Báo cáo nghiên cứu khoa học " LỄ HỘI PHẬT GIÁO HUẾ NHỮNG GIÁ TRỊ VĂN HÓA ĐẶC TRƯNG "

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:11

Thêm vào BST

Báo xấu

140
lượt xem 27
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Lễ hội tôn giáo vốn có những nét riêng được hình thành và gắn liền với mỗi tôn giáo trong mối quan hệ khăng khít, dung hợp với văn hóa truyền thống bản địa. Vì vậy, đối với lễ hội của Phật giáo cũng không là ngoại lệ, khi Phật giáo đã đồng hành cùng dân tộc từ những thế kỷ đầu Công nguyên cho đến hôm nay như một sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng, phong phú và đa dạng từ lễ thức đến lễ tiết, mang dấu ấn văn hóa đặc trưng vùng miền. ...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo nghiên cứu khoa học " LỄ HỘI PHẬT GIÁO HUẾ NHỮNG GIÁ TRỊ VĂN HÓA ĐẶC TRƯNG "

25 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 3 (80). 2010 LEÃ HOÄI PHAÄT GIAÙO HUEÁ NHÖÕNG GIAÙ TRÒ VAÊN HOÙA ÑAËC TRÖNG Lê Thọ Quốc* 1. Ñaët vaán ñeà Leã hoäi toân giaùo voán coù nhöõng neùt rieâng ñöôïc hình thaønh vaø gaén lieàn vôùi moãi toân giaùo trong moái quan heä khaêng khít, dung hôïp vôùi vaên hoùa truyeàn thoáng baûn ñòa. Vì vaäy, ñoái vôùi leã hoäi cuûa Phaät giaùo cuõng khoâng laø ngoaïi leä, khi Phaät giaùo ñaõ ñoàng haønh cuøng daân toäc töø nhöõng theá kyû ñaàu Coâng nguyeân cho ñeán hoâm nay nhö moät sinh hoaït vaên hoùa tín ngöôõng, phong phuù vaø ña daïng töø leã thöùc ñeán leã tieát, mang daáu aán vaên hoùa ñaëc tröng vuøng mieàn. Chính töø ñoù, Phaät giaùo Hueá trong doøng chaûy vaên hoùa naøy ñaõ taïo neân nhöõng neùt ñaëc tröng, khi nôi ñaây töøng laø “kinh ñoâ Phaät giaùo”, thaám ñaãm tinh thaàn Phaät giaùo trong loái soáng, öùng xöû cuûa con ngöôøi xöù Hueá. Cho neân, leã hoäi cuõng vaäy, duø mang tính chaát toân giaùo vôùi caùc leã nghi truyeàn thoáng nhöng vaãn aån chöùa neùt vaên hoùa vuøng Thuaän Hoùa-Phuù Xuaân trong taâm thöùc moãi con ngöôøi sinh soáng nôi ñaây. Giaù trò vaên hoùa ñaëc tröng cuûa leã hoäi Phaät giaùo Hueá coù theå nhìn thaáy töø hai maët cuûa phaàn leã vaø phaàn hoäi, trong ñoù, phaàn leã ñoùng vai troø chuû ñaïo, baûo löu caùc leã nghi Phaät giaùo truyeàn thoáng, vaø phaàn hoäi cuõng ñang daàn ñöôïc chuù troïng nhieàu hôn nhaèm taïo neân nhöõng hoaït ñoäng ña daïng, phong phuù beân caïnh caùc leã nghi mang tính chaát huyeàn bí, linh thieâng. Maëc duø vaäy, nhöng caû hai phaàn naøy luoân keát hôïp, boå trôï laãn nhau khoâng taùch rôøi vaø phaân bieät nhaèm chuyeån hoùa tö töôûng töø bi, giaûi thoaùt cuûa Phaät giaùo ñeán vôùi quaàn chuùng, tín ñoà. Treân moät goùc ñoä khaùc, khi noùi ñeán Phaät giaùo thì cuïm töø “leã hoäi” ñöôïc xem laø khieân cöôõng, gaùn gheùp vaø haàu nhö khoâng phuø hôïp trong caùch nhìn nhaän cuûa moïi ngöôøi, vì ñoù thöïc chaát laø leã nghi chöù khoâng coù phaàn hoäi.(1) Tuy nhieân, chuùng ta coù theå thaáy trong caùc leã hoäi truyeàn thoáng thì caû hai phaàn leã vaø hoäi luoân song haønh, hay trong leã coù hoäi vaø trong hoäi coù leã nhaèm thoûa maõn nhu caàu tín ngöôõng, öôùc voïng söï sinh soâi naûy nôû muøa maøng vaø taï ôn thaàn linh v.v... Vôùi moät moâi tröôøng nhö vaäy, Phaät giaùo toàn taïi vaø phaùt trieån ôû Vieät Nam cuõng khoâng phaûi laø ngoaïi leä, tuy raèng tính chaát coù khaùc nhau bôûi yù thöùc heä toân giaùo chi phoái, caùc leã hoäi Phaät giaùo ñeàu theå hieän ñöôïc caû hai phaàn leã vaø hoäi nhöng khoâng taùch laøm hai phaàn maø luoân coù söï xen laãn vaøo nhau: trong leã coù hoäi vaø trong hoäi coù leã. Hôn nöõa, khi ñi vaøo cuï theå, baûn thaân Phaät giaùo hay caùc toân giaùo khaùc, caùc ngaøy leã vía ñöôïc thöïc hieän trong khuoân khoå cuûa toân giaùo, hình thaønh töø chính nhu caàu noäi taïi cuûa hoï vaø khoâng coù söï taùc ñoäng töø caùc yeáu toá beân ngoaøi. Töø vaán ñeà ñoù, coù theå thaáy caùc tu só Phaät giaùo ñaõ toå chöùc ngaøy leã tieát moät caùch töï nhieân theo quan ñieåm toân giaùo, duø coù tín ñoà tham gia hoaëc Phaân vieän Vaên hoùa Ngheä thuaät Vieät Nam taïi Hueá. *
26 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 3 (80). 2010 khoâng. Tuy nhieân trong xu höôùng nhaäp theá, môû roäng phaïm vi aûnh höôûng cuûa Phaät giaùo ñeán vôùi coâng chuùng, thì raát nhieàu leã tieát ñöôïc xaây döïng, hình thaønh caùc leã hoäi thu huùt nhieàu tín ñoà, quaàn chuùng tham gia. Vaø, ngöôøi ta maëc nhieân chaáp nhaän, xem ñoù nhö moät leã hoäi mang tính truyeàn thoáng cuûa toân giaùo vôùi quy moâ ngaøy caøng lôùn vaø sinh hoaït vaên hoùa ña daïng ñi keøm. Vaên hoùa Phaät giaùo vôùi hình thöùc leã hoäi coù noäi haøm roäng vaø phong phuù vôùi heä thoáng leã tieát ña daïng cuõng nhö mang tính chaát, yù nghóa khaùc nhau treân tinh thaàn giaùc ngoä vaø giaûi thoaùt. Do vaäy, khaûo saùt nhöõng ñaëc tröng leã hoäi Phaät giaùo Hueá, chuùng toâi chuû yeáu ñeà caäp ñeán caùc ñaïi leã cuûa Phaät giaùo nhö leã hoäi Phaät Ñaûn (14-15/4 aâm lòch), leã hoäi Quaùn Theá AÂm (19/6 aâm lòch), leã hoäi Vu Lan (14-15/7 aâm lòch) thuoäc Phaät giaùo Baéc toâng. Caùc leã hoäi naøy ñaõ mang trong mình noù moät chieàu daøi lòch söû vôùi caùc giaù trò vaên hoùa ñaëc tröng trong quaù trình dung hôïp, tieáp bieán vaên hoùa truyeàn thoáng baûn ñòa, aån chöùa hình aûnh ñôøi soáng toân giaùo - tín ngöôõng cuûa ngöôøi daân Hueá trong caû phaàn leã vaø hoäi. 2. Leã hoäi Phaät giaùo Hueá - Nhöõng giaù trò vaên hoùa ñaëc tröng 2.1. Nhaân toá taïo neân ñaëc tröng trong leã hoäi Phaät giaùo Hueá - Vò trí lòch söû-vaên hoùa Phuù Xuaân-Hueá Phuù Xuaân-Hueá, moät vuøng ñaát voán thuoäc hai chaâu OÂ, Rí cuûa Champa, ñöôïc saùp nhaäp vaøo Ñaïi Vieät qua vieäc hoân phoái giöõa Huyeàn Traân vaø Cheá Maân, ñeå roài töø ñoù, vuøng ñaát naøy laïi coù cô hoäi phaùt trieån maïnh hôn trôû thaønh thuû phuû Ñaøng Trong cuûa caùc chuùa Nguyeãn (1687-1775), kinh ñoâ cuûa trieàu Taây Sôn vaø ñeán 1802, Phuù Xuaân-Hueá trôû thaønh kinh ñoâ trieàu Nguyeãn (1802- 1945). Cuøng vôùi söï xaùc laäp vöông trieàu, caùc chuùa Nguyeãn vaø sau naøy laø caùc vua Nguyeãn, ñaõ duøng Phaät giaùo laøm loái soáng “cö Nho moä Thích” hay ñoù laø “chieán löôïc nhaân taâm” ñeå oån ñònh daân tình, xaây döïng Phuù Xuaân-Hueá thaønh moät trung taâm chính trò, vaên hoùa cuûa caû nöôùc. Söï phaùt trieån cuûa caùc trieàu ñaïi phong kieán vôùi Phuù Xuaân-Hueá laø kinh ñoâ ñaõ ñeå laïi moät kho taøng di saûn ñoà soä veà vaên hoùa vaät chaát laãn phi vaät chaát nhö caùc ñeàn ñaøi, laêng taåm, cung ñieän, chuøa chieàn... hay caùc laøn ñieäu daân ca, nhaõ nhaïc cung ñình, leã nghi, leã hoäi… cho ñeán nay vaãn coøn hieän höõu, chi phoái nhaát ñònh ñeán caùc sinh hoaït vaên hoùa - tín ngöôõng cuûa cö daân sinh tuï treân maûnh ñaát naøy. Ñeán nöûa sau theá kyû XX, ñaát nöôùc coù nhieàu söï chuyeån bieán veà chính trò, kinh teá, vaên hoùa, tö töôûng... cuõng nhö Phuù Xuaân-Hueá maát ñi vai troø trung taâm, luùc naøy Phaät giaùo Hueá cuõng coù nhieàu thay ñoåi bôûi caùc yeáu toá taùc ñoäng töø beân ngoaøi cuõng nhö nhöõng xaùo troän, thay ñoåi töø beân trong. Duø vaäy, tinh thaàn Phaät giaùo voán ñaõ aên saâu trong tieàm thöùc cuûa ngöôøi daân, ñeán nhöõng naêm 30 cuûa theá kyû XX, ôû Hueá ñaõ dieãn ra phong traøo chaán höng Phaät giaùo nhaèm quy chuaån heä thoáng kinh saùch, ñôøi soáng taêng só, thôø töï... loaïi boû vaø laøm giaûm thieåu nhöõng aûnh höôûng cuûa Tam giaùo trong chuøa Hueá. Ñaëc bieät söï ra ñôøi cuûa Hoäi An Nam Phaät hoïc cuøng vôùi caùc Khuoân hoäi Phaät giaùo, gia ñình Phaät töû… laøm cho Phaät giaùo Hueá hoài sinh vôùi moät dieän maïo môùi, phaùt
27 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 3 (80). 2010 trieån roäng khaép baèng tinh thaàn nhaäp theá ña daïng, ñöa giaùo lyù, tö töôûng giaûi thoaùt cuûa Phaät ñeán moïi taàng lôùp maø leã hoäi laø moät ñieån hình ñaëc tröng.(2) - Nhöõng ñaëc ñieåm cuûa Phaät giaùo Hueá Vôùi nhöõng gì maø Hueá coù ñöôïc sau gaàn 300 naêm laø thuû phuû cuûa ñaát nöôùc, cuõng nhö ñöôïc meänh danh laø “kinh ñoâ”, “chieác noâi cuûa Phaät giaùo Vieät Nam”, ñaõ ñònh hình neân nhöõng ñaëc ñieåm rieâng bieät cho chính Phaät giaùo treân vuøng ñaát naøy trong moái töông quan taùc ñoäng, chi phoái laãn nhau vôùi vaên hoùa truyeàn thoáng Hueá maø chính con ngöôøi laø chuû theå quyeát ñònh. Cho neân, chuùng ta coù theå thaáy ñaëc ñieåm Phaät giaùo Hueá ñöôïc theå hieän treân caùc maët: + Tö töôûng thieàn hoïc cuûa Phaät giaùo: Ñaây laø taùc nhaân taïo neân tính ñieàm tónh, traàm tö cuûa ngöôøi daân Hueá, neân khi tieáp nhaän nhöõng caùi töø beân ngoaøi ñeàu vôùi tinh thaàn gaïn loïc raát cao, vaø chính daáu aán cuûa tö töôûng thieàn ñaõ goùp phaàn laøm neân maøu saéc taâm linh cuûa Phaät giaùo Hueá trong suoát chieàu daøi phaùt trieån Phaät giaùo treân vuøng ñaát naøy. + Tö töôûng Tònh ñoä toâng: Beân caïnh söï aûnh höôûng cuûa Thieàn toâng thì Tònh ñoä toâng cuõng coù taùc ñoäng khaù saâu saéc trong ñôøi soáng taâm linh cuûa ngöôøi Hueá, moãi gia ñình ôû ñaây ñeàu coù moät khoâng gian taâm linh chuû ñaïo trong ngoâi nhaø: baøn thôø Phaät vaø gia tieân. Söï quy ngöôõng Phaät A Di Ñaø - theá giôùi Tònh ñoä an vui, tònh tónh ñöôïc cuï theå hoùa qua haønh ñoäng, vieäc laøm hay trong tieáng nieäm Phaät vaõng sanh, theå hieän söï tieáp nhaän giaùo lyù nhaân thöøa, töø bi cuûa Phaät giaùo. + Tinh thaàn Maät toâng: Ñaây laø moät trong nhöõng maét xích quan troïng cuûa Phaät giaùo Hueá vôùi tinh thaàn “Thieàn-Tònh-Maät” ñoàng tu, laøm caàu noái gaén keát trong moãi ngoâi chuøa Hueá vaø caû trong sinh hoaït tín ngöôõng cuûa hoï. Coù theå hieåu Maät toâng laø giaùo lyù ñoøi hoûi ngöôøi thöïc haønh phaûi coù moät ñònh löïc cao saâu (thieàn ñònh, quaùn chuù) ñeå thöïc haønh caùc nghi leã, ñoïc caùc caâu thaàn chuù nhaèm giuùp cho ngöôøi nghe coù theå ñi vaøo thieàn ñònh vaø tueä quaùn, do ñoù tinh thaàn Maät toâng aûnh höôûng khaù maïnh vaø cuõng laø ñieåm nhaán cuûa Phaät giaùo Hueá trong vieäc thöïc haønh caùc leã nghi, leã tieát. + Tinh thaàn giaùo hoïc “Duy tueä thò nghieäp”: Tinh thaàn giaùo hoïc cuûa Phaät giaùo aûnh höôûng khaù saâu trong moïi taàng lôùp nhaân daân, ñaëc bieät laø ñoái vôùi taàng lôùp tu só Phaät giaùo laïi caøng quan troïng hôn, vì raèng, neáu khoâng coù trí tueä ñeå nhaän thöùc vaø giaûi maõ nhöõng vaán ñeà trong cuoäc soáng thì khoù coù theå tieáp nhaän ñöôïc nhöõng luaän lyù trieát hoïc giaûi thoaùt cuûa Phaät giaùo. Cho neân, “Duy tueä thò nghieäp” chính laø caùch thöùc theå hieän noäi dung “Nguõ minh”(3) moät caùch hôïp lyù vaø phuø hôïp vôùi nhu caàu nhaäp theá cuûa Phaät giaùo. + Tinh thaàn Luaät taïng: Luaät taïng laø kho taøng giôùi luaät, quy ñònh veà nhöõng ñieàu neân laøm vaø nhöõng ñieàu khoâng neân laøm hay nhöõng quy taéc ñeå phaân ñònh ñuùng-sai cuûa moät haønh vi. Chính tinh thaàn naøy ñaõ laøm cho Phaät giaùo Hueá vöõng vaøng hôn trong nhaän ñònh vaø caùch nhìn cuûa moïi ngöôøi khi meänh danh cho Hueá laø “chieác noâi cuûa Phaät giaùo Vieät Nam”, laø nôi baûo löu nhöõng truyeàn thoáng Phaät giaùo moät caùch khaù ñaày ñuû vaø toaøn dieän, taïo neân neùt khaùc bieät so vôùi Phaät giaùo ôû hai ñaàu ñaát nöôùc.
28 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 3 (80). 2010 Töø nhöõng vaán ñeà treân, chuùng ta coù theå thaáy böùc tranh toaøn caûnh cuûa Phaät giaùo Hueá trong doøng chaûy vaên hoùa Vieät, baûn thaân noù vöøa coù caùi chung nhöng ñoàng thôøi chöùa ñöïng nhöõng neùt rieâng qua tính bao dung vaø gaïn loïc, tích hôïp vaø tieáp bieán, taïo neân tính chaát ñaëc thuø cuûa vaên hoùa Phaät giaùo Hueá trong di saûn vaên hoùa Phaät giaùo Vieät Nam. Leã hoäi Phaät giaùo Hueá cuõng naèm trong xu höôùng ñoù vaø chòu söï chi phoái cuûa caùc taùc nhaân treân, neân nhöõng giaù trò vaên hoùa ñaëc tröng trong leã hoäi Phaät giaùo caøng ñöôïc theå hieän roõ hôn bôûi nhöõng yeáu toá vaên hoùa truyeàn thoáng ñaäm neùt, lan toûa vaø aûnh höôûng saâu roäng trong moïi taàng lôùp ngöôøi daân. 2.2. Nhöõng giaù trò vaên hoùa ñaëc tröng trong leã hoäi Phaät giaùo Hueá Trong caùc leã hoäi, duø laø leã hoäi toân giaùo hay khoâng ñeàu mang nhöõng neùt ñaëc tröng rieâng, phaûn aùnh sinh ñoäng caùc hoaït ñoäng toân giaùo, tín ngöôõng cuûa con ngöôøi thoâng qua phaàn leã vaø phaàn hoäi. Ñoái vôùi leã hoäi Phaät giaùo Hueá, vôùi nhöõng taùc ñoäng cuûa caùc nhaân toá chi phoái, hieån nhieân leã hoäi luoân tieàm aån nhöõng giaù trò vaên hoùa rieâng bieät mang saéc thaùi toân giaùo vaø baét nguoàn töø nieàm tin taâm linh cuûa moãi ngöôøi. Cho neân, leã hoäi Phaät giaùo khoâng taùch baïch thaønh hai phaàn rieâng bieät, maø trong leã vaãn coù hoäi vaø trong hoäi luoân aån chöùa daáu aán cuûa leã nghi vaø ñöôïc theå hieän tuøy caùc hoaït ñoäng, sinh hoaït khaùc nhau cuûa Gia ñình Phaät töû, Khuoân hoäi, tín ñoà v.v... Tuy nhieân, söï hieän höõu naøy khoâng phaûi laø moät quy taéc nhaát ñònh, bôûi nghi leã Phaät giaùo voán mang tính linh ñoäng, tuøy vaøo töøng tröôøng hôïp ñeå söû duïng moät caùch hôïp lyù, vöøa bieåu loä tính thieâng cuûa leã hoäi, vöøa mang tính giaùo duïc cao. Töø ñoù, tính chaát “hoäi” trong caùc leã hoäi Phaät giaùo Hueá laø moät söï kheá hôïp, gaén lieàn vôùi nieàm tin toân giaùo vaø ñöôïc theå hieän qua caùc sinh hoaït ca muùa, haùt xöôùng, dieãn tích tuoàng Phaät giaùo vôùi noäi dung lieân quan ñeán haïnh nguyeän, söï giaùc ngoä cuûa caùc ñöùc Phaät, Boà taùt… Trong caùi nhìn toaøn caûnh cuûa leã hoäi phaät giaùo Hueá, chuùng ta coù theå nhaän thaáy caùc giaù trò vaên hoùa ñaëc tröng cuûa leã hoäi ñöôïc bieåu hieän ôû caùc maët sau. - Nghi leã truyeàn thoáng Ñoái vôùi Phaät giaùo Hueá, nghi leã ñaõ ñöôïc chuaån hoùa vaø baûo löu caùc leã nghi truyeàn thoáng voán coù tröôùc ñoù, ñoàng thôøi xaùc laäp vai troø quan troïng trong ñôøi soáng tu taäp taêng só, cuõng nhö sinh hoaït leã nghi cuûa ngöôøi Phaät töû. Cho neân, caùc nghi leã dieãn ra trong leã hoäi Phaät giaùo Hueá cuõng mang moät noäi haøm töông töï, ngöôõng voïng söï giaûi thoaùt, haïnh nguyeän cuûa chö Phaät vaø Boà taùt trong chính ngöôøi thöïc hieän vaø ngöôøi tham gia. Beân caïnh ñoù, söï taùc ñoäng cuûa vaên hoùa Hueá (cung ñình, daân gian) chính laø ñieàu kieän ñeå Phaät giaùo Hueá baûo löu ñöôïc caùc nghi thöùc, leã nghi truyeàn thoáng moät caùch hieäu quaû nhaát. Do leã hoäi Phaät giaùo Hueá chuû yeáu taäp trung vaøo caùc ñaïi leã lôùn nhö: leã Phaät Ñaûn (Vesak), leã hoäi Quaùn Theá AÂm, leã Vu Lan... neân caùch thöïc haønh nghi leã cuõng tuøy thuoäc vaøo noäi dung cuûa leã ñeå thöïc haønh caùc nghi thöùc khaùc nhau trong leã vía vaø keát hôïp vôùi caùc nghi thöùc khaùc trong khoa nghi Du giaø ñeå thöïc hieän caùc leã Giaûi oan baït ñoä, Trai ñaøn chaån teá…(4) Nghi leã trong leã hoäi ngoaøi phaàn thöïc hieän theo nghi thöùc leã vía(5) vaø ñöôïc trang troïng hoùa baèng
29 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 3 (80). 2010 1. Ñaïi leã Phaät Ñaûn taïi chuøa Töøø Ñaøm. 2. Leã röôùc Phaät töø chuøa Dieäu Ñeá leân chuøa Töø Ñaøm trong ngaøy Ñaïi leã Phaät Ñaûn. (AÛnh Phaùp Trí). söï keát hôïp giöõa leã vaø nhaïc ñaëc tröng, thì beân caïnh ñoù coøn keát hôïp vôùi caùc nghi thöùc khaùc goàm caùc hoaït ñoäng mang tính leã nghi nhö döïng töôïng ñaøi, keát xe hoa, thuyeàn hoa (Phaät Ñaûn), hình thöùc daâng höông, leã vaät, leã röôùc (Quaùn Theá AÂm), nghi thöùc tuïng kinh Löông Hoaøng Saùm, Ñòa Taïng, Baùo AÂn (Vu Lan)... taïo thaønh moät toång theå ña daïng, nhuaàn nhuyeãn qua taøi thöïc hieän cuûa vò chuû leã, caùc kinh sö vaø tín ñoà Phaät töû. Ñaëc bieät ñoái vôùi leã hoäi Vu Lan, nghi leã thöïc hieän goàm coù nhieàu phaàn khaùc nhau lieân quan ñeán leã Töï töù cuûa chö taêng, ni sau ba thaùng an cö kieát haï. Môû roäng hôn laø phaàn leã trai taêng cuùng döôøng cho toaøn theå taêng ni vôùi moät yù nghóa thaâm saâu, quaûng baù tinh thaàn hieáu nghóa ñeán töù thaân phuï maãu, luïc thaân quyeán thuoäc nhieàu ñôøi kieáp. Nghi leã Phaät giaùo moãi mieàn khoâng gioáng nhau, bôûi do nhieàu tính chaát chi phoái nhöng tính thieâng cuûa leã luoân ñöôïc ñaûm baûo, xuyeân suoát trong caùc leã thöùc. Caùc nghi leã ôû Phaät giaùo Hueá noùi chung vaø trong caùc leã hoäi noùi rieâng, khoâng chæ theå hieän tính thieâng cuûa “leã” maø coøn chuù troïng ñeán coâng duïng cuûa “nghi” trong moãi thôøi khoùa vaø phaùt huy taùc duïng caû ba maët: thaân giaùo, khaåu giaùo vaø yù giaùo ñeán quaàn chuùng, tín ñoà tham döï. Do ñoù, khi phaân ñònh giaù trò vaên hoùa ñaëc tröng trong caùc nghi leã Phaät giaùo truyeàn thoáng Hueá ñöôïc theå hieän qua leã hoäi, chuùng ta coù theå thaáy khoâng chæ baèng thò giaùc vôùi caùc hình aûnh hoaït ñoäng cuûa leã nghi maø coøn caû thính giaùc qua caùc aâm thanh taùn, tuïng, keä, thænh… mang aâm höôûng rieâng cuûa vuøng mieàn.(6) Caûm nhaän tính thieâng cuûa leã hoäi ñöôïc xuaát phaùt töø taâm thöùc vaên hoùa-tín ngöôõng cuûa ngöôøi tham döï, neân ít nhieàu coù söï khaùc nhau nhöng taát caû ñeàu ñöôïc theå hieän baèng taám loøng vaø söï ngöôõng moä ñaïo Phaät - voán ñaõ aên saâu, beùn reã trong doøng chaûy vaên hoùa Vieät Nam. Giaù trò vaên hoùa ñaëc tröng cuûa leã hoäi Phaät giaùo Hueá qua caùc nghi leã truyeàn thoáng, ñaëc thuø mang ñaäm daáu aán vaên hoùa vuøng mieàn, maëc duø traûi
30 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 3 (80). 2010 qua thôøi gian vôùi nhieàu söï bieán ñoäng, nhöng caùc leã nghi truyeàn thoáng khoâng vì theá maø bò maát daàn ñi, hoaëc chuyeån sang nhieàu daïng khaùc nhö Phaät giaùo mieàn Baéc vaø mieàn Nam. Söï baûo löu truyeàn thoáng vaên hoùa thoâng qua leã nghi, nghi thöùc ñaõ goùp phaàn chuyeån taûi caùc yù nghóa cuûa leã hoäi Phaät giaùo moät caùch hieäu quaû vaø khaù toaøn dieän trong vieäc baûo toàn vaø phaùt huy caùc giaù trò vaên hoùa truyeàn thoáng Vieät Nam trong boái caûnh môùi cuûa xaõ hoäi cuõng nhö trong vieäc xaây döïng vaø phaùt trieån leã hoäi cho chính vuøng Hueá. - Giaù trò cuûa nhaïc leã Phaät giaùo Hueá: saûn phaåm ñöôïc keát tinh töø “leã” vaø “nhaïc” trong leã hoäi. Beân caïnh caùc nghi leã truyeàn thoáng Phaät giaùo ñöôïc thöïc hieän xuyeân suoát trong toaøn boä leã hoäi mang tính chaát quan troïng, thì giaù trò nhaïc leã Phaät giaùo cuõng ñöôïc nhìn nhaän töông ñoàng, bôûi noù laø saûn phaåm “aâm nhaïc” Phaät giaùo ñöôïc keát tinh giöõa “leã” vaø “nhaïc”. Phaät giaùo Hueá cho ñeán hieän nay vaãn giöõ nguyeân caùc hình thöùc taùn, tuïng, thænh, baïch… keát hôïp vôùi caùc phaùp khí Phaät giaùo hay ñoäi nhaïc baùt aâm trong caùc leã nghi thöôøng nhaät hay caùc ñaïi leã. Ñoù ñöôïc xem laø söï keát hôïp nhuaàn nhuyeãn cuûa hai yeáu toá leã nghi vaø dieãn xöôùng (goàm dieãn xöôùng baèng lôøi vaø dieãn taáu baèng phaùp khí vaø nhaïc khí), taïo neân tính ñaëc tröng, thaêng hoa cuûa ngöôøi dieãn xöôùng trong moät leã tieát hay trong leã hoäi cuûa Phaät giaùo Hueá, bôûi leã nghi luoân coù moät vò trí quan troïng vaø chuû ñaïo trong sinh hoaït tín ngöôõng-toân giaùo. Neáu nhö trong thöïc hieän nghi leã goàm phaàn dieãn xöôùng taùn tuïng vôùi caùc nhaïc khí thì beân caïnh ñoù coøn thöïc hieän caùc vuõ ñaïo trong muùa Luïc cuùng hoa ñaêng cuûa caùc taêng só khi hoùa thaân thaønh caùc Kim Ñoàng-Ngoïc Nöõ. Ñieäu muùa naøy laø söï keát hôïp nhuaàn nhuyeãn giöõa aâm thanh taùn, nhaïc khí vaø ñieäu boä cuõng nhö yù nghóa, taïo neân moät khoâng gian lung linh huyeàn aûo cuûa aùnh ñeøn, hình töôïng, theå hieän tính ngheä thuaät cao vaø ñaëc tröng cuûa Phaät giaùo trong moái töông taùc vôùi vaên hoùa truyeàn thoáng xöù Hueá. Vì vaäy, cuøng vôùi caùc nghi leã truyeàn thoáng thì trong leã hoäi Phaät giaùo Hueá, nhaïc leã cuõng ñöôïc xem laø moät giaù trò vaên hoùa ñaëc tröng cuûa leã hoäi, bôûi trong khoâng gian thieâng lieâng cuûa leã hoäi, nhaïc leã ñaõ ñöa con ngöôøi (ngöôøi dieãn xöôùng vaø ngöôøi tham döï) thaêng hoa trong nieàm tin taâm linh cuûa mình. Giaù trò vaên hoùa cuûa nhaïc leã ñöôïc hình thaønh töø vieäc thöïc hieän caùc leã nghi keát hôïp vôùi dieãn xöôùng trong leã hoäi Phaät giaùo Hueá ñaõ taïo neân moät ñieåm nhaán ñieån hình, ñaëc tröng trong doøng chaûy cuûa vaên hoùa Phaät giaùo Vieät Nam. - Caùc sinh hoaït phong phuù vaø ña daïng cuûa Gia ñình Phaät töû, Khuoân hoäi. Trong leã hoäi Phaät giaùo Hueá, beân caïnh vieäc thöïc hieän caùc leã nghi vaø dieãn xöôùng nhaïc leã, thì caùc sinh hoaït cuûa toå chöùc Gia ñình Phaät töû ñöôïc xem nhö laø ñieån hình cuûa phaàn hoäi nhö ca muùa, haùt xöôùng, dieãn kòch, tuoàng tích... Caùc hình thöùc naøy ñöôïc maëc nhieân thöøa nhaän, bôûi ñoù laø moät boä phaän gaén keát cuûa leã hoäi vaø phuø hôïp vôùi nhaän ñònh: “Trong khi nhaïc leã haàu nhö trôû thaønh moät boä phaän quan troïng trong thöïc haønh nghi leã, taïo neân nhieàu hình
31 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 3 (80). 2010 thöùc dieãn xöôùng phuø hôïp vôùi töøng neàn vaên hoùa, thì caïnh ñoù, cuõng coù nhöõng theå loaïi aâm nhaïc Phaät giaùo khoâng gaén vôùi leã nghi. Chaúng haïn, trong nhieàu leã hoäi nhö Phaät Ñaûn hay caùc ngaøy vía quan troïng khaùc, ngöôøi ta thöôøng toå chöùc nhöõng hình thöùc dieãn xöôùng ñaëc bieät. Ngoaøi ñieän Phaät, moïi ngöôøi coù theå haùt xöôùng, hay nhaûy muùa, dieãn kòch. Loaïi nhaïc naøy ñoøi hoûi söï keát hôïp vôùi nhieàu yeáu toá, nhaïc cuûa tu vieän, nhaïc quyù toäc, daân ca...”(7) Trong caùc leã hoäi Phaät giaùo Hueá, hình thöùc ca muùa, haùt xöôùng hay dieãn kòch ñöôïc toå chöùc vaøo ñeâm hoâm tröôùc cuûa ngaøy leã chính goàm caùc noäi dung khaùc nhau nhaèm ca ngôïi coâng ñöùc, haïnh nguyeän cuûa Phaät, Boà taùt vaø caùc baøi haùt cuûa caùc Gia ñình Phaät töû. Heä thoáng baøi baûn ñöôïc choïn loïc, daøn döïng khaù coâng phu vaø ñöôïc trình dieãn treân moät saân khaáu trong khuoân vieân tröôùc hay moät beân leã ñaøi. Moãi moät leã hoäi Phaät Ñaûn, Quaùn Theá AÂm hay Vu Lan ñeàu coù nhöõng sinh hoaït rieâng bieät cuûa caùc Gia ñình Phaät töû, Khuoân hoäi. Ñieån hình nhö trong leã hoäi Quaùn Theá AÂm, caùc Gia ñình Phaät töû, Khuoân hoäi, ñaïo traøng toå chöùc caùc ñoaøn röôùc daâng cuùng leã vaät leân Boà taùt Quaùn Theá AÂm vôùi nhieàu hình thöùc, kieåu caùch, maøu saéc khaùc nhau, trong ñoù taùi hieän laïi hình aûnh Quaùn Theá AÂm thò hieän vaø 32 öùng thaân cuûa Boà taùt do caùc ñoaøn sinh hoùa trang, mang yù nghóa taâm linh saâu saéc qua haïnh nguyeän cöùu khoå cuûa Boà taùt Quaùn Theá AÂm. Beân caïnh ñoù, Gia ñình Phaät töû coøn toå chöùc moät hoäi traïi (traïi Haïnh - tuøy vaøo töøng naêm maø Ban höôùng daãn Gia ñình Phaät töû toå chöùc caùc hoäi traïi phuø hôïp vôùi nhu caàu hoïc taäp cuûa Phaät töû) cho caùc huynh tröôûng, ñoaøn sinh tu hoïc Phaät phaùp vaø moät chöông trình ñeâm vaên ngheä chaøo möøng leã hoäi Quaùn Theá AÂm vôùi nhieàu tieát muïc nhö: muùa ñeøn, muùa quaït, muùa noùn cuøng caùc trang phuïc khaùc nhau ñeïp maét vaø sinh ñoäng. Cuõng gioáng nhö leã hoäi Quaùn Theá AÂm, leã Phaät Ñaûn cuõng coù caùc chöông trình vaên ngheä chaøo möøng, ñaëc bieät laø caùc ñoaøn thuyeàn hoa hoaëc xe hoa dieãu haønh quanh thaønh phoá, treân soâng Höông hay toå chöùc ñoaøn röôùc Phaät töø chuøa Dieäu Ñeá leân chuøa Töø Ñaøm nhö moät söï trình dieãn cuûa leã hoäi mang maøu saéc toân giaùo rieâng coù ôû Hueá. Rieâng ñoái vôùi leã Vu Lan, maëc duø khoâng ñöôïc toå chöùc lôùn nhö leã Phaät Ñaûn, leã hoäi Quaùn Theá AÂm nhöng trong phaàn leã chính laø chöông trình vaên ngheä haùt veà meï, veà hieáu haïnh cuûa Muïc Kieàn Lieân Boà taùt, hay dieãn caùc vôû kòch mang tính giaùo duïc, nhaán maïnh ñeán khía caïnh ñaïo ñöùc, tính nhaân vaên cuûa con ngöôøi trong cuoäc soáng. Ñeâm vaên ngheä trong leã hoäi Quaùn Theá AÂm.
32 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 3 (80). 2010 Coù theå nhaän thaáy, caùc hoaït ñoäng mang tính chaát ca muùa, haùt xöôùng, dieãn kòch hay hoùa trang thaønh caùc ñoaøn daâng cuùng leã vaät… cuûa caùc Gia ñình Phaät töû, Khuoân hoäi, caùc ñaïo traøng ñeàu ñöôïc toå chöùc chaët cheõ, neà neáp vaø hoaøn chænh trong moät khoâng gian, theå hieän phaàn hoäi ñaëc saéc vaø trang nghieâm cuûa leã hoäi Phaät giaùo Hueá. Tuy nhieân, neáu nhìn nhaän moät caùch ñôn thuaàn chæ laø hoäi thì aét haún ñoù laø moät söï thieáu soùt, bôûi vì trong phaàn naøy cuõng coù caùc nghi leã dieãn ra khôûi ñaàu cho caùc hoaït ñoäng treân vaø cuõng cho thaáy trong leã hoäi Phaät giaùo, phaàn leã vaø hoäi khoâng bao giôø taùch rôøi nhau maø noù luoân laø moät toång theå haøi hoøa, uyeån chuyeån, linh ñoäng trong phöông caùch thöïc hieän. Cho neân, ñaëc tröng cuûa leã hoäi Phaät giaùo Hueá moät phaàn laïi ñöôïc theå hieän thoâng qua hoaït ñoäng, sinh hoaït cuûa caùc Gia ñình Phaät töû, caùc ñaïo traøng, Khuoân hoäi vôùi nhieàu noäi dung, tính chaát khaùc nhau. - Nieàm tin taâm linh vaø loøng thaønh kính cuûa ngöôøi tham döï. Noùi ñeán leã hoäi laø noùi ñeán ngöôøi thöïc hieän vaø ngöôøi tham döï, trong ñoù ngöôøi thöïc hieän laø chuû theå, ngöôøi tham döï laø khaùch theå nhöng cuõng coù tröôøng hôïp cuõng vöøa laø chuû theå vöøa laø khaùch theå, do ñoù ôû ñaây luoân laø moái quan heä khaêng khít ñeå taïo neân moät leã hoäi vôùi nhieàu thaønh phaàn, ñoái töôïng khaùc nhau khoâng coù söï phaân bieät. Trong leã hoäi Phaät giaùo Hueá, ngöôøi Phaät töû tham döï leã hoäi, chính laø nôi ñeå hoï traûi loøng mình, gôûi gaém nhöõng öôùc nguyeän ñeán caùc vò Phaät, Boà taùt baèng taát caû nieàm tin vaø loøng thaønh kính cuûa hoï. Beân caïnh ñoù coøn coù söï tham döï cuûa moïi ngöôøi daân, hoï ñeán vôùi leã hoäi khoâng chæ vì nieàm tin taâm linh maø coøn ñeán vôùi veû ñeïp cuûa toân giaùo, thoûa maõn nhu caàu thöôûng laõm caùc giaù trò vaên hoùa. Söï tham döï cuûa ñoâng ñaûo coâng chuùng ñaõ goùp phaàn laøm cho leã hoäi Phaät giaùo theâm phaàn sinh ñoäng vaø ña daïng, maëc duø hoï ñeán vôùi leã hoäi vôùi nhieàu muïc ñích khaùc nhau nhöng taát caû ñeàu toû loøng thaønh kính vaø traân troïng nhöõng giaù trò vaên hoùa maø Phaät giaùo theå hieän, ñaây chính laø ñaëc ñieåm noåi baät cuûa vaên hoùa Vieät vôùi ñaëc tính bao dung, côûi môû cuûa ngöôøi Vieät ñoái vôùi caùc toân giaùo. 3. Töø nhöõng ñaëc tröng leã hoäi Phaät giaùo ñeán ñònh höôùng phaùt trieån du lòch ôû Hueá Hueá ñöôïc meänh danh laø moät thaønh phoá du lòch, thaønh phoá Festival cuûa caû nöôùc, nôi ñaây haèng naêm ñaõ thu huùt löôïng khaùch tham quan khaù lôùn töø trong nöôùc laãn ngoaøi nöôùc. Vò theá cuûa Hueá ñöôïc xaùc laäp töø di saûn vaên hoùa ñoà soä vaø nguyeân veïn cuûa kieán truùc ñeàn ñaøi, laêng taåm, cung ñình Nguyeãn; chuøa chieàn, caùc ñieäu hoø xöù Hueá, cuûa caùc leã hoäi vaø sinh hoaït vaên hoùa daân gian... Ñoàng thôøi, caùc Festival ñöôïc toå chöùc vaø dieãn ra raát thaønh coâng, quaûng baù caùc di saûn vaên hoùa Hueá ñeán vôùi coâng chuùng, ñeå laïi trong loøng ngöôøi thöôûng ngoaïn nhieàu cung baäc tình caûm khaùc nhau veà con ngöôøi, vaên hoùa truyeàn thoáng Hueá. Trong nhöõng maûng caáu thaønh di saûn vaên hoùa Hueá, Phaät giaùo vaø nhöõng vaán ñeà thuoäc veà Phaät giaùo xöù Hueá ñaõ vaø ñang laø moät maûng raát quan troïng laøm neân hình aûnh cuûa moät thaønh phoá Festival. Tuy nhieân, vieäc nghieân cöùu
33 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 3 (80). 2010 vaø ñònh höôùng khai thaùc giaù trò loaïi hình di saûn naøy vaãn chöa ñöôïc quan taâm ñuùng möùc vaø ñang caàn nhieàu seû chia nhaèm coù ñöôïc moät loaïi hình du lòch, khai thaùc ñöôïc caùc giaù trò vaên hoùa di saûn Phaät giaùo maø khoâng laøm bieán daïng noù. Treân goùc ñoä phaùt trieån du lòch leã hoäi, leã hoäi Phaät giaùo Hueá ñaõ xaùc laäp vò theá treân nhöõng giaù trò vaên hoùa ñaëc tröng toân giaùo beân caïnh leã hoäi daân gian truyeàn thoáng cuûa cö daân xöù Hueá, cho neân, phaùt trieån leã hoäi Phaät giaùo phuïc vuï cho caùc hoaït ñoäng du lòch caàn phaûi coù caùi nhìn toaøn dieän, hôïp lyù vaø khai thaùc toái öu nhöõng ñaëc ñieåm, tính chaát cuûa leã hoäi Phaät giaùo Hueá trong töøng tröôøng hôïp cuï theå. Trong xu theá cuûa xaõ hoäi hieän ñaïi, nhu caàu taâm linh cuûa con ngöôøi luoân ñöôïc ñaët ra vaø chuù troïng nhieàu hôn, vaø hình thöùc du lòch taâm linh hay du lòch haønh höông voán ñaõ coù töø laâu, nay laïi ñöôïc ñaët ra, ñoàng thôøi ñöôïc gaén lieàn vôùi leã hoäi, xem noù nhö laø moät höôùng chieán löôïc quan troïng ñeå phaùt trieån du lòch. Cho neân, phaùt trieån du lòch gaén lieàn leã hoäi Phaät giaùo Hueá, laø moät höôùng khai thaùc di saûn vaên hoùa Phaät giaùo ñaày tieàm naêng, haáp daãn vaø ña daïng, ñoàng thôøi qua ñoù, cuõng cho thaáy nhieàu vaán ñeà ñaõ, ñang ñaët ra nhaèm baûo toàn vaø phaùt huy caùc giaù trò vaên hoùa truyeàn thoáng Phaät giaùo Hueá tröôùc nhöõng taùc ñoäng cuûa xu theá xaõ hoäi. Coù nhieàu phöông thöùc khai thaùc khaùc nhau, tröôùc maét, chuùng ta coù theå nghó ñeán vieäc toå chöùc caùc kyø Festival leã hoäi Phaät giaùo Hueá. Ñieàu naøy coù theå thöïc hieän ñöôïc bôûi Hueá laø vuøng ñaát Phaät, tinh thaàn Phaät giaùo thaám ñöôïm trong caùc sinh hoaït cuûa con ngöôøi nôi ñaây vôùi nieàm tin taâm linh chi phoái maïnh meõ. Caùc leã hoäi dieãn ra ñeàu coù söï töï nguyeän cuûa moãi ngöôøi daân duø hoï laø tín ñoà hay khoâng phaûi tín ñoà khi tham gia vaøo leã hoäi. Ñieån hình nhö leã hoäi Quaùn Theá AÂm, ñaõ thu huùt moät löôïng khaùch haønh höông töø caùc tænh khaùc ñeán vaø caû caùc ñoaøn Phaät töû töø nöôùc ngoaøi, hoï tham döï leã hoäi nhö chính ngöôøi daân ñòa phöông vôùi nieàm tin taâm linh saâu saéc. Cuõng vôùi tinh thaàn ñoù, leã hoäi Phaät giaùo Hueá ñaõ quaûng baù hình aûnh cuûa mình ñeán vôùi du khaùch, söï moä ñaïo vaø nieàm tin taâm linh hay tinh thaàn bao dung cuûa Phaät giaùo ñeán vôùi moïi ngöôøi. Vieäc phaùt trieån du lòch taâm linh/haønh höông trong heä thoáng leã hoäi truyeàn thoáng cuûa daân toäc Vieät ñang ñöôïc nhieàu ñòa phöông thöïc hieän.(8) Do ñoù, höôùng khai thaùc du lòch taâm linh laø moät trong nhöõng höôùng khai thaùc leã hoäi Phaät giaùo Hueá khaù thuaän tieän vaø hieäu quaû. Bôûi vì thôøi gian, chöông trình thöïc hieän leã hoäi ñaõ ñöôïc aán ñònh roõ raøng (maëc duø ôû caùc nôi khaùc Phaät giaùo cuõng toå chöùc caùc ngaøy leã vía quan troïng naøy) vaø caùc giaù trò vaên hoùa ñaëc tröng ñöôïc theå hieän qua leã hoäi chính laø söùc huùt moïi ngöôøi ñeán vôùi leã hoäi Phaät giaùo Hueá. Beân caïnh ñoù cuõng coù theå keát hôïp thaêm vieáng chuøa chieàn, thöôûng thöùc giaù trò nhaïc leã Phaät giaùo vaø aåm thöïc giaø lam... nhö laø söï tìm toøi khaùm phaù di saûn vaên hoùa Phaät giaùo Hueá, töø vieäc caûm nhaän caùc giaù trò vaên hoùa truyeàn thoáng ñeán nieàm tin taâm linh cuûa chính con ngöôøi Hueá.
34 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 3 (80). 2010 4. Thay lôøi keát Phaät giaùo Hueá ñaõ khaúng ñònh nhöõng böôùc tieán vöõng chaéc vaø xaùc laäp vò theá quan troïng trong söï phaùt trieån cuûa Hueá, hình thaønh moät di saûn vaên hoùa ña daïng vaø phong phuù trong di saûn vaên hoùa Hueá. Töø chuøa chieàn, nhaïc leã, leã nghi, leã hoäi… ñeán caùc hoaït ñoäng trong ñôøi soáng taêng ni ñeàu mang nhöõng neùt rieâng, theå hieän daáu aán vaên hoùa truyeàn thoáng cuûa cö daân vuøng Thuaän Hoùa-Phuù Xuaân. Cho neân, di saûn vaên hoùa Phaät giaùo Hueá caàn ñöôïc chuù troïng vaø quan taâm nhieàu hôn trong chieán löôïc phaùt trieån, khi Hueá trôû thaønh moät thaønh phoá du lòch, thaønh phoá Festival cuûa caû nöôùc. Trong thôøi gian qua, nhieàu söï kieän, leã hoäi Phaät giaùo ñöôïc toå chöùc thöïc hieän treân ñòa baøn tænh Thöøa Thieân Hueá, thu huùt raát nhieàu söï quan taâm cuûa coâng chuùng, nhöng ñoàng thôøi cuõng ñaët ra nhieàu vaán ñeà luaän baøn vaø tranh caõi veà vieäc keá thöøa, khai thaùc di saûn vaên hoùa Phaät giaùo thaønh saûn phaåm vaên hoùa phuïc vuï du lòch. Ñoái vôùi caùc leã hoäi Phaät giaùo Hueá nhö leã Phaät Ñaûn, leã hoäi Quaùn Theá AÂm, leã Vu Lan voán mang trong mình noù nhöõng giaù trò vaên hoùa ñaëc tröng, ñieån hình veà: 1) nghi leã truyeàn thoáng Phaät giaùo; 2) giaù trò nhaïc leã; 3) caùc sinh hoaït cuûa gia ñình Phaät töû, Khuoân hoäi; 4) nieàm tin taâm linh vaø loøng thaønh kính cuûa ngöôøi tham döï. Vì vaäy, khi ñaët vaán ñeà khai thaùc du lòch töø caùc leã hoäi hay caùc di saûn vaên hoùa Phaät giaùo khaùc, caàn phaûi coù nhöõng caùch laøm hôïp lyù, hôïp tình vaø tuøy vaøo töøng leã hoäi nhaát ñònh nhaèm höôùng du khaùch, ngöôøi thöôûng ngoaïn caûm nhaän ñöôïc veû ñeïp vaên hoùa truyeàn thoáng Phaät giaùo moät caùch töï nhieân, nhö chính hoï laø moät tín ñoà Phaät giaùo. LTQ CHUÙ THÍCH (1) Veà vaán ñeà naøy TS Traàn Ñöùc Anh Sôn ñaõ coù nhaän ñònh “ÔÛ nöôùc ta töø laâu Phaät giaùo ñaõ coù leã hoäi vaø coù söï chia taùch khaù roõ neùt. Leã hoäi chuøa Höông laø minh chöùng. Ngöôøi daân vaãn noùi laø “traåy hoäi chuøa Höông” vaø quaû thöïc ñoù laø moät thöù hoäi heø raát roõ raøng, keùo daøi suoát ba thaùng cuûa muøa xuaân”, vaø ñaây cuõng laø moät caùch ñeå boå sung, lyù giaûi theâm khi noùi “leã hoäi” Phaät giaùo xeùt treân nhieàu maët khaùc nhau cuûa moät vaán ñeà. (2) Tuy nhieân, chuùng ta coù theå nhìn nhaän moät caùch khaùi quaùt hôn, bôûi khoâng chæ nhöõng thay ñoåi cuûa Phaät giaùo vaøo nhöõng naêm 1930 maø coøn nhöõng bieán ñoäng chính trò - xaõ hoäi ôû Hueá trong thaäp nieân 1960 vaø trong thôøi kyø haäu 1975 cuõng ñaõ taùc ñoäng raát lôùn ñeán Phaät giaùo Hueá, ñaëc bieät laø vaán ñeà quaûng baù leã hoäi Phaät giaùo ñeán coâng chuùng treân nhieàu phöông tieän thoâng tin truyeàn thoâng khaùc nhau vaãn coøn nhieàu haïn cheá, vaø phaûi ñeán naêm 1999 môùi thöïc söï ñöôïc “côûi môû” vaø quaûng ñaïi hôn. (3) Nguõ minh goàm: 1. Thanh minh: khaû naêng thoâng thaïo veà ngoân ngöõ, vaên töø; 2. Coâng xaûo minh: khaû naêng thoâng thaïo veà ngheà nghieäp, toaùn hoïc, khoa hoïc… (ngoaïi ñieån); 3. Y phöông minh: hieåu bieát veà y lyù, thuoác men, trò beänh; 4. Nhaân minh: khaû naêng luaän lyù, lyù giaûi chaùnh taø, ñuùng sai; 5. Noäi minh: kieán thöùc thoâng roõ ba taïng kinh ñieån cuûa Phaät giaùo (noäi ñieån). (4) Ñeå thaáy roõ hôn caùc nghi thöùc ñöôïc thöïc hieän nhö theá naøo, xin xem theâm: Thieàn moân nhaät tuïng, Khoa nghi Du giaø, Giaûi oan baït ñoä vì trong khuoân khoå baøi vieát khoù coù theå lieät keâ ñaày ñuû. Hai khoa nghi naøy ñaõ thaâu toùm nhieàu loaïi hình dieãn xöôùng, keát hôïp caùc aán chuù Maät toâng, phaùp khí, nhaïc cuï raát ñaëc tröng cuûa aâm nhaïc Phaät giaùo Hueá, luoân hieän dieän vaø khoâng keùm phaàn quan troïng trong caùc leã hoäi. (5) Nghi thöùc chung cho vieäc thöïc hieän moät leã vía bao goàm moät soá nghi thöùc cô baûn: 1. Nieâm höông; 2. Taùn (coù raát nhieàu baøi taùn khaùc nhau tuøy thuoäc leã thöùc dieãn ra ñeå coù söï phuø hôïp);
35 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 3 (80). 2010 3. Tuïng chuù Ñaïi bi; 4. Cung vaên (baïch chuùc); 5. Tuïng kinh hoaëc caùc baøi saùm; 6. Laïy Phaät, Boà taùt; 7. Hoài höôùng. ÔÛ ñaây, cuõng coù theå, ngöôøi chuû leã linh ñoäng, uyeån chuyeån khi söû duïng nhieàu baøi taùn, tuïng, baïch, thænh… khaùc nhau nhöng haàu nhö khoâng thay ñoåi nhieàu laém trong caùc nghi thöùc cuûa buoåi leã, vaø hình thöùc naøy, chuû yeáu theâm vaøo chöù khoâng bôùt ñi nhaèm laøm cho buoåi leã theâm sinh ñoäng vôùi nhieàu loaïi hình taùn, tuïng keát hôïp vôùi caùc loaïi phaùp khí vaø nhaïc khí. (6) Xem theâm: Nguyeãn Höõu Thoâng (chuû bieân) (2009), Nhaïc leã phaät giaùo xöù Hueá, TP Hoà Chí Minh, Nxb Vaên ngheä. (7) Nhaïc leã Phaät giaùo xöù Hueá, Sñd, tr. 30. (8) Hieän taïi ôû TP Hoà Chí Minh, döôùi söï ñieàu haønh cuûa Tieåu ban kinh teá cuûa Thaønh hoäi Phaät giaùo, Coâng ty Du lòch Haønh höông Vieät, böôùc ñaàu ñaõ xaây döïng nhöõng tour haønh höông, khai thaùc khoâng chæ veà leã hoäi Phaät giaùo maø coøn treân nhieàu lónh vöïc khaùc. TOÙM TAÉT Leã hoäi Phaät giaùo coù nhieàu noäi dung phong phuù vaø ña daïng, ñöôïc chuù troïng toå chöùc ngaøy caøng lôùn veà quy moâ, tính chaát nhaèm quaûng baù Phaät giaùo ñeán vôùi ñoâng ñaûo quaàn chuùng, tín ñoà. Tuy nhieân, trong moãi vuøng mieàn, leã hoäi Phaät giaùo coù nhöõng ñaëc tröng rieâng bôûi caùc yeáu toá vaên hoùa-lòch söû chi phoái, taïo neân caùc ñoái saùnh khaùc bieät treân caùc vuøng mieàn ñaát nöôùc. ÔÛ Hueá, leã hoäi Phaät giaùo ñöôïc xieån döông khaù maïnh meõ vôùi caùc leã hoäi: Phaät Ñaûn, Quaùn Theá AÂm, leã Vu Lan… thu huùt ñoâng ñaûo caùc tín ñoà, quaàn chuùng tham gia vaø coù nhöõng taùc ñoäng tích cöïc ñeán söï chuyeån bieán cuûa xaõ hoäi trong moái töông taùc giöõa vaên hoùa truyeàn thoáng vaø hieän ñaïi. Ñoàng thôøi, qua nhöõng bieåu hieän cuûa leã hoäi Phaät giaùo ñaõ cho thaáy nhöõng giaù trò vaên hoùa ñaëc tröng trong nghi leã truyeàn thoáng, ñoái töôïng tham gia vaø nieàm tin taâm linh chi phoái bôûi tính thieâng hieän höõu cuûa leã hoäi. Töø nhöõng vaán ñeà treân, baøi vieát chuû yeáu taäp trung vaøo caùc vaán ñeà sau: 1) Nhöõng nhaân toá taïo neân neùt ñaëc tröng trong leã hoäi Phaät giaùo Hueá; 2) Giaù trò vaên hoùa ñaëc tröng cuûa leã hoäi Phaät giaùo; 3) Leã hoäi Phaät giaùo trong chieán löôïc phaùt trieån du lòch ôû Hueá. ABSTRACT BUDDHIST FESTIVALS - TYPICAL CULTURAL VALUES The Buddhist festivals of Hueá boasts rich and diversified contents. It attracts more and more attention from the people and are organized on larger and larger scale for the purpose of spreading Buddhism to the mass. However, Buddhist festivals bear their own distinctive characteristics arising from their different local cultural and historical features. In Hueá, Buddhist festivals have been greatly enhanced and developed as can be seen through the Buddha’s Birth Day festival, the Avalokitesvara festival, the All Souls’ festival... that attract a great number of participants, Buddhist followers as well as lay people. These festivals give rise to positive social changes through the interaction between the traditional and modern culture. Also the festivals help define the typical cultural value of the traditional holy ceremonial ritual with their impact on the partipants and their spiritual belief. The article centers on the points: 1) The factors that help create the typical characteristics of the Buddhist festivals of Hueá; 2) The typical cultural values of the Buddhist festivals of Hueá; 3) The Buddhist festivals in a strategy for the development of tourism in Hueá.