Báo cáo nghiên cứu khoa học " Mối quan hệ văn hóa giai đoạn hậu kỳ đá mới giữa bắc Việt Nam với Nam Trung Quốc "

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:13

Thêm vào BST

Báo xấu

68
lượt xem 10
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Với khoảng thời gian tồn tại từ 5000- 3500 năm cách nay, giai đoạn hậu kỳ đá mới Bắc Việt Nam và Nam Trung Quốc là một phức hợp thống nhất trong đa dạng văn hoá. Theo ý kiến của nhiều nhà nghiên cứu, đây là giai đoạn mở đầu cho sự hình thành khối tộc ng-ời Bách Việt ở vùng Bắc Việt Nam và vùng Lĩnh Nam Trung Quốc trên cơ sở nền văn hoá chung cổ đại mang đặc tính ph-ơng Nam, khác biệt với vùng Hoa Bắc Trung Quốc ...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo nghiên cứu khoa học " Mối quan hệ văn hóa giai đoạn hậu kỳ đá mới giữa bắc Việt Nam với Nam Trung Quốc "

tr×nh n¨ng chung ViÖn Kh¶o cæ häc duyªn h¶i §«ng B¾c vµ B¾c Trung Bé íi kho¶ng thêi gian tån t¹i V ViÖt Nam. tõ 5000- 3500 n¨m c¸ch nay, giai ®o¹n hËu kú ®¸ míi B¾c Khi t×m hiÓu mèi giao l−u gi÷a c¸c nÒn ViÖt Nam vµ Nam Trung Quèc lµ mét v¨n hãa cïng thêi ë khu vùc Nam Trung phøc hîp thèng nhÊt trong ®a d¹ng v¨n Quèc, chóng ta ®· b−íc ®Çu nhËn thÊy ho¸. Theo ý kiÕn cña nhiÒu nhµ nghiªn mèi quan hÖ giao l−u gi÷a hai vïng. cøu, ®©y lµ giai ®o¹n më ®Çu cho sù h×nh Chóng ta biÕt r»ng, di vËt v¨n hãa thµnh khèi téc ng−êi B¸ch ViÖt ë vïng ®Æc tr−ng cña giai ®o¹n hËu kú ®¸ míi B¾c ViÖt Nam vµ vïng LÜnh Nam Trung vïng ven biÓn §«ng Nam Trung Quèc lµ Quèc trªn c¬ së nÒn v¨n ho¸ chung cæ gèm v¨n in, víi nh÷ng chiÕc r×u, b«n ®¸ ®¹i mang ®Æc tÝnh ph−¬ng Nam, kh¸c cã vai cã nÊc vµ b«n ®¸ cã nÊc (3; 4; 6). biÖt víi vïng Hoa B¾c Trung Quèc Theo nhiÒu nhµ nghiªn cøu, vïng biÓn Cho ®Õn nay ®· cã thÓ kh¼ng ®Þnh §«ng Nam Trung Quèc cã quan hÖ rÊt mèi giao l−u, tiÕp xóc v¨n ho¸ nhiÒu chÆt chÏ víi v¨n ho¸ H¹ Long ph©n bè ë chiÒu gi÷a khu vùc ViÖt Nam víi khu vïng ®ång b»ng ven biÓn vµ ®¶o ven bê vùc Nam Trung Quèc trong bèi c¶nh thêi vïng vÞnh B¸i Tö Long vµ H¹ Long(8). gian mµ ta ®ang ®Ò cËp ®Õn. T¹i khu vùc tØnh Qu¶ng T©y, giai Tµi liÖu kh¶o cæ häc cho thÊy, cã ®o¹n hËu kú ®¸ míi ®−îc ®Æc tr−ng bëi nhiÒu nÒn v¨n hãa hËu kú ®¸ míi - s¬ kú nÒn v¨n ho¸ xÎng ®¸ lín ph©n bè chñ kim khÝ ®−îc x¸c lËp ë B¾c ViÖt Nam. yÕu ë vïng QuÕ Nam (24). Trong mét sè §ã lµ v¨n hãa Hµ Giang, v¨n hãa Mai c«ng tr×nh nghiªn cøu tr−íc ®©y, dùa vµo Pha ph©n bè ë khu vùc vïng nói phÝa sù cã mÆt cña nh÷ng chiÕc r×u 1 vai vµ B¾c, v¨n hãa Phïng Nguyªn ë miÒn nh÷ng chiÕc xÎng ®¸ ë mét sè ®Þa trung du ViÖt Nam, v¨n hãa H¹ Long, ph−¬ng vïng nói phÝa B¾c, chóng t«i cho v¨n hãa Bµu Trã ph©n bè ë ®ång b»ng r»ng cã nhiÒu ®ît tiÕp xóc nhiÒu chiÒu ven biÓn vµ c¸c ®¶o ven bê ë khu vùc Nghiªn cøu Trung Quèc sè 8(87) - 2008 64
Mèi quan hÖ v¨n hãa giai ®o¹n hËu kú ®¸… gi÷a c− d©n ®¸ míi vïng QuÕ Nam víi kh«ng cã dao ®¸ h×nh ch÷ nhËt hoÆc c− d©n v¨n ho¸ H¹ Long th«ng qua h×nh b¸n nguyÖt cã xuyªn lç, còng nh− ®−êng biÓn; víi c− d©n Mai Pha th«ng ®å gèm mµu vµng chanh kh¸ phæ biÕn ë §iÒn T©y. qua s«ng Kú Cïng; víi c− d©n v¨n ho¸ Hµ Giang qua ®−êng s«ng B»ng, s«ng Theo c¸c tµi liÖu hiÖn biÕt, trong sè 11 G©m (21; 22; 23). lo¹i h×nh v¨n ho¸ V©n Nam cã 6 lo¹i Khi t×m hiÓu mèi quan hÖ gi÷a c− d©n h×nh lµ H¹p T©m Tr−êng, H¶i §¨ng ®¸ míi V©n Nam víi B¾c ViÖt Nam, t«i Th«n, Th¹ch Tr¹i S¬n, Man R¹ng, NËp ®Æc biÖt muèn nhÊn m¹nh ®Õn vai trß Mang Hoµi, TiÓu Hµ §éng cã chøa r×u cã cña c¸c dßng s«ng Hång, s«ng §µ, s«ng vai, r×u b«n cã vai cã nÊc. HÇu hÕt c¸c di L«, s«ng G©m- nh÷ng dßng s«ng cã khëi tÝch n»m vÒ phÝa T©y Nam vµ §«ng Nam V©n Nam. nguån tõ V©n Nam Trung Quèc. §óng nh− mét sè nhµ ®Þa lý tõng nãi, ë §«ng ë di chØ Mang Hoµi huyÖn V©n còng Nam ¸, lôc ®Þa cã ý nghÜa chia c¾t, s«ng t×m thÊy 1 bµn ®Ëp kh¾c « vu«ng gièng n−íc cã ý nghÜa nèi liÒn. Víi ý t−ëng nh− Hµ Giang, nh÷ng r×u cã vai ë Mang Hoµi vËy, t«i muèn khu«n ph¹m vi nghiªn cøu ®−îc chÕ t¸c tõ nh÷ng viªn cuéi ghÌ ®Ïo vµo nÒn v¨n ho¸ Hµ Giang, v¨n ho¸ kh¸c h¼n Hµ Giang Phïng Nguyªn vµ c¸c di tÝch ®¸ míi R×u ®¸ b«n ®¸ thuéc lo¹i h×nh Th¹ch vïng T©y B¾c ViÖt Nam. §ã lµ nh÷ng di Tr¹i S¬n, H¹p T©m Tr−êng, H¶i §¨ng tÝch ph©n bè chñ yÕu däc theo nh÷ng Th«n gÇn gòi víi r×u b«n Hµ Giang, dßng s«ng nh− ®· nªu trªn. nh−ng ë Hµ Giang hoµn toµn v¾ng mÆt 1. V¨n ho¸ Hµ Giang cã ®Þa bµn ph©n lo¹i h×nh gèm cã tai nh− ë Th¹ch Tr¹i bè réng tõ Cao B»ng, Hµ Giang xuèng S¬n, H¹p T©m Tr−êng hoÆc kh«ng cã Tuyªn Quang, B¾c Th¸i. §Æc tr−ng di lo¹i gèm cã vßi nh− ë H¶i §«ng Th«n. vËt ®¸ chñ yÕu lµ r×u b«n, cuèc cã vai. T«i hoµn toµn ®ång ý víi Gi¸o s− Hµ Lo¹i kh«ng vai chiÕm tû lÖ nhá. Lo¹i V¨n TÊn khi «ng cho r»ng trong sè c¸c di c«ng cô ®Æc tr−ng lµ b«n cã nÊc kiÓu H¹ tÝch ®¸ míi ë V©n Nam th× di chØ hang Long vµ kiÓu Cao B»ng. Nh÷ng m¶nh TiÓu Hµ ë huyÖn Ma L¹t Pha lµ cã bé di vßng ®¸ Hµ Giang nãi lªn kü thuËt vËt gÇn gòi víi Hµ Giang h¬n c¶. Trong khoan t¸ch lâi rÊt phæ biÕn. ë ®©y còng hang nµy ®· t×m thÊy r×u b«n cã vai, b«n cã bµn ®Ëp kh¾c r·nh b»ng ®¸. §å gèm vai lÖch vµ b«n cã vai cã nÊc nh− ë Hµ víi v¨n thõng lµ phæ biÕn, v¨n kh¾c v¹ch Giang. ë di chØ TiÓu Hµ còng t×m thÊy Ýt, cã c¶ hoa v¨n chÊm gi÷a ®−êng v¹ch lo¹i bµn ®Ëp b»ng ®¸ gièng bµn ®Ëp Hµ gièng Phïng Nguyªn. Giang. Gèm ë TiÓu Hµ còng lµ lo¹i gèm B»ng ph−¬ng ph¸p so s¸nh nh÷ng ®Æc th«, mµu ®á, chñ yÕu cã hoa v¨n thõng tr−ng c¬ b¶n cña v¨n ho¸ Hµ Giang víi vµ mét sè hoa v¨n kh¾c v¹ch. Cã lÏ do vÞ 11 lo¹i h×nh v¨n ho¸ ®¸ míi V©n Nam, trÝ gÇn kÒ nhau nªn cã thÓ cã sù ¶nh chóng t«i muèn lµm râ mèi t−¬ng quan h−ëng qua l¹i gi÷a hai vïng (9). gi÷a c¸c lo¹i h×nh v¨n ho¸ nãi trªn. Tr−íc hÕt, cÇn ghi nhËn lµ Hµ Giang Nghiªn cøu Trung Quèc sè 8(87) - 2008 65
DÊu Ên v¨n ho¸ Hµ Giang cßn t×m b×nh víi sù cã mÆt cña ®a sè hoa v¨n thÊy ë di chØ C¶m §µ Nham, thuéc thõng, thø ®Õn lµ v¨n kh¾c v¹ch, v¨n ®¾p næi Ýt, xuÊt hiÖn ®å ®ùng cã ch©n ®Õ. huyÖn Nµ Pha, Qu¶ng T©y. T¹i C¶m §µ Nham ®· t×m thÊy bé s−u tËp r×u b«n ®¸ Khi so s¸nh nh÷ng ®Æc tr−ng v¨n ho¸ gièng Hµ Giang. Nh÷ng chiÕc bµn ®Ëp tiÒn sö T©y B¾c víi khu vùc V©n Nam, kh¾c r·nh, ®Æc biÖt lµ ho¹ tiÕt trang trÝ chóng t«i nhËn thÊy cã sù t−¬ng ®ång hoa v¨n trªn gèm C¶m §µ Nham rÊt gÇn víi khu vùc M·nh L¹p thuéc lo¹i h×nh gòi gèm Hµ Giang. Cã thÓ cã kh¶ n¨ng Man B¹ng N¸m ë cùc T©y V©n Nam tån t¹i mét hÖ thèng v¨n ho¸ chung réng Trung Quèc. T¹i khu vùc nµy, c¸c nhµ nµo ®ã gåm c¶ v¨n ho¸ Hµ Giang, v¨n kh¶o cæ häc Trung Quèc ®· ph¸t hiÖn ho¸ TiÓu Hµ §éng vµ C¶m §µ Nham. ®−îc nhiÒu r×u tø gi¸c th©n dµi, mÆt c¾t ngang h×nh ch÷ nhËt hoÆc h×nh thang, 2. Cho ®Õn nay, ë vïng nói T©y B¾c gièng víi c«ng cô cïng lo¹i ë T©y B¾c (5). ViÖt Nam ®· cã kh¸ nhiÒu di tÝch thuéc ë M·nh L¹p còng ph¸t hiÖn ®−îc mét sè giai ®o¹n hËu kú ®¸ míi - s¬ kú kim khÝ r×u b«n vai vu«ng cïng nh÷ng chiÕc vßng lÇn l−ît ®−îc ph¸t hiÖn ë c¸c ®Þa ®iÓm ®¸ cã mÆt c¾t h×nh tam gi¸c. §¸ng tiÕc lµ B¶n Mßn, SËp ViÖt, Hang Puèc, Thäc tµi liÖu gèm ë M·nh L¹p kh«ng phong Kim, P¸ Mang, B¶n C¸i, B¶n Chîp, phó ®Ó cã thÓ so s¸nh víi gèm T©y B¾c Hang Diªm (tØnh S¬n La); Huæi Ca, NËm ViÖt Nam. Nh−ng víi mét sè phong c¸ch M¹, NËm Cha, NËm H¨n (tØnh Lai gÇn gòi gi÷a ®å ®¸ ë hai n¬i, b−íc ®Çu Ch©u), v.v… Sè l−îng hiÖn vËt ®å ®¸ thu ghi nhËn mèi quan hÖ cña nh÷ng c− d©n ®−îc kh¸ phong phó, cho phÐp chóng ta cæ sinh sèng xung quanh dßng s«ng §µ nh×n nhËn mét c¸ch ®Çy ®ñ vÒ v¨n ho¸ cæ x−a. ®¸ míi ë khu vùc nµy. 3. V¨n ho¸ Phïng Nguyªn ph©n bè Lo¹i di vËt ®¸ ®Æc tr−ng hËu kú ®¸ chñ yÕu ë ®ång b»ng trung du Phó Thä míi T©y B¾c lµ lo¹i r×u b«n cã h×nh tø vµ mét phÇn ®ång b»ng B¾c Bé. Niªn ®¹i gi¸c. R×u b«n cã vai rÊt Ýt, hÇu hÕt lµ vai cña v¨n ho¸ Phïng Nguyªn ®−îc xÕp vµo vu«ng, ch−a t×m thÊy r×u b«n cã nÊc. §å s¬ kú kim khÝ. §Æc tr−ng c«ng cô ®¸ ë trang søc phæ biÕn lµ lo¹i h×nh vßng tay ®©y lµ toµn bé r×u b«n kh«ng cã vai, cã ®¸ cã mÆt c¾t h×nh tam gi¸c. C¸c c«ng d¸ng h×nh thang hay h×nh ch÷ nhËt víi x−ëng chÕ t¸c ®å ®¸ ë B¶n Mßn, Thäc mÆt c¾t ngang chñ yÕu h×nh ch÷ nhËt. Kim ®Òu ph¶n ¶nh râ nh÷ng ®Æc tr−ng Cã hai lo¹i h×nh r×u b«n to vµ r×u b«n cña vïng. nhá. Trong bé c«ng cô ®¸ Phïng Nguyªn VÒ ®å gèm giai ®o¹n nµy ë T©y B¾c cã cã nhiÒu chµy ®Ëp vá c©y kh«ng cã c¸n. thÓ lÊy gèm ë ®Þa ®iÓm P¸ Mang (S¬n Mòi tªn ®¸ Phïng Nguyªn cã hai c¹nh La) lµm ®¹i diÖn. §Æc tr−ng ®å gèm ë dÑt. ë Phïng Nguyªn cßn t×m thÊy ®©y lµ ®Êt sÐt pha c¸t, x−¬ng gèm dµy 3- nhiÒu ®å trang søc nh− vßng tay, 4mm, ¸o gèm mµu ®á g¹ch hoÆc x¸m khuyªn tai cã mÆt c¾t h×nh ch÷ nhËt, ®en. Kü thuËt t¹o h×nh b»ng bµn xoay h×nh trßn, h×nh ch÷ D vµ vßng tay cã kÕt hîp bµn ®Ëp hßn kª, ®å nung trung ®−êng gê næi. Nghiªn cøu Trung Quèc sè 8(87) - 2008 66
Mèi quan hÖ v¨n hãa giai ®o¹n hËu kú ®¸… §å gèm Phïng Nguyªn kh¸ phong lµ §¹i §«n Tö cã lo¹i dao ®¸ h×nh ch÷ phó víi c¸c lo¹i h×nh hò, nåi, chËu, b¸t. nhËt. Tr−íc ®©y, khi nghiªn cøu ®å gèm Cã lo¹i gèm ®¸y b»ng cã ch©n ®Õ víi c¸c §¹i §«n Tö, nhµ nghiªn cøu Nitta Eiji kiÓu miÖng loe hoÆc miÖng xiªn th¼ng. ®· chó ý ®Õn sù gièng nhau gi÷a hoa v¨n Hoa v¨n chñ yÕu lµ v¨n thõng, v¨n ch¶i, gèm líp trªn cña di chØ nµy víi hoa v¨n ngoµi ra cã v¨n in « vu«ng, v¨n ch÷ nhËt gèm Phïng Nguyªn (12). Tuy nhiªn, vÒ xiªn, v¨n kh¾c v¹ch kÕt hîp víi chÊm lo¹i h×nh ®å gèm ë ®©y cã sù kh¸c biÖt d¶i, hoa v¨n h×nh ch÷ S nèi ®u«i nhau rÊt râ, ®Æc biÖt ë Phïng Nguyªn kh«ng vµ c¸c biÕn thÓ cña nã, hoa v¨n h×nh cã lo¹i gèm mµu vµng chanh kiÓu §¹i c¸nh l¸ tr¾c diÖp, v¨n ®¾p næi. Ngoµi ra §«n Tö. DÇu sao, sù cã mÆt cña nh÷ng cßn cã ch× l−íi, däi xe chØ vµ ch©n ch¹c chiÕc r×u b«n h×nh thang lo¹i nhá ë §¹i b»ng gèm (11). Víi søc sèng m·nh liÖt, Hoa Th¹ch vµ ®å gèm cã hoa v¨n kh¾c v¨n ho¸ Phïng Nguyªn ngoµi mèi quan v¹ch ch×m kÕt hîp chÊm d¶i ®iÓm kiÓu hÖ víi v¨n ho¸ cïng thêi ë B¾c ViÖt Nam Phïng Nguyªn ë §¹i §«n Tö còng cho ta cßn cã mèi quan hÖ víi v¨n ho¸ Hoa thÊy gi÷a v¨n ho¸ Phïng Nguyªn vµ Nam, nhÊt lµ miÒn ®Êt §iÒn cæ ®¹i. miÒn ®Êt V©n Nam cã mèi quan hÖ nµo ®ã. ë di chØ §¹i Hoa Th¹ch, huyÖn Long L¨ng, c¸c nhµ kh¶o cæ ®· t×m thÊy mét 4. V¨n ho¸ Mai Pha lµ mét nÒn v¨n khèi l−îng nh÷ng chiÕc r×u h×nh thang ho¸ hËu kú thêi ®¹i ®¸ míi, ®Þa bµn cã kÝch th−íc rÊt nhá, rÊt gÇn gòi víi ph©n bè chñ yÕu ë phÝa §«ng vµ §«ng c«ng cô cïng lo¹i ë Phïng Nguyªn. Còng Nam s¬n khèi ®¸ v«i B¾c S¬n, phÇn nµo gièng nh− Phïng Nguyªn, ®Þa ®iÓm nµy trïng víi ®Þa bµn ph©n bè cña v¨n ho¸ rÊt hiÕm r×u cã vai hay b«n cã nÊc vµ B¾c S¬n. Cho ®Õn nay, sè di chØ cã cïng kh«ng ph¸t triÓn kü nghÖ x−¬ng. MÆc dï tÝnh chÊt v¨n ho¸ víi di chØ Mai Pha ph¸t hiÖn ®−îc ch−a nhiÒu. vËy, còng cã kh¸c biÖt quan träng, ë §¹i Hoa Th¹ch t×m thÊy kh¸ nhiÒu dao ®¸ §Æc tr−ng næi bËt cña v¨n ho¸ Mai h×nh ch÷ nhËt vµ h×nh thang mµ ë Pha lµ tæ hîp r×u b«n tø gi¸c mµi nh½n Phïng Nguyªn kh«ng cã. Vµ ®å ®¸ ë §¹i toµn th©n, chñ yÕu lµ kÝch th−íc võa vµ Hoa Th¹ch víi hoa v¨n v©n tay vµ mãng nhá kÕt hîp víi tËp hîp gèm v¨n thõng tay kh¸c h¼n víi hoa v¨n gèm Phïng t« mµu, chÊt liÖu pha vá nhuyÔn thÓ, s¹n Nguyªn. sái vµ b· thùc vËt nghiÒn nhá. §iÓm ®éc Còng nh− §¹i Hoa Th¹ch, di chØ §¹i ®¸o nhÊt trong trang trÝ hoa v¨n gèm §«n tö huyÖn Nguyªn M−u còng kh«ng Mai Pha ®ã lµ kh¾c v¹ch m«tip hoa thÞ, cã r×u b«n cã vai hay cã nÊc. Di vËt v¨n kÕt hîp træ lç. ChÝnh ®å gèm t¹o ra b¶n ho¸ ®Æc tr−ng ë ®©y lµ nh÷ng chiÕc r×u s¾c ®éc ®¸o nhÊt cña v¨n ho¸ Mai Pha. h×nh ch÷ nhËt hoÆc h×nh thang cã mÆt NÒn kinh tÕ cña c− d©n Mai Pha lµ mét c¾t ngang h×nh ch÷ nhËt. Mòi tªn §¹i nÒn kinh tÕ hçn hîp bao gåm s¨n b¾t, §«n Tö kh¸ gièng mòi tªn Phïng h¸i l−îm, thñ c«ng nghiÖp, trao ®æi vµ lµm n«ng (13). Nguyªn. Däi xe chØ cña c¶ hai n¬i ®Òu cã h×nh chãp gièng nhau. §iÓm kh¸c biÖt Nghiªn cøu Trung Quèc sè 8(87) - 2008 67
Tr−íc ®©y, t¹i khu vùc ®¶o Lamma Quèc h×nh thµnh mét khu vùc ph©n bè Hång K«ng, Trung Quèc, c¸c nhµ kh¶o hµng lo¹t di tÝch kh¶o cæ mµ ®Æc tr−ng cæ ®· ph¸t hiÖn ®−îc mét sè di chØ kh¶o v¨n ho¸ næi bËt lµ nh÷ng chiÕc xÎng ®¸ cæ mµ ë ®ã chøa ®ùng mét sè yÕu tè v¨n lín. C¸c nhµ kh¶o cæ häc Trung Quèc ho¸ vËt chÊt gÇn gòi víi Mai Pha nh−: ®Þnh danh cho chóng lµ nh÷ng di chØ b«n tø gi¸c, gèm cã quai ë mÐp miÖng, xÎng ®¸ lín hoÆc “ v¨n ho¸ xÎng ®¸ lín”. v¨n kh¾c v¹ch, v¨n thõng mÞn, ch©n ®Õ VÒ néi dung cña nÒn v¨n ho¸ nµy, chóng t«i ®· tr×nh bµy ë phÇn trªn. thÊp cã lç, gèm t« mµu hång… Khi so s¸nh gèm Mai Pha víi c¸c v¨n ho¸ ë ven Cho ®Õn nay, tµi liÖu kh¶o cæ häc biÓn Qu¶ng §«ng vµ Hång K«ng, ViÖt Nam ®· ghi nhËn ®−îc 37 tr−êng Finn.D.J. ®· nhËn thÊy cã sù gÇn gòi hîp t×m thÊy lo¹i di vËt xÎng ®¸ t×m thÊy ®¸ng ng¹c nhiªn vÒ h×nh d¸ng, chÊt liÖu ë 7 tØnh vïng nói phÝa b¾c vµ khu vùc vµ trang trÝ cña ®å ®ùng b»ng gèm t« duyªn h¶i §«ng B¾c ViÖt Nam: mµu ë Hång K«ng víi gèm Mai Pha (7). - Qu¶ng Ninh (huyÖn CÈm Ph¶, T¹i c¸c di chØ Th©m Loan, §ång Cæ, Lo huyÖn V©n §ån, huyÖn §«ng TriÒu, thÞ Sho Shing, ®Æc biÖt lµ di chØ §¹i Loan, x· Hßn Gai): 11 chiÕc r×u b«n tø gi¸c rÊt gièng víi di chØ Mai - L¹ng S¬n (huyÖn Léc B×nh): 5 chiÕc Pha. Tuy nhiªn sù kh¸c nhau dÔ nhËn - Tuyªn Quang (huyÖn Nµ Hang): 5 thÊy ë ®©y lµ sè l−îng r×u b«n cã vai cã chiÕc nÊc ë Lamma Hong Kong nhiÒu h¬n r×u - Cao B»ng (huyÖn Trµ L×nh, huyÖn tø gi¸c, trong khi ë Mai Pha th× ng−îc Hoµ An) : 6 chiÕc l¹i. §iÒu nµy cho thÊy gi÷a c− d©n Mai - B¾c K¹n (thÞ x· B¾c K¹n): 2 chiÕc Pha víi c− d©n ven biÓn Hång K«ng cã - B¾c Giang (huyÖn Yªn ThÕ, huyÖn mèi quan hÖ nhÊt ®Þnh víi nhau. L¹ng Giang): 7 chiÕc Qua nghiªn cøu cña chóng t«i, kh¸c víi - H¶i Phßng: (®¶o C¸t Bµ): 1 chiÕc. v¨n ho¸ Phïng Nguyªn vµ v¨n ho¸ Mai Pha ë miÒn B¾c n−íc ta, ë Qu¶ng §«ng vµ §iÒu ®¸ng chó ý lµ ®Þa bµn ph¸t hiÖn Hång K«ng kh«ng cã di chØ nµo mµ r×u b«n nh÷ng chiÕc xÎng ®¸ nµy n»m trong khu tø gi¸c chiÕm ®a sè. Trong mét sè ®Þa vùc ph©n bè cña v¨n ho¸ H¹ Long, v¨n ®iÓm ë Hång K«ng, r×u b«n tø gi¸c chiÕm ho¸ Mai Pha, v¨n ho¸ Hµ Giang vµ còng tû lÖ kh«ng lín bªn c¹nh r×u b«n cã vai, cã lµ ®Þa bµn sinh tån chñ yÕu cña c¸c nÊc. R×u b«n tø gi¸c lµ mét ®Æc tr−ng næi nhãm c− d©n Tµy- Nïng cæ. T¹i khu vùc tréi cña v¨n ho¸ hËu kú ®¸ míi B¾c ViÖt duyªn h¶i §«ng B¾c, hÇu hÕt c¸c ®Þa Nam. Chóng t«i cho r»ng, r×u b«n tø gi¸c ®iÓm ph¸t hiÖn xÎng ®¸ ®Òu gÇn ®−êng cã nguån gèc tõ r×u mµi v¨n ho¸ B¾c bê biÓn. §©y lµ mét ®Æc ®iÓm ph©n bè S¬n, cã ¶nh h−ëng trùc tiÕp ®Õn v¨n ho¸ cÇn ghi nhËn. Mai Pha, vµ ®Õn khu vùc duyªn h¶i ®«ng Kh«ng cã xÎng ®¸ nµo ®−îc t×m thÊy nam Trung Quèc. trong qu¸ tr×nh kh¶o s¸t hay khai quËt 5. Vµo giai ®o¹n hËu kú ®¸ míi, ë kh¶o cæ häc do c¸c nhµ chuyªn m«n tiÕn vïng phÝa Nam tØnh Qu¶ng T©y, Trung hµnh. Th−êng th× chóng ®−îc ph¸t hiÖn Nghiªn cøu Trung Quèc sè 8(87) - 2008 68
Mèi quan hÖ v¨n hãa giai ®o¹n hËu kú ®¸… ë ®é s©u trªn d−íi 1m, vµ kh«ng cã c¸c di thuéc v¨n ho¸ H¹ Long t¹i vïng nµy. §ã vËt kh¸c kÌm theo. Tr−êng hîp chiÕc lµ di tÝch B·i BÕn ë ®¶o C¸t Bµ vµ di tÝch xÎng ®¸ ë hang Eo Bïa do nh÷ng c«ng Ba Vòng ë ®¶o C¸i Bµu. Ngoµi sè l−îng nh©n ph¸t hiÖn ®−îc khi ®µo ph©n d¬i v« cïng phong phó nh÷ng mòi khoan vµ trong hang cïng víi nh÷ng c«ng cô ghÌ mòi nhän cã kÝch cì nhá ra, chóng ta ®Ïo, mµi l−ìi kiÓu B¾c S¬n muén. HÇu còng ch−a ®−îc râ s¶n phÈm chñ yÕu cña hÕt c¸c xÎng ®¸ ®−îc t×m thÊy trong t×nh nh÷ng di chØ x−ëng nµy lµ g×. Nh−ng cã tr¹ng tÇng vÞ kh«ng râ rµng. §¸ng chó ý mét ®iÒu ch¾c ch¾n lµ chóng kh«ng liªn lµ nh÷ng chiÕc xÎng ë Léc B×nh, L¹ng quan g× ®Õn nh÷ng chiÕc xÎng ®¸ mµ ta ®ang ®Ò cËp ®Õn. S¬n ®−îc s−u l−îm cïng víi mét sè tiÒn ®ång (ch−a râ niªn ®¹i), 5 chiÕc xÎng ®¸ T¹i khu vùc miÒn nói phÝa B¾c ViÖt ë Nµ Hang, Tuyªn Quang t×m ®−îc trong Nam, t×nh h×nh còng t−¬ng tù nh− vïng t×nh tr¹ng xÕp côm l¹i d−íi ®é s©u 60 ven biÓn §«ng B¾c. cm, kh«ng cã di vËt kh¸c kÌm theo. HiÖn Theo c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu, ®Õn t−îng nµy còng gièng ë ®Þa ®iÓm §¹i nay, trong c¸c c«ng x−ëng chÕ t¸c ®¸ hËu Long §µm, Qu¶ng T©y. kú ®¸ míi vµ s¬ kú kim khÝ ë ViÖt Nam Nh÷ng chiÕc xÎng ®¸ lín ë ViÖt Nam ch−a t×m thÊy nh÷ng ph¸c vËt hoÆc chÕ vÒ kiÓu d¸ng, chÊt liÖu ®¸, kÝch th−íc vµ phÈm cã kiÓu d¸ng nh− vËy. Do vËy, c¸c kü thuËt chÕ t¸c hoµn toµn gièng víi nhµ kh¶o cæ häc ViÖt Nam ®Òu thèng nh÷ng xÎng ®¸ lín ë Qu¶ng T©y, Trung nhÊt ý kiÕn khi cho r»ng, nh÷ng chiÕc Quèc (21; 23) . xÎng ®¸ t×m thÊy ë vïng nói vµ ven biÓn §èi chiÕu 37 chiÕc xÎng t×m thÊy ë phÝa B¾c ViÖt Nam lµ s¶n phÈm cña sù c¸c ®Þa ph−¬ng nãi trªn víi b¶ng ph©n giao l−u, trao ®æi gi÷a c¸c nhãm c− d©n lo¹i xÎng ®¸ vïng QuÕ Nam cho thÊy hËu kú ®¸ míi - s¬ kú kim khÝ B¾c ViÖt chóng t−¬ng øng víi lo¹i h×nh II vµ lo¹i Nam víi c− d©n ®−¬ng thêi ë Qu¶ng T©y. III. Cã mét sè chiÕc do g·y ë phÇn th©n V¨n ho¸ xÎng ®¸ lín Qu¶ng T©y cã ¶nh cho nªn cã thÓ xÕp vµo lo¹i II hay III. h−ëng nhÊt ®Þnh ®Õn c¸c c− d©n cæ vïng Ch−a t×m thÊy xÎng lo¹i I . l©n cËn, trong ®ã cã B¾c ViÖt Nam. Mét trong nh÷ng vÊn ®Ò thu hót sù Do vÞ trÝ ®Þa lý tù nhiªn, cã thÓ cã quan t©m cña c¸c nhµ nghiªn cøu lµ nhiÒu ®ît tiÕp xóc nhiÒu chiÒu gi÷a chñ nguån gèc, xuÊt xø cña nh÷ng chiÕc xÎng nh©n v¨n ho¸ xÎng ®¸ QuÕ Nam víi c− ®¸ nµy. d©n v¨n ho¸ H¹ Long chñ yÕu th«ng qua Cho ®Õn nay, t¹i vïng ven biÓn §«ng ®−êng biÓn, víi c− d©n v¨n ho¸ Mai Pha B¾c ®· cã gÇn 20 di tÝch tiÒn sö thuéc (L¹ng S¬n) qua ®−êng s«ng Kú Cïng, víi v¨n ho¸ H¹ Long vµ hoÆc TiÒn §«ng S¬n c− d©n v¨n ho¸ Hµ Giang qua ®−êng ®· ®−îc khai quËt hoÆc ®µo th¸m s¸t, s«ng B»ng, s«ng G©m. nh−ng còng kh«ng t×m thÊy di vËt xÎng XuÊt ph¸t tõ c¸ch nh×n nhËn khu vùc ®¸ nµo dï chØ lµ m¶nh vì. Trong thêi Nam Trung Quèc vµ vïng phÝa B¾c ViÖt gian gÇn ®©y, c¸c nhµ kh¶o cæ häc ®· Nam lµ mét khu vùc lÞch sö v¨n ho¸ cã ph¸t hiÖn vµ khai quËt 2 di chØ x−ëng nhiÒu quan hÖ t−¬ng ®ång, râ rµng mèi Nghiªn cøu Trung Quèc sè 8(87) - 2008 69
quan hÖ v¨n ho¸ gi÷a c− d©n tiÒn sö B¾c khèi l−îng lín. Ng−êi ta ®· t×m thÊy dÊu ViÖt Nam vµ c¸c c− d©n kh¸c ë vïng vÕt c«ng x−ëng chÕ t¸c c«ng cô nµy ë mét Nam Trung Quèc lµ kh«ng thÓ phñ sè n¬i (6). Cã thÓ nãi, nh÷ng chiÕc r×u nhËn. Bªn c¹nh nh÷ng yÕu tè v¨n ho¸ b«n cã vai cã nÊc lµ tµi s¶n v¨n ho¸ nh− c¸c lo¹i r×u b«n cã vai cã nÊc, r×u chung cña c¶ c− d©n vïng ven biÓn Qu¶ng §«ng - VÞnh B¾c Bé. mét vai, sù hiÖn diÖn cña nh÷ng chiÕc xÎng ®¸ ë ®©y cµng kh¼ng ®Þnh trong Trong v¨n ho¸ H¹ Long cßn cã mét sè thêi tiÒn sö cã sù giao l−u, trao ®æi trong l−îng nhÊt ®Þnh lo¹i b«n cã nÊc, kh«ng néi bé gi÷a c¸c nhãm c− d©n L¹c ViÖt vai th©n dµy (stepped adze). Tr−íc ®©y, B¾c ViÖt Nam víi c− d©n L¹c ViÖt cæ cã ý kiÕn cho r»ng b«n cã nÊc cã nguån vïng Nam Qu¶ng T©y. gèc ë vïng B¾c Bé ViÖt Nam, sau ®ã 6. Vµo giai ®o¹n hËu kú ®¸ míi, t¹i ph¸t t¸n lªn vïng Hoa Nam, Hoa Trung vïng ven biÓn §«ng Nam Trung Quèc vµ §µi Loan. Vµ tõ §µi Loan ph¸t t¸n tån t¹i mét hÖ thèng v¨n ho¸ mµ ®Æc xuèng Philippin vµ c¸c ®¶o Polynesia. tr−ng lµ gèm v¨n in, víi nh÷ng chiÕc r×u, Sau nµy, qua khèi l−îng ®å sé b«n cã nÊc b«n ®¸ cã vai vµ b«n ®¸ cã nÊc (6;18). ph¸t hiÖn ë vïng tam gi¸c ch©u Chu Theo nhiÒu nhµ nghiªn cøu, nh÷ng v¨n Giang, §µi Loan vµ Philippin, c¸c häc ho¸ ë vïng biÓn §«ng Nam Trung Quèc gi¶ ®· nhËn ®Þnh quª h−¬ng buæi ®Çu cã quan hÖ rÊt chÆt chÏ víi v¨n ho¸ H¹ cña b«n cã nÊc lµ vïng §«ng Nam Trung Long ë vïng duyªn h¶i §«ng B¾c ViÖt Quèc mµ c¸i lâi lµ vïng Qu¶ng §«ng (8). Nam. Nh÷ng chiÕc b«n cã nÊc th©n dµy ë H¹ Long ®−îc t×m thÊy víi sè l−îng kh«ng Cho ®Õn nay, ®· cã kho¶ng 37 ®Þa nhiÒu, chóng lµ kÕt qu¶ cña viÖc giao ®iÓm v¨n ho¸ H¹ Long ®−îc ph¸t hiÖn ë l−u, trao ®æi víi c− d©n ven biÓn Qu¶ng vïng ®ång b»ng ven biÓn vµ ®¶o ven bê §«ng. cña tØnh Qu¶ng Ninh vµ mét phÇn H¶i Phßng (vïng vÞnh B¸i Tö Long vµ H¹ §å gèm H¹ Long lµ lo¹i gèm xèp Long). t−¬ng ®èi th«, mÒm, cã ®é nung thÊp, dÔ vì. Chóng lµm b»ng ®Êt sÐt pha nhiÒu Trong c¸c di chØ nµy, trong tÇng chøa vôn vá nhuyÔn thÓ. Trong c¸c lo¹i hoa vá èc, vá sß n−íc ngät vµ n−íc mÆn, c¸c v¨n trang trÝ gèm ph¶i kÓ ®Õn v¨n nhµ kh¶o cæ ®· ph¸t hiÖn ra nh÷ng c«ng thõng, v¨n kh¾c v¹ch, cïng víi nã lµ viÖc cô ®¸ mµi l−ìi, mµi toµn th©n, bµn mµi trang trÝ b»ng hoa v¨n ®¾p thªm, hoa cã ®Æc tr−ng “dÊu H¹ Long” vµ ®å gèm v¨n kh¾c v¹ch kÕt hîp træ lç ë ch©n ®Õ, xèp. Song ®Æc tr−ng næi bËt nhÊt cña mét sè Ýt lµ lo¹i v¨n in r×a vá sß, hoÆc c«ng cô lµ sù tån t¹i phæ biÕn cña r×u, mÐp vá sß. Tuy sè l−îng gèm cã hoa v¨n b«n cã nÊc cã vai vµ kh«ng vai. §©y lµ trang trÝ chiÕm sè l−îng Ýt, nh−ng hoa lo¹i r×u, b«n mµ vai rÊt xu«i, nÊc lµ mét v¨n sãng n−íc trªn nÒn thõng, hoa v¨n gê cong ngay r×a mÆt ph¼ng mµi s¸t tõ ®¾p næi thµnh d¶i ®ai, hoa v¨n træ thñng l−ìi. Trong c¸c di tÝch hËu kú ®¸ míi ë lç ë ®Õ lµ nh÷ng hoa v¨n rÊt ®Æc tr−ng vïng ven biÓn Qu¶ng §«ng, Phóc KiÕn, cña gèm H¹ Long. lo¹i b«n cã vai cã nÊc ®−îc ph¸t hiÖn víi Nghiªn cøu Trung Quèc sè 8(87) - 2008 70
Mèi quan hÖ v¨n hãa giai ®o¹n hËu kú ®¸… Nh÷ng m¶nh gèm mang ®Æc tr−ng Nhµ kh¶o cæ Tr−¬ng Quang Trùc cho t−¬ng tù gèm H¹ Long ®· ®−îc t×m thÊy r»ng §µi Loan lµ quª h−¬ng ®Çu tiªn cña ë nhiÒu di tÝch ®¸ míi hËu kú ë Qu¶ng nh÷ng téc ng−êi nãi tiÕng Nam §¶o mµ §«ng. §ã lµ di chØ TrÇn KiÒu ë TriÒu An. chøng tÝch vËt chÊt cña hä ®−îc thÓ hiÖn §å ®¸ ë ®©y còng gièng ®å ®¸ ë di chØ râ nÐt qua v¨n ho¸ §¹i PhÇn Khanh. Tõ Thoi GiÕng (18). T¹i di chØ H¶i Phong §µi Loan, v¨n ho¸ cña ng−êi Nam §¶o c¸ch TriÒu An kh«ng xa, vµo nh÷ng n¨m di chuyÓn vÒ phÝa T©y vµo lôc ®Þa §«ng 30 (thÕ kû XX), linh môc F.R.Maglioni nam Trung Quèc vµ xu«i phÝa Nam qua Philippin ®Õn quÇn ®¶o §«ng Nam ¸ vµ ®· ph¸t hiÖn ®−îc v« sè ®å gèm cã ®Æc tr−ng gèm H¹ Long. §ã lµ sù cã mÆt cña c¸c ®¶o nhá kh¸c thuéc Ch©u §¹i D−¬ng(9). gèm trang trÝ v¨n thõng kÕt hîp kh¾c v¹ch gi¶n ®¬n ë ch©n ®Õ vµ hoa v¨n ®¾p §Õn nay, quan ®iÓm kh¸ phæ biÕn lµ thªm ë gÇn vai ®å gèm. khu vùc Hoa Nam, ®Æc biÖt lµ vïng ven biÓn lµ quª h−¬ng buæi ®Çu cña nh÷ng T¹i c¸c di chØ B¸t Gi¸p Th«n, Ph−îng c− d©n nãi ng÷ hÖ Nam §¶o (14). Theo Tþ §Çu (§µi Loan) còng t×m thÊy mét sè P.Bellwood, chÝnh sù ph¸t minh vµ ph¸t gèm cã ®Æc tr−ng H¹ Long. Sù cã mÆt t¸n n«ng nghiÖp cña c− d©n Nam §¶o ë cña gèm H¹ Long t¹i c¸c ®Þa ®iÓm trªn Nam Trung Quèc lµ ®éng lùc thóc ®Èy cho thÊy mèi quan hÖ réng r·i, nhiÒu sù lan to¶ cña hÖ ng«n ng÷ Nam §¶o (5). chiÒu cña c− d©n H¹ Long tiÒn sö. ChiÕm lÜnh khu vùc däc ven biÓn khiÕn ë ®©y còng cÇn nãi thªm lµ khi ®Ò cËp c− d©n Nam §¶o rÊt thµnh th¹o nghÒ ®i ®Õn kh¶o cæ häc giai ®o¹n ®¸ míi vïng biÓn vµ sím lµm chñ trªn biÓn. §«ng Nam Trung Quèc vµ §µi Loan, c¸c Theo mét sè t¸c gi¶, vïng §«ng B¾c nhµ kh¶o cæ th−êng g¾n víi vÊn ®Ò ViÖt Nam n»m trong khu vùc h×nh thµnh nguån gèc cña ng−êi Nam §¶o ng«n ng÷ Nam §¶o. §· cã ý kiÕn cho chñ (Austronesian). nh©n v¨n ho¸ H¹ Long thuéc nhãm ng«n Lóc ®Çu dùa vµo nh÷ng tµi liÖu vÒ ng÷ Nam §¶o. Theo ý kiÕn cña chóng t«i, ng«n ng÷ häc, d©n téc häc vµ kh¶o cæ H¹ Long lµ mét nÒn v¨n ho¸ ®a hîp, cã häc, häc gi¶ ng−êi ¸o Heine- Geldern yÕu tè Nam ¸ (Austroasiatic) vµ yÕu tè R.Von cho r»ng chñ nh©n v¨n ho¸ b«n tø Nam §¶o (Austronesian), nh−ng yÕu tè gi¸c ë Nam Trung Quèc lµ ng−êi Nam Nam §¶o rÊt ®Ëm nÐt. §¶o gèc. Tõ ®©y hä di c− xuèng lôc ®Þa §«ng Nam ¸ ®Õn b¸n ®¶o M· Lai, qua Bªn c¹nh c¸c lo¹i r×u b«n cã vai cã nÊc vµ ®å gèm cßn cã mét sè yÕu tè v¨n ho¸ ®¶o Sumatra vµo Java, sang nh÷ng ®¶o kh¸c thÓ hiÖn râ h¬n mèi quan hÖ v¨n phÝa §«ng In®«nªxia, råi ra vïng §a ho¸ gi÷a c− d©n H¹ Long vµ c− d©n Nam §¶o ë Th¸i B×nh D−¬ng. Khi ®Õn miÒn Trung Quèc. Trung In®«nªxia, mét nh¸nh t¸ch lªn phÝa B¾c vµo Philippin vµ §µi Loan, mét Trong di s¶n v¨n ho¸ cña ng−êi H¹ nh¸nh nhá lªn NhËt B¶n (10). Long cæ, cã lo¹i h×nh di vËt “DÊu H¹ Long” rÊt phæ biÕn vµ ®Æc tr−ng. “DÊu Nghiªn cøu Trung Quèc sè 8(87) - 2008 71
H¹ Long” lµ lo¹i di vËt ®Æc tr−ng t¹o vai. Trong khi ®ã, t¹i khu vùc Qu¶ng thµnh dÊu Ên v¨n ho¸ H¹ Long. §ã lµ T©y, n¬i Ýt phæ biÕn h¬n nh÷ng chiÕc r×u, nh÷ng bµn mµi mµ dÊu vÕt sö dông trªn b«n cã vai cã nÊc, l¹i xuÊt hiÖn kh¸ lo¹i di vËt nµy kh¸ râ nÐt vµ ®éc ®¸o, nhiÒu r×u mét vai. Theo tµi liÖu hiÖn cã, nh÷ng vÕt mµi nhá dµi h×nh lßng m¸ng r×u mét vai ra ®êi vµo kho¶ng ®Çu thêi cã khi song song víi nhau, cã khi c¾t ®¹i ®¸ míi. MÆc dï kh«ng phæ biÕn nh− nhau. r×u hai vai, nh−ng r×u mét vai còng cã T¹i di chØ PhËt Tö MiÕu, huyÖn Nam mét qu¸ tr×nh ph¸t triÓn tõ sím ®Õn H¶i, Qu¶ng §«ng, c¸c nhµ khai quËt ®· muén. t×m thÊy 4 bµn r·nh ë líp 7 trong trËt tù Cho ®Õn nay, ng−êi ta ®· t×m thÊy 56 ®Þa tÇng cña di chØ. C¶ 4 chiÕc ®Òu ®−îc tiªu b¶n lo¹i nµy, kh¸ tËp trung ë khu chÕ t¸c tõ ®¸ sa th¹ch vµ mang ®Æc vùc Nam Ninh. Trong sè di chØ ph¸t hiÖn tr−ng “dÊu H¹ Long”. Theo c¸c ®ång ®−îc r×u mét vai, ®¸ng chó ý h¬n c¶ lµ di nghiÖp Trung Quèc, PhËt Tö MiÕu lµ chØ cån sß T©y T©n (huyÖn Hoµnh) vµ di mét di chØ x−ëng chÕ t¸c ®¸ n»m trong chØ B¸c L·ng n»m ë thÒm bËc II bê T©y quÇn thÓ di chØ ë T©y TiÒu S¬n. Dùa vµo s«ng H÷u (huyÖn Long An) (1). viÖc ph©n tÝch, so s¸nh c¸c di vËt ë ®©y T¹i di chØ T©y T©n ®· ph¸t hiÖn ®−îc víi c¸c ®Þa ®iÓm kh¸c, c¸c nhµ kh¶o cæ mét khèi l−îng phong phó di vËt bao häc Trung Quèc xÕp líp 7 di chØ PhËt Tö gåm ®å ®¸, ®å gèm, ®å x−¬ng vµ c«ng cô MiÕu vµo khung niªn ®¹i cã giíi h¹n sím vá sß. Trong sè ®å ®¸, ®¸ng chó ý lµ cã nhÊt thuéc giai ®o¹n sím cña hËu kú ®¸ 104 r×u ®−îc mµi h¹n chÕ ë phÇn l−ìi, míi, giíi h¹n muén nhÊt thuéc thêi kú trong ®ã cã 25 r×u cã mét vai vµ 79 r×u Th−¬ng Chu ë vïng Trung Nguyªn (tõ hai vai. 5000 - 3500 n¨m c¸ch nay) (18). ë ®Þa ®iÓm B¸c L·ng ®· t×m thÊy 18 T¹i di chØ vÞnh HËu Sa thuéc ®¶o Kú r×u mét vai trong tæng sè 66 r×u. Khi so óc, thµnh phè Ch©u Giang, c¸c nhµ khai s¸nh r×u C¸i BÌo víi r×u T©y T©n vµ B¸c quËt ®· t×m thÊy rÊt nhiÒu bµn mµi H¹ L·ng, ta thÊy r×u T©y T©n, B¸c L·ng cæ Long cïng nhiÒu hßn kª cã dÊu lâm ë hai s¬ h¬n nhiÒu, thÓ hiÖn trªn th©n r×u cßn mÆt ®èi diÖn kiÓu H¹ Long (17). gi÷ phÇn lín dÊu vÕt ghÌ ®Ïo, trong khi Trªn ®¶o Lamma thuéc Hång K«ng r×u C¸i BÌo ®· ®−îc mµi nh½n toµn th©n. còng cã th«ng b¸o t×m thÊy dÊu H¹ Long Sù cã mÆt lo¹i r×u mét vai trong líp cïng tËp hîp r×u b«n cã vai, cã nÊc. v¨n ho¸ H¹ Long ë di chØ C¸i BÌo ®· x¸c ë ®Þa ®iÓm C¸i BÌo, trong líp v¨n ho¸ nhËn mèi quan hÖ trao ®æi gi÷a c− d©n H¹ Long ®· ph¸t hiÖn ®−îc lo¹i r×u mét H¹ Long víi c− d©n vïng Nam Ninh, vai kh¸ phæ biÕn trong c¸c di tÝch ®¸ míi Qu¶ng T©y. muén ë Qu¶ng T©y. Cho tíi nay, t¹i vïng duyªn h¶i tØnh Qu¶ng §«ng, n¬i Cho ®Õn nay, tµi liÖu kh¶o cæ häc ViÖt phæ biÕn nh÷ng chiÕc r×u, b«n cã vai cã Nam ®· ghi nhËn 12 xÎng ®¸ t×m thÊy ë nÊc còng rÊt Ýt gÆp nh÷ng chiÕc r×u mét c¸c tØnh Qu¶ng Ninh, H¶i Phßng. T×nh Nghiªn cøu Trung Quèc sè 8(87) - 2008 72
Mèi quan hÖ v¨n hãa giai ®o¹n hËu kú ®¸… tr¹ng ph¸t hiÖn nh÷ng chiÕc xÎng ®¸ nµy kh¸ gièng nhau, ®Òu trong ®iÒu kiÖn Tõ nh÷ng d÷ kiÖn kh¶o cæ häc nh− tÇng vÞ kh«ng râ rµng vµ kh«ng cã di vËt ®· tr×nh bµy ë trªn, chóng t«i muèn lµm kh¸c kÌm theo. §¸ng chó ý lµ nh÷ng ®Þa râ mét ®iÒu: trong suèt thêi tiÒn sö, ®iÓm ph¸t hiÖn thÊy di vËt xÎng ®¸ ®Òu nh÷ng céng ®ång c− d©n khèi B¸ch ViÖt n»m trong ph¹m vi ph©n bè cña v¨n hãa cæ ViÖt Nam vµ Nam Trung Quèc ®· cã H¹ Long xung quanh ®−êng biÓn VÞnh mèi quan hÖ v¨n ho¸ rÊt chÆt chÏ, tuy cã H¹ Long vµ B¸i Tö Long. sù ®Ëm nh¹t kh¸c nhau qua tõng giai Nh÷ng chiÕc xÎng t×m thÊy ë miÒn ®o¹n lÞch sö. §iÒu nµy t¹o tiÒn ®Ò tèt cho duyªn h¶i §«ng B¾c t−¬ng øng víi xÎng mèi quan hÖ v¨n ho¸ ngµy cµng ®−îc ®Èy ®¸ QuÕ Nam lo¹i h×nh II vµ III. m¹nh ë nh÷ng giai ®o¹n sau. Mét trong nh÷ng vÊn ®Ò thu hót ®−îc sù quan t©m cña c¸c nhµ nghiªn cøu lµ nguån gèc, xuÊt xø cña nh÷ng chiÕc xÎng ®¸ nµy. Tµi liÖu dÉn Theo c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu, ®Õn nay, trong c¸c c«ng x−ëng chÕ t¸c ®¸ hËu kú ®¸ míi vµ s¬ kú kim khÝ ë ViÖt Nam 1. B¶o tµng thµnh phè Anh §øc (1999), ch−a t×m thÊy nh÷ng ph¸c vËt hoÆc chÕ B¸o c¸o kh¶o cæ häc tiÒn sö Anh §øc. Qu¶ng phÈm cã kiÓu d¸ng nh− vËy. Do vËy §«ng nh©n d©n xuÊt b¶n x·. 1999 (tiÕng chóng t«i cho r»ng, nh÷ng chiÕc xÎng ®¸ Trung ). t×m thÊy ë vïng v¨n ho¸ H¹ Long lµ s¶n 2. Bellwood. P.(2004), The origins and phÈm cña sù giao l−u, trao ®æi. Do vÞ trÝ and dispersals of agricultural communities ®Þa lý tù nhiªn, cã thÓ cã nhiÒu ®ît tiÕp in Southeast Asia. In Southeast Asia from xóc nhiÒu chiÒu gi÷a chñ nh©n v¨n ho¸ prehistory to history. Routledge Cuzon. London and New York.2004, pp 21-40. xÎng ®¸ QuÕ Nam víi c− d©n v¨n ho¸ H¹ Long chñ yÕu th«ng qua ®−êng biÓn, thø 3. Centre of Chinese archaeology and arts, ®Õn lµ th«ng qua con ®−êng trªn ®Êt liÒn ICS the Chinese University of Hong Kong tõ vïng L¹ng S¬n sang. (1994), Ancient culture of Southeast China and neighbouring regions. The Chinese University Chóng ta cßn cã thÓ thÊy râ nh÷ng of Hong Kong Press. 1994. yÕu tè v¨n ho¸ cña c− d©n H¹ Long hiÖn 4. Chang K. C (1986), The archaeology of diÖn ë nhiÒu n¬i trªn ®Êt Trung Quèc. ancient China. Fourth Edition New Haven Vµ ng−îc l¹i, chóng ta còng nhËn thÊy and London, 1986. nhiÒu yÕu tè v¨n ho¸ Nam Trung Quèc 5. D−¬ng Giíi (1963): §å ®¸ ph¸t hiÖn ë ®−îc tiÕp nhËn trong v¨n ho¸ H¹ Long. M·nh L¹p, T©y Song, V©n Nam. Kh¶o cæ, kú §ã lµ kÕt qu¶ tÊt yÕu cña ph−¬ng thøc 6. 1963 (tiÕng Trung) giao l−u, trao ®æi cña c− d©n H¹ Long 6. D−¬ng Thøc §Ünh (1986): Th¶o luËn víi c¸c c− d©n cæ kh¸c trong khu vùc. s©u h¬n vÒ v¨n ho¸ thêi ®¹i ®¸ míi Qu¶ng Nghiªn cøu Trung Quèc sè 8(87) - 2008 73
§«ng vµ vÊn ®Ò liªn quan. Nghiªn cøu tiÒn cæ häc Ch©u H¶i. Qu¶ng §«ng nh©n d©n sö (1-2). 1986, tr. 62-83 (tiÕng Trung) xuÊt b¶n x·, tr. 3-21. (tiÕng Trung). 7. Finn. D.J (1958): Archaeological finds 18. Së nghiªn cøu kh¶o cæ v¨n vËt Qu¶ng on Lamma island Hong Kong. Ricci (first §«ng (1999), N¨m m−¬i n¨m kh¶o cæ Qu¶ng published in 1933) §«ng. V¨n vËt xuÊt b¶n x·, 1999 (Trung Quèc). 8. Hµ H÷u Nga, NguyÔn V¨n H¶o (1998), H¹ Long tiÒn sö, Nxb ThÕ giíi. 19. Së nghiªn cøu kh¶o cæ v¨n vËt Qu¶ng 9. Hµ V¨n TÊn, Bïi Vinh vµ Vâ Quý §«ng (2000), Nh×n l¹i mét thÕ kû kh¶o cæ häc (1990): DÊu hiÖu cña mét v¨n ho¸ kh¶o cæ míi Qu¶ng §«ng. Kh¶o cæ, kú 6.2000, tr.10 (tiÕng ë Hµ Tuyªn. Kh¶o cæ häc, sè 1- 2, tr. 34-37. Trung). 10. Heine-Geldern, R.Von.(1932), Urheimat 20. T¹ Quang MËu, T¹ NhËt V¹n (1992), und fruheste Wanderungen der Austronesier. §å ®¸ cò ph¸t hiÖn ®−îc ë khu vùc th−îng Anthropos, 27, 1932, pp. 543-619 du s«ng T¶ Giang. Qu¶ng T©y V¨n vËt. (1) 1992 (tiÕng Trung.) 11. Hoµng Xu©n Chinh, NguyÔn Ngäc BÝch (1978): Di chØ Kh¶o cæ häc Phïng 21. Tr×nh N¨ng Chung (1994), R×u mét Nguyªn, Nxb Khoa häc x· héi, Hµ Néi vai ë di chØ C¸i BÌo (§«ng B¾c ViÖt Nam) vµ khu vùc Nam Ninh, Qu¶ng T©y (Trung 12. Nitta Eiji (1986), Bronze Triangle. Its Quèc). Nh÷ng ph¸t hiÖn míi vÒ kh¶o cæ häc origin and Development. Historrical Science 1994, Nxb KHXH tr.58 - 59. Reports, Kagoshima University.Vol 33, pp. 17- 40. 22. Tr×nh N¨ng Chung (1997), V¨n ho¸ xÎng ®¸ lín ë Qu¶ng T©y trung Quèc vµ mèi 13. NguyÔn C−êng (2002): V¨n ho¸ Mai quan hÖ víi B¾c ViÖt Nam. Kh¶o cæ häc, sè 2, Pha. Së v¨n ho¸ th«ng tin L¹ng S¬n. trang 85-92. 14. Ng« Xu©n Minh (2003), Khëi nguån cña 23. Tr×nh N¨ng Chung (2004), Mèi quan ng÷ téc Nam §¶o vµ kh¶o cæ häc d©n téc Hoa hÖ v¨n ho¸ tiÒn sö gi÷a B¾c ViÖt nam vµ Nam. Nghiªn cøu Kh¶o cæ §«ng Nam. H¹ M«n Nam Trung Quèc. Trong Mét thÕ kû Kh¶o cæ §¹i häc xuÊt b¶n x· (tiÕng Trung). häc ViÖt Nam. TËp 1. Nhµ xuÊt b¶n khoa häc 15. Olsen John and Sari Miller Antoni x· héi, 2004, trang 83-103. (!972), The Palaeolithic in Southern China. 24. Tr×nh N¨ng Chung (2005), Nh÷ng Asian perspecties. Vol 31, No 2, pp.129 - 160. xÎng ®¸ lín vïng ven biÓn §«ng B¾c ViÖt 16. Patte. E (1925), Le Kjokkenmodding Nam - T− liÖu vµ nhËn thøc. Kh¶o cæ häc, sè nÐolithique de Bau Tro µ Tam toa prÌs Dong 3, trang. 66-73. Hoi (Annam). Bulletin L’ecole FranCaise d’ 25. T−ëng §×nh Du, Bµnh Th− L©m Extreme-Orient, XXIV, 3-4, Hanoi, 1925, pp. (1992), Nghiªn cøu xÎng ®¸ lín ë QuÕ Nam. 521-561. V¨n vËt Ph−¬ng Nam, kú 1.1992 (tiÕng 17. Së nghiªn cøu kh¶o cæ v¨n vËt Qu¶ng Trung). §«ng (1991), Khai quËt di chØ HËu Sa Loan ë ®¶o Kú ¸o. Ph¸t hiÖn vµ nghiªn cøu kh¶o Nghiªn cøu Trung Quèc sè 8(87) - 2008 74
Mèi quan hÖ v¨n hãa giai ®o¹n hËu kú ®¸… ------------------------- §Þa chØ liªn hÖ: TS. Tr×nh N¨ng chung, ViÖn Kh¶o cæ häc 61 Phan Chu trinh, Hµ néi CQ; (04) 9334772 ; D§: 0913012270 . Trinhnangchung@yahoo.com Tãm t¾t bµi Mèi quan hÖ v¨n hãa giai ®o¹n hËu kú ®¸ míi Nghiªn cøu Trung Quèc sè 8(87) - 2008 75
- Chñ nh©n v¨n ho¸ Mai Pha vµ gi÷a B¾c ViÖt Nam vµ Nam Trung Quèc c− d©n ®−¬ng thêi ë vïng duyªn h¶i ®«ng nam Trung Quèc cã tån t¹i viÖc trao ®æi c¸c s¶n phÈm ®¸, gèm. TS. Tr×nh N¨ng Chung - V¨n ho¸ H¹ Long cã mèi giao l−u, trao ®æi m¹nh mÏ víi Nam Trung (ViÖn Kh¶o cæ häc) Quèc vµ §«ng Nam ¸. Sù ¶nh h−ëng cña Víi kho¶ng thêi gian tån t¹i tõ v¨n ho¸ H¹ Long thÓ hiÖn râ ë c¸c khu 5000- 3500 n¨m c¸ch nay, giai ®o¹n hËu vùc nãi trªn. kú ®¸ míi B¾c ViÖt Nam vµ Nam Trung - V¨n ho¸ xÎng ®¸ lín vïng Qu¶ng Quèc lµ mét phøc hîp thèng nhÊt trong T©y cã ¶nh h−ëng nhÊt ®Þnh ®Õn c¸c c− ®a d¹ng v¨n ho¸. Theo ý kiÕn cña nhiÒu d©n hËu kú ®¸ míi- s¬ kú kim khÝ ë miÒn nhµ nghiªn cøu, ®©y còng lµ giai ®o¹n B¾c ViÖt Nam. më ®Çu cho sù h×nh thµnh khèi téc ng−êi B¸ch ViÖt ë vïng B¾c ViÖt Nam vµ vïng LÜnh Nam Trung Quèc trªn c¬ së nÒn Tõ kho¸ : v¨n ho¸ chung cæ ®¹i mang ®Æc tÝnh Mèi quan hÖ giao l−u v¨n ho¸- ph−¬ng Nam, kh¸c biÖt víi vïng Hoa kü thuËt chÆt chÏ gi÷a c¸c céng ®«ng c− B¾c Trung Quèc d©n B¸ch ViÖt cæ ë B¾c ViÖt Nam vµ Tµi liÖu kh¶o cæ häc cho thÊy, cã Nam Trung Quèc trong giai ®o¹n hËu kú nhiÒu v¨n hãa hËu kú ®¸ míi- s¬ kú kim ®¸ míi tõ 5000-3500 n¨m c¸ch nay. khÝ ®−îc x¸c lËp ë B¾c ViÖt Nam. §ã lµ v¨n hãa Hµ Giang, v¨n hãa Mai Pha ph©n bè ë khu vùc vïng nói phÝa B¾c, v¨n hãa Phïng Nguyªn ë miÒn trung du ViÖt Nam, v¨n hãa H¹ Long, v¨n hãa Bµu Trã ph©n bè ë ®ång b»ng ven biÓn vµ c¸c ®¶o ven bê ë khu vùc duyªn h¶i §«ng B¾c vµ B¾c Trung Bé ViÖt Nam. §Ó lµm râ ®−îc mèi quan hÖ v¨n ho¸ giai ®o¹n hËu kú ®¸ míi gi÷a B¾c ViÖt Nam vµ Nam Trung Quèc, dùa trªn sù ph©n tÝch, so s¸nh c¸c ®Æc tr−ng v¨n ho¸ ®−¬ng thêi ë B¾c ViÖt Nam vµ Nam Trung Quèc, chóng t«i cho r»ng: - Cã thÓ cã kh¶ n¨ng tån t¹i mét hÖ thèng v¨n ho¸ chung réng nµo ®ã gåm th©u c¶ v¨n ho¸ Hµ Giang, v¨n ho¸ TiÓu Hµ §éng vµ C¶m §µ Nham Nghiªn cøu Trung Quèc sè 8(87) - 2008 76