intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE
 » 
 » 

Báo cáo nghiên cứu khoa học: "Đặc điểm cấu tạo biểu thức ngữ vi rào đón trong lời thoại nhân vật (qua khảo sát truyện ngắn và tiểu thuyết Việt Nam hiện đại)"

Chia sẻ: Nguyễn Phương Hà Linh Linh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:8

Thêm vào BST
Báo xấu
125
lượt xem 13
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tuyển tập các báo cáo nghiên cứu khoa học hay nhất của trường đại học vinh năm 2009 tác giả: 2. Nguyễn Thị Khánh Chi, Đặc điểm cấu tạo biểu thức ngữ vi rào đón trong lời thoại nhân vật (qua khảo sát truyện ngắn và tiểu thuyết Việt Nam hiện đại).

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo nghiên cứu khoa học: "Đặc điểm cấu tạo biểu thức ngữ vi rào đón trong lời thoại nhân vật (qua khảo sát truyện ngắn và tiểu thuyết Việt Nam hiện đại)"

  1. tr−êng §¹i häc Vinh T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVIIi, sè 4b-2009 §ÆC §IÓM CÊU T¹O BIÓU THøC NG÷ vi r o ®ãn trong lêi tho¹i nh©n vËt (Qua kh¶o s¸t truyÖn ng¾n vµ tiÓu thuyÕt ViÖt Nam hiÖn ®¹i) NguyÔn ThÞ Kh¸nh Chi (a) Tãm t¾t. Rµo ®ãn lµ mét lo¹i hµnh ®éng phô thuéc, kh«ng ®ßi hái sù håi ®¸p trùc tiÕp tõ phÝa ng−êi nghe. Bµi b¸o cña chóng t«i ®· chØ ra c¸c kiÓu cÊu t¹o biÓu thøc rµo ®ãn th−êng gÆp trong lêi tho¹i nh©n vËt. sÏ t×m hiÓu hµnh vi rµo ®ãn trong lêi 1. §Æt vÊn ®Ò tho¹i nh©n vËt ë ph−¬ng diÖn cÊu tróc Theo c¸c nhµ nghiªn cøu héi tho¹i, cña nã. Cô thÓ, chóng t«i tiÕn hµnh ho¹t ®éng giao tiÕp héi tho¹i míi lµ kh¶o s¸t mét sè ph−¬ng tiÖn cÊu t¹o ho¹t ®éng c¬ b¶n cña ng«n ng÷. TÊt c¶ biÓu thøc ng÷ vi rµo ®ãn trong lêi tho¹i c¸c diÔn ng«n, dï mét diÔn ng«n cã tÝnh nh©n vËt (qua kh¶o s¸t truyÖn ng¾n vµ ®¬n tho¹i, nghÜa lµ kh«ng cÇn ®Õn sù tiÓu thuyÕt ViÖt Nam hiÖn ®¹i). håi ®¸p trùc tiÕp cña ng−êi nhËn (ng−êi ®äc) ®Òu hµm Èn mét cuéc trao ®æi. Do 2. Kh¸i niÖm biÓu thøc ng÷ vi ®ã, nghiªn cøu hµnh ®éng ng«n ng÷ tÊt rµo ®ãn yÕu ph¶i ®Æt trong héi tho¹i, tøc ph¶i 2.1. Kh¸i niÖm biÓu thøc ng÷ vi g¾n liÒn víi ho¹t ®éng hµnh chøc cña Ph¸t ng«n ng÷ vi lµ ph¸t ng«n - s¶n nã. Bªn c¹nh ho¹t ®éng giao tiÕp héi phÈm cña mét hµnh vi ë lêi nµo ®ã - khi tho¹i hµng ngµy, ho¹t ®éng giao tiÕp héi hµnh vi nµy ®−îc thùc hiÖn mét c¸ch tho¹i gi÷a c¸c nh©n vËt v¨n häc ®ang lµ trùc tiÕp, ch©n thùc. Nãi c¸ch kh¸c, ®èi t−îng thu hót sù quan t©m cña ph¸t ng«n ng÷ vi lµ ph¸t ng«n g©y hiÖu nhiÒu ng−êi nghiªn cøu. ë ViÖt Nam, tõ lùc ë lêi nhÊt ®Þnh. Ph¸t ng«n ng÷ vi nh÷ng n¨m cuèi thËp niªn 80 còng ®· mang mét hiÖu lùc ë lêi nµo th× chóng cã mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu (kho¸ cã cÊu tróc h×nh thøc Êy, hay cßn gäi lµ luËn, luËn v¨n, luËn ¸n) theo h−íng cÊu tróc ®Æc tr−ng. Chóng ta gäi mét nµy ®−îc b¶o vÖ thµnh c«ng. Tuy nhiªn, kiÓu cÊu tróc ®Æc tr−ng øng víi mét so víi sè l−îng c¸c hµnh ®éng ng«n ng÷ ph¸t ng«n ng÷ vi lµ biÓu thøc ng÷ vi. sö dông trong thùc tÕ giao tiÕp th× T¸c gi¶ §ç H÷u Ch©u cho r»ng: “Ph¸t nh÷ng hµnh ®éng ng«n ng÷ ®−îc ng«n ng÷ vi cã mét kÕt cÊu lâi ®Æc tr−ng nghiªn cøu lµ qu¸ Ýt ái. cho hµnh vi ë lêi t¹o ra nã. KÕt cÊu lâi Hµnh vi rµo ®ãn ®· ®−îc c¸c nhµ ng«n ng÷ häc trªn thÕ giíi vµ trong ®ã ®−îc gäi lµ biÓu thøc ng÷ vi” [1, 91] n−íc ®Ò cËp ®Õn cïng víi c¸c lo¹i hµnh Mçi biÓu thøc ng÷ vi ®−îc ®¸nh vi ng«n ng÷ kh¸c. Tuy nhiªn, cho ®Õn dÊu b»ng c¸c dÊu hiÖu chØ dÉn, nhê nay vÉn ch−a cã mét c«ng tr×nh nghiªn nh÷ng dÊu hiÖu nµy mµ c¸c biÓu thøc cøu nµo quan t©m ®Õn lo¹i hµnh vi nµy ng÷ vi ph©n biÖt víi nhau. Searle gäi víi t− c¸ch lµ mét ®èi t−îng ®éc lËp. c¸c dÊu hiÖu nµy lµ c¸c ph−¬ng tiÖn chØ Trong ph¹m vi bµi viÕt nµy, chóng t«i dÉn hiÖu lùc ë lêi (Illocutionary Force . NhËn bµi ngµy 17/11/2009. Söa ch÷a xong 03/12/2009. 13
  2. §Æc ®iÓm cÊu t¹o biÓu thøc ng÷ vi r o ®ãn trong …, tr. 13-20 N. T. K. Chi Trong ng«n ng÷, rµo ®ãn lµ mét Indicating Devices, viÕt t¾t lµ IFIDs). Theo t¸c gi¶ §ç H÷u Ch©u [1], ®ãng vai ®éng tõ nãi n¨ng, chØ ®−îc dïng theo trß IFIDs cã c¸c nhãm sau: a) c¸c kiÓu chøc n¨ng miªu t¶ mµ kh«ng ®−îc dïng kÕt cÊu; b) nh÷ng tõ ng÷ chuyªn dïng trong chøc n¨ng ng÷ vi nªn biÓu thøc ng÷ vi cña hµnh vi rµo ®ãn lµ biÓu thøc trong c¸c biÓu thøc ng÷ vi; c) ng÷ ®iÖu; d) quan hÖ gi÷a c¸c thµnh tè trong cÊu ng÷ vi nguyªn cÊp, gäi chung lµ biÓu thøc rµo ®ãn (BTR§). Tham gia cÊu t¹o tróc vÞ tõ - tham thÓ t¹o nªn néi dung biÓu thøc rµo ®ãn cã thÓ lµ mét tõ, côm mÖnh ®Ò ®−îc nªu trong biÓu thøc ng÷ vi víi c¸c nh©n tè cña ng÷ c¶nh; ®) c¸c tõ vµ cã thÓ lµ mét kÕt cÊu C-V (tøc mét ®éng tõ ng÷ vi. Cßn theo t¸c gi¶ §ç ThÞ ph¸t ng«n hoµn chØnh). Kim Liªn [2], c¸c nhãm IFIDs gåm: a) 3. C¸c ph−¬ng tiÖn cÊu t¹o biÓu ng÷ ®iÖu; b) cÊu tróc ®Æc thï cã tõ t×nh thøc rµo ®ãn trong lêi tho¹i nh©n th¸i cuèi ph¸t ng«n; c) cÊu tróc ®Æc thï vËt cã phô tõ t×nh th¸i ®i tr−íc vÞ tõ cña Kh¶o s¸t 754 biÓu thøc rµo ®ãn ë lêi ph¸t ng«n; d) cÊu tróc ®Æc thï cã tõ, tæ tho¹i nh©n vËt trong truyÖn ng¾n vµ hîp tõ t×nh th¸i ®øng ®Çu ph¸t ng«n; ®) tiÓu thuyÕt ViÖt Nam hiÖn ®¹i (chñ yÕu c¸c ®éng tõ ng÷ vi. ®−îc s¸ng t¸c sau 1975), chóng t«i ®· 2.2. BiÓu thøc ng÷ vi rµo ®ãn chØ ra c¸c ph−¬ng tiÖn cÊu t¹o nªn Trong mét cuéc tho¹i gåm hai nh©n BTR§ bao gåm: vËt, tham tho¹i lµ phÇn ®ãng gãp cña 3.1. BiÓu thøc rµo ®ãn lµ nh÷ng tõ tõng nh©n vËt héi tho¹i vµo mét cÆp ng÷ chuyªn dïng (xin lçi, lµm ¬n, lµm tho¹i nhÊt ®Þnh. VÒ tæ chøc néi t¹i, mét phóc, phiÒn, c¶m phiÒn, lµm phiÒn...) tham tho¹i th−êng cã mét hµnh vi chñ Mét trong nh÷ng ph−¬ng tiÖn chØ h−íng (CH) tøc lµ hµnh vi cã hiÖu lùc ë dÉn hiÖu lùc ë lêi ®−îc c¸c nhµ nghiªn lêi vµ cã thÓ cã mét hoÆc mét sè hµnh vi cøu chØ ra lµ nhãm nh÷ng tõ ng÷ phô thuéc (PT). Hµnh vi chñ h−íng cã chuyªn dïng trong c¸c biÓu thøc ng÷ vi. chøc n¨ng trô cét, quyÕt ®Þnh h−íng Theo t¸c gi¶ §ç H÷u Ch©u, nh÷ng tõ cña tham tho¹i vµ quyÕt ®Þnh hµnh vi ng÷ nµy dïng ®Ó tæ chøc c¸c kÕt cÊu vµ håi ®¸p thÝch hîp cña ng−êi ®èi tho¹i; lµ c¸c dÊu hiÖu mµ nhê chóng, chóng ta hµnh vi phô thuéc cã tÝnh chÊt ®¬n biÕt ®−îc hµnh vi nµo ®ang thùc hiÖn tho¹i, kh«ng ®ßi hái sù håi ®¸p cña [1, 93]. Ch¼ng h¹n, nh÷ng tõ ng÷ ng−êi nghe vµ cã t¸c dông hç trî cho chuyªn dïng trong c¸c biÓu thøc ng÷ vi hµnh vi cã hiÖu lùc cña tham tho¹i. Hµnh vi rµo ®ãn thuéc nhãm hµnh vi hái lµ: ai, c¸i g×, nµo, ®©u, bao giê, mÊy, phô thuéc. Rµo ®ãn (Hedges) lµ “nãi cã µ, −, nhØ, nhÐ, cã... kh«ng, ®·... ch−a, cã tÝnh chÊt ®Ó ngõa tr−íc sù hiÓu nhÇm hay ph¶i... hay kh«ng...; nh÷ng tõ ng÷ ph¶n øng vÒ ®iÒu m×nh s¾p nãi” [4, 821]. chuyªn dïng trong c¸c biÓu thøc cÇu XÐt vÒ vÞ trÝ xuÊt hiÖn trong tham khiÕn lµ: h·y, ®õng, chí, ®i...; nh÷ng tõ tho¹i, hµnh vi rµo ®ãn chñ yÕu xuÊt ng÷ chuyªn dïng trong c¸c biÓu thøc hiÖn tr−íc phÇn néi dung th«ng b¸o phñ ®Þnh lµ: kh«ng, ch−a, ch¼ng, ch¶, chÝnh thøc, còng chÝnh lµ “®iÒu m×nh ®©u, ®©u cã... s¾p nãi” (tøc hµnh vi chñ h−íng) vµ sau TiÕng ViÖt cã mét bé phËn tõ ng÷ mét sè hµnh vi phô thuéc kh¸c nh− chuyªn dïng ®Ó cÊu t¹o biÓu thøc rµo hµnh vi h« gäi, dÉn khëi,... ®ãn, ®ã lµ c¸c tõ: lµm ¬n, lµm phóc, 14
  3. tr−êng §¹i häc Vinh T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVIIi, sè 4b-2009 phiÒn, lµm phiÒn, c¶m phiÒn, xin lçi... tiªu cùc cña ng−êi thùc hiÖn. Do ®ã, Khi ng−êi nãi sö dông mét trong c¸c tõ ng−êi nãi trong (4) còng thùc hiÖn mét hµnh vi rµo ®ãn b»ng xin lçi. ng÷ nµy trong ph¸t ng«n cña m×nh, tøc lµ hä ý thøc r»ng ®iÒu m×nh nãi ra cã 3.2. BiÓu thøc rµo ®ãn lµ qu¸n ng÷ nguy c¬ ®e däa thÓ diÖn ng−êi nghe, do Qu¸n ng÷ lµ tæ hîp tõ cè ®Þnh ®· ®ã, c¸c tõ ng÷ nµy chñ yÕu h−íng tíi dïng l©u thµnh quen, nghÜa cã thÓ suy rµo ®ãn ph−¬ng chËm lÞch sù. ra tõ nghÜa cña c¸c yÕu tè hîp thµnh [4, Ch¼ng h¹n, khi hái th¨m, xin xá 801]. Qu¸n ng÷ lµ mét trong nh÷ng hoÆc ®Ò nghÞ ai lµm mét viÖc g× ®ã, tøc ph−¬ng tiÖn quan träng nhÊt t¹o nªn lµ thùc hiÖn mét hµnh ®éng ®e do¹ thÓ c¸c BTR§. diÖn (Face Threatening Acts, viÕt t¾t lµ 3.2.1. C¸c qu¸n ng÷ cã d¹ng: theo A FTA), ng−êi nãi cã thÓ rµo ®ãn b»ng (ng−êi nãi), theo thiÓn ý cña A, theo ngô viÖc sö dông mét trong c¸c tõ ng÷ trªn ý cña A, theo dông ý cña A,... ë c¸c møc nh− mét sù ®Ò cao, t«n träng thÓ diÖn ®é kh¸c nhau th−êng ®−îc dïng ®Ó rµo ng−êi nghe, t¨ng tÝnh lÞch sù, lµm gi¶m ®ãn ph−¬ng ch©m vÒ chÊt trong c¸c nhÑ hiÖu lùc cña c¸c FTA. ph¸t ng«n trÇn thuËt. Ng−êi nãi kh«ng (1) - Chó ¬i! Lµm ¬n xuèng ghe v¸c ch¾c ch¾n l¾m vÒ nh÷ng th«ng tin do lªn giïm ch¸u mÊy bao than [V, 255]. m×nh ®−a ra nªn ®· dïng c¸c biÓu thøc §éng tõ xin lçi vèn ®−îc dïng khi rµo ®ãn nµy ®Ó t¸ch ®iÒu m×nh nãi ra ng−êi nãi ®· thùc hiÖn mét ®iÒu g× ®ã thµnh mét néi dung mang tÝnh chñ mµ ng−êi ®ã cho r»ng g©y khã chÞu ®èi quan, xuÊt ph¸t tõ lËp tr−êng cña ng−êi víi ng−êi nghe hoÆc g©y tæn thÊt cho nãi (do ®ã ng−êi nghe cã quyÒn tin theo ng−êi nghe. VÝ dô: hoÆc b¸c bá), thÓ hiÖn sù t«n träng ®èi (2) - Nh−ng th−a bµ, chóng t«i ®©u víi ng−êi nghe, ®Ó cho ng−êi nghe cã ph¶i lµ mét thø t«n gi¸o. quyÒn lùa chän. - Xin lçi, t«i xin lçi... – bµ cô tá vÎ sî (5) - Theo em, bµi th¬ nµy lµ ph¶n h·i [I, 493]. ®éng anh ¹. LËp tr−êng tiÓu t− s¶n. Th¬ Nh−ng khi ®−îc dïng víi t− c¸ch lµ ca c¸ch m¹ng kh«ng thÓ nh− thÕ nµy mét BTR§, th−êng lµ khi ®−îc dïng ®−îc. Nguy hiÓm l¾m. Trai g¸i sÏ h«n kÌm theo hµnh ®éng hái hay hµnh ®éng hÝt nhau lung tung vµ quªn hÕt ý chÝ cÇu khiÕn, tõ xin lçi cßn cã t¸c dông c¸ch m¹ng, thñ tiªu ®Êu tranh giai lµm gi¶m bít møc ®é khiÕm nh·, t¨ng cÊp... ¤ng tæng biªn tËp B«ng Lóa nµy tÝnh lÞch sù. cã vÊn ®Ò. CÇn ph¶i b¸o c¸o víi th−îng (3) - Nh− ®ång chÝ... xin lçi, t¹i sao cÊp [IV, 72]. ph¶i n»m bÖnh viÖn? [I, 114] Cßn khi ®i kÌm víi mét sè hµnh vi Ng−êi nãi biÕt c©u hái cña m×nh cã cã tÝnh chÊt ®e do¹ thÓ diÖn nh− cÇu nguy c¬ ®e do¹ thÓ diÖn tiªu cùc cña khiÕn, ®Ò nghÞ, khuyªn b¶o, tr¸ch mãc... ng−êi nghe (hái ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò riªng c¸c qu¸n ng÷ d¹ng nµy cã t¸c dông rµo t− cña ng−êi nghe) nªn ®· rµo ®ãn b»ng ®ãn ®iÒu kiÖn ch©n thµnh (tøc lµ b¶n hµnh ®éng xin lçi. th©n ng−êi nãi ch©n thµnh muèn mét (4) - Xin lçi, nhÝch ra cho t«i vµo víi hµnh vi nµo ®ã ®−îc thùc hiÖn), ®ång thêi còng ®Ó cho ng−êi nghe quyÒn lùa [V, 72]. chän cña hä, cã thÓ thùc hiÖn hoÆc §Ò nghÞ ai ®ã lµm mét viÖc g× ®ã kh«ng thùc hiÖn mong muèn cña ng−êi còng tøc lµ lµm tæn h¹i ®Õn thêi gian, nãi (tøc lµ kh«ng mang tÝnh ¸p ®Æt). vËt chÊt... nh÷ng yÕu tè thuéc thÓ diÖn 15
  4. §Æc ®iÓm cÊu t¹o biÓu thøc ng÷ vi r o ®ãn trong …, tr. 13-20 N. T. K. Chi (6) - Theo t«i, c« nªn nghe lêi «ng cô nghe c¶m thÊy khã chÞu vµ tá ra ng−êi nãi biÕt t«n träng c¸c quy t¨c héi tho¹i - Ng−êi kh¸ch ngåi ®èi diÖn víi Chi nãi - nªn ng−êi nãi ®· rµo ®ãn b»ng biÓu B©y giê lo ®−îc mét chç lµm ë Hµ Néi thøc Nh− t«i ®· nãi víi ®ång chÝ. kh«ng ®¬n gi¶n chót nµo. Kh«ng hiÕm 3.2.3. C¸c qu¸n ng÷ d¹ng: Nghe nãi, kÜ s− b¸c sÜ ®i T©y vÒ chØ ®Ó ®−îc sèng ë nghe ng−êi ta nãi/ b¶o, nghe ®©u, nghe Hµ Néi. T«i ®o¸n nhµ c« chØ m×nh c« lµ nh−, nghe ®ån,... ®−îc dïng ®Ó rµo ®ãn g¸i [V, 43]. Hµnh ®éng chñ h−íng trong lêi trao c¸c ph−¬ng ch©m héi tho¹i. lµ hµnh ®éng khuyªn nh−ng ®Ó thÓ hiÖn NÕu BTR§ d¹ng theo t«i cã t¸c sù t«n träng ng−êi nghe, ®ång thêi dông b¸o tr−íc cho ng−êi nghe biÕt muèn cho ng−êi nghe thÊy ®−îc sù ch©n r»ng néi dung chÝnh mµ ng−êi nãi th«ng thµnh cña m×nh, ng−êi nãi ®· dïng b¸o lµ chñ ý riªng cña ng−êi nãi, ng−êi BTR§ “Theo t«i”. nghe cã quyÒn tin hoÆc kh«ng tin, thùc Thuéc qu¸n ng÷ d¹ng nµy cßn cã hiÖn hoÆc kh«ng thùc hiÖn; ®ång thêi khi sö dông BTR§ theo t«i còng tøc lµ nh÷ng tr−êng hîp yÕu tè ®øng sau tõ “theo” kh«ng ph¶i lµ ng−êi nãi mµ lµ ng−êi nghe ngÇm cam kÕt sÏ chÞu hoµn mét ®èi t−îng kh¸c mµ ng−êi nãi muèn toµn tr¸ch nhiÖm ®èi víi ®iÒu m×nh nãi ra... th× BTR§ d¹ng nghe nãi l¹i cã t¸c dùa vµo ®ã ®Ó ®−a ra nh÷ng th«ng tin cÇn thiÕt, ng¨n ngõa nh÷ng ph¶n øng dông b¸o cho ng−êi nghe biÕt r»ng néi tiªu cùc cña ng−êi nghe vÒ tÝnh ch©n dung th«ng b¸o trong lêi cña ng−êi nãi x¸c cña c¸c th«ng tin ®ã. Ch¼ng h¹n: lµ cña nh÷ng ng−êi kh¸c, còng tøc lµ Theo c¸c b¸o, theo nguån tin ®¸ng tin ng−êi nãi kh«ng ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm cËy, theo tin n−íc ngoµi... ph¸p lÝ vÒ ®iÒu m×nh ®· nãi. BTR§ 3.2.2. C¸c qu¸n ng÷ d¹ng: Nh− A d¹ng nghe nãi cßn chøng tá b¶n th©n ®· nãi/ ®· tr×nh bµy, nh− B (ng−êi ng−êi nãi còng ch−a tin vµo nh÷ng ®iÒu nghe) ®· biÕt, B biÕt råi ®Êy, B thÊy m×nh nãi ra, do ®ã chóng th−êng ®−îc ®Êy, nh− C (ng−êi thø ba) ®· nãi/ ®· dïng ®Ó rµo ®ãn ph−¬ng ph©m vÒ chÊt tr×nh bµy... th−êng dïng ®Ó rµo ®ãn trong héi tho¹i. ph−¬ng ch©m vÒ l−îng vµ ph−¬ng ch©m (8) - Chó ót µ, nghe nãi chÞ Ba cßn c¸ch thøc, tøc lµ ng−êi nãi muèn nh¾c lo mãc gia ®×nh h¶ chó? [III, 155]. l¹i mét phÇn th«ng tin nµo ®ã mµ c¶ 3.3. BiÓu thøc rµo ®ãn lµ mét kÕt ng−êi nãi vµ ng−êi nghe ®Òu biÕt nh−ng cÊu C-V kh«ng muèn bÞ xem lµ vi ph¹m c¸c quy CÊu tróc cña biÓu thøc rµo ®ãn t¾c héi tho¹i. kh«ng chØ lµ mét tõ, mét côm tõ mµ cßn (7) - Nh− t«i ®· nãi víi ®ång chÝ, lµ mét kÕt cÊu C-V, tøc mét ph¸t ng«n chuyÕn c«ng t¸c trë vÒ khu kho hËu hoµn chØnh. Tuy nhiªn, biÓu hiÖn cña ph−¬ng, khi trë l¹i ®¬n vÞ, t«i ®· trë nhãm biÓu thøc rµo ®ãn lo¹i nµy rÊt ®a thµnh mét con ng−êi kh¸c [I, 87]. d¹ng vµ phøc t¹p, rÊt khã ®Þnh ra mét Néi dung th«ng b¸o trong (7) lµ tiªu chÝ chung ®Ó ph©n lo¹i chóng ®iÒu mµ tr−íc ®ã ng−êi nãi ®· cã c¬ héi thµnh c¸c tiÓu nhãm. ë ®©y, chóng t«i tr×nh bµy trong cïng cuéc tho¹i. ViÖc t¹m thêi ph©n lo¹i vµ miªu t¶ c¸c biÓu nh¾c l¹i theo ng−êi nãi lµ cÇn thiÕt (®Ó thøc rµo ®ãn lµ mét kÕt cÊu C-V dùa nhÊn m¹nh tÝnh chÊt quan träng cña vµo c¶ hai tiªu chÝ lµ tiªu chÝ h×nh thøc vÊn ®Ò vµ lµm tiÒn ®Ò cho c¸c th«ng b¸o vµ tiªu chÝ néi dung ng÷ nghÜa. tiÕp theo) nh−ng ®Ó tr¸nh lµm ng−êi 16
  5. tr−êng §¹i häc Vinh T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVIIi, sè 4b-2009 3.3.1. BiÓu thøc rµo ®ãn lµ kÕt cÊu ph−¬ng ngay c¶ khi c¸c bªn ®· qu¸ C-V chøa vÞ tõ hái, nãi quen th©n víi nhau. §Æc tr−ng cña nhãm ph−¬ng tiÖn - Nh÷ng ®iÒu ng−êi nãi nãi ra kh«ng nµy lµ vÞ tõ cña kÕt cÊu C-V bao gåm ph¶i bao giê còng ®−îc ng−êi nghe hiÓu c¸c ®éng tõ nãi n¨ng nh−: hái, nãi, b¶o, ®óng. bµn... vµ ®øng sau nã lµ c¸c thµnh tè - Nh÷ng th«ng tin mµ ng−êi nãi t¹o nªn gi¸ trÞ rµo ®ãn theo c¸c m« h×nh ®em ®Õn kh«ng ph¶i bao giê còng lµm sau: võa lßng ng−êi nghe, thËm chÝ cã nh÷ng M« h×nh1: th«ng tin cßn cã nguy c¬ ®e do¹ nghiªm träng thÓ diÖn ng−êi nghe... C + VÞ tõ hái/nãi + ph−¬ng thøc hái/nãi Tr−íc nh÷ng t×nh huèng nh− vËy, Thuéc m« h×nh nµy cã c¸c BTR§ ng−êi nãi th−êng ®−a ra nh÷ng lêi ®Ò th−êng gÆp nh−: hái thËt (thùc, thiÖt), nghÞ, cÇu khiÕn cã t¸c dông rµo ®ãn, tøc hái nghiªm tóc, nãi thËt, thó thËt,... A lµ mong muèn ng−êi nghe thùc hiÖn hái h¬i tß mß, A nãi/ hái thÕ nµy khÝ hµnh ®éng g× ®ã (mµ theo ng−êi nãi lµ kh«ng ph¶i, nãi d¹i, nãi trém vÝa, nãi cÇn thiÕt hay kh«ng cÇn thiÕt) tr−íc khi d¹i måm d¹i miÖng, nãi chÐm måm tiÕp nhËn néi dung th«ng b¸o chÝnh chÐm miÖng, nãi ®æ xuèng s«ng xuèng thøc cña ng−êi nãi, gãp phÇn hiÓu ®óng biÓn,... nãi mét c¸ch ®¹i l−îc, nãi mét h¬n vÒ néi dung th«ng b¸o, vÒ b¶n th©n c¸ch ®¬n gi¶n, nãi th¼ng, nãi theo c¸ ng−êi nãi hay gi¶m thiÓu ®Õn møc tèi nh©n, nãi nghiªm chØnh, nãi s¬ qua, nãi ®a nguy c¬ ®e do¹ thÓ diÖn ng−êi nghe. tãm l¹i, nãi thËt kÜ, nãi mét c¸ch cô thÓ, Ch¼ng h¹n: nãi (mong) B (ng−êi nghe) nãi t¸t n−íc theo m−a,... A hái B thªm bá ngoµi tai/ bá qu¸ ®i cho/ ®õng mét c©u n÷a, A l¹i hái B, A hái tiÕp B, A giËn/ ®õng tù ¸i. ®õng ®Ó bông..., nãi B hái B c©u cuèi cïng,... hoÆc d−íi h×nh th«ng c¶m, mong B hiÓu cho... thøc phñ ®Þnh nh−: kh«ng nãi sai, (11) - Em nãi c©u nµy anh H−ëng ch¼ng nãi ®iªu, ch¼ng nãi dÊu,... ®õng b¶o lµ s¸o nhÐ, ®èi víi con g¸i (9) - Th−a «ng, ch¸u hái khÝ kh«ng chóng em, ng−êi ®µn «ng cµng vÊt v¶, ph¶i, «ng muèn nhµ ch¸u hái téi mét lËn ®Ën, cµng thua thiÖt do hoµn c¶nh th»ng... µ, mét ng−êi nµo ®ã ph¶i kh«ng bao nhiªu th× tôi em cµng th−¬ng bÊy ¹? [V, 211]. nhiªu, miÔn lµ ng−êi ®ã… [III, 397]. (10) - Em ch¼ng nãi ®iªu. Tèi h«m 3.3.2. BiÓu thøc rµo ®ãn lµ kÕt cÊu qua em ®Ó tuét mÊt th»ng kh¸ch vÒ nöa C-V t«n vinh thÓ diÖn ng−êi nghe ®ªm, em bÞ con mÑ chñ cho mét trËn. Tõ C¸c t¸c gi¶ P. Brown vµ S. Levinson s¸ng ®Õn giê ngåi ¨n chöi [II, 96]. ®· chØ ra cã hai nhãm hµnh vi ng«n M« h×nh 2: ng÷: nhãm hµnh vi ng«n ng÷ ®e do¹ thÓ C+VÞ tõ hái/nãi+hµnh vi ®Ò nghÞ, cÇu khiÕn diÖn tÝch cùc hay thÓ diÖn tiªu cùc cña Héi tho¹i lµ ho¹t ®éng giao tiÕp ng−êi tham gia héi tho¹i (FTA) nh− xin lçi, ra lÖnh, phª b×nh, nhê v¶... vµ nhãm b»ng lêi ë d¹ng nãi gi÷a c¸c nh©n vËt giao tiÕp nh»m trao ®æi c¸c néi dung hµnh vi ng«n ng÷ t«n vinh thÓ diÖn tÝch miªu t¶ vµ liªn c¸ nh©n theo ®Ých ®−îc cùc hay thÓ diÖn tiªu cùc cña ng−êi ®Æt ra. Nh−ng trong héi tho¹i vÉn tham gia héi tho¹i (Face Flattering th−êng xÈy ra c¸c t×nh huèng sau: Acts, viÕt t¾t lµ FFA) nh− c¶m ¬n, khen - Nh÷ng ng−êi tham gia giao tiÕp ngîi, t¸n ®ång... Trong héi tho¹i, khi kh«ng ph¶i bao giê còng hiÓu râ vÒ ®èi kh«ng thÓ kh«ng thùc hiÖn c¸c FTA, 17
  6. §Æc ®iÓm cÊu t¹o biÓu thøc ng÷ vi r o ®ãn trong …, tr. 13-20 N. T. K. Chi ng−êi nãi th−êng t×m c¸ch lµm gi¶m lµ mét sù kh¼ng ®Þnh nh−ng c¶ hai nhÑ hiÖu lùc cña chóng b»ng c¸c BTR§. hµnh vi chñ h−íng trªn ®Òu hµm Èn Kh¶o s¸t BTR§ trong lêi tho¹i nh©n hµnh vi chª tr¸ch cña ng−êi nãi: anh vËt, chóng t«i thÊy nh÷ng ng−êi tham kh«ng biÕt nh×n ng−êi. Râ rµng lµ ng−êi gia héi tho¹i cßn t¹o ra c¸c BTR§ b»ng nãi biÕt hµnh ®éng cña m×nh cã nguy c¬ chÝnh nhãm hµnh vi t«n vinh thÓ diÖn ®e do¹ thÓ diÖn d−¬ng tÝnh cña ng−êi cña ng−êi ®èi tho¹i. C¸c BTR§ nµy nghe nªn ®· thùc hiÖn mét hµnh vi rµo ®ãn: em coi anh nh− anh trai em míi nh»m vµo thÓ diÖn d−¬ng tÝnh, tøc lµ nãi nh− mét sù bï ®¾p thÓ diÖn cho nhu cÇu tù ®¸nh gi¸ cao vÒ m×nh, muèn ®−îc ng−êi kh¸c t«n träng, thõa nhËn ng−êi nghe. m×nh cña mçi ng−êi ®Ó thùc hiÖn nh÷ng 3.3.3. BiÓu thøc rµo ®ãn lµ kÕt cÊu hµnh ®éng ®Ò cao, t«n vinh thÓ diÖn C-V trÇn thuËt gi¶i tr×nh ng−êi nghe nh−: chØ ra nh÷ng −u ®iÓm TrÇn thuËt gi¶i tr×nh lµ hµnh ®éng cña ng−êi nghe; t¸n d−¬ng ng−êi nghe, ng−êi nãi nªu lªn nh÷ng suy nghÜ, nhËn gia t¨ng sù quan t©m cña ng−êi nãi ®èi xÐt cña ng−êi nãi vÒ sù viÖc nµo ®ã víi ng−êi nghe... nh− mét sù vuèt ve, bï nh»m lµm cho ng−êi nghe hiÓu râ h¬n ®¾p thÓ diÖn cho ng−êi nghe tr−íc khi vÒ sù viÖc ®ã. Theo t¸c gi¶ §ç ThÞ Kim ®−a ra c¸c FTA. Liªn, hµnh ®éng nµy th−êng ®−îc thùc (12) - Anh rÊt quý em nªn anh hiÖn khi cã hµnh ®éng trao lêi tr−íc ®ã khuyªn thËt, em h·y vÒ vµ quªn viÖc hoÆc sù viÖc g× xÈy ra tr−íc ®ã mµ ng−êi nµy ®i, gÆp «ng Êy, em sÏ mÊt ®i nh÷ng nghe ch−a hiÓu nªn ng−êi nãi ®· gi¶i c¸i kh«ng bao giê vµ kh«ng g× cã thÓ bï thÝch, gi¶i tr×nh thªm nh»m lµm cho ®¾p l¹i ®−îc ®©u [V, 461]. ng−êi nghe hiÓu ®Çy ®ñ h¬n [2, 97]. VÝ HoÆc tr−íc khi thùc hiÖn mét FTA dô: ng−êi nãi th−êng vuèt ve b»ng c¸c (14) - ¤ hay! C¸i anh chµng nµy! BTR§: A (ng−êi nãi) coi B (ng−êi nghe) Kh«ng hiÓu ra lµm sao c¶! - T«i ®Þnh nãi nh− ng−êi ruét thÞt (nh− con, nh− ch¸u l¹i th× Hång bÊm tay t«i nãi nhá: ch¾t trong nhµ, nh− anh/chÞ/em, nh− - Anh µ, trong nµy khuya tøc lµ c«/chó, nh− cha/mÑ m×nh...) A míi nãi. s¸ng ngoµi anh ®ã [V, 96]. C¸c BTR§ nµy chøng tá ng−êi nãi thõa Nh− vËy, hµnh ®éng trÇn thuËt gi¶i nhËn ng−êi nghe, ®¸nh gi¸ cao ng−êi tr×nh trong nh÷ng tr−êng hîp nµy nghe. Trong khi ®ã, mét sè hµnh vi nh− th−êng ®−îc thùc hiÖn khi mét ng−êi chª tr¸ch, khuyªn b¶o... l¹i cã nguy c¬ nµo ®ã ®· cã nh÷ng b¨n kho¨n, th¾c ®e do¹, thËm chÝ xóc ph¹m m¹nh ®Õn m¾c vÒ nh÷ng th«ng tin tri nhËn ®−îc, thÓ diÖn ng−êi nghe nªn tr−íc nh÷ng mét trong sè ®ã cã thÓ lµ do ng−êi cßn hµnh vi nh− thÕ, ng−êi nghe th−êng cã l¹i cung cÊp (hoÆc ng−êi ®ã nghe ®−îc ë c¶m gi¸c khã chÞu, thËm chÝ tøc giËn. ®©u ®ã vµ muèn biÕt thªm tõ ng−êi ®èi (13) - Anh th«ng c¶m, em coi anh tho¹i víi m×nh). Ng−îc l¹i, ph¸t ng«n nh− anh trai em míi nãi. Em ch¶ biÕt trÇn thuËt gi¶i tr×nh dïng lµm BTR§ anh mª nã ë c¸i g×, lóc nµo còng âng µ l¹i ®−îc thùc hiÖn tr−íc khi ng−êi nãi âng Ño, h−¬u ch¶ ra h−¬u, nai ch¶ ra ®−a ra mét th«ng tin nµo ®ã chÝnh thøc. nai. Em nãi thËt, so víi chÞ Lanh nã ch¶ Lóc nµy ng−êi nghe hoµn toµn ch−a cã ®¸ng x¸ch dÐp [V, 83]. nh÷ng b¨n kho¨n, th¾c m¾c g× vÒ ®iÒu sÏ ®−îc ng−êi nãi nãi ra (tøc lµ nh÷ng ë (13), chñ h−íng thø nhÊt lµ mét th«ng tin ng−êi nghe s¾p nhËn ®−îc). hµnh ®éng th¾c m¾c, chñ h−íng thø hai 18
  7. tr−êng §¹i häc Vinh T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVIIi, sè 4b-2009 nhiÒu viÖc, tøc lµ hoµn toµn kh«ng cã ý BTR§ lµ ph¸t ng«n trÇn thuËt gi¶i tr×nh cã t¸c dông t¹o tiÒn ®Ò, gióp ng−êi ¸p ®Æt tr¸ch nhiÖm cho Quú. Hµnh vi nghe hiÓu râ h¬n néi dung th«ng b¸o rµo ®ãn nµy còng cho thÊy ng−êi nãi t«n träng triÖt ®Ó quy t¾c dµnh cho ng−êi chÝnh thøc (bao gåm c¶ t×nh th¸i cña ®èi tho¹i sù lùa chän cña R. Lakoff. ng−êi nãi), tr¸nh ®−îc t×nh huèng ph¶i (17) - NÕu thñ tr−ëng cho phÐp, t«i gi¶i tr×nh thªm nh÷ng th¾c m¾c sau ®ã cña ng−êi nghe, t¹o c¬ héi cho nh÷ng xin ®−îc nãi nh÷ng vÊn ®Ò kh¸c h¬n ng−êi tham gia héi tho¹i cã thêi gian ngoµi cuéc sèng [III, 204]. më réng thªm c¸c chñ ®Ò kh¸c. BTR§ lµ Ng−êi nãi muèn ®−îc gi¶i bµy víi ph¸t ng«n trÇn thuËt gi¶i tr×nh cã mét ng−êi nghe nh÷ng suy nghÜ cña m×nh. sè m« h×nh th−êng gÆp: A (ng−êi nãi) Thùc hiÖn hµnh ®éng nµy còng sÏ lµm kh«ng muèn nh−ng vÉn ph¶i nãi, cùc mÊt thêi gian vµ c«ng søc cña ng−êi ch¼ng ®· A míi ph¶i nãi ra ®iÒu nµy, A nghe, h¬n n÷a ®ã l¹i lµ cÊp trªn cña kh«ng muèn lµm B buån/ thÊt väng/ m×nh nªn ng−êi nãi ®· rµo ®ãn tr−íc ®au khæ nh−ng A kh«ng thÓ kh«ng nãi... b»ng mét hµnh vi th¨m dß th¸i ®é vµ sù vµ ®−îc biÓu hiÖn rÊt phong phó trong ñng hé tõ ng−êi nghe: nÕu thñ tr−ëng ho¹t ®éng giao tiÕp. cho phÐp. (15) - Buéc ph¶i nãi víi anh chuyÖn 3.4. BiÓu thøc rµo ®ãn kÕt hîp nµy lµ t«i ®ang ë b−íc ®−êng cïng. §Ó giao tiÕp ®¹t hiÖu qu¶ cao, bªn Th»ng Chu lµ tÊt c¶ ®èi víi t«i. Kh«ng c¹nh viÖc tu©n thñ nghiªm tóc, chÆt chÏ cßn nã, t«i sèng v« nghÜa [IV, 295]. c¸c quy t¾c héi tho¹i, nh÷ng ng−êi 3.3.4. BiÓu thøc rµo ®ãn lµ kÕt cÊu tham gia giao tiÕp cßn cã ý thøc sö dông C-V nh−îng bé nh÷ng chiÕn l−îc giao tiÕp riªng, phï Tr−íc khi ®Ò nghÞ ng−êi nghe tr¶ lêi hîp víi tõng môc ®Ých giao tiÕp cô thÓ. mét c©u hái, thùc hiÖn mét viÖc g× ®ã ViÖc vËn dông kÕt hîp hai hay nhiÒu theo mong muèn cña ng−êi nãi hay chØ c¸c ph−¬ng thøc rµo ®ãn còng lµ mét ®¬n gi¶n lµ cho phÐp ng−êi nãi thùc trong nh÷ng chiÕn l−îc gióp giao tiÕp hiÖn mét viÖc g× ®ã, ng−êi nãi th−êng ®¹t hiÖu qu¶. Tuy nhiªn, kh«ng ph¶i rµo ®ãn b»ng c¸ch th¨m dß tr−íc tr¹ng bÊt cø ph−¬ng thøc rµo ®ãn nµo còng cã th¸i t©m sinh lÝ, kh¶ n¨ng thùc hiÖn thÓ kÕt hîp ®−îc víi nhau. KÕt hîp nh− hµnh ®éng, ý chÝ nguyÖn väng... cña thÕ nµo ®Ó c¸c ph−¬ng thøc rµo ®ãn ng−êi nghe, cho thÊy ng−êi nãi hoµn ph¸t huy hÕt tÝnh n¨ng cña nã ®ång toµn t«n träng thÓ diÖn ng−êi nghe vµ thêi gia t¨ng tèi ®a hiÖu qu¶ giao tiÕp lu«n −u tiªn cho ng−êi nghe sù lùa l¹i lµ mét chiÕn l−îc kh¸c cña c¸c nh©n chän. vËt giao tiÕp. Ch¼ng h¹n: (16) - NÕu ®ång chÝ kh«ng bËn nhiÒu +) BiÓu thøc rµo ®ãn gåm qu¸n ng÷ viÖc - b¸c sÜ Th−¬ng nãi víi t«i b»ng ®−a ®Èy + kÕt cÊu C-V chøa vÞ tõ giäng buån b·, - h·y ë l¹i gióp chóng t«i hái/nãi ch¨m sãc anh Êy [I, 130]. (18) - Chç anh em víi nhau, b¸c hái B¸c sÜ Th−¬ng muèn ®Ò nghÞ Quú ë thiÖt. Tr−íc ®ã ch¸u cã thÊy nã buån l¹i gióp ch¨m sãc mét th−¬ng binh phiÒn ®iÒu g× kh«ng, cã hay nh¾c tíi b¸c nÆng, ®ång thêi còng ý thøc ®−îc viÖc vµ em nã kh«ng? [V, 58]. ®ã sÏ lµm mÊt nhiÒu thêi gian, c«ng søc +) BTR§ gåm ®éng tõ xin lçi + kÕt cña Quú nªn ®· rµo ®ãn b»ng c¸ch cÊu C-V chø vÞ tõ hái/nãi th¨m dß tr−íc: NÕu ®ång chÝ kh«ng bËn 19
  8. §Æc ®iÓm cÊu t¹o biÓu thøc ng÷ vi r o ®ãn trong …, tr. 13-20 N. T. K. Chi (19) - Xin lçi! T«i hái h¬i nhÉn t©m. 4. KÕt luËn T¹i sao «ng nghÜ r»ng con «ng cã hiÖn T×m hiÓu cÊu t¹o cña biÓu thøc rµo diÖn trªn ®êi? ¤ng võa b¶o chÞ Êy ph¸ ®ãn trong lêi tho¹i nh©n vËt, cã thÓ thai? [V, 63]. thÊy, c¸c ph−¬ng tiÖn ng«n ng÷ nãi +) BTR§ gåm kÕt cÊu C-V t«n vinh chung, ph−¬ng tiÖn cÊu t¹o biÓu thøc thÓ diÖn ng−êi nghe + kÕt cÊu C-V chøa rµo ®ãn nãi riªng lµ cùc k× ®a d¹ng vµ vÞ tõ hái/nãi phong phó, ®Æc biÖt lµ trong ho¹t ®éng (20) - Th»ng em coi «ng anh nh− hµnh chøc. Qua c¸c biÓu thøc rµo ®ãn, anh ruét, nãi riªng víi anh th«i, chí hë ng−êi giao tiÕp thÓ hiÖn sù céng t¸c víi ra cho ai biÕt. C«ng an ®· ®Õn ®Æt vÊn nhau trong viÖc tu©n thñ c¸c quy t¾c ®Ò víi l·nh ®¹o ph¶i canh chõng «ng héi tho¹i, c¸c ®iÒu kiÖn sö dông hµnh anh ®ã. Mét lµ ®Ò phßng anh lµm gi¸n ®éng ng«n ng÷, ®ång thêi gãp phÇn thÓ ®iÖp. Hai lµ ®Ò phßng anh trèn ra n−íc hiÖn tÝnh c¸ch, n¨ng lùc, thãi quen sö ngoµi. V× thÕ hä quyÕt kh«ng cho «ng dông ng«n ng÷ cña mçi nh©n vËt v¨n anh ®ông ®Õn c¸c tµi liÖu kÜ thuËt vµ häc còng nh− cña c¸c nhµ v¨n - nh÷ng h¹n chÕ viÖc anh ®i c¬ së, ra tØnh ng−êi trùc tiÕp s¸ng t¹o ra nã. ngoµi... [IV, 436] Tµi liÖu tham kh¶o [1] §ç H÷u Ch©u, C¬ së ng÷ dông häc, NXB §¹i häc S− ph¹m, Hµ Néi, 2003. [2] §ç ThÞ Kim Liªn, Gi¸o tr×nh Ng÷ dông häc, NXB §HQG, Hµ Néi, 2005. [3] Vò ThÞ Nga, Mét sè chiÕn l−îc rµo ®ãn trong héi tho¹i cña ng−êi ViÖt, Ng«n ng÷, Sè 3, 2005. [4] Hoµng Phª (chñ biªn), Tõ ®iÓn tiÕng ViÖt, NXB Gi¸o dôc, Hµ Néi, 1994. [5] G. Yule, Dông häc, (Hång Nh©m, Tróc Thanh, ¸i Nguyªn dÞch), NXB §HQG, Hµ Néi, 1996. Tµi liÖu trÝch dÉn [I] NguyÔn Minh Ch©u, TruyÖn ng¾n chän läc, NXB V¨n nghÖ qu©n ®éi, Hµ Néi, 2004. [II] T« Hoµi, Bè m×n mÑ m×n, NXB Héi Nhµ v¨n, Hµ Néi, 2007. [III] Chu Lai, TruyÖn ng¾n chän läc, NXB V¨n nghÖ qu©n ®éi, Hµ Néi, 2005. [IV] Hoµng Minh T−êng, Thêi cña th¸nh thÇn, NXB Héi Nhµ v¨n, Hµ Néi, 2008. [V] TruyÖn ng¾n hay, NXB Héi Nhµ v¨n, Hµ Néi, 2001. Summary the structural formation of perfomative hypathesis: hedges in characters’ conversations Hedges is a dependent action which does not require a direct response from hearers. Our article showed all types of forming hedges seen in character's conversations. (a) Cao häc 15, chuyªn ng nh Ng«n ng÷, tr−êng ®¹i häc vinh. 20
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

LV.26: Bộ 320 Luận Văn Thạc Sĩ Y Học
320 tài liệu
1247 lượt tải
THÔNG TIN
TRỢ GIÚP
HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG
Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.

 

Đồng bộ tài khoản
2=>2