caùc chöõ treân cuõng ñaõ bò ñoåi sang chöõ khaùc, nhö caâu “Hay moã phuùt sôùm rôøi xe haïc” bò ñoåi laø “Hay ñaâu laïi sôùm rôøi xe haïc”, chöùng toû laø töø “moã phuùt 某發” vaøo cuoái theá kyû 19 vaø ñaàu theá kyû 20 ñaõ thaønh tieáng coå, ít ngöôøi hieåu, neân bò ñoåi ñi. Gaàn ñaây GS Saâm coù gôûi cho chuùng toâi moät soá trang ñaàu cuûa baûn Sôn Haäu in ôû Phaät Traán (Trung Quoác) naêm Quang Töï Giaùp Ngoï (1894),(7) laø moät baûn coå vaø hieám coù, coù leõ baûn goác cuûa noù coøn coå hôn nöõa. Chuùng toâi ñaõ tìm ra ôû baûn naøy chöùng cöù vöõng chaéc nhaát khaúng ñònh baûn tuoàng Sôn Haäu phaûi coù tröôùc thôøi Gia Long, ñoù laø baûn naøy hoaøn toaøn khoâng kî huùy chöõ Chuûng 種, teân huùy cuûa vua Gia Long (Xin xem aûnh 1 chuïp laïi töø trang 7a hoài I cuûa baûn naøy), coù caâu noùi cuûa thöù phi Nguyeät Kieåu (coù baûn cheùp laø Hieäu hoaëc Haïo) “Thöa chò, chò noùi raèng em chaúng gioáng toâng gioáng phaùi…”, thì thaáy laø 2 chöõ “gioáng” ñeàu vieát baèng chöõ chuûng 種 phaïm huùy, khoâng heà thay ñoåi gì töï daïng, vaø thaät tình côø laø giöõa hai chöõ naøy laø chöõ toâng 宗 cuõng laø chöõ troïng huùy cuûa vua Thieäu Trò (Mieân Toâng). Ngoaøi ra chuùng toâi thaáy baøi thieäu chuùc thoï ghi laø chuùc “Nguyeãn Vöông tu ñöùc hoùa...”, thöôøng ôû caùc tuoàng ñôøi Nguyeãn thì caùc caâu chuùc naøy phaûi coù daïng nhö “Chuùc Nam trieàu (hay Nguyeãn trieàu) thoï khaûo nhö xuaân...” maø khoâng AÛnh 1: Trang 7a baûn Sôn duøng chöõ “Nguyeãn Vöông”. Ñaây laø nhöõng phaùt hieän Haäu in ôû Phaät Traán naêm baát ngôø giuùp xaùc ñònh khaù chaéc chaén raèng vôû naøy 1894, caùc chöõ “chuûng”, “toâng” ñeàu khoâng kî huùy. ñaõ ñònh hình hoaøn myõ vaø oån ñònh töø thôøi caùc chuùa
45 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 3 (74). 2009 Nguyeãn, neân nhöõng ngöôøi bieân taäp veà sau ñaõ traùnh khoâng söûa gì. Nhöõng chöùng tích naøy thaäm chí coøn baùc boû luoân khaû naêng vua quan trieàu Nguyeãn coù tham gia söûa vôû naøy (ví duï coù thuyeát noùi Leâ Vaên Duyeät coù söûa chöõa, muoán ñeå laïi hình aûnh mình qua nhaân vaät Leâ Töû Trình, cuõng laø hoaïn quan nhö mình…), vì thöïc teá noäi dung baûn “tröôùc Gia Long” naøy cuõng khoâng khaùc gì maáy caùc baûn quoác ngöõ phoå thoâng ngaøy nay. Baûn naøy cuõng coù töø coå “ca tay” maø chuùng toâi seõ ñeà caäp ôû phaàn döôùi. Trong baûn Sôn Haäu dieãn ca, Khaûi Ñònh luïc nieân (1921), Lieãu Vaên Ñöôøng taøng baûn (Soá R.1854 ôû Thö vieän Quoác gia), chuùng toâi cuõng tìm thaáy moät töø coå laø chöõ “caùo” ôû trang 8a, lôøi Leâ Töû Trình khi tieãn Phaøn Ñònh Coâng ra Sôn Haäu: “Caùo ñaàu baùi bieät, quyù höõu hieàn huynh…”. Chöõ caùo naøy laø moät chöõ coå ñaõ ñöôïc GS Nguyeãn Taøi Caån phaùt hieän vaø khaûo cöùu khaù kyõ ôû caâu 96 trong Truyeän Kieàu baûn Duy Minh Thò 1872: “Cuùi ñaàu vaø caùo tröôùc moà böôùc ra…”. GS Caån cho bieát ñaây laø phöông ngöõ Ngheä Tónh, nhöng chuùng toâi cho raèng noù laø chöõ coå thôøi Leâ, maø vuøng Ngheä Tónh nay coøn giöõ ñöôïc. Ngoaøi ra coù theå ñöa ra vaøi suy luaän giaùn tieáp veà nguoàn goác thôøi Trònh- Nguyeãn cuûa vôû naøy nhö sau: - Vôû naøy ñöôïc xeáp vaøo haïng “Tuoàng Thaày”, laø vôû kinh ñieån cuûa ngheà tuoàng, laø vôû duøng “daïy ngheà” cho caùc dieãn vieân tuoàng, chaéc phaûi coù lyù do gì chöù? Chöõ “Thaày” theo chuùng toâi nghó chính laø troû Ñaøo Duy Töø, cuõng nhö teân goïi Luõy Thaày töùc Luõy Nhaät Leä ôû Quaûng Bình laø coâng trình tieâu bieåu trong saùch löôïc cuûa Ñaøo Duy Töø ñeå ñoái ñaàu vôùi hoï Trònh ôû Ñaøng Ngoaøi. Neân khaû naêng noù ñöôïc khôûi thaûo töø thôøi Ñaøo Duy Töø vaø hoaøn chænh ñaàu theá kyû 18, giöõa thôøi Trònh-Nguyeãn, laø raát lôùn. - Thieát nghó caùc vôû tuoàng raát hoaøn chænh nhö An Trieàu kieám vaø Loâi Phong thaùp, maø chuùng toâi seõ ñeà caäp ôû döôùi, ñaõ coù khaû naêng saùng taùc vaøo thôøi Trònh-Nguyeãn-Taây Sôn, thì vôû tuoàng “giaùo khoa” ñeå daïy, ñeå hoïc ngheà tuoàng laø Sôn Haäu taát phaûi hoaøn chænh töø tröôùc nöõa! III. Veà nieân ñaïi vôû tuoàng coå An Trieàu kieám 安朝劍 Vôû tuoàng chöõ Noâm coå An Trieàu kieám (ATK) coù 3 hoài, keát caáu, kòch tính, vaø trình ñoä vaên hoïc khoâng thua keùm gì vôû tuoàng maãu möïc Sôn Haäu. Chuùng toâi coù vaên baûn tuoàng naøy trong boä Tuoàng chöõ Noâm coå hieän löu giöõ taïi Thö vieän Vöông quoác Anh, chuùng toâi ñaõ phieân chuù vaø hy voïng coù dòp seõ giôùi thieäu vôùi ñoâng ñaûo baïn ñoïc baûn dòch vaø nguyeân baûn coù caû chöõ Noâm cheá baûn vi tính ñeå ñoái chieáu. Nhaø nghieân cöùu tuoàng Mòch Quang, trong hoäi thaûo veà tuoàng cung ñình toå chöùc ôû Hueá, heø naêm 2001 coù ñöa ra nhaän ñònh veà nieân ñaïi vôû tuoàng coå An Trieàu kieám naøy ra ñôøi vaøo thôøi Taây Sôn, chuùng toâi xin trích nguyeân vaên moät ñoaïn trong taøi lieäu tham luaän cuûa Mòch Quang: “Thôøi kyø ñaàu, nhaø Taây Sôn vaãn giöõ chuû tröông phuø Leâ, cho neân doøng tuoàng cung ñình vua baêng nònh tieám vaãn tieáp tuïc phaùt trieån, maø coù leõ vôû “An Traøo kieám” vôùi caëp nhaân vaät trung taâm laø cha con noâng daân Tieát Thanh, Tieát Taüng ñaõ ra ñôøi thôøi aáy ôû Bình Ñònh. Khoâng bieát tuoàng Hueá theá naøo, chöù
46 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 3 (74). 2009 giöõa tuoàng Quaûng Nam vaø Bình Ñònh thì caùc ngheä nhaân Bình Ñònh hôn haún Quaûng Nam veà vôû tuoàng naøy...” Vaên baûn tuoàng chuùng toâi coù voán chæ laø moät baûn chænh lyù cuûa ban Hieäu thö trieàu Nguyeãn, khoaûng cuoái theá kyû 19, sau thôøi Töï Ñöùc, neân veát tích caùc chöõ Noâm coå thôøi Trònh-Nguyeãn-Taây Sôn haàu nhö khoâng coøn, nhöng chòu khoù tìm thì khoâng phaûi laø khoâng coù. Treân cô sôû phaân tích caùc cöù lieäu veà caùc chöõ Noâm coå naøy trong vôû ATK, chuùng toâi cho yù kieán cuûa Mòch Quang laø xaùc ñaùng, thaäm chí coù theå nieân ñaïi vôû tuoàng coøn sôùm hôn ñôøi Taây Sôn moät ít, vaøo khoaûng caùc ñôøi chuùa Nguyeãn cuoái, giöõa theá kyû 18. Ñieàu ñoù döïa vaøo moät soá chöõ coå chuùng toâi daãn laàn löôït sau ñaây. 1. Chöõ “khoûe 跬” nghóa coå laø vöõng chaéc, coù trong caâu haùt cuoái hoài 2 cuûa vôû tuoàng 3 hoài naøy nhö sau: “Ngoaøi chöa an vaïc chín Trong ñaõ khoûe gieàng ba Thöù naøy chöa khoâi phuïc sôn haø Thöù sau môùi trung höng taùi taïo” Trong La Sôn Yeân Hoà Hoaøng Xuaân Haõn,(8) oâng Hoaøng Xuaân Haõn coù chuù raát roõ ñaây laø chöõ coå chæ coù trong caùc vaên baûn ñôøi Leâ, oâng coù ñöa ra toaøn baøi phuù Noâm “Ñaïi Ñoàng phong caûnh” cuûa Nguyeãn Haøng (ñaäu Höông coáng ñôøi Leâ Töông Döïc 1509-1515, khi hoï Maïc cöôùp ngoâi lui veà ôû aån, maát khoaûng ñaàu ñôøi Leâ Trung höng), coù caâu: “Ñuøn ñuøn non Yeân Ngöïa, Maáy tröôïng khoûe theá kim thang. Cuoàn cuoän thaùc Con Voi, Chín khuùc beàn hình quan toûa...” Hoaøng Xuaân Haõn chuù sau baøi naøy “Khoûe nghóa laø vöõng, tieáng coå ñôøi Leâ”. Trong Töï ñieån töø coå cuûa Vöông Loäc(9) coù giaûi nghóa chöõ naøy gioáng Hoaøng Xuaân Haõn vaø daãn ra 4 caâu ví duï thì coù ñeán 2 caâu ôû trong Quoác AÂm thi taäp cuûa Nguyeãn Traõi töùc laø ñaàu ñôøi Leâ. 2. Chöõ “ca 歌” laø ôû, taïi, coù trong maáy caâu ñaàu hoài 2 cuûa vôû tuoàng ATK: “Thaáy hoïc troø caàm buùt ca tay Hoïc troø aáy chaúng laø chöõ só Luaän cho minh lyù Nhaát döôùi thaäp treân...” “Caàm buùt ca tay” töùc laø caàm buùt ôû tay. Trong Töï ñieån töø coå cuûa Vöông Loäc, chuùng toâi tìm thaáy chöõ ca nghóa laø “ôû, taïi” cuøng haøng loaït caâu daãn chöùng maø ñeàu ôû trong caùc taùc phaåm ñôøi Leâ nhö Thieân Nam ngöõ luïc, Chæ nam ngoïc aâm giaûi nghóa v.v... Coù leõ theá kyû 19 (trieàu Nguyeãn) chöõ naøy ñaõ khoâng coøn ñöôïc söû duïng neân khoâng tìm thaáy noù trong cuoán Ñaïi Nam quoác aâm töï vò cuûa Huình Tònh Cuûa (1895), cuõng nhö cuoán töø ñieån Dictionarium Annamitico Latinum cuûa L. Taberd (1838).
47 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 3 (74). 2009 3. Chöõ “thon von”, nghóa laø suy vi, choâng cheânh nguy hieåm, maø ngaøy nay ñaõ bieán aâm laø “chon von”, nhöng baûn tuoàng ATK vaãn vieát saùt ngöõ aâm coå laø “thoân vieân” [村員] vôùi daáu nhaùy caù beân chöõ thoân vaø vieân. “Quaû Vaïn thò giöõa trôøi ñoà soá (ñoà soä) Thò Toáng traøo theá nöôùc thon von (chon von).” Coù theå tìm thaáy hai chöõ naøy trong Töï ñieån töø coå, trong ñoù daãn hai caâu thí duï thì laïi laø hai taùc phaåm ñôøi Leâ, Baïch Vaân quoác ngöõ thi vaø Thieân Nam ngöõ luïc, khoâng coù taùc phaåm naøo ñôøi Nguyeãn. 4. Chöõ “raáp caät” hay “saáp caät” [拉宿] nghóa laø quay löng, nghóa boùng laø “boû ñi”, coù trong caâu tuoàng: “Chaøng ñaø raáp caät Ta môùi trôû löng...” 5. Chöõ “baéc maët 北 ”nghóa laø ngaång (ngoaûnh) maët veà, nghóa boùng laø “ra ñi veà phía”, coù trong caâu: “Taïm baøn thaïch nghæ löng Ñôïi toû aùc vaøng baéc maët” Muïc naøy khoâng thaáy coù trong Töï ñieån töø coå, nhöng cuõng chöa chaéc laø chæ coù trong caùc vôû tuoàng thôøi caùc chuùa Nguyeãn, chuùng toâi taïm ñöa ra nhö moät nghi vaán. 6. Chöõ mi 眉 nghóa laø gaén boù vôùi, keát baïn vôùi: 柳椿眉倍伴松柏結英? e豄?迻椿 O??O??似琴渃吹 U廿?敲敲羕樂 “Lieãu thung mi baàu baïn Tuøng baùch keát anh em Gioù ñöa xoan laêng laúng töï caàm Nöôùc xoi ñaù xao xao döôøng nhaïc...” Chöõ “mi” Töï ñieån töø coå khoâng chuù nghóa “keát baïn” maø chuù nghóa laø “troùi, giam” nhöng xeùt thaáy töø “keát baïn” voán goác chöõ Haùn maø keát coù nghóa laø buoäc, thì cuõng gaàn vôùi troùi, nhö vaäy mi baàu baïn vôùi keát anh em thì cuõng nhö nhau. Trong Haùn Vieät töï ñieån Thieàu Chöûu(10) cuõng coù moät chöõ Haùn “mi” chuù nhö sau: [縻]: Mi, raøng buoäc. Nhö ky mi [羈縻]: laáy aân yù maø raøng buoäc loøng ngöôøi. Chuù yù baûn tuoàng laïi vieát vôùi chöõ mi [眉], coù leõ taùc giaû coi ñaây laø tieáng Noâm roài, chính do kieåu vieát naøy neân ban ñaàu chuùng toâi cuõng chöa hieåu roõ, phaûi tra cöùu saùch vôû. 7. Chöõ “höôùng löôïng 向量” nghóa laø oàn aøo, noùng naûy, trong buïng khoâng yeân, coù trong caâu: “Thaáy noùi noåi höôùng löôïng Nghe taâu hoùa traän loâi ñình...”
48 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 3 (74). 2009 Ban ñaàu chuùng toâi cuõng khoâng daùm chaéc nghóa, vì ngay caû Töï ñieån töø coå cuûa Vöông Loäc cuõng khoâng thaáy coù chöõ naøy. Nhöng tình côø ñoïc thaáy trong moät vôû tuoàng khaùc cuõng coù hai chöõ naøy maø ñoaùn ra nghóa. 8. Chöõ “raày” hay “daày 移” laø tieáng ñeäm coå trong baûn Phaïm Coâng taân truyeän thaáy duøng raát nhieàu, baûn tuoàng ATK coù trong caâu: “Trôøi ñaõ xeá vöøng hoàng Ta khoân tìm raày daëm baéc...” Tuy yù nghóa coù veû gaàn nhö tieáng raày (raøy = nay, baây giôø ) trong ngoân ngöõ hieän ñaïi, nhöng duøng trong nhöõng keát caáu nhö treân thaáy coå veà maët cuù phaùp. Thöû so vôùi vaøi ví duï trong Phaïm Coâng taân truyeän nhö “Khen chaøng coù tieát nghóa raày laém thay” thaáy roõ ñaây laø tieáng ñeäm coå chöù khoâng gioáng tieáng “raøy” hieän ñaïi vaãn hay duøng ôû mieàn Nam. Caàn noùi roõ theâm laø coù moät soá taùc giaû ñaõ nhaän ñònh truyeän Noâm Phaïm Coâng-Cuùc Hoa coù theå ra ñôøi khaù sôùm, khoaûng theá kyû 18, vì khi so saùnh ngoân ngöõ vaø ngheä thuaät thaáy non keùm so vôùi caùc truyeän ra ñôøi sau nhö Hoa Tieân, Truyeän Kieàu, Luïc Vaân Tieân... raát nhieàu. 9. Coù nhieàu chöõ nghóa coå, maø chuùng toâi vaãn chöa chaéc veà aâm ñoïc vaø yù nghóa, nhö hai chöõ maø ghi baèng chöõ Haùn “laêng cöôøng 陵強” “Töø Lieâu Ñoâng khôûi nguïy Ra tröø ñaûng laêng cöôøng (?)...”(11) 10. Ñaëc bieät coù moät chöõ laï raát ñaùng quan taâm, ñoù laø chöõ [灵+庄] (keát caáu goàm chöõ linh laø thieâng beân chöõ trang chæ aâm, chuùng toâi ñeà nghò phieân vôùi phuï aâm CH-, töùc laø chang vì TR- laø bieán aâm cuûa TL- hay BL- môùi coù trong tieáng Vieät veà sau thôøi Leâ chöù khoâng phaûi aâm coå), coù trong caâu: “Vaän ñoåi dôøi khaù traùch vôùi chang Thôøi traùo chaùc khoân hieàm taïo hoùa...” Chuùng toâi ngôø noù coù lieân quan tôùi chöõ “giaøng” nghóa laø trôøi, laø linh thieâng, maø moät soá daân toäc thieåu soá ngaøy nay coøn duøng… 11. Ngoaøi ra vôû ATK coøn vaøi chöõ coå khaùc nhö phen 番 (bì vôùi), min (ta), nong naû 挪 (gaéng söùc), chaùc thöûa 啅使 (mua laáy), naáy 扔 (trao cho), teách 踖 (taùch), ghe 稽 (nhieàu) v.v.. nhöng caùc vôû tuoàng thôøi Nguyeãn ví duï Kim Thaïch kyø duyeân thænh thoaûng vaãn coøn duøng neân chuùng toâi khoâng coi ñoù laø caùc baèng chöùng thôøi Leâ maït. 12. Vôû tuoàng naøy coù caû nhöõng tieáng ñòa phöông nhö “ñeùo hoûa” (xem aûnh 2) ñöôïc coi laø phöông ngöõ Nam Boä, nhöng thieát nghó ngöôøi Nam Boä voán ôû Baéc vaø Trung di cö vaøo Nam khoaûng theá kyû 18, khoaûng cuoái ñôøi Leâ maït, ñaõ giöõ ñöôïc nhöõng tieáng coå vaøo thôøi naøy (ngöôøi ñi xa laïi coù xu höôùng giöõ tieáng coå nôi mình ra ñi?) AÛnh 2: Hai caâu coù “Moà cha ñöùa giao canh chöõ “ñeùo hoûa” trong An Trieàu kieám löu Ñeùo hoûa gaø gaùy quaùng (hoaûng?)” taïi Thö vieän Vöông quoác Anh.
49 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 3 (74). 2009 Coù moät ñieåm ñaùng ñeå yù nöõa laø trong vôû tuoàng naøy coù moät nhaân vaät noåi baät laø Traïng nguyeân Phuïng Kính Vaên, truï coät cuûa phe “chính”, maø ta bieát raèng trieàu Nguyeãn khoâng laáy Traïng nguyeân khi thi cöû (do leä “töù baát laäp”)!(12) Ñieàu naøy cuõng goùp phaàn cuûng coá giaû thuyeát (taát nhieân khoâng phaûi laø ñieàu ñöông nhieân, vì ñaây laø chuyeän beân Taøu) laø noù ñöôïc vieát tröôùc trieàu Nguyeãn. Ngoaøi danh hieäu Traïng nguyeân, coù moät chöùc quan trong vôû ATK coù theå giuùp ta khaúng ñònh khaù chính xaùc vôû naøy vieát vaøo thôøi Taây Sôn. Ñoaïn cuoái tuoàng khi ñònh coâng phong thöôûng coù phong nhaân vaät Thuûy Ñònh Minh nhö sau: “Saéc phong vi Ñaïi Ñoâ ñoác töôùng quaân, quaûn thuûy luïc chö doanh, kieâm tri noäi ngoaïi 敕封為大都篤將軍, 管水陸諸营, 兼知內外...”. TS Nguyeãn Coâng Vieät trong baøi “Vaøi neùt veà toå chöùc chính quyeàn, quaân ñoäi vaø teân chöùc quan thôøi Taây Sôn” (Taïp chí Haùn Noâm soá 4, naêm 2003) coù vieát: “Chöùc Ñaïi Ñoâ ñoác vaø Ñoâ ñoác gaàn nhö laø chöùc voõ quan ñieån hình thôøi Taây Sôn maø ít thaáy ôû caùc trieàu ñaïi khaùc”, ngoaøi ra coøn cho bieát Quang Trung ñaõ phong con trai laø Nguyeãn Quang Thuøy laøm “Tieát cheá thuûy boä chö doanh kieâm Toång binh daân thöù vuï” ñeå coi giöõ Baéc Haø, thaáy cuõng coù maáy chöõ na naù nhö chöùc danh cuûa nhaân vaät Thuûy Ñònh Minh ôû treân. Cuoái cuøng neáu xeùt rieâng veà ngoân ngöõ tuoàng chuùng toâi thaáy vôû tuoàng An Trieàu kieám naøy duøng caâu chöõ Haùn khaù ít, caùc caâu haùt Noâm raát hay vaø nhuaàn nhuyeãn, ñuùng phong caùch nhö vôû Sôn Haäu laø moät vôû maø nhieàu nhaø nghieân cöùu veà tuoàng cho raèng ra ñôøi giöõa thôøi caùc chuùa Nguyeãn töùc laø ñôøi Leâ Trung höng. Neáu ñeå yù thì thaáy caùc vôû tuoàng ra ñôøi muoän hôn, giöõa vaø cuoái trieàu Nguyeãn, nhö Kim Thaïch kyø duyeân chaúng haïn, thöôøng duøng caùc caâu haùt chöõ Haùn khaù nhieàu, phong caùch raát khaùc. IV. Veà nieân ñaïi vôû tuoàng coå Loâi Phong thaùp 雷峰塔 Vaên baûn Noâm vôû tuoàng Loâi Phong thaùp chuùng toâi coù ñöôïc do GS Nguyeãn Vaên Saâm coù nhaõ yù cung caáp, theo GS Saâm thì noù ñöôïc goùp laïi töø 2 baûn khoâng ñaày ñuû, coù xuaát xöù töø vuøng ñaát toå ngheà tuoàng laø Bình Ñònh. Ñaây laø moät vôû tuoàng khaù lôùn, hoài cuoái hieän söu taàm ñöôïc laø hoài 11, vaø coù theå coøn coù moät hoài keát laø hoài 12 nöõa. Coâng trình bieân khaûo, phieân chuù veà vôû naøy GS Saâm chöa ñöa in neân chuùng toâi chöa tieän ñeà caäp nhieàu veà noù, ôû ñaây chæ xin pheùp daãn moät soá chöõ coå vaø chöõ huùy trong vôû naøy ñeå phuïc vuï chuû ñeà cuûa baøi vieát: 1. Taïi trang ñaùnh soá 16, hoài 2, chuùng toâi phaùt hieän coù moät chöõ vieát kî huùy (xem aûnh 3): “Gôûi cho gaõ nguoàn côn noùi thöû” Chöõ “nguoàn” ñaùng lyù vieát boä thuûy [源], nhöng do kî huùy chuùa Nguyeãn Phuùc Nguyeân (chuùa Saõi, AÛnh 3: Chöõ “nguoàn” ñöôïc vieát 1563-1635) neân ñaõ vieát vôùi boä moäc [榞]. kî huùy trong vôû Loâi Phong thaùp
50 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 3 (74). 2009 Nhaân trao ñoåi vôùi GS Nguyeãn Taøi Caån veà dò baûn trong Truyeän Kieàu, caâu 157 “Nöôùc non caùch maáy buoàng ñaøo” hay “Nöôùc non caùch maáy nguoàn ñaøo”, chuùng toâi ñöôïc GS Caån cho bieát moät thoâng tin quan troïng laø chöõ “nguoàn” töùc “nguyeân” [源] laø chöõ kî huùy töø ñaàu ñôøi Gia Long, nhöng ñaõ ñöôïc Minh Maïng ban leänh thoâi kî huùy töø 1825. Nhö vaäy raát coù theå baûn goác cuûa tuoàng Loâi Phong thaùp ñaõ coù töø ñaàu ñôøi Minh Maïng (1820-1840) hay thaäm chí ñôøi Gia Long (1802-1820). Ñaây quaû laø moät phaùt hieän baát ngôø vì vôùi ñoä daøi tôùi 11-12 hoài, ban ñaàu chuùng toâi nghó ñaây phaûi laø moät vôû tuoàng coù töø giöõa hay cuoái trieàu Nguyeãn. Thöïc ra vaên baûn söu taàm ñöôïc chaéc chæ laø moät baûn sao laïi, vì coù vieát huùy chöõ “Thì 時” (huùy vua Töï Ñöùc) thaønh chöõ “thìn 辰”, nhö vaäy noù ñöôïc sao cheùp thôøi Töï Ñöùc (1848-1883) hay sau nöõa. 2. Taïi trang ñaùnh soá 15, hoài 3, chuùng toâi ñeå yù tôùi caâu: “Nhung Baéc Ninh, kyø Bình Thuaän, saâm Quaûng Ngaõi, queá Thanh Hoa ... 茸北寧琦平順參廣義桂清花...” Thanh Hoa t öù c laø Thanh Hoù a , do kî huù y meï vua Thieä u Trò laø Hoà Thò Hoa (1791-1807) maø ñoåi ñi. Baø naøy laø vôï vua Minh Maïng, sinh vua Thieäu Trò naêm 1807, ngay khi sinh xong thì maát, vua Gia Long thöông xoùt neân khoaûng naêm 1816 ñaõ ban leänh kî huùy chöõ “Hoa 花/華”. Coù theå daãn theâm moät ví duï ôû Hueá laø chôï “Ñoâng Hoa” (thôøi tröôùc, chôï ôû ngay tröôùc cöûa Ñoâng Hoa töùc Chính Ñoâng Moân, naêm 1906 bò hoûa hoaïn neân dôøi ra choã hieän nay ôû khoaûng giöõa caàu Tröôøng Tieàn vaø caàu Gia Hoäi) ñaõ ñöôïc ñoåi thaønh “chôï Ñoâng Ba”. Vôû An Trieàu kieám thaáy cuõng coù kî huùy chöõ “hoa”, neân “hoa bieåu” (ï華表ˆlaø bia moä) vieát thaønh “ba bieåu 葩表”. Quay laïi vôùi chuû ñeà baøi vieát, vieäc coù ñòa danh Thanh Hoa vôùi chöõ “hoa” vieát khoâng kî huùy khieán chuùng ta coù theå maïnh daïn ñaåy nieân ñaïi baûn goác vôû tuoàng Loâi Phong thaùp leân tôùi thôøi Gia Long, cuï theå laø tröôùc naêm 1816. 3. Ñi saâu hôn nöõa chuùng toâi thaáy vôû tuoàng naøy cuõng coù chöõ coå “ca tay” nhö vôû ATK ñaõ ñeà caäp ôû treân: Trang ñaùnh soá 20, hoài 11: “Böng kim baùt ca tay, Chæ Taây Hoà kíp tôùi…” Xin nhaéc laïi nhaän xeùt cuûa chuùng toâi: ñaây laø chöõ khaù coå, coù theå laø tröôùc theá kyû 19. 4. Taïi trang 13, hoài 2, coù caâu noùi cuûa nhaân vaät Lyù Coâng Phuû “Phænh Hôùn Vaên cho ñôn, deã haàu sang tieàn ñieám laøm chi… , khi nhaân vaät naøy noùi gaït nhaân vaät Hôùn Vaên laø qua tieàn ñieám ñoåi baïc cho Hôùn Vaên, nhöng thöïc ra laïi tôùi gaëp quan huyeän toá caùo ñaây laø baïc gian, aên caép ôû kho cuûa huyeän… Ban ñaàu chuùng toâi khoâng hieåu yù caâu naøy, nhöng chôït nhôù trong vôû An Trieàu kieám cuõng coù hai chöõ töông töï trong caâu: “Cho thaàn haï chaùc thöûa chau ñôn Veà thaûo xaù mieãn qua ngaøy baïc…”
51 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 3 (74). 2009 ÔÛ theá ñoái vôùi “baïc” thì “ñôn” phaûi hieåu laø ñôn sô, sô saøi… vaäy chau ñôn 咮担 coù theå hieåu laø “sô saøi, quaáy quaù cho xong”, ñaët vaøo vaên caûnh ôû caû hai vôû tuoàng ñeàu hôïp. Coù leõ vì “chaâu ñôn” cuõng coù nghóa neân ngöôøi vieát ATK ñaõ caån thaän theâm boä khaåu beân chöõ chaâu, ñeå nhaéc laø phaûi ñoïc khaùc ñi, coù theå laø “cho ñôn”, “chau ñôn” hay “chua ñôn”... Do ñoù chuùng toâi maïo muoäi ñoaùn ñaây laø chöõ coå, vôùi yù nghóa nhö treân. Hai chöõ naøy cöïc hieám, ngoaøi hai tröôøng hôïp ôû hai vôû tuoàng treân chuùng toâi chöa heà gaëp ôû ñaâu, neân coù leõ chuùng laø chöõ coå chæ duøng ôû thôøi Leâ! 5. Cuoái cuøng xeùt veà noäi dung chuùng toâi ñeå yù thaáy trong vôû tuoàng naøy trang 1, hoài 7, coù caâu: “Coå tam thoâng Thoå taëc taän bình, Quaân nhaát leänh Xieâm binh tònh dieät…” Veà chöõ “Thoå taëc”, GS Nguyeãn Vaên Saâm chuù: “Thoå taëc taän bình 土賊盡平: tröø tan nhöõng giaëc coû ñòa phöông, ñaây noùi laø ngöôøi Luïc Chaân Laïp soáng ôû vuøng Haäu Giang ngaøy nay”, ñoái chieáu vôùi lòch söû chuùng toâi cho raèng vôû tuoàng ñang noùi veà giai ñoaïn luùc caùc chuùa Nguyeãn môùi vöôn tôùi vuøng chaâu thoå soâng Cöûu Long (naêm 1693 sai Nguyeãn Höõu Kính (Caûnh) vaøo bình ñònh, laäp traán lî Gia Ñònh vaøo naêm 1698), veà sau naøy thôøi caùc vua Gia Long, Minh Maïng cuõng coù tranh chaáp vôùi Xieâm, nhöng laø tranh chaáp quyeàn baûo hoä Laøo vaø Chaân Laïp (Campuchia) chöù vuøng chaâu thoå Cöûu Long thì ñaõ xaùc laäp chuû quyeàn vöõng chaéc.(13) Hôn nöõa chæ caùch maáy caâu ôû döôùi laïi coù caâu: “Böõa dieáp Löông vöông dôøi traùt, Naõ giao ñaïo phaïm nhaát ñinh” Nhaân vaät coù ngoâi vò cao nhaát trong vôû tuoàng, coù quyeàn ñöa traùt, phaùt söù… laïi chæ coù töôùc vöông maø thoâi. Ñoái chieáu vôùi lòch söû thì maõi ñeán ñôøi chuùa Nguyeãn Phuùc Khoaùt môùi chính thöùc xöng vöông (vaøo naêm 1744, khi ñoù coù sai söù sang xin nhaø Thanh phong vöông nhöng khoâng ñöôïc vì nhaø Thanh chæ thöøa nhaän vua Leâ), chuù yù theâm laø taùc giaû duøng chöõ “traùt 札” chöù khoâng phaûi “chieáu 詔”, ñuùng vôùi ñòa vò cuûa chuùa Nguyeãn ban ñaàu chæ laø quan traán thuû coõi xa cuûa nhaø Leâ. Toùm laïi khi xeùt veà noäi dung cuõng coù vaøi chöùng cöù laø vôû tuoàng naøy coù veû ñaõ ñöôïc vieát töø thôøi caùc chuùa Nguyeãn (nhöng coù leõ môùi ôû daïng khôûi thaûo)! V. Baøn rieâng veà taùc phaåm Saõi Vaõi Caùc saùch ngheà tuoàng xöa voán khoâng coù ñeà caäp gì veà Saõi Vaõi, ngay caû taùc giaû Nguyeãn Cö Trinh (1716-1767) laø moät nhaân vaät vaên hoïc lôùn cuûa Nam Haø, nhöng söû saùch cuõng khoâng heà noùi gì ñeán chuyeän coù soaïn tuoàng. Chuùng toâi khoâng hieåu töø bao giôø moät soá nhaø nghieân cöùu veà tuoàng ñaõ baét ñaàu daãn giaûi veà Saõi Vaõi nhö moät hình thöùc sô khai cuûa tuoàng, phaûi chaêng do choã Nguyeãn Cö Trinh ñaõ vaän duïng theå vaên ñoái ñaùp bieàn ngaãu khi vieát Saõi Vaõi? Trong Saõi Vaõi coù nhaéc tôùi vieäc ñaùnh “moïi Ñaù Vaùch , ñoái chieáu lòch söû thì ñoù laø naêm 1750, khi Nguyeãn Cö Trinh ñöôïc boå laøm Tuaàn phuû Quaûng Ngaõi ñeå deïp cuoäc noåi daäy cuûa ngöôøi Ñaù Vaùch.
52 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 3 (74). 2009 Ñoïc Saõi Vaõi thì thaáy chæ coù hai nhaân vaät, ñoái ñaùp cuõng ñôn giaûn, haàu nhö khoâng coù caùc dieãn bieán, söï kieän, kòch tính laø nhöõng yeáu toá caàn coù trong tuoàng.(14) Neáu cho raèng sau naêm 1750 tuoàng vaãn coøn ôû hình thöùc sô khai nhö vaäy, thì vieäc nhaän ñònh tuoàng ñaõ phaùt trieån töø thôøi chuùa Nguyeãn laø khoâng coù cô sôû, vì sau 1750 thì neàn chính trò cuûa Ñaøng Trong ñaõ raát suy vi, Taây Sôn noåi leân töø 1771, quaân Trònh thì ñaùnh vaøo chieám Phuù Xuaân naêm 1775, töø ñoù chieán tranh lieân mieân cho ñeán khi Gia Long leân ngoâi 1802, khoâng coù khoaûng laëng naøo khaû dó ñeå phaùt trieån ngheä thuaät tuoàng caû. Do ñoù chuùng toâi nghó phaûi phaân tích kyõ Saõi Vaõi ñeå baùc boû söï gaùn gheùp khieân cöôõng cho Saõi Vaõi laø moät ñieåm moác ñaùnh daáu söï phaùt trieån cuûa ngheä thuaät tuoàng ôû Ñaøng Trong! Thaät may maén laø chuùng ta vaãn baûo toàn ñöôïc moät vôû tuoàng coøn ôû hình thöùc raát ñôn giaûn laø tuoàng Tieân Böûu - Laõo Tröôïng, ñeå maø so saùnh vôùi Saõi Vaõi. Vôû naøy cuõng chæ coù hai nhaân vaät ñoái ñaùp qua laïi (saùch baùo coøn noùi coù vaøi ngheä nhaân coù theå ñoùng cuøng moät luùc caû hai nhaân vaät naøy, töùc laø chæ caàn 1 dieãn vieân!). Tuy chæ coù hai nhaân vaät nhöng vôû tuoàng vaãn coù lôùp lang hoaøn chænh, coù dieãn bieán, coù kòch tính, coù cao traøo… Xin toùm taét noäi dung nhö sau: Coù moät laõo tröôïng tình côø gaëp coâ laùi ñoø treû laø Tieân Böûu, cöù theo taùn tænh maõi, Tieân Böûu böïc mình xuùi laõo tröôïng taém daàu soâi ñeå cheát ñi ñaàu thai laïi thì seõ laáy ñöôïc mình, khoâng ngôø laõo tröôïng laïi duõng caûm nhaän söï thaùch thöùc, chaáp nhaän caùi cheát. Kòch tính leân ñeán cao traøo khi laõo tröôïng nhaûy vaøo noài daàu soâi, laïi soáng laïi, hoùa thaønh moät chaøng trai treû khoâi ngoâ tuaán tuù, luùc naøy ñeán löôït Tieân Böûu toø toø theo chaøng trai maø chaøng laïi khoâng chòu nhìn… vaø vôû tuoàng keát thuùc ngang ñoù. So saùnh veà tính kòch thì Saõi Vaõi coøn thua xa vôû Tieân Böûu - Laõo Tröôïng, cuõng khoâng thaáy caùc thay ñoåi laøn ñieäu haùt tuoàng khaù ñaày ñuû nhö trong Tieân Böûu - Laõo Tröôïng (baûn cuûa Leâ Ngoïc Caàu bieân khaûo, Nhaø xuaát baûn Vaên hoùa, 1980), neáu gaùn gheùp Saõi Vaõi nhö moät moác phaùt trieån cuûa tuoàng thì coù leõ phaûi ñaët tröôùc Tieân Böûu - Laõo Tröôïng ñeán 40-50 naêm, coøn caùc vôû hoaøn chænh nhö Sôn Haäu, An Trieàu kieám thì coù leõ phaûi ñeán 60-70 naêm sau Saõi Vaõi môùi coù. Nhöng neáu vaäy thì khoaûng 1800 môùi xuaát hieän moät vôû tuoàng coøn khaù thoâ sô nhö Tieân Böûu - Laõo Tröôïng? Trong khi Sôn Haäu ñaõ coù chöùng cöù vöõng chaéc laø coù tröôùc thôøi Gia Long, cuõng khoù maø tin raèng chæ hôn chuïc naêm sau thôøi ñieåm 1800 ñoù ñaõ coù vôû Loâi Phong thaùp ñoà soä 11 hoài, nhö baèng chöùng veà chöõ huùy - chöõ coå maø chuùng toâi ñaõ neâu ra ôû treân! Maø ñaâu coù söû saùch naøo ghi nhaän veà söï phaùt trieån ñoät khôûi cuûa tuoàng ñaàu ñôøi Gia Long? Caùi keát luaän ruùt ra laø Nguyeãn Cö Trinh ñaõ vaän duïng theå vaên bieàn ngaãu vaø keát caáu ñoái ñaùp cuûa tuoàng, khi ñoù ñaõ raát hoaøn chænh, ñeå saùng taùc neân moät taùc phaåm vaên hoïc xuaát saéc, chöù khoâng phaûi ngöôïc laïi laø theå loaïi tuoàng ñaõ khôi maøo töø taùc phaåm Saõi Vaõi cuûa Nguyeãn Cö Trinh! Neáu boû qua tính kòch, chæ so saùnh veà ngoân ngöõ, hình töôïng, ngheä thuaät vaên hoïc thì Saõi Vaõi laïi vöôït xa vôû Tieân Böûu - Laõo Tröôïng raát nhieàu, ví duï thöû so saùnh caùc caâu taùn tænh cuûa Laõo Tröôïng, coù hôi höôùng ca dao vaø khaù tuïc, vôùi caùc caâu taùn tænh vaên veû - hoïc thöùc cuûa nhaân vaät Saõi thì roõ:
53 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 3 (74). 2009 Laõo Tröôïng thì: “Möôøi laêm möôøi saùu ñöông xuaân Thaáy baäu coøn nhoû bieåu ñöøng cuõng ve…” ........ “Giaø thì giaø maët giaø maøy Tay chön giaø heát c… raøy coøn non…” ........ “Tu ñaâu cho baèng tu ñaây Tu chuøa moät coät ñaù xaây hai hoøn…” Coøn Saõi thì: “Khoan khoan! Chöa bieát! Vaõi ôû chuøa naøo Thanh taân maøy lieãu maù ñaøo, Ñeïp ñeõ maét sao da tuyeát. Loøng ngöôøi daàu chí thieát, Thôøi ñaïo cuõng ñaëng gaàn. Qua Taây phöông coøn caùch trôû hang thaàn, Sau phöông tröôïng laïi saün saøng baøn Phaät Ngoaøi che saùo nhaët, Trong phuû maøn thöa. Laïnh thôøi coù meàn baùt ti, Nöïc thôøi coù quaït luïc phuû. Chieáu du trôn nhö môõ, Thuoác laù öôùp hoa ngaâu. Röôïu hoàng cuùc ngaøo ngaøo, Traø tieân thôm phöùc phöùc. Saün ñoà saün ñaïc, Saün Vaõi saün thaày. Lieâu sau cuõng gaàn ñaây, Vaøo cuøng Saõi ñaëng tu hoaøi tu huûy…” (Theo baûn Noâm Saõi Vaõi trong Vaên hoïc Nam Haø) Toùm laïi, giaù trò ngheä thuaät cuûa taùc phaåm Saõi Vaõi thì khoâng phaûi baøn caõi, nhöng noù chæ coù vaøi neùt gioáng tuoàng chöù khoâng heà ñaïi bieåu cho tuoàng ôû vaøo khoaûng giöõa theá kyû 18. Vieäc gaùn gheùp noù nhö moät coät moác phaùt trieån cuûa ngheä thuaät tuoàng laø moät söï ngoä nhaän tai haïi, caàn kieân quyeát baùc boû neáu muoán phaùc hoïa ñuùng lòch söû phaùt trieån cuûa tuoàng. Caùc vôû tuoàng coù keát caáu hoaøn chænh nhö Sôn Haäu coù theå ñaõ ñònh hình töø ñaàu theá kyû 18, vaøo thôøi ñang höng thònh cuûa caùc chuùa Nguyeãn, tröôùc Saõi Vaõi khaù xa. PAD CHUÙ THÍCH (1) Bieân taäp laïi töø baøi gôûi Hoäi nghò Noâm hoïc, 11-12 thaùng 4 naêm 2008, Trung taâm Trieát hoïc, Vaên hoùa vaø Xaõ hoäi Vieät Nam, Ñaïi hoïc Temple, Hoa Kyø. Coù theå tham khaûo taïi ñòa chæ: http://www.temple.edu/vietnamese_center/nomstudies/Nom2008_papers.html (2) Baûn chuùng toâi coù laø baûn in laàn thöù 2, Nxb Löûa Thieâng, Saøi Goøn, 1974.
54 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 3 (74). 2009 (3) Vieän Vieät hoïc, California, http://www.viethoc.org. (4) Nhaø xuaát baûn Vaên hoùa, 1978 . (5) Phuû Quoác vuï khanh ñaëc traùch vaên hoùa, Saøi goøn, 1971. Baûn Noâm trong saùch naøy coù ghi nieân ñaïi Khaûi Ñònh nhò nieân, töùc naêm 1917. Theo Thô vaên Lyù-Traàn, taäp II, quyeån Thöôïng, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi , Haø Noäi, 1983. (6) Sôn Haäu dieãn ca nhaát baûn. Quang Töï Giaùp Ngoï taân xaâm, Phuïng Du lyù Minh Chöông (7) Thò chuù ñính, Quaûng Thaïnh Nam phaùt thuï, Phaät Traán Baûo Hoa Caùc taøng baûn. (8) Taäp 3, Nhaø xuaát baûn Giaùo duïc, 1998. (9) Nhaø xuaát baûn Ñaø Naüng, 2001. (10) Nhaø in Ñuoác Tueä, Haø Noäi, 1942. Cuõng coù theå ñaây laø hai chöõ laêng caêng maø Huình Tònh Cuûa coù ghi laïi maø giaûi thích laø voäi (11) vaõ, nghóa roäng cuûa noù laø loän xoän, gaây roái. (12) Leä Töù baát laäp: Thaân toäc khoâng phong töôùc Vöông, Trieàu ñình khoâng coù Teå töôùng, Thi cöû khoâng laáy Traïng nguyeân, Noäi cung khoâng laäp Hoaøng haäu. (13) Veà vieäc tranh chaáp vôùi Xieâm La (Tieâm la) vaøo khoaûng tröôùc sau naêm 1700, coù theå tham khaûo theâm caùc nguoàn taøi lieäu lòch söû nhö Vieät Nam söû löôïc cuûa Traàn Troïng Kim (Chöông VI “Coâng vieäc hoï Nguyeãn laøm ôû mieàn Nam”) vaø Ñaïi Nam thöïc luïc, taäp 1, Nxb Giaùo duïc, 2004, tr 132. (14) Thöïc ra cuõng coù moät ít kòch tính, nhö nhaân vaät Saõi khi ra troø thì aên noùi ra veû sö phaù giôùi, maø sau ñoù thì laïi coù gioïng ñieäu cuûa quaân töû nho gia, coøn muï Vaõi ban ñaàu coù veû khuûng khænh laøm cao thì gaàn cuoái tuoàng laïi bò Saõi nhaéc nhôû “xích vuù ra keûo chaïm”! TOÙM TAÉT Baøi vieát goùp phaàn tìm hieåu quaù trình hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa ngheä thuaät Tuoàng ôû Ñaøng Trong thôøi caùc chuùa Nguyeãn thoâng qua vieäc nghieân cöùu vaên baûn hoïc moät soá baûn Tuoàng chöõ Noâm coå nhö Sôn Haäu, An Trieàu kieám, Loâi Phong thaùp, Saõi Vaõi... Töø ñoù, taùc giaû ñöa ra nhaän xeùt, tuoàng laø theå loaïi ngheä thuaät ñaõ phaùt trieån khaù hoaøn chænh döôùi thôøi caùc chuùa Nguyeãn, nhöng töø tröôùc ñeán nay vaán ñeà naøy laïi chöa ñöôïc caùc nhaø nghieân cöùu thöøa nhaän. ABSTRACT TRADITIONAL OPERA ASSERTED IMPORTANT PART OF LITERATURE OF THE SOUTH IN NGUYEÃN LORDS’ TIMES (17th-18th CENTURY) This article, by means of textual study on some old folk opera texts written in old Noâm such as Sôn Haäu, An Trieàu Kieám, Loâi Phong Thaùp, Saõi Vaõi..., contributes to the research on the formation and development of the folk opera in the Inner Part under the Nguyeãn Lords’s reign. As a result, the author concludes that folk opera has relatively reached its complete form in the Nguyeãn Lords’ times, a fact that so far has not been affirmed by researchers.