Báo cáo nghiên cứu khoa học " Đông Du Trung Quốc - Việt Nam một hiện tượng lịch sử khu vực thời cận đại "

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:9

Thêm vào BST

Báo xấu

87
lượt xem 14
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trước số phận Trung Quốc sau chiến tranh thuốc phiện với điều -ớc Nam Kinh (1840 - 1842). Thời gian Đông du của Trung Quốc kéo dài đến tận thời kỳ vận động Cách mạng Tân Hợi 1911 và còn cả một vĩ thanh2 . Các nhà nghiên cứu quan hệ Trung Quốc - Nhật Bản đã và còn đang tìm kiếm t- liệu về các cuộc Đông du của các nhân vật lịch sử Trung Quốc qua những trang ghi chép hành trình nhật ký đặng tái hiện một bức tranh lịch sử của khuynh h-ớng giao l-u văn...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo nghiên cứu khoa học " Đông Du Trung Quốc - Việt Nam một hiện tượng lịch sử khu vực thời cận đại "

37 “§«ng Du Trung Quèc - ViÖt Nam”… NguyÔn V¨n Hång* tr−íc sè phËn Trung Quèc sau chiÕn ã lÏ c¶ nghÜa ®en lÉn nghÜa bãng C tranh thuèc phiÖn víi ®iÒu −íc Nam th× chØ cã Trung Quèc vµ ViÖt Kinh (1840 - 1842). Thêi gian §«ng du Nam lµ cã hiÖn t−îng §«ng du cña Trung Quèc kÐo dµi ®Õn tËn thêi kú lÞch sö. Trong néi dung lÞch sö ViÖt Nam vËn ®éng C¸ch m¹ng T©n Hîi 1911 vµ cã c¶ mét phÇn viÕt vÒ Phong trµo §«ng cßn c¶ mét vÜ thanh2 . C¸c nhµ nghiªn du tõ n¨m 1905 ®Õn n¨m 1908. Thêi cøu quan hÖ Trung Quèc - NhËt B¶n ®· gian chØ cã tõ th¸ng 12/1905 nÕu tÝnh tõ vµ cßn ®ang t×m kiÕm t− liÖu vÒ c¸c cuéc khi Phan Béi Ch©u, §Æng Tö KÝnh vµ §«ng du cña c¸c nh©n vËt lÞch sö Trung T¨ng B¹t Hæ lªn ®−êng sang NhËt (ta cã Quèc qua nh÷ng trang ghi chÐp hµnh thÓ gäi lµ Phan_§Æng_T¨ng §«ng du) tr×nh nhËt ký ®Æng t¸i hiÖn mét bøc ®Õn th¸ng 10/1908 Phan Béi Ch©u bÞ tranh lÞch sö cña khuynh h−íng giao l−u trôc xuÊt khái NhËt do chÝnh phñ NhËt v¨n ho¸ ®¶o chiÒu trong quan hÖ giao l−u v¨n ho¸ Trung Quèc - NhËt B¶n. B¶n b¾t tay Ph¸p, ký hiÖp −íc vµo n¨m 1907 lµ chÊm døt1. Bµi viÕt cña chóng t«i nh»m t×m hiÓu nh÷ng ®Æc ®iÓm cña hai hiÖn t−îng lÞch Cßn §«ng du cña Trung Quèc ®· xuÊt hiÖn tr−íc n¨m 1894 - 1895, tr−íc khi sö §«ng du Trung Quèc vµ §«ng du ViÖt Trung Quèc bÞ NhËt B¶n ®¸nh b¹i ë Nam. chiÕn tranh TriÒu Tiªn. Søc hÊp dÉn cña I. §«ng du mét hiÖn t−îng NhËt B¶n ®èi víi Trung Quèc cã lÏ −¬m lÞch sö khu vùc ®«ng ¸ cuèi thÕ mÇm tõ sím vµo nh÷ng n¨m 70 thÕ kû kû XIX ®Çu kû XX XIX tõ nh÷ng cuéc tranh chÊp c¸c ®¶o ë §«ng du lµ mét hiÖn t−îng lÞch sö, chung quanh §µi Loan sau NhËt B¶n mét khuynh h−íng xuÊt hiÖn ë Trung Duy T©n. Quèc vµ ViÖt Nam vµo cuèi thÕ kû XIX NhËt B¶n víi cuéc chuyÓn m×nh t¹o ®Çu thÕ kû XX. Nã lµ mét hiÖn t−îng yªu lùc Duy T©n Minh TrÞ ®· lµm cho Trung Quèc quan t©m, nhÊt lµ tÇng líp trÝ * PGS. Tr−êng §¹i häc Khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n - §¹i häc Quèc gia Hµ Néi thøc, quan l¹i thøc thêi ®ang tr¨n trë
nghiªn cøu trung quèc sè 1(65) - 2006 38 n−íc t×m ®−êng ph¸t triÓn tù c−êng. lùc nh− NguyÔn Tr−êng Té, NguyÔn Lé §øng tr−íc sù x©m l−îc vµ n« dÞch cña Tr¹ch, Ph¹m Phó Thø v.v. còng kh«ng ®Õ quèc thùc d©n ph−¬ng T©y nh÷ng con ®−îc chÊp nhËn. Cuéc chiÕn tranh chèng ng−êi lÞch sö cña hai quèc gia nµy nhËn x©m l−îc mang truyÒn thèng anh dòng thøc ®−îc sù yÕu kÐm cña m×nh, vµ hiÓu bÊt khuÊt cña d©n téc còng chØ lµ c¸ch ra con ®−êng ®i cña NhËt B¶n, c¸ch häc tr¶ lêi "anh hïng" nh−ng kh«ng thÓ ®em l¹i kÕt qu¶ mµ ph¹m trï thêi ®¹i sù so ph−¬ng T©y cña NhËt B¶n lµ c¸ch häc cã s¸nh lùc l−îng cho phÐp thµnh c«ng. hiÖu qu¶ ®Ó ®¹t ®−îc môc ®Ých "phó quèc c−êng binh". Riªng NhËt B¶n tõ cuéc viÕng th¨m n¨m 1853 cña §« ®èc h¶i qu©n Mü Perry Ng−êi NhËt B¶n víi khÈu hiÖu "Häc vµo vÞnh Edo ®−a quèc th− cña Tæng ph−¬ng T©y, ®uæi kÞp ph−¬ng T©y, v−ît thèng Mü ®ßi më cöa, vµ n¨m 1854 ph−¬ng T©y" 3 ®· b»ng sù lín dËy cña Perry vµo NhËt, NhËt - Mü ký hiÖp −íc m×nh, v−ît lªn tiÕn vµo cuéc ®ua tranh Kanagawa (ThÇn n¹i xuyªn) ngµy 31-3- víi thÕ giíi. 1854. Ng−êi NhËt víi tinh thÇn vâ sÜ ®¹o Nh− ta biÕt c¸c n−íc Trung Quèc, còng ®· sím nhËn biÕt con ®−êng chÊp ViÖt Nam, NhËt B¶n vµo gi÷a thÕ kû nhËn më cöa vµ xu thÕ nhÉn chÞu, ®Ó XIX ®Òu thi hµnh chÝnh s¸ch ®ãng cöa. ®Þnh h−íng c¬ b¶n hiÖu qu¶ cho con C¸c ®Õ quèc ph−¬ng T©y dïng søc m¹nh ®−êng häc tËp ph¸t triÓn, c¹nh tranh buéc c¸c quèc gia nµy më cöa. Nh−ng râ quyÒn lùc giµnh chç ®øng vµ t¹o nªn rµng c¸c quèc gia ch©u ¸ ®· nhËn thøc mét diÖn m¹o míi cho ®Êt n−íc mÆt trêi. viÖc buéc ph¶i më cöa nµy kh¸c nhau vµ NhËt B¶n ph¸t triÓn ®· tr¶ lêi mét c¸ch t¹o nªn nh÷ng hÖ qu¶ kh¸c nhau hiÖu qu¶ cho con ®−êng "phó quèc c−êng Trung Quèc sau n¨m 1842 víi hiÖp binh" mµ nhiÒu quèc gia ch©u ¸ mong −íc Nam Kinh ph¶i chÊp nhËn më cöa. muèn. Víi th¸i ®é bÞ ®éng, cam chÞu, chñ quan, b¶o thñ kh«ng nhËn thøc hÕt m×nh lµm Cuéc ®ä søc gi÷a NhËt víi Trung cho ngay c¶ c¸i kh¸t väng cña giai cÊp Quèc M·n Thanh trong cuéc chiÕn tranh phong kiÕn n¾m quyÒn l·nh ®¹o d©n téc Gi¸p Ngä (1894-1895), c¶ h¹m ®éi h¶i cã nhËn thøc muèn "T«n ng−êi ph−¬ng qu©n do Lý Hång Ch−¬ng vµ ph¸i D−¬ng T©y lµm thÇy khoa häc kü thuËt ®Ó chÕ Vô víi kh¸t väng "c−êng binh", ®· bÞ ngù ng−êi ph−¬ng T©y 4 còng kh«ng thùc nhÊn ch×m xuèng eo biÓn Trung Quèc thi ®−îc. TriÒu Tiªn. HiÖp −íc T©n Söu buéc Víi ViÖt Nam, triÒu NguyÔn cµng b¶o Trung Quèc ph¶i g¸nh chÞu kho¶n båi thñ, ngoan cè, nh÷ng ý kiÕn s¸ng suèt th−êng chiÕn phÝ lín, mÊt chñ quyÒn ë cña c¸c trÝ thøc cã t− t−ëng tiÕn bé, cã ý nhiÒu vïng l·nh thæ cïng viÖc më toang kiÕn ®èi s¸ch mÒm dÎo, kh«n khÐo t¹o c¸nh cöa Trung Quèc vµo s©u trong lôc
39 “§«ng Du Trung Quèc - ViÖt Nam”… II. §«ng du mét hiÖn t−îng ®Þa ®Õn tËn vïng Tø Xuyªn, Trïng lÞch sö ®¶o chiÒu trong quan hÖ 5 Kh¸nh . NhËt B¶n víi chiÕn th¾ng ®ã giao l−u v¨n ho¸ Trung NhËt ®· lµm cho ng−êi Trung Quèc ngé ra con thêi kú cËn ®¹i ®−êng, c¸ch häc ph−¬ng T©y mét c¸ch thµnh c«ng cña NhËt B¶n. Trong nghiªn cøu giao l−u v¨n ho¸ §Õn cuéc chiÕn tranh Nga - NhËt Trung Quèc NhËt B¶n cã hai nhµ lÞch sö 1905, NhËt l¹i chiÕn th¾ng ngay mét ®Õ xuÊt s¾c cña Tr−êng §¹i häc B¾c Kinh lµ quèc lín ph−¬ng T©y. Ng−êi Trung Quèc cè gi¸o s− Chu NhÊt L−¬ng vµ gi¸o s− cµng thÊm thÝa c©u nãi víi mong −íc cña tµi n¨ng V−¬ng HiÓu Thu. Hai gi¸o s− tõ ng−êi Trung Quèc "S− Di tr−êng kü dÜ gãc ®øng lµ häc gi¶ Trung Quèc ®· khai chÕ Di"( Häc kü thuËt cña ®Õ quèc th¸c t− liÖu kh¸ toµn diÖn mèi quan hÖ ph−¬ng T©y ®Ó chèng l¹i ®Õ quèc ph−¬ng nµy. Ta ph¶i tÝnh tíi ba c«ng tr×nh s¸ch T©y) mµ Trung Quèc kh«ng lµm ®−îc th× tiªu biÓu. ng−êi NhËt B¶n ®· thµnh c«ng chØ ch−a 1. Chu NhÊt L−¬ng: Bµn vÒ lÞch sö ®Çy bèn m−¬i n¨m sau khi Minh TrÞ b¾t v¨n ho¸ Trung NhËt. NXB V¨n ho¸ tïng ®Çu c«ng cuéc Duy T©n. th− Giang T©y, 1990. Søc hÊp dÉn cña NhËt B¶n chÝnh lµ 2. V−¬ng HiÓu Thu: Nh÷ng ghi chÐp sù lùa chän c¸ch ph¸t triÓn cã hiÖu qu¶ vÒ quan hÖ Trung NhËt thêi kú cËn ®¹i. t¹o nªn søc m¹nh qu©n sù v−ît qua ®Õ NXB B¾c Kinh, 1987. quèc ph−¬ng T©y vµ trong con m¾t cña 3. V−¬ng HiÓu Thu, §¹i §×nh Thu c¸c chñng téc da vµng t¹o nªn niÒm tin (chñ biªn): Nh÷ng quan hÖ c¬ b¶n trong cã kh¶ n¨ng chiÕn th¾ng. Lùc hÊp dÉn lÞch sö quan hÖ giao l−u v¨n ho¸ Trung nµy cña d©n téc xø së mÆt trêi thËt lín, NhËt, gåm 10 tËp, LÞch sö lµ tËp I: Tæng nã t¹o thµnh mét khuynh h−íng häc chñ biªn lµ gi¸o s− Chu NhÊt L−¬ng NhËt, xem NhËt B¶n nh− mét tÊm (Trung Quèc) phô tr¸ch phÇn Trung g−¬ng, ®iÓm ®Õn, lµ niÒm tù hµo cña Quèc vµ gi¸o s− Trung T©y TiÕn (NhËt) chñng téc da vµng cã kh¶ n¨ng chèng l¹i phô tr¸ch phÇn NhËt B¶n. sù x©u xÐ n« dÞch cña ®Õ quèc ph−¬ng Trong cuèn Bµn vÒ lÞch sö v¨n ho¸ T©y. Trung NhËt, gi¸o s− Chu NhÊt L−¬ng Phong trµo §«ng du ®· xuÊt hiÖn ë nhÊn m¹nh quan hÖ giao l−u häc tËp lÉn ViÖt Nam vµ ë Trung Quèc nh− mét hiÖn nhau gi÷a NhËt vµ Trung Quèc nãi: t−îng lÞch sö. Tuy nhiªn hiÖn t−îng nµy "Th−êng th−êng, nh÷ng nhµ nghiªn cøu ë ViÖt Nam Trung Quèc cã nh÷ng ®iÓm Trung Quèc hay nãi ®Õn hai giai ®o¹n kh¸c nhau. Chóng ta cã thÓ tiÕn hµnh "®Ønh cao giao l−u v¨n ho¸": Trung Quèc nghiªn cøu so s¸nh, t×m hiÓu ý nghÜa ¶nh h−ëng ®èi víi ng−êi NhËt thêi Tuú cña hiÖn t−îng lÞch sö nµy. §−êng, tõ thÕ kû VII ®Õn thÕ kû X vµ
nghiªn cøu trung quèc sè 1(65) - 2006 40 ph¶i më cöa c¸c c¶ng khÈu s©u trong ®Êt thêi kú ¶nh h−ëng v¨n ho¸ NhËt B¶n ®èi liÒn nh− Sa ThÞ, Trïng Kh¸nh, T« Ch©u, víi Trung Quèc sau thêi Minh TrÞ tõ nöa Hµng Ch©u. NhËt B¶n ®−îc quyÒn x©y cuèi thÕ kû XIX ®Çu thÕ kû XX 6. dùng c«ng x−ëng ë nh÷ng c¶ng bu«n ®ã8. Nh− ta biÕt trong lÞch sö ViÖt Nam, HiÖp −íc n« dÞch M· Quan Shimonoseki phong trµo §«ng du cña ViÖt Nam sè 1895 lµm cho ng−êi Trung Quèc tØnh l−îng häc sinh thanh niªn cã kho¶ng 200 ngé. Phong trµo §«ng du sang NhËt t×m ng−êi mµ vÞ trÝ trong lÞch sö ViÖt Nam hiÓu häc tËp b¾t ®Çu rÇm ré. Ta thÊy con thµnh mét phong trµo cã tÝnh lÞch sö, cã ®−êng §«ng du sang NhËt cña ng−êi mét vÞ trÝ quan träng. Trung Quèc phong Trung Quèc cã bèn lo¹i h×nh: trµo §«ng du ®i sang NhËt B¶n mang s¾c th¸i ®a d¹ng vµ sè l−îng ®«ng hµng 1. Con ®−êng l¸nh n¹n. §iÓn h×nh lµ v¹n7 mµ trong lÞch sö Trung Quèc l¹i c¸c chÝ sÜ Duy T©n MËu TuÊt Trung kh«ng dµnh mét ch−¬ng riªng, mét phÇn Quèc Khang L−¬ng. TÇng líp trÝ thøc riªng. thøc thêi cã ý ®å muèn tiÕn hµnh c¶i Tuy vËy §«ng du cña Trung Quèc vÒ c¸ch Duy T©n theo m« h×nh NhËt. Vµ thêi gian, qui m«, sè l−îng vµ tÝnh chÊt c«ng cuéc Duy T©n MËu TuÊt hÇu nh− ®a d¹ng phong phó h¬n. lÆp l¹i nguyªn xi m« h×nh Duy T©n Minh TrÞ. C¸c phe ph¸i Duy t©n muèn th«ng Trung Quèc sau chiÕn tranh Gi¸p Ngä, cuéc ®ä søc Trung Quèc bÞ thua, qua lùc l−îng h−íng tíi c¶i c¸ch ®Ó Trung Quèc ®· nhËn thøc viÖc NhËt B¶n chèng l¹i phe ph¸i b¶o thñ vµ thÕ lùc Tõ ®· häc ph−¬ng T©y mét c¸ch thµnh c«ng Hi Th¸i hËu ®Ó c¶i c¸ch. Ph¸i Duy T©n h¬n. VÒ mäi mÆt, ng−êi Trung Quèc dùa vµo vua Quang Tù, gièng nh− NhËt th−êng nghÜ r»ng m×nh lín h¬n, m¹nh B¶n c¶i c¸ch dùa vµo Thiªn Hoµng Minh h¬n, v¨n minh tiÕn bé h¬n. Nh−ng sù TrÞ vµ c¸c thÕ lùc Duy T©n cña c¸c thùc trong cuéc ®ä søc bÞ b¹i, lµm cho c«ng quèc Satsuma, Hizen, Tosa, ng−êi Trung Quèc tØnh ngé. ChiÕn tranh Chosu. Trung Quèc còng muèn b¾t thuèc phiÖn víi Anh; Trung Quèc nhËn ®Çu tõ mét cuéc c¶i c¸ch tõ trªn xuèng ra "tµu T©y ®i nhanh h¬n, sóng T©y tèt vµ theo chÕ ®é qu©n chñ cã hiÕn ph¸p, h¬n" vµ nh− ta biÕt vµo nh÷ng n¨m 60 - nh−ng cuéc Duy t©n c¶i c¸ch thÊt b¹i 90 thÕ kû XIX Trung Quèc ®· h−íng v× thêi c¬ ®· qua vµ b¶n th©n lùc theo con ®−êng "D−¬ng Vô" x©y dùng l−îng c¶i c¸ch yÕu kÐm. nªn h¹m ®éi h¶i qu©n hiÖn ®¹i ®Çu tiªn Cuéc trÊn ¸p phong trµo Duy T©n ®· cña m×nh. Cuéc thö søc trong chiÕn næ ra quyÕt liÖt, nhiÒu nhµ Duy T©n bÞ tranh víi NhËt B¶n vÒ vÊn ®Ò TriÒu giÕt. Khang H÷u Vi trèn vÒ Hång K«ng Tiªn, h¹m thuyÒn cña Trung Quèc ®· bÞ sau ®ã ch¹y sang NhËt, cßn L−¬ng Kh¶i nhÊn ch×m xuèng biÓn B¾c. Thua trËn Siªu tho¸t hiÓm trèn vµo sø qu¸n NhËt ®au ®ín víi kho¶n båi th−êng chiÕn phÝ vµ may m¾n gÆp Ito Hirobumi ®ang ë sø lín tíi 200 triÖu l¹ng b¹c, Trung Quèc
41 “§«ng Du Trung Quèc - ViÖt Nam”… than B×nh H−¬ng ®· ®Õn th¨m NhËt qu¸n, thêi gian viÕng th¨m Trung Quèc B¶n. «ng ®· tiÕp xóc víi giíi chÝnh trÞ, nªn «ng ®· gióp L−¬ng trèn trªn tµu tµi chÝnh NhËt B¶n. Cuéc viÕng th¨m chiÕn cña h¶i qu©n ®Õn NhËt B¶n9 . cña ThÞnh Tuyªn Hoµi v× môc ®Ých hîp 2. C«ng cuéc Duy T©n NhËt B¶n ®· t¸c ph¸t triÓn c«ng nghiÖp nªn ®Æc biÖt hÊp dÉn nhiÒu nh©n vËt cã tri thøc cã uy ®−îc giíi chÝnh trÞ vµ c¸c nhµ doanh tÝn, nh©n vËt chÝnh quyÒn, lµm kinh tÕ nghiÖp kinh tÕ NhËt quan t©m. ¤ng ®· ®Õn NhËt ®Ó häc, ®Ó kinh doanh qu¶n lý. gÆp ®¹i thÇn néi c¸c NhËt, vµ gÆp quan Vµo ®Çu nh÷ng n¨m 90 thÕ kû XIX ta chøc phô tr¸ch vÊn ®Ò luyÖn gang thÐp thÊy Hoµng Kh¸nh Trõng lµ mét häc gi¶ Trung Th«n. Hai bªn tho¶ thuËn "vµ ®· cã uy tÝn ng−êi ChiÕt Giang «ng ®−îc ký mua 1 v¹n tÊn thÐp èng cña NhËt, tuÇn phñ An Huy ThÈm Träng H¹ gióp b¸n 1 v¹n tÊn thÐp ®óc cña x−ëng H¸n ®ì n¨m 1893 (Quang Tù n¨m 19) ®· ®i D−¬ng, b¸n cho NhËt 1 v¹n tÊn than cña tham quan NhËt B¶n tõ th¸ng 5 ®Õn má than B×nh H−¬ng. ThÞnh Tuyªn Hoµi th¸ng 7, «ng ®· ®i th¨m Kobe, ®· th¨m c¸c c«ng x−ëng thÐp cña NhËt" Yokohama, Osaka, Tokyo, Kyoto.v.v. v.v. 12. Ngoµi ra, ThÞnh Tuyªn Hoµi cßn Trong "NhËt ký §«ng du" Hoµng th¨m x−ëng ®ãng tµu, x−ëng dÖt, x−ëng Kh¸nh Trõng ®· cã nhËn xÐt ®¸ng l−u ý: lµm ®å sø, kh¶o s¸t vÊn ®Ò tiÒn tÖ, ng©n hµng. "NhËt B¶n sau Duy T©n ®· thùc hiÖn hiÖn ®¹i ho¸. Häc theo ph−¬ng T©y: c¶i Víi c¸c ®¹i diÖn chÝnh giíi «ng ®· chÕ, t©n chÝnh, cã quyÕt t©m, cã nhiÖt th¨m vµ trao ®æi ý kiÕn víi Okuma huyÕt ch¸y báng. Ph¶i cã tinh thÇn quyÕt Shigenobu (§¹i ¤i Träng TÝn), Ito t©m ®i tíi míi Duy T©n thµnh c«ng. NÕu Hirobumi (Y §»ng B¸c V¨n), th¶o luËn b¶o thñ do dù nhÊt ®Þnh bÞ thÊt b¹i"10 vÊn ®Ò lËp hiÕn cña Trung Quèc .v.v Hoµng Kh¸nh Trõng chñ tr−¬ng: 3. L−u häc sinh §«ng du ®i häc lµ sè l−îng ®«ng nhÊt, chØ riªng n¨m 1900 - "Häc chÝnh trÞ vµ khoa häc tiÕn bé 1905 cã tíi hµng v¹n thanh niªn Trung ph−¬ng T©y, b¾t ch−íc NhËt B¶n - §õng Quèc sang NhËt häc. Sè thanh niªn nµy ®Ó mÊt thêi c¬11 . häc ®ñ c¸c ngµnh nghÒ, cã lo¹i ®µo t¹o Trong NhËt ký "Ngu Trai §«ng du thêi gian ng¾n ngµy vµ còng cã lo¹i nhËt ký", ThÞnh Tuyªn Hoµi lµ ®iÓn h×nh chÝnh quy dµi ngµy. Trong cuèn s¸ch cña nh©n vËt chÝnh trÞ, kinh tÕ, x· héi "LÞch sö du häc thêi cËn ®¹i cña Trung Trung Quèc §«ng du ®Ó xem xÐt häc tËp Quèc" ®· nãi râ nguyªn nh©n lµm cho sè NhËt B¶n. N¨m 1908 nghÜa lµ 13 n¨m l−îng l−u häc sinh du häc NhËt lµ v×: (1) sau chiÕn tranh Gi¸p Ngä vµ 3 n¨m sau ®−êng gÇn, (2) v¨n ho¸ ng«n ng÷ gÇn chiÕn tranh Nga NhËt, vÞ ®¹i thÇn phô lo¹i h×nh, (3) thêi gian häc ng¾n hiÖu tr¸ch th−¬ng nghiÖp, b−u ®iÖn vµ x©y qu¶, (4) chi phÝ rÎ 13. dùng x−ëng gang thÐp H¸n D· vµ má
nghiªn cøu trung quèc sè 1(65) - 2006 42 4. Con ®−êng §«ng du cßn lµ con §«ng du víi môc ®Ých chñ tr−¬ng cña ®−êng cña nh÷ng nhµ c¸ch m¹ng suèt m×nh lµ "tr−íc muèn ®¸nh ®æ ng−êi cuèi thÕ kû XIX ®Õn ®Çu thÕ kû XX ®Õn Ph¸p" cho ViÖt Nam ®éc lËp "råi míi bµn NhËt. Tiªu biÓu lµ T«n DËt Tiªn vµ ®ång ®Õn viÖc kh¸c". Phong trµo §«ng du do chÝ cña «ng. H−ng Trung Héi, Quang Phan Béi Ch©u ®øng ®Çu víi môc ®Ých " cÇu NhËt ®uæi Ph¸p"15. Nh−ng chóng ta Phôc Héi ®· ho¹t ®éng ë NhËt vµ ®Æc biÖt §ång minh Héi tæ chøc c¸ch m¹ng còng nªn thÊy râ môc ®Ých chñ tr−¬ng ®· thµnh lËp ë Tokyo vµo n¨m 190514 cña Phan Béi Ch©u lµ kh«ng t−ëng. Ngay trong th− göi B¸ t−íc Okuma Cã thÓ nãi con ®−êng §«ng du cña Shigenobu (§¹i ¤i Träng TÝn), Phan Béi Trung Quèc ®Õn NhËt B¶n kh¸ ®a d¹ng Ch©u cã lËp luËn mang ®Çy tÝnh chÊt thêi gian dµi, liªn tôc vµ cã nhiÒu mÆt kh«ng t−ëng "n−íc ViÖt Nam lµ ®ång t¸c ®éng vµo con ®−êng ®Êu tranh yªu chñng, ®ång v¨n, ®ång ch©u" cña NhËt n−íc, c¸ch m¹ng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ B¶n hïng m¹nh lµ mét "c−êng quèc" v¨n ho¸ cña Trung Quèc sau nµy. "Oai phong cña n−íc NhËt B¶n lan trµn III. Phong trµo §«ng du cña ®Õn tËn T©y B¾c, ®Õn tËn n−íc Thanh, ViÖt Nam - Sù khëi ®Çu hy väng n−íc Nga"... vµ kÕt thóc ®¸ng buån "Cã lÏ nµo ®Ó cho n−íc ViÖt Nam ®ång chñng, ®ång v¨n, ®ång ch©u l¹i bÞ ng−êi ViÖt Nam vµo gi÷a thÕ kû XIX bÞ Ph¸p dµy xÐo mµ kh«ng ®Õn cøu"16 mét Ph¸p x©m l−îc, vµ qu¸ tr×nh dÇn bÞ ®« c¸ch nghÜ qu¸ ®¬n gi¶n, thËm chÝ ng©y hé cña ViÖt Nam nöa cuèi thÕ kû XIX th¬ kh«ng t−ëng. Cã lÏ chÝnh ®iÒu nµy còng lµ thêi kú NhËt B¶n buéc ph¶i më lµm cho Phan Chu Trinh kh«ng t¸n ®ång cöa vµ nhËn thøc v−ît lªn duy t©n c¶i chñ tr−¬ng "dùa NhËt ®uæi Ph¸p" tiÕn c¸ch thµnh n−íc NhËt B¶n tho¸t hiÓm hµnh b¹o ®éng cña Phan Béi Ch©u. C©u b−íc lªn con ®−êng ®éc lËp phó c−êng. nãi næi tiÕng cña Phan Chu Trinh nh− NhËt B¶n thµnh tÊm g−¬ng ®Çy hÊp dÉn mét hÖ luËn lÞch sö ®· ®−îc chøng minh cña nhiÒu quèc gia ch©u ¸, ®Æc biÖt lµ lµ ®óng trong ph¹m trï ®iÒu kiÖn lÞch sö ViÖt Nam. Phong trµo §«ng du cña ViÖt vµ ph¹m trï kh«ng gian trªn m¶nh ®Êt Nam nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû XX ph¶n ViÖt Nam lóc nµy. §ã lµ hÖ luËn "BÊt ¸nh t×nh h×nh t©m lý ®ã. Phong trµo b¹o ®éng b¹o ®éng t¾c tö, bÊt väng ngo¹i §«ng du trong lÞch sö ViÖt Nam vÒ b¶n väng ngo¹i qu¶ ngu"17. LÞch sö phong chÊt lµ mét phong trµo yªu n−íc. Môc trµo §«ng du vµ kÕt côc cña nã nh− ta tiªu cña phong trµo lµ muèn t×m mét thÕ ®· biÕt, Phan Béi Ch©u vµ c¸c häc sinh lùc m¹nh bªn ngoµi cã thÓ gióp ViÖt du häc ®· bÞ trôc xuÊt vÒ ViÖt Nam vµ Nam chèng l¹i Ph¸p ®Æng giµnh, gi÷ lÊy Phan Béi Ch©u bÞ Ph¸p b¾t. ®éc lËp vµ sau ®ã ph¸t triÓn giµu m¹nh. Nh−ng ta còng ph¶i nh×n thÊy tÝnh Phan Béi Ch©u lµ nhµ yªu n−íc tiªu phøc t¹p cña quan hÖ quèc tÕ vÒ quyÒn biÓu cña ViÖt Nam ®Ò x−íng phong trµo
43 “§«ng Du Trung Quèc - ViÖt Nam”… lîi d©n téc cña khuynh h−íng chÝnh trÞ tinh thÇn, phong trµo §«ng du ngay c¶ vµ quyÒn lùc cña chÝnh quyÒn NhËt víi khi bÞ ChÝnh phñ NhËt cÊm th× ¶nh chñ tr−¬ng chÝnh s¸ch trong quan hÖ h−ëng t¸c dông cña phong trµo vÉn nh− quèc tÕ lóc bÊy giê. Bµi viÕt cña gi¸o s− cßn sèng trong tinh thÇn tù c−êng yªu Eto Shinkichi cã mét nhËn ®Þnh vÒ chÝnh n−íc cña d©n téc. Nh×n g−¬ng NhËt B¶n quyÒn Minh TrÞ lóc bÊy giê rÊt biÖn phÉn chÝ d©n téc, quyÕt ®Êu t×m ®−êng chøng, ®óng víi diÖn m¹o lÞch sö, d©n cøu d©n téc. téc NhËt B¶n thêi Minh TrÞ ph¶n ¸nh LÞch sö phong trµo §«ng du vµ bµi "Tinh thÇn d©n téc trÎ trung rÊt n¨ng häc s©u s¾c cña nã ph¶n ¸nh tÝnh hÊp ®éng, mét mÆt nh×n réng ra ch©u ¸, nã dÉn, ¶nh h−ëng cña NhËt B¶n. N−íc sinh ra ý thøc cho r»ng gi¶i phãng ch©u NhËt tù c−êng, giµu m¹nh theo con ¸ lµ nghÜa vô cña NhËt B¶n, nh−ng mÆt ®−êng Duy T©n lµ niÒm tù hµo ®Çy hÊp kh¸c, nã dÔ ®i vµo chñ nghÜa quèc gia dÉn cña chñng téc da vµng. §ã lµ mét hÑp hßi"18 chñng téc ch©u ¸, da vµng duy nhÊt cã søc m¹nh nhê sù nhËn thøc con ®−êng Phong trµo §«ng du cña ViÖt Nam häc ph−¬ng T©y cã hiÖu qu¶. Lµ mét d©n cßn cã mét mÆt t¸c dông réng h¬n, ®ã lµ téc ®· nhËn thøc ®óng quy luËt, b¾t nhÞp sè l−îng häc sinh §«ng du cã kho¶ng theo triÒu sãng cña thêi ®¹i chuyÓn m×nh 200 ng−êi. Nhê cã Inukai Tsuyoshi "thuËn dßng ®Ó sèng" (KhuyÓn D−ìng NghÞ), b¸ t−íc Okuma Phong trµo §«ng du ë ViÖt Nam b¾t Shigenobu (§¹i «i Träng TÝn) ®· gióp ®ì ®Çu nh− mét hiÖn t−îng b¾t ®Çu mét hy vµo häc ë §«ng v¨n th− viÖn cña §«ng ¸ väng nh−ng kÕt thóc cña nã lµ mét bi §ång v¨n héi, mét sè Ýt ®−îc vµo ë kÞch ®¸ng "ghÐt" ®¸ng "hËn". Phan Béi tr−êng Vò qu©n sù häc hiÖu. Nh÷ng Ch©u vµ hµng tr¨m häc sinh §«ng du bÞ thanh niªn nµy cã ng−êi sau nµy ®· vÒ NhËt B¶n trôc xuÊt. Phan Béi Ch©u ho¹t ®éng c¸ch m¹ng trong n−íc. Sù buéc rêi khái NhËt B¶n vµ sau ®ã bÞ gióp ®ì phong trµo §«ng du cña nh©n Ph¸p b¾t giam láng ë HuÕ. Ngay c¶ d©n NhËt theo con ®−êng h÷u nghÞ nh©n ng−êi NhËt cã l−¬ng tri, hiÓu biÕt còng d©n, quan hÖ c¶m t×nh víi nh÷ng ng−êi ®Òu cho r»ng hµnh ®éng trôc xuÊt c¸c c¸ch m¹ng yªu n−íc ViÖt Nam lµ mÆt nhµ yªu n−íc vµ häc sinh du häc ViÖt tÝch cùc. Chóng ta biÕt phong trµo §«ng Nam lóc bÊy giê lµ hµnh ®éng ®¸ng du nh− ®· nhen löa cho phong trµo thøc "hËn" ®¸ng "ghÐt". ChÝnh phñ NhËt ph¶i tØnh cña d©n téc ViÖt Nam sau nµy. chÞu tr¸ch nhiÖm nµy tr−íc lÞch sö quan hÖ NhËt B¶n ViÖt Nam. Ngoµi viÖc phong trµo §«ng du ®· ®Ó l¹i bµi häc ph¶i vun trång tinh thÇn yªu VÒ nhËn ®Þnh tr¸ch nhiÖm cña chÝnh n−íc, truyÒn löa truyÒn thèng yªu n−íc quyÒn NhËt B¶n ®−¬ng thêi gi¸o s− Eto cho mét thÕ hÖ nèi tiÕp, ®µo t¹o nh÷ng Shinkichi gi¸o s− danh dù §¹i häc Tokyo c¸n bé cèt c¸n cho phong trµo, vÒ mÆt nãi:
nghiªn cøu trung quèc sè 1(65) - 2006 44 "Phong trµo §«ng du ®· gÆp khã kh¨n dÉn tù th©n vµ ®iÒu nµy cßn ¶nh h−ëng do chÝnh s¸ch cña nhµ ®−¬ng côc Ph¸p, m¹nh mÏ ®Õn c¸c phong trµo ®Êu tranh nh−ng râ rµng lµ ChÝnh phñ NhËt B¶n giµnh ®éc lËp chèng sù n« dÞch cña c¸c còng chÞu tr¸ch nhiÖm liªn ®íi ®èi víi ®Õ quèc thùc d©n ¢u Mü sau nµy. viÖc tiªu diÖt phong trµo §«ng du. Bøc ý nghÜa lín lao cña Phong trµo §«ng th− cña cô Phan Béi Ch©u göi ®Õn Bé du còng lµ ë ®Êy. tr−ëng Bé Ngo¹i giao NhËt B¶n thêi ®ã §«i ®iÒu kÕt luËn lµ Komura Jutaro ®Ò ngµy 11 th¸ng 12 n¨m 1909 chøng tá ph¶n øng m¹nh mÏ Khi nghiªn cøu vÊn ®Ò §«ng du cña cña cô Phan ®èi víi viÖc trôc xuÊt «ng Trung Quèc vµ ViÖt Nam t«i ®· gÆp bµi C−êng §Ó cña ChÝnh phñ NhËt B¶n. viÕt cña gi¸o s− Eto Shinkichi. Bµi viÕt Nh− cô Phan nãi râ, ChÝnh phñ NhËt ®· hÊp dÉn t«i mét c¸ch thÝch thó víi B¶n ®· ®øng trªn lËp tr−êng "c−êng c¸ch nh×n s¾c s¶o, lËp luËn biÖn chøng. quyÒn" cña c¸c n−íc ph−¬ng T©y vµ tõ §ã lµ bµi "TÝnh hai mÆt cña NhËt B¶n bá lËp tr−êng "c«ng lý" tøc lµ "gi¶i phãng thêi Minh TrÞ vµ mèi quan hÖ NhËt-ViÖt" ch©u ¸". trong cuèn "Hai m−¬i l¨m n¨m quan hÖ ¤ng ®−a gi¶ thiÕt "gi¸ mµ t«i lµ Bé ViÖt Nam - NhËt B¶n 1973 - 1998 (Nhµ tr−ëng Bé ngo¹i giao NhËt B¶n thêi ®ã" xuÊt b¶n KHXH, Hµ Néi 1999). t«i sÏ cã th¸i ®é: "chÝnh phñ NhËt B¶n C¸ch nh×n thùc tÕ lÞch sö víi tÝnh mÆc dï kh«ng cã ý ®Þnh ñng hé hµnh phøc t¹p cña nã ®· ph¶n ¸nh ®óng tÝnh ®éng chèng Ph¸p cña ng−êi ViÖt Nam chÊt sèng ®éng mu«n vÎ cña c¸c sù kiÖn nh−ng vÉn cho phÐp ng−êi ViÖt Nam ®Õn lÞch sö. Khi ®−a ra luËn ®Ò ®Çy gîi c¶m NhËt B¶n theo luËt cña m×nh"19. "Héi chøng yªu ghÐt" (Love - Hate LÞch sö phong trµo §«ng du ViÖt Nam Syndrome), vµ "m©u thuÉn" gi¸o s− Eto ®· kÕt thóc mét c¸ch kh«ng tèt ®Ñp ®Ó Shinkichi ®· dïng nhiÒu dÉn chøng lÞch l¹i bao ®iÒu Êm øc trong lßng ng−êi ViÖt sö ®iÓn h×nh ®Ó kÕt luËn vÒ nh÷ng th¸i ®é Nam vµ ng−êi NhËt cã thiÖn c¶m víi vµ chÝnh s¸ch ®Çy m©u thuÉn cña NhËt ViÖt Nam. MÆc dï vËy phong trµo §«ng B¶n trong thêi kú Minh TrÞ, ®Æc biÖt ®èi du kh«ng mÊt ®i h×nh ¶nh ®¸ng kinh nÓ víi phong trµo §«ng du ViÖt Nam. cña d©n téc NhËt B¶n, mét chñng téc da "Râ rµng lµ NhËt B¶n trong thêi kú vµng biÕt chuyÓn m×nh lín m¹nh vµ Minh TrÞ lu«n ®−¬ng ®Çu m©u thuÉn trong cuéc ®ä søc víi ®Õ quèc ph−¬ng gi÷a −íc m¬ "gi¶i phãng ch©u ¸" vµ chñ T©y, NhËt B¶n ®· nh− mét niÒm tin vÒ nghÜa quèc gia trªn vò ®µi chÝnh trÞ quèc tinh thÇn, søc m¹nh kh«ng thua kÐm tÕ"20 cña ng−êi ch©u ¸. Cã lÏ ®©y lµ c¸ch nh×n s¾c l¹nh cÇn ViÖt Nam vµ c¸c quèc gia ch©u ¸ thiÕt cña nh÷ng ng−êi lµm khoa häc. Nãi h−íng tíi n−íc NhËt nh− mét lùc hÊp
45 “§«ng Du Trung Quèc - ViÖt Nam”… 7. Th− T©n Thµnh: LÞch sö du häc thêi nh− ng−êi Trung Quèc lµ "thùc sù cÇu cËn ®¹i Trung Quèc. Nxb Th−îng H¶i v¨n thÞ", ph¶i nh×n th¼ng vµo sù thËt. T«i ho¸, 1927. B¶n chôp 1989, tr. 46 (tiÕng liÒn nghÜ tíi d©n téc NhËt, ng−êi NhËt Trung). ®Ých thùc ®øng ch©n trªn ®¶o, bèn bÒ lµ 8. V−¬ng HiÓu Thu: CËn ®¹i Trung trêi n−íc, tÇm nh×n bao qu¸t tõ chç ®øng NhËt khëi thÞ lôc, B¾c Kinh 1987, tr. 85- ®· t¹o nªn tè chÊt cña ng−êi NhËt trong 90. qu¸ tr×nh lÞch sö. Hä ®· t×m ra con ®−êng ®i cña m×nh, nh×n ra ®−îc nh÷ng 9. Khang H÷u Vi, L−¬ng Kh¶i Siªu trèn tho¸t sang NhËt_ V−¬ng HiÓu Thu s®d, tr. thiÕu sãt, mÆt m¹nh, mÆt yÕu cña d©n 110 - 198. téc ®Ó t×m lèi tho¸t; cã lÏ chÝnh ®iÒu ®ã ng−êi NhËt ®· t¹o nªn lùc hÊp dÉn tù 10, 11. §«ng Du NhËt ký cña Hoµng th©n vµ kÝch ®éng phong trµo §«ng du Kh¸nh Trõng. Theo V−¬ng HiÓu Thu CËn trong thêi kú lÞch sö cËn ®¹i. Phong trµo ®¹i Trung NhËt khëi thÞ lôc. S®d, tr. 237- §«ng du lµ s¶n vËt tÊt yÕu cña lÞch sö 238 Trung Quèc ViÖt Nam. 12. ThÞnh Tuyªn Hoµi, Ngu Trai §«ng du NhËt ký, dÉn theo V−¬ng HiÓu Thu CËn ®¹i Trung NhËt Khëi thÞ lôc, S®d, tr. Chó thÝch: 237-241 1. §inh Xu©n L©m (chñ biªn): §¹i 13. Th− T©n Thµnh: LÞch sö du häc thêi c−¬ng lÞch sö ViÖt Nam. NXB Gi¸o dôc. cËn ®¹i Trung Quèc, S®d, tr.46 Tham kh¶o: Phan Béi Ch©u víi xu h−íng 14. T«n Trung S¬n ho¹t ®éng c¸ch b¹o ®éng - Tõ Duy T©n héi ®Õn phong trµo §«ng du, tr.137-246 m¹ng vµ NhËt B¶n, Chu NhÊt L−¬ng: Bµn vÒ lÞch sö v¨n hãa Trung NhËt, Nxb V¨n 2. V−¬ng HiÓu Thu: CËn ®¹i Trung ho¸ tïng th−, Giang T©y 1990, tr. 145 - Quèc vµ thÕ giíi. Nxb Tö CÊm Thµnh, 2003 (tiÕng Trung). 166. 3. VÜnh SÝnh: NhËt B¶n cËn ®¹i. Nxb 15. Phan Béi Ch©u toµn tËp VI, Nxb V¨n ho¸ tïng th−, 1990, tr. 109. Seiy« o ThuËn Ho¸ HuÕ, 1990, tr.116. manabi Seiy« ni oitsuki, Seiy« o oinuku 16. Phan Béi Ch©u toµn tËp II, tr. 18. 4. S− Di tr−êng kü dÜ chÕ Di 17. NguyÔn V¨n Hång: MÊy vÊn ®Ò lÞch 5. Tham kh¶o TriÖu Nguyªn, TrÇn sö ch©u ¸, lÞch sö ViÖt Nam mét c¸ch nh×n. Thuþ V©n: Trung Quèc cËn ®¹i gi¶n sö. Nxb V¨n ho¸ d©n téc 2001, tr. 570-582. Nxb C¸t L©m, 1896, tr. 40 18, 19, 20. Eto Shinkichi: TÝnh hai mÆt §iÒu −íc M· Quan mÊt chñ quyÒn nhôc cña NhËt B¶n thêi Minh TrÞ vµ mèi quan quèc thÓ. hÖ NhËt - ViÖt. Hai m−¬i l¨m n¨m quan hÖ 6. Chu NhÊt L−¬ng: Bµn vÒ lÞch sö ViÖt Nam - NhËt B¶n 1973-1998. Nxb quan hÖ v¨n ho¸ Trung NhËt. Nxb Giang KHXH, Hµ Néi 1999, tr. 83, tr. 85-87 T©y 1990, tr. 3 (tiÕng Trung)