Báo cáo nghiên cứu khoa học " MẤY NHẬN XÉT VỀ TÊN GỌI CÁC HỌ THỰC VẬT Ở VIỆT NAM "

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:13

Thêm vào BST

Báo xấu

98
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Để tiện cho việc khảo sát, phân tích, từ đó nêu lên một số nhận xét và đề nghị về hệ thống tên gọi các họ thực vật ở Việt Nam, thiết tưởng không gì bằng thiết lập một bảng kê-đối chiếu tên gọi Latinh-Việt những họ thực vật hữu quan, căn cứ theo một số tác giả tiêu biểu. Tại Việt Nam, ngành thực vật học mà trước hết là việc điều tra, ghi nhận, phân loại, đặt tên cho các loài cây cỏ đã được chú ý từ thời Pháp thuộc với một số công trình tiêu...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo nghiên cứu khoa học " MẤY NHẬN XÉT VỀ TÊN GỌI CÁC HỌ THỰC VẬT Ở VIỆT NAM "

96 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (83). 2010 TRAO ÑOÅI MAÁY NHAÄN XEÙT VEÀ TEÂN GOÏI CAÙC HOÏ THÖÏC VAÄT ÔÛ VIEÄT NAM Trần Văn Chánh* Ñeå tieän cho vieäc khaûo saùt, phaân tích, töø ñoù neâu leân moät soá nhaän xeùt vaø ñeà nghò veà heä thoáng teân goïi caùc hoï thöïc vaät ôû Vieät Nam, thieát töôûng khoâng gì baèng thieát laäp moät baûng keâ-ñoái chieáu teân goïi Latinh-Vieät nhöõng hoï thöïc vaät höõu quan, caên cöù theo moät soá taùc giaû tieâu bieåu. Taïi Vieät Nam, ngaønh thöïc vaät hoïc maø tröôùc heát laø vieäc ñieàu tra, ghi nhaän, phaân loaïi, ñaët teân cho caùc loaøi caây coû ñaõ ñöôïc chuù yù töø thôøi Phaùp thuoäc vôùi moät soá coâng trình tieâu bieåu maø nhaø thöïc vaät hoïc Vieät Nam naøo cuõng söû duïng laøm coâng cuï tham khaûo, nhö Flore geùneùrale de l’Indochine (Tome I-VII, 1907-1937) cuûa nhoùm Henri Lecomte, Suppleùment aø la Flore geùneùrale de l’Indochine (Tome I (1-9), 1938-1950) cuûa Henri Humbert… Trong ñieàu kieän ñaát nöôùc coøn phaân ly thaønh hai mieàn Nam-Baéc, vieäc ñieàu tra, nghieân cöùu, phaân loaïi thöïc vaät ñaõ thöïc söï nôû roä laø vaøo khoaûng nhöõng naêm 50-60 cuûa theá kyû tröôùc, vôùi moät soá taùc giaû tieâu bieåu ôû mieàn Baéc nhö Leâ Khaû Keá, Vuõ Vaên Chuyeân, Ñoã Taát Lôïi, Voõ Vaên Chi, Traàn Hôïp…, vaø ôû mieàn Nam nhö Phaïm Hoaøng Hoä, Nguyeãn Vaên Döông… Vieäc nghieân cöùu ngoaøi khaûo saùt thöïc ñòa, chuû yeáu ñeàu döïa vaøo nhöõng coâng trình tröôùc kia do ngöôøi Phaùp ñeå laïi, maø ngöôøi Phaùp chæ ghi teân caùc hoï thöïc vaät theo tieáng Latinh hoaëc tieáng Phaùp chöù khoâng ghi tieáng Vieät, neân moãi nhaø thöïc vaät hoïc Vieät Nam veà sau phaûi tìm caùch Vieät hoùa teân goïi caùc hoï, chi, loaøi theo caùch rieâng cuûa mình. Ñaây coù theå coi laø moät noã löïc quan troïng raát ñaùng ghi nhaän trong quaù trình laøm giaøu kho thuaät ngöõ sinh hoïc tieáng Vieät, nhöng do moãi beân ôû moãi mieàn chöa coù söï phoái hôïp laøm vieäc, neân teân goïi caùc hoï, chi (gioáng), loaøi thöïc vaät cuûa nhoùm taùc giaû mieàn Nam so vôùi nhoùm taùc giaû mieàn Baéc cuõng coù nhieàu ñieåm dò bieät. Coù theå noùi, töø sau naêm 1975, trong ñieàu kieän ñaát nöôùc thoáng nhaát, hai beân ñaõ coù söï tham khaûo boå sung laãn nhau, nhôø ñoù teân goïi thöïc vaät theo höôùng Vieät hoùa coù phaàn khaû quan hôn cuøng vôùi söï ñaày ñuû vaø ngaøy caøng hôïp lyù hôn nhöng nhìn chung söï thieáu thoáng nhaát trong teân goïi caùc hoï thöïc vaät tieáng Vieät giöõa moät soá taùc giaû, nhoùm taùc giaû theå hieän qua caùc coâng trình taäp hôïp, nghieân cöùu cuûa hoï laø vaãn coøn khaù nhieàu. Trong nhöõng naêm 60-70 cuûa theá kyû tröôùc, moät vaøi coâng trình mang tính toång hôïp coù giaù trò khoa hoïc cao ñaõ ñöôïc ra ñôøi, ñaùng keå nhaát ôû mieàn Baéc coù Caây coû thöôøng thaáy ôû Vieät Nam (Taäp I-VI, Haø Noäi, 1969-1976) cuûa nhoùm Voõ Vaên Chi-Vuõ Vaên Chuyeân-Phan Nguyeân Hoàng-Leâ Khaû Keá (chuû bieân)-Ñoã Taát Lôïi-Thaùi Vaên Tröøng, Nhöõng caây thuoác vaø vò thuoác Vieät Nam cuûa Ñoã Taát Lôïi (Taäp 1-6, Haø Noäi, 1962-1965; hieän ñaõ in ñeán laàn thöù 15), vaø * Thaønh phoá Hoà Chí Minh.
97 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (83). 2010 ôû mieàn Nam, Caây coû mieàn Nam Vieät Nam cuûa Phaïm Hoaøng Hoä (Quyeån 1-2, Saøi Goøn, 1970-1972). Quyeån naøy veà sau ñöôïc taùc giaû Phaïm Hoaøng Hoä phaùt trieån thaønh Caây coû Vieät Nam (Tome I-III, Canada, 1991-1992; Quyeån 1-3, Nxb Treû TP HCM, 2000) giôùi thieäu gaàn 12.000 loaøi thöïc vaät ñöôïc ghi nhaän coù maët taïi Vieät Nam. Vaøi naêm gaàn ñaây, treân cô sôû phaùt huy nhöõng thaønh töïu cuûa quaù khöù, ñaõ xuaát hieän moät soá coâng trình mang tính chaát toång hôïp cao hôn, döôùi hình thöùc caùc baûng danh luïc hoaëc töø ñieån, ñaëc bieät coù theå keå Danh luïc caùc loaøi thöïc vaät Vieät Nam cuûa nhoùm Nguyeãn Tieán Baân-Nguyeãn Khaéc Khoâi-Vuõ Xuaân Phöông (Taäp I-III, Nxb Noâng nghieäp, Haø Noäi, 2003- 2005), Töø ñieån thöïc vaät thoâng duïng (Taäp 1-2, Nxb Khoa hoïc vaø Kyõ thuaät, 2003-2004) vaø Saùch tra cöùu teân caây coû Vieät Nam (Nxb Giaùo duïc, 2007) cuøng cuûa Voõ Vaên Chi. Ngoaøi ra, coù leõ cuõng neân keå theâm hai baûng danh luïc chuyeân ñeà tröôùc ñoù veà caây röøng, coù cuøng nhan ñeà Teân caây röøng Vieät Nam, moät cuûa nhoùm Nguyeãn Tích-Traàn Hôïp (Nxb Noâng thoân, Haø Noäi, 1971) vaø moät cuûa nhoùm Nguyeãn Tieán Baân-Vuõ Vaên Caàn-Vuõ Vaên Duõng-Nguyeãn Khaéc Khoâi (Nxb Noâng nghieäp, Haø Noäi, 2000). Rieâng quyeån Saùch tra cöùu teân caây coû Vieät Nam cuûa GS Voõ Vaên Chi xuaát baûn gaàn ñaây nhaát (2007) coù theå ñöôïc xem laø moät coâng trình taäp ñaïi thaønh veà teân goïi thöïc vaät ôû Vieät Nam, ñaõ ñöôïc bieân soaïn caån thaän vaø in aán kyõ löôõng, treân cô sôû tham baùc roäng raõi caùc taøi lieäu ñaõ coù cuûa caû hai mieàn Nam, Baéc, ñoàng thôøi coøn coù söï caân nhaéc ñieàu chænh ñeå hôïp lyù hoùa caùc teân goïi boä, hoï, chi (gioáng), loaøi caùc loaøi caây coû, neân chuùng ta coù theå coi ñaây laø moät caên cöù quan troïng ñeå laøm moät cuoäc ñoái chieáu-so saùnh-phaân tích nhöõng choã dò bieät trong teân goïi caùc hoï thöïc vaät, chuû yeáu giöõa nhoùm taùc giaû mieàn Nam (tieâu bieåu laø GS Phaïm Hoaøng Hoä) vaø nhoùm taùc giaû mieàn Baéc (Leâ Khaû Keá, Vuõ Vaên Chuyeân, Voõ Vaên Chi, Ñoã Taát Lôïi, Traàn Hôïp…), trong ñoù caùch goïi cuûa nhoùm taùc giaû mieàn Baéc chieám öu theá, haàu heát ñaõ ñöôïc phaûn aûnh ñaày ñuû trong caùc coâng trình phaân loaïi hoïc thöïc vaät (nhö cuûa Traàn Hôïp, cuûa Hoaøng Thò Saûn…), saùch Toùm taét ñaëc ñieåm caùc hoï caây thuoác cuûa Vuõ Vaên Chuyeân (Nxb Y hoïc, Haø Noäi, 1976), Ñòa lyù caùc hoï caây Vieät Nam (Nxb Khoa hoïc vaø Kyõ thuaät, Haø Noäi, 1987) cuûa nhoùm Vuõ Vaên Chuyeân, Leâ Traàn Chaán, Traàn Hôïp, Saùch Ñoû Vieät Nam (phaàn Thöïc vaät), vaø caùc saùch giaùo khoa thuoäc boä moân sinh hoïc daønh cho caùc caáp trung hoïc cô sôû vaø phoå thoâng hieän haønh. Ñieàu coù leõ caàn noùi theâm laø moät soá thuaät ngöõ do GS Phaïm Hoaøng Hoä cheá ñònh (trong Caây coû Vieät Nam, Caây coù vò thuoác ôû Vieät Nam…) tuy khoâng coøn ñöôïc duøng trong caùc saùch giaùo khoa, nhöng coâng trình cuûa taùc giaû naøy hieän vaãn ñang löu haønh roäng raõi caû trong laãn ngoaøi nöôùc, vaãn ñöôïc nhieàu nhaø khoa hoïc Vieät Nam vaø nöôùc ngoaøi traân troïng, vaän duïng tham khaûo. Khi goïi nhoùm taùc giaû mieàn Nam vaø mieàn Baéc, chuùng toâi hoaøn toaøn khoâng coù yù phaân bieät ñòa phöông trong moät ñaát nöôùc thoáng nhaát, nhöng thieát nghó vì ñoù laø caùch laøm toát nhaát, ñeå treân cô sôû ñoù coù theå tìm kieám moät giaûi phaùp chieát trung vaø hôïp lyù hôn cho vaán ñeà xaùc ñònh laïi teân caùc hoï thöïc vaät trong töông lai, neáu coù theå vaø neáu caàn. Ngoaøi ra, coù leõ chuùng ta cuõng khoâng neân queân vaøi coâng trình maëc duø khieâm toán nhöng coù tính chaát tieàn phong, ñaët neàn taûng cho heä thoáng thuaät ngöõ sinh hoïc tieáng Vieät, ñoù laø quyeån Danh töø thöïc vaät
98 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (83). 2010 cuûa Nguyeãn Höõu Quaùn-Leâ Vaên Caên, vaø quyeån Danh töø khoa hoïc-Vaïn vaät hoïc (Sinh, Sinh lyù, Ñoäng vaät, Thöïc vaät, Ñòa chaát…) (Nxb Minh Taân, Paris, 1950) cuûa Ñaøo Vaên Tieán. Moät soá khoâng ít thuaät ngöõ tieáng Vieät trong hai saùch vöøa keå ñaõ chòu aûnh höôûng naëng neà cuûa tieáng Haùn maø ngaøy nay moät phaàn ñaõ bò ñaøo thaûi, nhöng trong baûng ñoái chieáu döôùi ñaây, chuùng toâi cuõng daønh cho moät coät ñeå roäng ñöôøng tham khaûo-so saùnh, ñoàng thôøi cuõng ñeå thaáy ñöôïc quaù trình tieán hoùa cuûa kho thuaät ngöõ thöïc vaät hoïc tieáng Vieät. Caùc teân chöõ Haùn trong baûng chuû yeáu ñöôïc ghi laïi theo saùch Laïp Haùn Anh chuûng töû thöïc vaät danh xöng cuûa Khoa hoïc xuaát baûn xaõ Trung Quoác, (Baéc Kinh, 2006) ñeå laøm caên cöù giaûi thích töø nguyeân cuûa moät soá thuaät ngöõ tieáng Vieät ñang toàn taïi hoaëc ñaõ bò ñaøo thaûi, vaø cuõng ñeå cung caáp cho caùc sinh vieân vaø giaùo vieân sinh hoïc moät baûng ñoái chieáu tieän duøng ñeå tham khaûo, tra cöùu. Löu yù: Trong baûng, nhöõng töø goác Haùn ñöôïc ñaùnh daáu +, töø phieân aâm ñaùnh daáu *, töø gioáng nhau ñöôïc in ñaäm. Teân moät soá hoï thöïc vaät ôû coät (3) ñöôïc vieát lieàn hoaëc coù daáu gaïch ngang theo ñuùng caùch ghi cuûa taùc giaû Phaïm Hoaøng Hoä. BAÛNG ÑOÁI CHIEÁU LATINH-VIEÄT TEÂN CAÙC HOÏ THÖÏC VAÄT Teân hoï Voõ Vaên Chi Phaïm Hoaøng Hoä Ñaøo Vaên Tieán Teân (VVC) (PHH) (ÑVT) Trung Quoác (1) (2) (3) (4) (5) Acanthaceae OÂ roâ OÂ roâ Töôùc saøng+ 爵床 Aceraceae Thích+ Phong/Thích thuï+ 槭樹 Acoraceae Xöông boà+ (Khoâng coù) Actinidiaceae Döông ñaøo Döông ñaøo 獼猴桃 Adiantaceae Toùc thaàn Nguyeät xæ Agavaceae Thuøa Agao Aizoaceae Sam bieån Rau ñaéng ñaát 番杏 Alangiaceae Thoâi chanh Quaêng 八角楓 Alismataceae Traïch taû+ Töø coâ 澤瀉 Alliaceae Haønh (Khoâng coù) Aloaceae Loâ hoäi (Khoâng coù) Altingiaceae Sau sau (Khoâng coù) Amaranthaceae Rau deàn Deàn 莧 Amaryllidaceae Thuûy tieân Lan-hueä 石蒜 Amentotaxaceae (Khoâng coù) Deû tuøng Anacardiaceae Ñaøo loän hoät Xoaøi Taát thuï+ 漆樹 Ancistrocladaceae Trung quaân Trung quaân 鉤枝藤 Angiopteridaceae (Khoâng coù) (Khoâng dòch) Anisophylleaceae Baát ñaúng dieäp Baát ñaúng dieäp Annonaceae Na Maõng caàu 番荔枝 Anthericaceae Lan thuûy tieân (Khoâng coù) Apiaceae Hoa taùn Ngoø 傘形 Apocynaceae Truùc ñaøo Tröôùc ñaøo Hieäp ñaøo Aponogetonaceae Choi Choi 水蕹 Aquifoliaceae Nhöïa ruoài/Buøi Buøi 冬青 Araceae Raùy Moân 天南星 Araliaceae Nhaân saâm Ñinh laêng 五加 Aralidiaceae Chaâu (Khoâng dòch) Araucariaceae Baùch taùn (Khoâng coù) 南洋杉 Arecaceae Cau Döøa
99 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (83). 2010 (1) (2) (3) (4) (5) Aristolochiaceae Nam moäc höông Phoøng kyû Maõ linh 馬兜鈴 Asclepiadaceae Thieân lyù Thieân lyù 蘿蘑 Asparagaceae Thieân moân ñoâng (Khoâng coù) Cuùc khuaån Aspidiaceae AÙo khieân (Khoâng coù) Aspleniaceae Toå ñieåu Canxæ Asteliaceae Huyeát duï (Khoâng coù) Asteraceae Cuùc Cuùc 菊 Aucubaceae Giaùc moäc (Khoâng coù) Azollaceae Beøo hoa daâu Beøo daâu Balanitaceae Laù ñoâi (Khoâng coù) Balanophoraceae Doù ñaát Döông ñaøi 蛇菰Â Balsaminaceae Boùng nöôùc Moùc-tai 鳳仙花Â Barclayaceae Bieät lieân Bieät lieân Basellaceae Moàng tôi Moàng tôi 落葵 Begoniaceae Thu haûi ñöôøng+ Thu haûi ñöôøng+ 秋海棠 Berberidaceae Hoaøng lieân gai Maõhoà 小檗 Betulaceae Caùng loø Duyeân moäc Moäc 樺木 Bignoniaceae Nuùc naùc Quao Töû uy+ 紫葳 Bixaceae Ñieàu nhuoäm Sieâmphuïng Hoàng moäc+ 紅木 Blechnaceae Guoät raïng Raùng-döøa Bombacaceae Gaïo Goønta Moäc mieân+ 木棉 Bonnetiaceae Chuùng noâm (Khoâng coù) Boraginaceae Voøi voi Voøi voi 紫草 Brassicaceae Caûi Thaäp töï+ Caûi 十字花 Bretschneideraceae Chuoâng ñaøi Reát-naây* 伯樂樹/鐘萼木 Bromeliaceae Döùa Khoùm 鳳梨 Buddlejaceae Boï choù Buùpleä* Burmanniaceae Caøo caøo Caøo caøo 水玉簪 Burseraceae Traùm Traùm 橄欖 Buxaceae Hoaøng döông+ Caømaø Hoaøng döông+ 黃楊 Cabombaceae Rong laù ngoø Tieàm lieân Cactaceae Xöông roàng Long coát 仙人掌 Callitrichaceae Ngoå traâu Dieãmmao 水馬齒 Calycanthaceae Laïp mai+ (Khoâng coù) 蜡梅 Campanulaceae Hoa chuoâng Hoa chuoâng 桔梗 Cannabaceae Gai meøo Caànxa Ñaïi ma+ Cannaceae Chuoái hoa Ngaûi hoa 美人蕉 Capparaceae Maøn maøn Caùp* Caprifoliaceae Kim ngaân Kim ngaân Nhaãn ñoâng+ 忍冬 Cardiopteridaceae Möôùp röøng Tìdöïc Caricaceae Ñu ñuû Ñu ñuû 番木瓜 Carlemanniaceae Caùt man* Caïtman* Caryophyllaceae Caåm chöôùng Caåm nhung Thaïch truùc+ 石竹 Casuarinaceae Phi lao Phi lao 木麻黃 Cecropiaceae Rum (Khoâng coù) Celastraceae Daây goái Chaândanh 衛矛 Centrolepidaceae Trung laân Trunglaân 刺鱗草 Cephalotaxaceae Ñænh tuøng Ñænhtuøng 粗榧 Ceratophyllaceae Rong ñuoâi choù Kim ngö+ 金魚藻 Cheiropleuriaceae Caùnh dôi Raùng Thaàntraéc Chenopodiaceae Rau muoái Kinh giôùi 藜 Chloranthaceae Hoa soùi Soùi Kim tuùc lan+ 金粟蘭 Chrysobalanaceae Caùm (Khoâng coù) Clethraceae Sôn lieãu Lieättra* 榿葉樹/山柳
100 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (83). 2010 (1) (2) (3) (4) (5) Clusiaceae Maêng cuït (Khoâng coù) Cochlospermaceae OÁc töû OÁctöû Combretaceae Baøng Chönbaàu Söû quaân+ 使君子 Commelinaceae Thaøi laøi Rau-trai 鴨跖草 Connaraceae Daây kheá Loápboáp 牛栓藤 Convallariaceae Hoaøng tinh (Khoâng coù) Convolvulaceae Khoai lang Bìmbìm 旋花 Cornaceae Thuø du+ Giaùc moäc 山茱萸 Costaceae Mía doø Mía doø Crassulaceae Thuoác boûng Tröôøng sanh 景天 Crypteroniaceae Tim baàu Loâi 隱翼 Cucurbitaceae Baàu bí Baàu bí 葫蘆 Cupressaceae Hoaøng ñaøn Tuøng 柏 Cuscutaceae Tô hoàng Tô hoàng Cyatheaceae Döông xæ moäc Raùng Tieântoïa Cycadaceae Tueá Thieân tueá 蘇鐵 Cymodoceaceae Haûi kieàu Haûi kieàu Cyperaceae Coùi Laùc 莎草 Daphniphyllaceae Vai Ñöùcdieäp 虎皮楠 Datiscaceae Thung Tung 四數木 Davidiaceae Vaåy lôïp Raùng Ñaøhoa* Davidiaceae Hoa leäch (Khoâng coù) Dennstaedtiaceae AÙo coác Ñaøngtieát* Diapensiaceae Khoâ ñaøi (Khoâng coù) 岩梅 Dichapetalaceae A traøng A-traøng 毒鼠子 Dicksoniaceae Caåu tích (Khoâng coù) Dilleniaceae Soå Soå 五椏果/錫葉藤 Dioscoreaceae Cuû naâu Khoai ngoït 薯蕷 Dipentodontaceae Ñipentoâ* (Khoâng coù) Dipsacaceae Tuïc ñoaïn+ Tuïcñoaïn+ 川續斷 Dipteridaceae Song phieán Song döïc Dipterocarpaceae Sao daàu Daàu 龍腦香 Dracaenaceae Boàng boàng (Khoâng coù) Droseraceae Goïng voù Tröôøngleä 茅膏菜 Dryopteridaceae (Khoâng coù) Moäcxæ Ebenaceae Thò+ Hoàng 柿 Elaeagnaceae Nhoùt Nhoùt 胡頹子 Elaeocarpaceae Coâm Coâm 杜英 Elatinaceae Ruoäng caøy Ñaønthaûo 溝繁縷 Epacridaceae Maõ kyø Maõ kyø Ephedraceae Ma hoaøng (Khoâng coù) 麻黃 Equisetaceae Coû thaùp buùt Moäctaëc Ericaceae Ñoã quyeân+ Ñoã quyeân+ Thaïch nam 杜鵑 Eriocaulaceae Coû duøi troáng Duøi troáng Saùc (sic) tinh thaûo+ 穀精草 Erythroxylaceae Coâ ca Coâca 古柯 Escalloniaceae Ña höông (Khoâng coù) Eucommiaceae Ñoã troïng+ Ñoã troïng+ 杜仲 Euphorbiaceae Thaàu daàu Ñaïikích/Thaàudaàu 大戟 Fabaceae Ñaäu Ñaäu 豆 Fagaceae Deû Deû 殼斗/山毛櫸 Flacourtiaceae Boà quaân Hoàngquaân 大風子 Flagellariaceae Maây nöôùc Maây-nöôùc 鬚葉藤 Fumariaceae Caûi caàn Cöïa-ri
101 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (83). 2010 (1) (2) (3) (4) (5) Gentianaceae Long ñôûm+ Long ñôûm+ 龍膽 Geraniaceae Moû haïc Moû haïc 牻牛兒苗 Gesneriaceae Rau tai voi Thöôïngtieån Khoå cöï ñaøi+ 苦苣苔 Gleicheniaceae Guoät Raùng Taâysôn Gnetaceae Daây gaém Gaám 買麻藤 Goodeniaceae Heáp Heáp Sôn döông thaûo 草海桐 Gramineae (Poaceae) Luùa Hoøa baûn+ 禾本 Grammitidaceae Raùng Laâmbaøi (Khoâng coù) Guttifereae Böùa (Khoâng coù) 金絲桃/山竹子 Haloragaceae Rong xöông caù Ñuoâi choù Hamamelidaceae Kim mai Kimmai 金縷梅 Hanguanaceae Thuoác giun (Khoâng coù) Heliconiaceae Moû keùt (Khoâng coù) Helwingiaceae Thanh giaùp (Khoâng coù) Hemerocallidaceae Hoa hieân (Khoâng coù) Hemodoraceae Xaøthaûo (Khoâng coù) Hernandiaceae Löôõi choù Lieânñaèng 蓮葉桐 Hippocastanaceae Keïn Keïn/Maõdeû 七葉樹 Hostaceae Ngoïc traâm (Khoâng coù) Hugoniaceae Hieäp nöõ (Khoâng coù) Hyacinthaceae Haønh bieån (Khoâng coù) Hydrangeaceae Tuù caàu (Khoâng coù) Hydrocharitaceae Laù saén Thuûy thaûo 水鱉 Hydrophyllaceae Laù nöôùc Thuûy leä 田基麻 Hymenophyllaceae Laù maøng (Khoâng dòch) Hypoxidaceae Toûi voi luøn (Khoâng coù) Icacinaceae Moäc thoâng ta Thuïñaøo 茶茱萸 Illiciaceae Hoài Ñaïi hoài Iridaceae La dôn Löôõi-ñoàng 鳶尾 Irvingiaceae Caày (Khoâng coù) Isoetaceae Thuûy cöûu Thuûy phæ Iteaceae Thöû thích (Khoâng coù) Ixonanthaceae Haø nu Xang Juglandaceae Hoà ñaøo+ Hoàñaøo+ 胡桃 Juncaceae Baác Heán 燈心草 Lamiaceae Hoa moâi Huùng 唇形 Lardizabalaceae Moäc thoâng+ Laïcdi* 木通 Lauraceae Long naõo Queá Chöông+ 樟 Lecythidaceae Loäc vöøng Chieác Ngoïc nhò+ 玉蕊 Leeaceae Goái haïc Cuûroái/Goáihaïc Lemnaceae Beøo taám Beøocaùm 浮萍 Lentibulariaceae Rong ly (Khoâng coù) 狸藻 Liliaceae Loa keøn traéng Baïchhueä 百合 Limnocharitaceae Neâ thaûo Neâ thaûo Linaceae Lanh* Lin* AÙ ma+ 亞麻 Lindsaeaceae Quaït xoøe (Khoâng coù) Lobeliaceae Baõ thuoác (Khoâng coù) Lomariopsidaceae (Khoâng coù) Söuxæ Loganiaceae Maõ tieàn+ Maõtieàn+ Maõ tieàn+ 馬錢 Loranthaceae Taàm göûi Chuøm gôûi 桑寄生 Lowiaceae Laâu lan Huønglan Lycopodiaceae Thoâng ñaát Thaïch tuøng Lygodiaceae Boøng bong (Khoâng coù) Lythraceae Töû vi Baènglaêng Thieân khuaát thaùi+ 千屈菜
102 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (83). 2010 (1) (2) (3) (4) (5) Magnoliaceae Ngoïc lan Daï hôïp 木蘭 Malpighiaceae Maêng roâ Kim ñoàng 金尾虎 Malvaceae Boâng Buïp 錦葵 Marantaceae Cuû dong Huyønhtinh 竹芋 Marattiaceae Toøa sen Maõlieät* Marsileaceae Rau bôï Rau deäu Taàn+ Martyniaceae Giaùc hoà ma+ (Khoâng coù) 角胡麻 Melastomataceae Mua Muoâi Meliaceae Xoan Xoan 楝 Melianthaceae Toûi ñoäc (Khoâng coù) Menispermaceae Tieát deâ Daây moái Phoøng kyû+ 防己 Menyanthaceae Trang Thuûy nöõ Molluginaceae Rau ñaéng ñaát (= Aizoaceae) Monimiaceae Kì baïc (Khoâng dòch) Moraceae Daâu taèm Daâu taèm 桑 Moringaceae Chuøm ngaây Chuøm ngaây 辣木 Musaceae Chuoái Chuoái 巴蕉 Myoporaceae Choï Baùchsao 苦檻藍 Myricaceae Daâu röôïu Daâu laøm röôïu Döông mai+ 楊梅 Myristicaceae Maùu choù Ñaäu khaáu+ 肉豆蔻 Myrsinaceae Ñôn nem Côm nguoäi 紫金牛 Myrtaceae Sim Sim 桃金娘 Najadaceae Rong tröùng Thuûy kieàu 茨藻 Nelumbonaceae Sen Sen Nepenthaceae Naép aám Trölung+ 豬籠草 Nyctaginaceae Hoa giaáy Boâng phaán 紫茉莉 Nymphaeaceae Suùng Suùng 睡蓮 Nyssaceae Töû Haø baù 珙桐 Ochnaceae Mai vaøng Mai 金蓮木 Olacaceae Döông ñaàu Döông ñaàu 鐵青樹 Oleaceae Nhaøi Laøi 木犀 Oleandraceae Truùc xæ (Khoâng coù) Onagraceae Rau döøa nöôùc Rau möông Dieäp thaùi+ 柳葉菜 Ophioglossaceae Löôõi raén Raùng Xaøthieät Opiliaceae Rau saéng Laân vó 山柚子 Orchidaceae Lan Lan 蘭 Orobanchaceae Leä ñöông+ Leä ñöông+ 列當 Osmundaceae Rau vi Raùng AÁtminh* Coû vi Oxalidaceae Chua me ñaát Me ñaát 酢漿草 Paeoniaceae Maãu ñôn Baïch thöôïc Pandaceae Chanh oác Chanh-oác 攀打(PAÂ) Pandanaceae Döùa daïi Döùa gai 露兜樹 Papaveraceae Thuoác phieän Aphieän 罌粟 Parkeriaceae Rau caàn troâi Gaïtnai Passifloraceae Laïc tieân Nhaõn loàng 西番蓮 Pedaliaceae Vöøng Meø 胡麻 Pentaphragmataceae Rau löôõi boø Nguõcaùch Pentaphylacaceae Nguõ lieät+ Nguõmaïc 五列木 Penthoraceae Rau reã xeù (Khoâng coù) Philydraceae Ñuoâi löôn Ñuoâi-löôn 田蔥 Phormiaceae Höông laâu (Khoâng coù) Phytolaccaceae Thöông luïc+ Thöông luïc+ 商陸 Pinaceae Thoâng Thoâng 松
103 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (83). 2010 (1) (2) (3) (4) (5) Piperaceae Hoà tieâu Tieâu + 胡椒 Pittosporaceae Khuy aùo Haécchaâu Haûi ñoâng hoa+ 海桐花 Plagiogyriaceae Cuoáng cuû Bìnhchu Plantaginaceae Maõ ñeà Maõñeà 車前 Platanaceae Choø nöôùc (Khoâng dòch) 懸鈴木 Plumbaginaceae Ñuoâi coâng Böôùm Cô tuøng 白花丹 Podocarpaceae Kim giao Kimgiao 羅漢松 Podostemaceae Thuûy reâu Cöôùcthaân 川苔草 Polemoniaceae Hoa loác Phöôùc 遠志 Polygalaceae Vieãn chí+ Kích nhuõ 遠志 Polygonaceae Rau raêm Raêm 蓼 Polypodiaceae Raùng Raùng Ñatuùc Ña khoång khuaån+ Pontederiaceae Beøo luïc bình Luïcbình Vuõ cöûu hoa+/ 雨久花Â Luïc bình Portulacaceae Rau sam Sam 馬齒莧 Potamogetonaceae Rong laù lieãu Giangthaûo 眼子菜 Primulaceae Anh thaûo Anh thaûo/ 報春花Â Baùo xuaân Proteaceae Cheïo thui Quaénhoa 山龍眼 Psilotaceae Quyeát laù thoâng Loõatuøng Pteridaceae Coû seo gaø (Khoâng coù) Punicaceae Löïu Löïu 石榴 Rafflesiaceae Ñòa nhaõn Ñòa nhaõn 大花草 Ranunculaceae Hoaøng lieân/ Mao caán+ 毛莨 Mao löông+ Restionaceae Chanh löông Chanhlöông 帚燈草 Rhamnaceae Taùo ta Taùo Thöû lyù+ 鼠李 Rhizophoraceae Ñöôùc Ñöôùc Hoàng thuï+ 紅樹 Rhoipteleaceae Ñuoâi ngöïa Roi-teâ* 馬尾樹 Rosaceae Hoa hoàng Höôøng Töôøng vi+ 薔薇 Rubiaceae Caø pheâ Caøpheâ Thieán thaûo+ 茜草 Rutaceae Cam Cam-quít Phöông höông 芸香 Sabiaceae Thanh phong Maätsaï Thanh phong ñaèng+ 清風藤 Salicaceae Lieãu Lieãu Döông lieãu+ 楊柳 Salvadoraceae Chuøm leù Gaime 刺茉莉 Salviniaceae Beøo ong Beøo Tai-chuoät Santalaceae Ñaøn höông+ Baïchñaøn 檀香 Sapindaceae Boà hoøn Nhaõn Voâ hoaïn+ 無患子 Sapotaceae Hoàng xieâm Xaboâcheâ Xích thieát 山欖 Sargentodoxaceae Huyeát ñaèng Hoàngñaèng Saururaceae Laù giaáp Giaápcaù Tam baïch thaûo+ 三白草 Saxifragaceae Coû tai hoå Thöôøng sôn/ 虎耳草 Tai huøm Schisandraceae Nguõ vò Xönxe Schizaeaceae Raùng ngoùn Boøngboøng Scrophulariaceae Hoa moõm soùi Hoa moõm choù 玄參 Selaginellaceae Quyeån baù Quyeån baù Simaroubaceae Thanh thaát Khoå moäc+ Khoå moäc+ 苦木 Smilacaceae Kim cang Kim cang Solanaceae Caø Caø Caø 茄 Sonneratiaceae Baàn Baàn 海桑 Sparganiaceae Thuûy ñaäu Thuûy ñaäu 黑三稜 Sphenocleaceae Coû phoång (Khoâng dòch) Stachyuraceae Tinh tieát+ Vógieù 旌節花
104 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (83). 2010 (1) (2) (3) (4) (5) Staphyleaceae Coâi Coâi 省沽油 Stemonaceae Baùch boä Baùch boä 百部 Sterculiaceae Troâm Troâm Ngoâ ñoàng+ 梧桐 Strelitziaceae Thieân ñieåu Thieânñieåu Stylidiaceae Tyù lôïi* Tilíp* 花柱草 Styracaceae Boà ñeà Antöùc+ 安息香/野茉莉 Surianaceae Suyeân bieån Suyeân bieån Symplocaceae Dung Dung Hoâi moäc 山礬 Taccaceae Raâu huøm Raâu-huøm 蒟蒻薯 Tamaricaceae Lieãu baùch Thuøytilieãu 檉柳 Taxaceae Thoâng ñoû Thanhtuøng Kim giao 紅豆杉/紫杉 Taxodiaceae Buït moïc Buïtmoäc 杉 Tetragoniaceae Deàn taây (Khoâng coù) Theaceae Cheø Traø 山茶 Thelypteridaceae Dôùn Raùng Thödöïc Theophrastaceae Giaéc canh (Khoâng dòch) Thismiaceae (Khoâng coù) Tieátmi* Thymelaeaceae Traàm Traàmhöông 瑞香 Thyrsopteridaceae (Khoâng coù) Caùttu Tiliaceae Ñay Coø-ke Ñieàn ma 椴樹 Torricelliaceae Toâ sôn* (Khoâng coù) Trapaceae Cuû aáu AÁu 菱 Trilliaceae Baûy laù moät hoa (Khoâng coù) Tritischaceae (Khoâng coù) Tammao Triuridaceae Haùo rôïp Haùoraäp 霉草 Tropaeolaceae Sen caïn Ñòalieân 旱金蓮 Turneraceae Ñoâng haàu Ñoânghaàu Typhaceae Coû neán Boàn boàn/ Höông boà+ 香蒲 Thuûy höông Ulmaceae Du+ Du+ Seáu 榆 Urticaceae Gai Caây-ngöùa 蕁麻 Utriculariaceae (Khoâng coù) Nhócaùn Valerianaceae Nöõ lang Nöõlang Hieät thaûo 敗醬 Verbenaceae Coû roi ngöïa Nguõtraûo Maõ tieân thaûo+ 馬鞭草 Violaceae Hoa tím Hoa tím 菫菜 Viscaceae Taàm göûi deït (Khoâng coù) Vitaceae Nho Nho 葡萄 Vittariaceae Döông xæ coï (Khoâng coù) Xyridaceae Coû vaøng (Khoâng coù) 黃眼草 Zamiaceae Tueá myõ (Khoâng coù) Zingiberaceae Göøng Göøng Zosteraceae Haûi rong (Khoâng coù) Zygophyllaceae Gai choáng (Khoâng coù) Só (sic) leâ+ 蒺藜 Treân cô sôû khaûo saùt, nghieân cöùu baûng so saùnh-ñoái chieáu treân ñaây, chuùng ta coù theå neâu leân vaøi nhaän xeùt böôùc ñaàu, töø ñoù goùp phaàn giaûi quyeát tieáp tuïc moät soá vaán ñeà thieát nghó vaãn coøn caàn phaûi xeùt theâm, lieân quan ñeán thuaät ngöõ khoa hoïc tieáng Vieät noùi chung vaø teân goïi tieáng Vieät cho caùc hoï thöïc vaät ôû Vieät Nam noùi rieâng. Moät soá phöông thöùc ñaõ ñöôïc aùp duïng dòch teân hoï thöïc vaät tieáng Latinh ra tieáng Vieät Luaät quoác teá veà Danh phaùp thöïc vaät (International Code of Botanical Nomenclature) naêm 1994, quy ñònh ôû ñieàu 3, neâu roõ: “Teân hoï laø moät tính
105 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (83). 2010 töø ôû soá nhieàu, ñöôïc duøng nhö danh töø, noù ñöôïc thaønh laäp baèng caùch theâm ñuoâi -aceae vaøo goác chöõ cuûa teân hôïp phaùp cuûa moät chi ôû trong hoï ñoù ñöôïc chuyeån sang sinh caùch. Ví duï: Rosaceae (töø Rosa, Rosae), Salicaceae (töø Salix, Salicis)...” (theo Voõ Vaên Chi, Saùch tra cöùu teân caây coû Vieät Nam, tr. 12). Töø cô sôû neâu treân, caùc nhaø thöïc vaät hoïc ôû töøng nöôùc ñaõ tìm caùch chuyeån teân Latinh cuûa caùc hoï thöïc vaät sang ngoân ngöõ nöôùc mình. Ngöôøi Phaùp coù phöông thöùc giaûn dò baèng caùch ñoåi ñuoâi -aceae thaønh -aceùes, nhö Rosaceae thaønh Rosaceùes (hoï Hoa hoàng), Salicaceae thaønh Salicaceùes (hoï Lieãu), Santalaceae thaønh Santalaceùes (hoï Ñaøn höông)...; ñoâi khi moät hoï teân Latinh muoán chuyeån sang tieáng Phaùp phaûi duøng moät töø gheùp ñeå dòch, nhö hoï Diatomaceae phaûi dòch thaønh Algues diatomeùes... (xem Hristo Nikolov, Dictionary of Plant Names in Latin, German, English and French, tr. 155). Coøn ôû ngöôøi Anh-Myõ, thöôøng hoï phaûi laáy teân moät chi cô baûn trong hoï roài theâm vaøo phía sau chöõ Family, nhö Acanthaceae dòch thaønh Acanthus Family (hoï OÂ roâ), Liliaceae dòch thaønh Lily Family (hoï Loa keøn traéng/Baïch hueä)… ÔÛ nhöõng daân toäc khaùc nhö Trung Quoác, Vieät Nam…, vaán ñeà dòch teân Latinh ra tieáng baûn ñòa toû ra raéc roái hôn nhieàu, neân thöôøng coù nhieàu caùch dòch, moät hoï coù theå coù ñeán hai, ba teân khaùc nhau tuøy theo söï choïn löïa theo teân ñòa phöông naøo cuûa töøng taùc giaû. Ñaây laø moät trong nhöõng lyù do chính laøm phaùt sinh tình traïng baát nhaát trong teân goïi caùc hoï thöïc vaät. Tröôùc naêm 1975, khi GS Phaïm Hoaøng Hoä nghieân cöùu caây coû ôû mieàn Nam Vieät Nam, oâng vöøa laø giaùo sö ñaàu ngaønh vöøa haàu nhö ñoäc löïc laøm vieäc, neân ñaõ nghó ra nhieàu teân goïi cho caùc hoï thöïc vaät, ñoâi khi coù veû tuøy tieän, trong ñoù coù khoâng ít teân nghe khaù laï tai, nhöng xeùt cho cuøng oâng hoaøn toaøn coù theå vaø coù quyeàn laøm nhö vaäy. Quyeån 1.900 loaøi caây coù ích ôû Vieät Nam cuûa Vieän Sinh thaùi vaø Taøi nguyeân Sinh vaät Vieät Nam (do Traàn Ñình Lyù chuû bieân, Haø Noäi, 1993) ñöôïc xaây döïng treân cô sôû toång hôïp nhieàu coâng trình tieâu bieåu khaùc nhau, neân ôû moãi hoï thöïc vaät cuõng neâu ñöôïc nhieàu teân khaùc nhau hôn so vôùi nhöõng coâng trình khaùc. Quy naïp laïi, chuùng ta thaáy caùc nhaø thöïc vaät hoïc Vieät Nam ñaõ ñaët teân cho caùc hoï thöïc vaät theo nhöõng phöông thöùc sau: - Ñaët theo nguyeân taéc thoâng thöôøng, baèng caùch dòch ra töø töông ñöông beân tieáng Vieät teân cuûa chi hôïp phaùp vaø cô baûn voán ñöôïc ghi baèng teân khoa hoïc goác Latinh, hoaëc tieáng Anh/Phaùp, nhö Buøi, Cau, Deû, Ñaøo loän hoät, Ñöôùc, Göøng, Nho, OÂ roâ, Tô hoàng… - Duøng nguyeân vaên theo töø goác Haùn, nhö ôû caùc hoï AÙ ma, Chöông, Du, Döông lieãu, Döông mai, Ñaïi kích, Giaùc hoà ma, Hoàng thuï, Long ñôûm, Ma hoaøng, Ngoïc nhò, Nhaãn ñoâng, Taát thuï, Traïch taû, Töû uy, Vieãn chí, Vuõ cöûu hoa… Do khuynh höôùng Vieät hoùa thuaät ngöõ ngaøy caøng taêng maïnh, phöông thöùc naøy hieän nay ñang coù veû ít phaàn thích hôïp. - Tham khaûo moät töø goác Haùn roài ruùt ngaén bôùt cho goïn laïi, nhö Kim luõ mai→Kim mai; Kim ngö taûo→Kim ngö; Maõ ñaâu linh→Maõ linh; Söû quaân töû→Söû quaân; Trö lung thaûo→Trö lung; Voâ hoaïn töû→Voâ hoaïn; Xuyeân tuïc ñoaïn→Tuïc ñoaïn…
106 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (83). 2010 - Tham khaûo moät töø goác Haùn roài dòch ra tieáng Vieät, nhö Coû tai hoå (Hoå nhó thaûo) cho hoï Saxifragaceae; Coû roi ngöïa (Maõ tieân thaûo) cho hoï Verbenaceae… - Duøng moät töø Haùn Vieät (khoâng phaûi thuaàn Haùn), nhö Long coát (=Xöông roàng), thay vì goïi theo goác töø thuaàn Haùn laø “Tieân nhaân chöôûng”… - Laáy yù nghóa cuûa moät yeáu toá Latinh/Hy Laïp trong hoï thöïc vaät ñeå ñaët teân, nhö Anisophylleaceae ñaët thaønh Baát ñaúng dieäp (anisophyllia=tính khoâng ñeàu laù); Polypodiaceae ñaët thaønh Raùng Ña tuùc (poly=ña/nhieàu); Daphniphyllaceae ñaët thaønh Ñöùc dieäp (phyll=dieäp/laù)… - Phieân aâm thaúng töø tieáng Latinh trong tröôøng hôïp khoâng bieát goïi theo tieáng Vieät baèng teân gì, nhö Raùng Ñaø hoa (=Davalliaceae); Ñipentoâ (=Dipentodontaceae); Maõ lieät (=Marattiaceae); Reát-naây (=Bretschneideraceae); Roi-teâ (=Rhoipteleaceae); Tyù lôïi/Tilíp (=Stylidiaceae); Tieát mi (=Thismiaceae); Toâ sôn (=Torricelliaceae)... Rieâng hoï Ñipentoâ, trong phaàn lieät keâ caùc hoï ôû ñaàu saùch, taùc giaû Voõ Vaên Chi goïi nhö vaäy, nhöng trong phaàn noäi dung beân trong (trang 222) thì laïi coù dòch laø hoï Thaäp xæ hoa; töông töï nhö vaäy, ôû beân trong taùc giaû cuõng goïi Stylidiaceae laø hoï Hoa truï thaûo theo goác Haùn (thay vì Tyù lôïi)... Moät soá ñieåm khaùc bieät trong teân goïi thöïc vaät giöõa caùc taùc giaû Moät teân hoï Latinh thöôøng ñöôïc dòch sang tieáng Vieät theo nhieàu caùch khaùc nhau tuøy theo töøng taùc giaû hoaëc nhoùm taùc giaû. Nhö hoï Rosaceae coù 2 teân Hoa hoàng, Höôøng; hoï Lamiaceae coù 3 teân Baïc haø, Hoa moâi, Huùng; hoï Tillaceae coù ñeán 4 teân Ñay, Nghieán, Coø ke, Ñieàn ma… (xem 1.900 loaøi caây coù ích ôû Vieät Nam, sñd, tr. 381-387). Khi so saùnh giöõa hai heä thoáng teân goïi hoï cuûa khoaûng 300 hoï giöõa VVC vaø gaàn con soá aáy cuûa PHH, chuùng toâi nhaän thaáy chæ coù 86 tröôøng hôïp gioáng nhau hoaøn toaøn, töùc chöa ñaày 1/3 (nhö caùc hoï Caø pheâ, Deû, Haûi kieàu, Maây nöôùc, Tô hoàng…), phaàn coøn laïi raát khaùc nhau hoaëc ñaïi ñoàng tieåu dò. Söï khaùc bieät vôùi nhieàu teân goïi khaùc nhau thöôøng ñöôïc bieåu hieän vôùi nhöõng daïng vaø nguyeân nhaân nhö sau: - Choïn teân hoï theo teân chi khaùc nhau, nhö hoï Anacardiaceae, VVC goïi Ñaøo loän hoät, PHH goïi Xoaøi; Aizoaceae VVC goïi Sam bieån, PHH goïi Rau ñaéng ñaát; hoï Arecaceae VVC goïi Cau, PHH goïi Döøa; hoï Combretaceae VVC goïi Baøng, PHH goïi Chönbaàu; hoï Convolvulaceae VVC goïi Khoai lang, PHH goïi Bìmbìm; hoï Sapindaceae VVC goïi Boà hoøn, PHH goïi Nhaõn… - Goïi teân khaùc nhau theo ñòa phöông, nhö hoï Annonaceae: Na (VVC)≠Maõng caàu (PHH); hoï Bromeliaceae: Döùa (VVC)≠Khoùm (PHH); hoï Cyperaceae: Coùi (VVC)≠Laùc (PHH); hoï Dioscoreaceae: Cuû naâu (VVC)≠Khoai ngoït (PHH); hoï Theaceae: Cheø (VVC)≠Traø (PHH); hoï Pedaliaceae: Vöøng (VVC)≠Meø (PHH)… - Goïi khaùc nhau theo teân ñaày ñuû vaø teân taét, nhö hoï Amaranthaceae: Rau deàn (VVC)≠Deàn (PHH); hoï Azollaceae: Beøo hoa daâu (VVC)≠Beøo daâu (PHH); hoï Chloranthaceae: Hoa soùi (VVC)≠Soùi (PHH); hoï Cycadaceae: Tueá
107 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (83). 2010 (VVC)≠Thieân tueá (PHH); hoï Polygonaceae: Rau raêm (VVC)≠Raêm (PHH); hoï Eriocaulaceae: Coû duøi troáng (VVC)≠Duøi troáng (PHH); hoï Gnetaceae: Daây gaém (VVC)≠Gaám (PHH); hoï Illiciaceae: Hoài (VVC)≠Ñaïi hoài (PHH); hoï Myricaceae: Daâu röôïu (VVC)≠Daâu laøm röôïu (PHH); hoï Trapaceae: Cuû aáu (VVC)≠ AÁu (PHH)… - Goïi teân khaùc nhau do duøng töø thuaàn Vieät vaø töø Haùn Vieät/goác Haùn, nhö hoï Cactaceae: Xöông roàng (VVC)≠Long coát (PHH); hoï Ceratophyllaceae: Rong ñuoâi choù (VVC)≠Kim ngö (PHH); hoï Chenopodiaceae: Rau muoái (VVC)≠Kinh giôùi (PHH); hoï Gramineae hay Poaceae: Luùa (VVC)≠Hoøa baûn (PHH); hoï Anacardiaceae: Ñaøo loän hoät (VVC)≠Taát thuï (ÑVT); hoï Caryophyllaceae: Caåm chöôùng (VVC)≠Caåm nhung (PHH)≠Thaïch truùc (ÑVT); hoï Chloranthaceae: Hoa soùi (VVC)≠Kim tuùc lan (ÑVT); hoï Sterculiaceae: Troâm (VVC-PHH)≠Ngoâ ñoàng (ÑVT)… - Goïi teân khaùc nhau do chính aâm, chính taû, nhö hoï Carlemanniaceae: Caùt man (VVC)≠Caïtman (PHH); hoï Linaceae: Lanh (VVC)≠Lin (PHH); hoï Gnetaceae: Daây gaém (VVC)≠Gaám (PHH)… - Goïi teân khaùc nhau do duøng töø goác Haùn nhöng keû ñoïc truùng ngöôøi ñoïc traät, nhö hoï Ranunculaceae ñoïc Mao caán nhö PHH thì ñuùng hôn ñoïc Mao löông nhö VVC, Vuõ Vaên Chuyeân, Leâ Khaû Keá… cuøng nhieàu saùch giaùo khoa khaùc (keå caû Saùch Ñoû Vieät Nam, phaàn Thöïc vaät); hoï Isoetaceae ñoïc Thuûy cöûu nhö VVC ñuùng hôn ñoïc Thuûy phæ nhö PHH… Maáy ñeà nghò cuï theå Treân cô sôû nhöõng phaân tích nhö treân, chuùng toâi xin neâu moät vaøi ñeà nghò cuï theå ñeå coù theå tham khaûo theâm trong quaù trình chænh lyù, hoaøn thieän thuaät ngöõ thöïc vaät hoïc tieáng Vieät, nhaèm traùnh bôùt ñöôïc phaàn naøo tình traïng sai soùt hoaëc coøn khaù loän xoän nhö hieän nay, daàn daø ñi ñeán söï thoáng nhaát trong caùc saùch giaùo khoa. 1. Trong soá nhieàu teân goïi tieáng Vieät hoï thöïc vaät khaùc nhau, neân choïn moät thuaät ngöõ duy nhaát nhö GS Voõ Vaên Chi ñaõ coá gaéng laøm trong coâng trình Saùch tra cöùu teân caây coû Vieät Nam cuûa mình, theo höôùng Vieät hoùa caøng nhieàu caøng toát. Töø naøo ñaõ coù tieáng Vieät thay theá thì maïnh daïn boû ñi nhöõng töø töông ñöông goác Haùn, nhö duøng Troâm thay cho Ngoâ ñoàng trong hoï Sterculiaceae; duøng Ñöôùc thay cho Hoàng thuï trong hoï Rhizophoraceae; duøng Coû roi ngöïa thay cho Maõ tieân thaûo trong hoï Verbenaceae; duøng Naép aám thay cho Trö lung trong hoï Nepenthaceae... Moät soá töø coøn ôû daïng phieân aâm Latinh, neáu coù theå, neân thay baèng töø khaùc, nhö Roi-teâ thay baèng Ñuoâi ngöïa cho hoï Rhoipteleaceae; hoï Osmundaceae PHH dòch laø Raùng AÁtminh, VVC dòch Rau vi vaø coù neâu chi Osmunda laø Rau vi, Raùng aát minh (sñd, tr. 391), chi Osmunda naøy saùch Trung Quoác dòch laø Töû kyø thuoäc hoï Töû kyø (xem Trung Quoác hoa kinh, Thöôïng Haûi vaên hoùa xuaát baûn xaõ, tr. 224), vaäy ta cuõng coù theå laáy Töû kyø ñeå thay cho caû Rau vi vaø Raùng aát minh, ñeå taïo söï nhaát quaùn… Töø naøo khoâng tìm ñöôïc chöõ ñeå dòch thì coù theå möôïn ôû thuaät ngöõ thöïc vaät goác Haùn, goác Nhaät nhö tröôùc ñaây caùc vò tieàn boái ñaõ laøm, nhö vaäy ñoïc leân
108 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (83). 2010 nghe vöøa thuaän vôùi thanh aâm tieáng Vieät hôn vöøa coù tính hình töôïng hôn, vaø seõ hôïp thaønh moät heä thoáng thuaät ngöõ tieáng Vieät nhaát quaùn, hoaøn chænh. 2. Khoâng goïi teân thuaät ngöõ coù yeáu toá chöõ “ta” nhö Moäc thoâng ta (hoï Icacinaceae), Taùo ta (hoï Rhamnaceae) vì Icacinaceae hay Rhamnaceae voán khoâng phaûi laø hoï rieâng cuûa thöïc vaät Vieät Nam. 3. Trong hai töø töông töï thì öu tieân choïn duøng töø naøo goïn hôn, nhö Taùo (PHH) thay cho Taùo ta (VVC); Beøo daâu (PHH) thay cho Beøo hoa daâu (VVC); Soùi (PHH) thay cho Hoa soùi (VVC); Duøi troáng (PHH) thay cho Coû duøi troáng (VVC); Tueá (VVC) thay cho Thieân tueá (PHH); Hoài (VVC) thay cho Ñaïi hoài (PHH)… 4. Maïnh daïn söûa laïi moät soá teân goïi do bò phaùt aâm sai töø goác Haùn ngay töø ñaàu roài duøng rieát thaønh quen, nhö Mao löông (VVC, Vuõ Vaên Chuyeân, Leâ Khaû Keá, Saùch Ñoû…) neân söûa thaønh Mao caán (PHH); hoï Thích söûa thaønh hoï Tuùc (vì chöõ 槭õ goác phaûi ñoïc “tuùc”; neáu khoâng, thaø goïi hoï Phong coøn toát hôn); hoï Leä ñöông söûa thaønh hoï Lieät ñöông (vì chöõ Haùn vieát 列當); Saùc tinh thaûo (=Xaùc tinh thaûo) (ÑVT) dòch cho hoï Eriocaulaceae nay khoâng coøn duøng (ñaõ thay baèng Coû duøi troáng/Duøi troáng), nhöng giaû ñònh coù duøng ñi nöõa thì cuõng phaûi ñoåi thaønh Coác tinh thaûo môùi chính xaùc (do chöõ “coác” 穀 vaø chöõ “xaùc” 殼 coù töï daïng gaàn gioáng nhau neân bò ñoïc laàm). Veà maáy choã nhaàm laãn naøy, toâi ñaõ coù dòp baøn kyõ trong moät soá baùo tröôùc (Xem “Töø caùch ñoïc chöõ Haùn, baøn veà moät soá nhaàm laãn khi ñaët thuaät ngöõ goác Haùn”, Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 4 (81). 2010). Thaùng 10 naêm 2010 TVC TOÙM TAÉT Döïa treân baûng ñoái chieáu teân goïi Latin-Vieät cuûa 336 hoï thöïc vaät ñöôïc thieát laäp töø moät soá coâng trình phaân loaïi thöïc vaät tieâu bieåu cuûa caùc taùc giaû trong nöôùc, taùc giaû baøi vieát neâu leân moät soá phöông thöùc ñaõ ñöôïc aùp duïng trong quaù trình dòch teân hoï thöïc vaät töø tieáng Latinh sang tieáng Vieät, ñoàng thôøi cuõng ñöa ra nhöõng nhaän xeùt veà moät soá ñieåm khaùc bieät trong quaù trình cheá ñònh thuaät ngöõ cuûa caùc nhaø khoa hoïc Vieät Nam. Töø ñoù, taùc giaû neâu moät soá ñeà nghò cuï theå ñeå tham khaûo theâm trong quaù trình chænh lyù hoaøn thieän thuaät ngöõ thöïc vaät hoïc tieáng Vieät, nhaèm traùnh ñöôïc phaàn naøo trình traïng sai soùt hoaëc coøn khaù loän xoän nhö hieän nay, daàn daø ñi ñeán söï nhaát quaùn trong caùc saùch giaùo khoa, taøi lieäu tham khaûo... ABSTRACT SOME REMARKS ON NAMING BOTANICAL FAMILIES IN VIETNAM Basing on the Latin-Vietnamese comparison table of 336 botanical families in Vietnam made from typical botanical classification works by Vietnamese researchers, the author presents some methods applied during the course of translating Latin names of botanical families into Vietnamese and puts forward some remarks on some differences in naming plants by Vietnamese scientists. Then, the author offers some specific suggestions for reference during the process of revising and perfecting Vietnamese botanical nomenclature in order to create consistency in textbooks and reference books.