Báo cáo nghiên cứu khoa học " ĐẢO PHÚ QUÝ VÀ TẬP THƠ “ĐI KINH” "

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:12

Thêm vào BST

Báo xấu

48
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Ta.p chí Nghin cu+'u v Pht trie^?n, so^' 4 (75). 2009 Đảo Phú Quý ngày nay thuộc tỉnh Bình Thuận, ở tọa độ 108055’ đến 108 58’ kinh độ đông, 10029’ đến 10033’ vĩ độ bắc. Hiện đảo có 3 xã là Tam Thanh, Ngũ Phụng và Long Hải, diện tích chung toàn đảo khoảng 32km2, chiều dài đảo (kể từ Tam Thanh đến Long Hải) 7km, chiều rộng (xã Ngũ Phụng) 5,5km, có nơi hẹp hơn (Tam Thanh) 4km. 0 Đảo Phú Quý cách thành phố Phan Thiết 150km về phía đông nam, cách quần đảo Trường Sa khoảng 540km, cách...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo nghiên cứu khoa học " ĐẢO PHÚ QUÝ VÀ TẬP THƠ “ĐI KINH” "

111 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (75). 2009 ÑAÛO PHUÙ QUYÙ VAØ TAÄP THÔ “ÑI KINH” Lê Hữu Lễ* Ñaûo Phuù Quyù ngaøy nay thuoäc tænh Bình Thuaän, ôû toïa ñoä 108055’ ñeán 108 58’ kinh ñoä ñoâng, 10029’ ñeán 10033’ vó ñoä baéc. Hieän ñaûo coù 3 xaõ laø Tam 0 Thanh, Nguõ Phuïng vaø Long Haûi, dieän tích chung toaøn ñaûo khoaûng 32km2, chieàu daøi ñaûo (keå töø Tam Thanh ñeán Long Haûi) 7km, chieàu roäng (xaõ Nguõ Phuïng) 5,5km, coù nôi heïp hôn (Tam Thanh) 4km. Ñaûo Phuù Quyù caùch thaønh phoá Phan Thieát 150km veà phía ñoâng nam, caùch quaàn ñaûo Tröôøng Sa khoaûng 540km, caùch quaàn ñaûo Hoaøng Sa khoaûng 725km theo ñöôøng chim bay. Theo saùch Ñaïi Nam nhaát thoáng chí, ñaûo Phuù Quyù xöa kia mang teân Thuaän Tình. Ngoaøi ra ñaûo coøn coù caùc teân goïi khaùc: hoøn Thu (Poulo Ceùcir de Mer, ñeå phaân bieät vôùi hoøn Lao - Poulo Ceùcir de Terre, naèm gaàn Caø Naù), Cuø Lao Khoai Xöù, ñaûo Chín Laøng... Nhöõng naêm ñaàu theá kyû XX, ñoàng baøo ñaûo Phuù Quyù phaûi gaùnh chòu caùc loaïi thueá raát naëng neà, bao goàm thueá vaûy (con) ñoài moài, thueá maém (caù) côm vaø thueá vaûi (baïch boá) - thöù vaûi ñöôïc deät töø caây boâng troàng ngay treân ñaûo goïi laø Vaûi Hoøn. Coøn thueá thaân tính theo moãi ñaàu ngöôøi laø 2 ñoàng 2 haøo, trong khi vaøo thôøi kyø naêm Baûo Ñaïi thöù 12 thì moät bao gaïo 100kg taïi Phuù Quyù coù giaù 5 ñoàng. Chöa heát khoå vì naïn thueá khoùa, ñoàng baøo Phuù Quyù coøn gaùnh theâm noãi khoå bò baét ñi phu laøm ñöôøng ôû ñaát lieàn. Ngaøy 26 thaùng 3 naêm Taân Söûu (1901), naêm Thaønh Thaùi thöù 13, moät taøu Coâng söù Phaùp tænh Bình Thuaän, töø höôùng Phan Thieát tröïc chæ ñaûo Phuù Quyù baát thaàn baét 50 “traùng ñinh” chôû veà ñaát lieàn. Ñang soáng yeân laønh, thaáy vaäy ngöôøi daân ñaâm ra hoang mang, vaø phaãn uaát lo sôï soá ngöôøi thaân seõ bò ñöa qua beân kia bôø nöôùc “Ñaïi Taây” (chæ Phaùp thôøi ñoâ hoä) roài maát tích. Sau ñoù môùi bieát ñöôïc raèng ñaây laø leänh baét daân laøm xaâu treân ñaát lieàn phaûi chòu caûnh khoå nhoïc nhaèn xa caùch. Khoâng ngoài yeân, caùc Boån ñieàn (vò chöùc saéc uy tín trong laøng) döôùi söï daãn daét cuûa oâng Traàn Thaønh Xuyeân, Chaùnh toång (baáy giôø goïi laø Toång Vieân) baøn baïc tìm phöông caùch keâu xin thöôïng caáp xeùt mieãn cho daân ñöôïc nhôø. Sau ñoù thaûy ñeàu thuaän vieäc cöû ñoaøn ñaïi dieän ra kinh ñoâ Hueá thænh caàu vua Thaønh Thaùi (1889-1907) chaën ñöùng vieäc baét daân laøm xaâu vaø xin chöôùc giaûm saéc thueá ñaùnh vaøo daân ñaûo voán dó quaù khoå ngheøo. Höông thaân Buøi Quang Dieâu ñöôïc cöû laøm “tröôûng ñoaøn” nhôø ñöùc tính hieàn hoøa, phuùc haäu, aên noùi hoaït baùt, lyù luaän vöõng vaøng coù theå ñaûm laõnh troïng traùch maø ñoàng baøo giao phoù. Ngaøy 3 thaùng 6 naêm aáy, ñoaøn “söù giaû” rôøi ñaûo baèng ghe buoàm ra Hueá, keâu xin khaép cöûa töø trieàu ñình cho ñeán Toøa Khaâm vaø ñöôïc toaïi nguyeän, * Thaønh phoá Hoà Chí Minh.
112 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (75). 2009 mang keát quaû veà xöù sôû. Cuoäc haønh trình naøy traûi qua 120 ngaøy troøn vaø phaûi maát ñuùng moät naêm môùi hoaøn taát thuû tuïc thaû daân veà ñeán ñaûo. Dieãn taû cuoäc phieâu löu naøy, oâng Buøi Quang Dieâu saùng taùc taäp thô Noâm töïa ñeà Ñi kinh vôùi noäi dung chöùa ñöïng bao tình tieát cuûa cuoäc haûi trình ñaày gian nan, thieáu thoán, vaát vaû traêm beà vôùi lôøi keâu xin chaân thaønh, nhöõng mong ñem laïi söï an bình cho ñoàng baøo baø con ruoät thòt. OÂng Buøi Quang Dieâu sinh naêm Taân Daäu (1861) taïi Phuù Myõ, xaõ Nguõ Phuïng (Phuù Quyù). Sau chuyeán ñi kinh veà, oâng ñöôïc thaêng chöùc Chaùnh toång (thöôøng goïi laø Toång Deo). OÂng taï theá ngaøy 2 thaùng 6 naêm Quyù Söûu (5/7/1913), höôûng döông 52 tuoåi. Taäp thô löu truyeàn ñeán haøng haäu dueä, chaùu noäi oâng laø Buøi Uoâng giöõ gìn laøm cuûa gia baûo. Nhôø coâng quaûng baù cuûa nhaø Nho Chaâu Lyù Ñoái ôû Trieàu Döông (Tam Thanh), vôùi söï coäng taùc cuûa baø Traàn Thò Quyùt (Long Haûi Taây), laø moät trong soá nhieàu ngöôøi thuoäc laøu taäp thô qua caùch haùt ru - nhôù raønh nguyeân taùc nhö daân ñaát lieàn thuoäc Truyeän Kieàu, thô Luïc Vaân Tieân. Ñoàng baøo ñòa phöông quyù troïng taäp thô nhö baùu vaät trong kho taøng lòch söû ñaûo. Laàn giôû trang söû cuõ, hoï haõnh dieän xem taäp thô nhö taám göông soi saùng cho ngaøn sau ñuùng vôùi caâu “Quoác dó daân vi boån”. Trong laêng mieáu thôø thaàn linh ôû ñaûo coù ghi söï tích naøy ñeå con chaùu ñôøi ñôøi noi theo maø höôùng thieän. Taäp thô Ñi kinh goàm 1.282 caâu theo theå luïc baùt, vôùi 8.974 chöõ. Baûn dòch quoác ngöõ do cuï oâng Traàn Ñöùc Döï ôû Khaùnh Thieän, Muõi Neù thöïc hieän cuøng quyù oâng Nguyeãn Ñình Dieäm, Hoaøng Vaên Suaát nhuaän saéc, vôùi phaàn chuù thích cuûa oâng Traàn Nhuaän Ñöùc (Tam Thanh), nay vaãn coøn ñöôïc baûo toàn nguyeân veïn. Chæ ñaùng tieác laø, töø tröôùc ñeán nay, chuùng toâi nhaän thaáy taäp thô Ñi kinh raát ñaëc saéc cuûa ngöôøi daân ñaûo Phuù Quyù vaãn chöa ñöôïc phoå bieán roäng raõi ñeå phuïc vuï nhu caàu nghieân cöùu, tìm hieåu cuûa nhieàu giôùi baïn ñoïc. Vì theá, döôùi ñaây chuùng toâi xin trích giôùi thieäu moät phaàn trong taäp thô Ñi kinh, ñoaïn keå veà cuoäc “phieâu löu” treân bieån töø ñaûo Phuù Quyù ñeán kinh ñoâ Hueá, vaø nhöõng noãi gian truaân cô cöïc cuûa ngöôøi daân ñaûo trong nhöõng ngaøy ñoäi ñôn keâu xin mieãn xaâu, giaûm thueá khaép caùc cöûa quan, töø Nam trieàu cho ñeán Toøa Khaâm. Baûn naøy ñöôïc chuùng toâi söu taàm vaø cheùp laïi trong coâng trình khaûo cöùu cuûa chuùng toâi veà ñaûo Phuù Quyù (chöa xuaát baûn) töø naêm 1970. Do chöa coù ñieàu kieän ñeå kieåm tra laïi neân phaàn vaên baûn chaéc khoâng traùnh khoûi thieáu soùt, raát mong ñöôïc caùc vò quan taâm boå khuyeát cho. ...................... Thaùng saùu moàng ba ngaøy Daàn Boån ñieàn nhoùm laïi laïy thaàn ra ñi Thuyeàn vaøo La Gaøn moät khi Ñi qua Thöông Chaùnh xin ghi cho roài Caùc chöùc thoâi môùi than oâi Xin ghi ñaõ roài ta lieäu maàn raêng Baây giôø phaûi kieám thöùc aên Mua saém maém gaïo vaäy thôøi ñem theo
113 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (75). 2009 Phoøng khi gaëp luùc hieåm ngheøo Ta ñoä hoà khaåu cho nhau vôùi naày Buoàn raàu ta göôïng laøm khuaây Ñaøng ñi ngaøn daëm ta ñaây phaûi phoøng Caàu trôøi gaëp naïn thuaän phong Thuyeàn xuoâi theo gioù cho xong moät beà Qua Dinh nöôùc chaûy nhö voàn Chaïnh loøng nhôù tôùi hieàn theâ ôû nhaø Xuoâi leân moät daëm xa xa Con kinh gaønh nhoû thôøi ta gheù vaøo Tai nghe soùng boå lao xao Trong laø nöôùc chaûy chôù ñi ra coàn OÂng giaø laø baõi ñaàu thaày (?) Taïm ñaäu choã naày haùi cuûi ñem theo Anh em môùi noùi than oâi Haùi cuûi cho roài ta môùi lo toan Baïn laùi ñem ghe gaàn bôø Caùc chöùc phaûi ñôïi hoài tröa ñeán chieàu Ngaøn naêm caùc tía danh thôm Vì ñaâu neân noãi phaûi lieàu caùi thaân Caûm thöông caùc chöùc muoân phaàn ÔÛ nhaø thôøi coù chuùng daân yeâu vì Ñeán nay coù vieäc ra ñi Taác ñöôøng chòu khoå quaûn gì thaân ta Keùo neo thuyeàn voäi trôû ra Nhaém chöøng cöûa Beù thoâi ta baêng ngaøn Kìa kìa loä thaáy Nha Trang Gheù vaøo mua gaïo theâm maø ñeå aên Ñem nhau vaøo ñoù hoûi han Maø möôùn laùi phuï noùi laø thöôïng kinh Gaëp ai maø hoûi söï tình Thôøi ta cuõng noùi vieäc mình ñaëng hay Tình côø may ñaõ quaù may Gaëp ngöôøi Nöôùc Caïn ngaøy naày ñi ghe (?) Ngoài chôi taïi quaùn maø nghe Töôûng ñi buoân baùn ai ngôø thöôïng kinh Baây giôø môùi roõ söï tình Ñaây töùc laùi phuï ñaøng mình roõ thoâng Ñi leân thôøi sôï Nam doø Coøn lo Nam ñoän Nam loø thoåi dai Laïi vôùi caùi Nam chôùp chaøi Tôùi chöøng noù phaùt thoåi daøi cuoàng hung Leân kinh thôøi sôï Nam tuøng Coøn theâm Nam Vieät cuõng hung nhöng laø
114 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (75). 2009 Töø ñaây leân ñoù coøn xa Hoâm nay thaùng saùu möôøi ba ñaõ roài Cuøng nhau thaûo luaän moät hoài Trôøi ñaõ laïi gioù ta thoâi ra thuyeàn Keùo neo töø giaõ Nha Trang Ra ñi moät ñaøng thaúng chæ xuoâi leân Ñoaùi nhìn döôùi thuûy treân non Meânh moâng theá giôùi nhö phong chaäp choàng Muõi naày qua khoûi thì xong Muõi khaùc nhö roàng uoán khuùc loä ra Bao naøi daëm thaúng ñöôøng xa Ñeán cöûa Nöôùc Caïn thì ta gheù vaøo (?) Nhaø oâng laùi phuï choã naøo Veà thaêm con vôï laøm sao ôû nhaø Toâi veà moät chuùt toâi ra Anh em laáy nöôùc vaäy maø ñaõ xong Trôøi ñaø thoåi ngoïn gioù trong Noäi thuyeàn baèng loøng xuoáng baùnh ta xuoâi Cuøng nhau ñöông noùi ñöông vui Leân ñaây vöøa môùi laø nôi nuùi Roàng Trôøi ñaø haàu muoán laøm doâng Maây ngoaøi ñaõ chöïc maây trong laïi daày Ñöùng troâng laø cöûa Taân Quang Ngoù ra Lao doäi (?) xieát chi noãi saàu Keå sao cho xieát thöông oâi OÂng baø ta tröôùc ban ñaàu ôû ñaây Cuõng vì maây gioù thoåi vaày Cho neân xieâu laïc choã naày choã kia Thaân ta nhö caù trong ñìa Vieäc quan chöa thaáu sôùm khuya cuõng buoàn Hai haøng nöôùc maét nhoû tuoân Thoåi nöûa thaùng tröôøng môùi tôùi kinh ñoâ Nhaém chöøng cöûa Thuaän maø voâ Tieân vöông ta tröôùc cô ñoà ôû ñaây Baây giôø ñaõ coù quan Taây Vua ta choïn ñaát ñaõ xaây laàu ñaøi Laï luøng khoâng bieát laø ai Ñoaùi nhìn Thöông Chaùnh laàu ñaøi ñeïp xinh Saùch ghe ta phaûi voâ trình Xin ghi cho ñaëng roài mình thöôïng kinh Ghe leân ñeán choã Ba dinh Boû neo ta ñaäu seõ ñình nghæ ngôi Hoâm nay ñaõ tôùi hai möôi Ñeán mai haêm moát tìm ngöôøi hoûi han Haêm hai ta seõ leân ñaøng Ñi vaøo chôï aáy phaûi sang qua ñoø
115 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (75). 2009 Ñoaùi nhìn loá thaáy thaønh ñoâ Meânh moâng theá giôùi bieát voâ höôùng naøo Baây giôø kieám quaùn ta vaøo Hoûi thaêm cho ñaëng ngöôøi naøo laøm quan Cuøng nhau ñöông noùi ñöông baøn Quaùn nhôn môùi hoûi vieäc laøng ñi ñaâu Ñaùp raèng taàm laù vaïch saâu Hoûi thaêm quan lôùn tôùi haàu vieäc daân Chuùng toâi ñaõ coù thueá thaân Coøn theâm baét lính baét daân laøm ñaøng Cho neân taùch daëm baêng ngaøn Hoûi thaêm oâng quaùn nhaø quan choã naøo Quaùn nhaân nghe noùi aâm hao Nhö kim chaâm daï nhö dao caét loøng Baây giôø toû noãi ñuïc trong Chæ ñöôøng laøm phöôùc giaáu loøng maø chi Cöù theo ñaøng ñaát maø ñi Töø ñaây voâ ñoù vaäy thôøi coøn xa Ñi voâ ñeán chôï Ñoâng Ba Gaëp ai haõy hoûi caùi nhaø ôû ñaâu Nhìn xem tröôùc maët thaáy laàu Döôùi soâng nöôùc chaûy coù caàu xanh xanh Maáy ai maø laäp ñaëng thaønh Taân trieàu môùi laäp ñaët dinh Tröôøng Tieàn Toång Vieân khi aáy vi tieân Qua caàu Tröôøng Tieàn saùu khuùc neân xinh Cuøng nhau nay ñaõ thuaän tình Ñaøng xa voïi voïi vieäc mình phaûi ñi Ñoaùi nhìn phong caûnh dò kyø Laàu Taây thôøi laäp li bì töôùng quaân Hai haøng nöôùc maét röng röng Treân ñaàu thôøi naéng döôùi chaân moûi roài Toång Vieân môùi noùi than oâi Ñi khoâng ñaëng nöõa ta ngoài xuoáng ñaây Vöøa may laïi gaëp coäi caây Hiu hiu gioù thoåi loøng ñaây theâm phieàn May ñaâu laïi gaëp ngöôøi hieàn Ñaàu ñuoâi moâ taû ngöôøi truyeàn cho ta Baûo raèng laïi chôï Ñoâng Ba Ñi leân tôùi cöûa hieäu laø Ñoâng Nam Xöa kia Tieân ñeá ta laøm Giôø Taây ñaõ laáy bao laøm coøn ñaâu Ñem nhau trôû laïi qua caàu Ñi leân tôùi cöûa ngoù laàu ta voâ Thaân ta thaát theá ñôn coâi Ñaùnh lieàu maø böôùc ñi voâ sôû laàu
116 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (75). 2009 Laï luøng khoâng bieát laø ñaâu Thoaït nhìn ngoù thaáy caùi laàu quan vaên Nam Kyø luïc tænh khoâng baèng Quaûn gia boä haï laêng xaêng ra vaøo Ta khoâng coù bieát ngöôøi naøo May ñaâu maø gaëp laïi chaøo hoûi ta Xöng raèng ôû lính trong Toøa Toâi ñöông ñi chôï Ñoâng Ba vöøa veà Chaúng hay ngöôøi coù vieäc gì Ñi voâ Thaønh ngoaïi maàn chi nhöõng laø Cuøng nhau thôøi môùi noùi ra Hoûi ngöôøi laøm vieäc nhaø thôøi ôû ñaâu Chuùng toâi tôùi toû ñuoâi ñaàu Caäy ngöôøi baûo hoä toâi haàu vieäc daân Noùi raèng nhaø ôû cuõng gaàn Tröôùc cöûa coù quaùn thôøi laàn maø voâ Ngöôøi aáy laøm vieäc kinh ñoâ Taùnh danh Nguyeãn Duïng ta voâ trong laàu Quan phong laøm ñoäi Quaûn haàu Ñeán maø caäy thaày lo aâu cho mình Baây giôø roõ ñaëng söï tình Ñaëng khoâng chöa bieát chuùng toâi ñeàu möøng Cuøng nhau thoâi môùi ñi ngay Moät hoài thaáy quaùn ta raøy ñi voâ Caùi nhaø laïi coù ao hoà Troàng caây thaû caù laøm ñoà aên chôi Thaày Ñoäi môû hoûi khuùc noâi Caùc laøng thieät ôû laø nôi tænh naøo Maø do töï söï laøm sao Cho neân laøng phaûi tôùi toâi vieäc gì Laøng naøo maø coù vieäc chi Vaøo trieàu baåm taáu vieäc gì tôùi ñaây Thöa raèng lao khoå bieát bao Chuùng toâi Bình Thuaän môùi vaøo hoâm qua Chuùng toâi phaûi hoûi thaêm nhaø Ngöôøi thöông maùch baûo Ñoäi Ba laø thaày Cho neân môùi bieát tôùi ñaây Xin thaày lo laõnh vieäc naày cho yeân Heát thaûy laø möôøi hai laøng Toâi laøm Chaùnh toång laø quan cho baèng Baét ra ôû lính ba thaèng Coâng ñieàn khoâng coù caáp raøy cho toâi Thueá ñaát naëng laém thaày oâi Moät maãu baûy giaùt (?) tôùi roài môùi ñi Coøn theâm moät noãi cu li Ñem taøu maø baét ñeán thôøi naêm möôi
117 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (75). 2009 Thaày Ñoäi vöøa noùi vöøa cöôøi Raèng ai kheùo chæ caùc ngöôøi tôùi ñaây Muoán lo cho ñaëng vieäc naøy Baïc lo cho saün ñem ñaây traêm ñoàng Noùi vaät laøm leã caùc oâng Noäi trong Cô Maät thôøi khoâng coù gì Laøm ñôn cho saün maø quyø Caùc quan cho chöõ vaäy thôøi môùi mau Cuøng nhau nghe noùi maø saàu Bieát oâng quan lôùn ôû ñaâu choã naøo Noùi ra soá baïc thôøi cao Xin lo cho ñaëng giaù naøo öng theo Nhaân daân thì noù ñoùi ngheøo Khoå ta ta chòu phaûi theo vieäc naøy Uaát öùc ta môùi tôùi ñaây Baây giôø ta phaûi kieám thaày laøm ñôn Cuøng nhau gaéng chí cho beàn Hôi naøo tính thieät so hôn laøm gì Ba möôi ñoàng baïc töùc thôøi Laõnh ñôn cho ñaëng quaûn gì toán hao Söûa sang leã vaät laøm sao Haàu chöõ oâng naøo thaày cuõng noùi ra Baây giôø phaûi coù caân traø Traùi caây cho toát moät laàn cho aên Traàu cau cho ñaëng moät maâm Caù khoâ caù möïc saün saøng moät khi Caùc laøng vôùi Toång phaûi ñi Tröôùc qua tham nghò vieäc chi thôøi töôøng Noùi ra khoâng bieát haø phöông Gaãm mình maø laïi thaûm thöông cho mình Giôø ñaây môùi bieát ñaát kinh Vì ñaâu neân noãi lieàu mình ra lo Tôùi soâng ta phaûi qua ñoø Thöông daân thôøi chôù so ño taác ñöôøng Ñi mau cho tôùi nhaø quan Xin chöõ cho ñaëng roõ raøng môùi öng Ñi voâ tôùi chôï Döông Xuaân Nghæ ngôi traàu nöôùc nhaém chöøng haõy voâ Quan Tham môùi hoûi ñi moâ Ngheânh ngang caùc vaät laøm ñoà leã nghi Chaáp tay ñaët goái baøy lôøi Chuùng toâi Bình Thuaän ôû nôi ngoaøi Hoøn Ñaøng ñi caùch nöôùc xa non Ñaõ theâm ôû lính laïi coøn baét daân Xin oâng boá ñöùc thi aân Döng ñôn haàu chöõ tha daân vôùi naøy
118 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (75). 2009 Phaùn raèng khoâng moät choã naøy Tröôùc qua quan Quaän vieäc naøy môùi xong Cuøng nhau khi aáy an loøng Lui ra khoûi cöûa ngoù xong môùi veà OÂng trôøi möa xuoáng daàm deà Ñaøng coøn xa laém ta veà taän ñaâu Ñem nhau voâ cöûa soå laàu Chôø cho möa taïnh qua caàu thaúng xong Baây giôø phaûi tôùi Quaän coâng Ngaøi ôû nhaø maùt döôùi soâng Coå Laàu (?) Baây giôø xuoáng nhaø ta haàu Cuøng nhau ñaët goái taâu leân moät loøng Chuùng toâi ôû huyeän Tuy Phong Tænh laø Bình Thuaän ôû trong ñaát lieàn Chuùng toâi thoân ôû ngoaøi duyeân Höôùng veà haûi ñaûo laø mieàn hoøn Lao Treân oâng loäc caû quyeàn cao Xin oâng xuoáng phöôùc beà naøo cho daân OÂng laøm quan lôùn ñaïi thaàn Danh vang hoa haï xa gaàn ñeàu öng Chaáp tay ñôn noï xin daâng Cuùi ñaàu quyø goái moät chöøng maø taâu Quan lôùn keâu ñoäi Quaûn haàu Daâng ñôn tao cöùu noù ñaàu laøm sao Khoå laém noù phaûi tôùi tao Vieäc naøy coøn coù noùi trieàu môùi mau Baét cho hai chöõ laøm ñaàu Baây lo leã vaät ñi haàu caùc quan Noùi trong Cô Maät cho yeân Laøm ñôn quoác ngöõ saün saøng cho mau Ñi qua Khaâm söù maø haàu Ngoài ñaây ngoù thaáy caùi laàu xanh xanh Quan lôùn daïy baûo daønh raønh Lui veà lo leã cho thaønh maø ñi Tôùi quan Quaän voõ maø quyø Coi ngaøi pheâ chuaån chöõ gì troïng kinh Ngaøi pheâ nhö quan Vaên Minh Chöø ta coøn tôùi Boä Hình Thöôïng thô Ñem nhau tôùi ñoù maø quyø Daâng ñôn quan lôùn moät khi cho töôøng Quan Thöôïng xem thaáy beøn thöông Cöùu ñôn sau tröôùc môùi töôøng caên do Khoå laém noù phaûi ñi lo Ñoäi haàu laáy buùt pheâ cho ñoâi lôøi Ñaøng xa daëm thaúng vôi vôi Pheâ cho moät lôøi vieäc lính tao cho
119 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (75). 2009 Cu li baây haõy coøn lo Tôùi dinh Khaâm söù ngöôøi pheâ môùi ñaønh Thaáy oâng quan lôùn ngöôøi laønh Thöôïng thô laø chöùc hieån danh trong trieàu Cuøng nhau chöa baåm laøm sao Quan lôùn môùi baûo thôøi tao cho veà Ngoù leân xem thaáy haû heâ Caùi laàu quan lôùn tö beà quaù xinh Ai ai xem thaáy cuõng kinh Cuùi ñaàu laïy taï lui mình trôû ra Lyù Phan ñi mua caân traø Thöôïng thô boû leã phaûi qua cho roài Moät dinh ñaây nöõa maø thoâi Thaân ta cöïc laém trôøi ôi hôõi trôøi Ban ñaàu coøn noùi coøn cöôøi Baây giôø thaáy khoå moãi ngöôøi moãi than Laïy cho ñuû heát caùc quan Xin chöõ cho ñaëng môùi an thaân mình Tôùi dinh ñaët goái baåm trình Quan lôùn môùi hoûi thöôïng kinh laøm gì Tænh naøo cuõng baét cu li Coøn theâm ôû lính huoáng gì laø baây Coi ñôn chöøng ñoù môùi hay Caùc quan cho chöõ baèng nay ñaõ roài Môùi keâu bôù lính mi oâi Laáy buùt pheâ chöõ cho roài noù ra Caùc vaät laïi vôùi caân traø Tao cho baây laïi keûo maø toán hao Vieäc naøy chöa bieát laøm sao Ta qua Khaâm söù leõ naøo haõy hay Cuøng nhau quyø goái chaáp tay Cuùi ñaàu laïy taï baèng nay trôû veà Tìm ngöôøi maø möôùn maø thueâ Laøm ñôn quoác ngöõ lo beà ñi keâu Noùi thôøi ra vieäc nhieàu ñieàu Ñaõ taâu beân Vieän coøn keâu beân Toøa Xöa kia thôøi noùi trieàu ca Baây giôø phaûi coù beân Toøa môùi xong Thôøi ta cuõng phaûi baèng loøng Caùi ñôn quoác ngöõ laøm xong ñaõ roài Cuøng nhau naên næ than oâi Ñem möôøi ñoàng baïc cho roài laõnh ñôn Toán hao tieàn baïc hai beân Laøm ñaây chöa bieát hö neân cuõng haàu Ñem nhau raûo böôùc qua caàu Ñi khoûi saùu phuùt tôùi laàu xanh xanh
120 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (75). 2009 Xuùm nhau ñöùng taïi ngoaïi thaønh Laâm baøn cho thuaän môùi ñaønh ñi voâ Lính thaáy noù chaúng noùi gì Cuùi ñaàu quyø goái nhö ñoà xin aên Hoài laâu naên næ baåm qua Chaúng ai theøm noùi theøm raèng vôùi ta May ñaâu Khaâm söù trong Toøa Böôùc ra môùi hoûi baây maø ôû ñaâu Vieäc chi neân phaûi tôùi haàu Hoûi thôøi phaûi noùi cho mau töùc thôøi Toång Vieân môùi baåm moät khi Chuùng toâi vaäy thôøi ôû taïi Lao Keâ (?) Nhaø nöôùc chaúng daùm baåm daøi Chuùng toâi chòu lính ñaõ vaøi naêm nay ÔÛ Hoøn chuùng toâi chaúng hay Boãng ñaâu Coâng söù ra raøy baét daân Ñöùa naøo ñaõ coù thueá thaân Ñem taøu maø chôû moät laàn naêm möôi Ñöôøng ñi caùch bieån xa vôøi Choã voâ Phan Thieát laø nôi phuû Haøm Khoå laém thôøi cuõng phaûi cam Daân toâi yeáu ñuoái noù laøm ñaëng ñaâu Hoûi raèng baây tôùi maø haàu Hoøn baây maø ôû ngang ñaâu cöûa naøo Baåm raèng toâi ôû hoøn Lao Ngang cöûa Phan Rí ñi vaøo thôøi ngay Khaâm söù thoâi môùi caàm tay Daét ngay Toøa thöôïng chæ ngay hoïa ñoà Hoøn bay maø ôû choã moâ Xem trong ñòa ñoà maø chæ cho tao Toång Vieân thoâi môùi ngoù vaøo Chæ cho Khaâm söù hoøn Lao ven ngoaøi Thoát raèng baây noùi ñaõ sai Caùi hoøn naèm ngoaøi keâu noù Lao Thu Baây giôø baây noùi khoâng phuø Baáy laâu keâu noù Cuø Thu nhöng laø Baåm raèng caùi tuïc oâng baø Xöa kia ñaët ñeå caùi laø Lao Keâ Thoâi ñöøng baåm nöõa maø daøi Caùi Hoøn taêng thueá naøo ai baét gì Baây giôø laïi baét cu li Laøm nhö theá ñoù hoûi thôøi ai hay Tôùi ñaây baây ñaõ khoå thay Ñi veà ñöøng ôû laâu ngaøy toán aên Laøm sao cuõng coù tieáng raèng Nhö thieät coù baét maáy thaèng tao tha
121 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (75). 2009 Cuøng nhau laïy taï trôû ra Ñaëng khoâng chöa thaáy thôøi ta möøng laàn Nhôø ôn hai vò linh thaàn Coøn qua beân Vieän thuø aân cho roài Cuøng nhau ñöông noùi thöông oâi Hai beân taï roài coøn ñôïi tôø tö Baát tri thieân lyù haø nhö Ta veà trong tænh tôø tö haõy vaøo Thaày Ñoäïi môùi noùi khoâng sao Trieàu ñình quoác phaùp leõ naøo maø sai Maáy ñieàu nghe loït vaøo tai Giaõ töø thaày Ñoäi ñeà hueà trôû ra Keû thôøi ñi chôï Ñoâng Ba Ngöôøi thì veà nhaø reøn cuoác reøn dao Ai maø mua vaät laøm sao Veà nhaø ñaëng duøng cho hôïp xöù ta Ñoâng Ba Gia Hoäi hai caàu Coù chuøa Dieäu Ñeá moät laàu boán chuoâng Baâng khuaâng loøng nhôù daï buoàn Bô vô ñaát khaùch luoân tuoàng ôû kinh Nam thanh nöõ tuù thaáy xinh Chaïnh loøng nghó tôùi gia ñình khoân nguoâi Ngöïa xe taáp naäp neân vui Xoùt tình chaïnh töôûng ngaäm nguøi thöông ai Nghinh ngang phoá xaù laàu ñaøi Daäp dìu khaùch truùc baïn mai ra vaøo Ngöôøi kinh tieáng noùi thanh thanh Hình dung thanh nhaõ xöù naøo daùm ñöông Thaáy ngöôøi nhan saéc maø thöông Vì chöng chöa ñaëng vaán vöông moái hoàng Laéng nghe tieáng laùi döôùi soâng Moái saàu ñoøi ñoaïn trong loøng heùo von Than raèng kìa nöôùc kìa non Hieàm vì lo noãi ñöôøng coøn xa xuoâi Ngoù voâ trong xoùm ngaäm nguøi Thöông cha nhôù meï khoâng vui trong mình Ta coøn thô thaån ôû kinh Ñaøng tröôøng caùch trôû loä trình xa thay Daân ôi daân hôõi laø baây Vì ñaâu neân noãi daøy voø thaân qua Daàm deà chaâu luïy nhoû sa Coâng trình lao khoå ai maø xeùt cho Ñeâm khuya ngoïn gioù thoåi loø Söông sa laùc ñaùc möa rôi laïnh luøng Xuùm nhau ngoài laïi traàm ngaâm Naèm ñaâu cho ñaëng taám thaân cöïc raøy
122 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (75). 2009 Chaúng thaø möa gioù ban ngaøy Ñeâm hoâm laïnh leõo trôøi hay chaêng laø Troâng cho mau saùng ngaøy ra Nhôø ôn boùng haït keûo maø laïnh thay Meï cha con vôï coù hay Ra ñi tính thaùng tính ngaøy maø troâng Coù khi laøm caùnh laøm ñoàng Laøm doø laøm queá chaúng khoâng ñaâu laø Sôï beà moät noãi ôû nhaø Chaúng nghe tin töùc lo maø ñaëng khoâng Goái loan naèm döïa maø troâng Töø ta dôøi goùt nhö roàng leân maây Döôøng nhö dao caét ruoät naày Trong loøng böùc röùc nhö daây buoäc mình Sôùm mai ñi chôï Bao Vinh Mua ñoà traû leã thaàn linh cho roài Cuøng nhau ñöông noùi moät hoài Traû leã ñaõ roài ta kíp nhoå neo Xeùt ra nhieàu luùc hieåm nguy Thaân ta thaát theá nhö beøo troâi soâng Buoâng lôøi vaùi heát caû OÂng Thuaän buoàm xuoâi gioù nöôùc roøng ta ra... LHL (Trích töø taùc phaåm “Ñaûo Phuù Quyù” cuûa Leâ Höõu Leã, Taøi lieäu chöa xuaát baûn) TOÙM TAÉT Taäp thô Ñi kinh laø moät thi phaåm baèng chöõ Noâm cuûa taùc giaû Buøi Quang Dieâu, keå laïi cuoäc haønh trình coù moät khoâng hai cuûa ngöôøi daân ñaûo Phuù Quyù ñeán kinh ñoâ Hueá xin mieãn baét xaâu, giaûm thueá vaøo naêm 1901. Taùc phaåm cung caáp cho ngöôøi ñoïc nhieàu chi tieát hieän thöïc, soáng ñoäng veà cuoäc phieâu löu treân bieån töø Phuù Quyù ñeán Hueá, cuøng noãi cô cöïc traêm beà cuûa nhöõng ngöôøi daân thaáp coå beù mieäng tröôùc cheá ñoä cai trò haø khaéc cuûa thöïc daân, phong kieán. Ñi kinh xöùng ñaùng laø moät taùc phaåm “thöôïng kinh kyù söï” ñaëc saéc cuûa ngöôøi daân ñaûo Phuù Quyù. ABSTRACT PHUÙ QUYÙ ISLAND AND THE POETRY BOOK “ÑI KINH” This poetry book, written in “Noâm” by Buøi Quang Dieâu, tells us a story about a unique journey carried out by a number of the inhabitants of Phuù Quyù Island to go the royal capital in Hueá and lodged a petition for the community on the island to be exempted from corvee and taxes in 1901. The work yields actual and lively details of the adventurous voyage on the sea from the island to Hueá, together with the hardship and oppression the powerless ordinary people had to undergo under the feudal and colonialist reign at the time. “Ñi kinh” deserves to be praised as a excellent work by the people of Phuù Quyù Island.