Báo cáo nghiên cứu khoa học " SỰ THẬT VỀ MỐI TÌNH HÀN MẠC TỬ - HOÀNG THỊ KIM CÚC VÀ BÀI THƠ Ở ĐÂY THÔN VỸ DẠ "

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:11

Thêm vào BST

Báo xấu

70
lượt xem 14
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Phanxipa(ng* Giai đoạn 1928-1930, Nguyễn Trọng Trí - sau trở thành nhà thơ Hàn Mạc Tử(1) - về Huế nội trú tại trường Pellerin(2) để dùi mài đèn sách hai niên khóa cuối bậc tiểu học.(3) Sau khi đỗ kỳ thi tiểu học yếu lược vào tháng 6/1930, Nguyễn Trọng Trí được cấp bằng Certificat d’études primaires franco-idigènes/Pháp Việt sơ học văn bằng ngày 26/12/1930. Kế đó, Nguyễn Trọng Trí vào phố biển Quy Nhơn, sống cùng gia đình. ...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo nghiên cứu khoa học " SỰ THẬT VỀ MỐI TÌNH HÀN MẠC TỬ - HOÀNG THỊ KIM CÚC VÀ BÀI THƠ Ở ĐÂY THÔN VỸ DẠ "

111 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (81). 2010 ÑAÁT NÖÔÙC - NHAÂN VAÄT SÖÏ THAÄT VEÀ MOÁI TÌNH HAØN MAÏC TÖÛ - HOAØNG THÒ KIM CUÙC VAØ BAØI THÔ ÔÛ ÑAÂY THOÂN VYÕ DAÏ Phanxipăng* Giai ñoaïn 1928-1930, Nguyeãn Troïng Trí - sau trôû thaønh nhaø thô Haøn Maïc Töû(1) - veà Hueá noäi truù taïi tröôøng Pellerin(2) ñeå duøi maøi ñeøn saùch hai nieân khoùa cuoái baäc tieåu hoïc.(3) Sau khi ñoã kyø thi tieåu hoïc yeáu löôïc vaøo thaùng 6/1930, Nguyeãn Troïng Trí ñöôïc caáp baèng Certificat d’eùtudes primaires franco-idigeønes/Phaùp Vieät sô hoïc vaên baèng ngaøy 26/12/1930. Keá ñoù, Nguyeãn Troïng Trí vaøo phoá bieån Quy Nhôn, soáng cuøng gia ñình. Naêm 1932, chaøng xin laøm taäp söï taïi Phoøng Ñòa chính Quy Nhôn tröïc thuoäc Sôû Ñòa chính tænh Bình Ñònh - cô quan ñöôïc daân gian thuôû baáy giôø quen goïi laø Sôû Ñaïc ñieàn. Nguyeãn Troïng Trí ñöôïc phaân coâng laøm thö kyù coâng nhaät ôû boä phaän baûo toàn ñieàn traïch. Soaïn Ñoâi neùt veà Haøn Maïc Töû,(4) Quaùch Taán ghi Töôïng chaân dung Haøn Maïc Töû do nhaän: “Khi Töû laøm Sôû Ñaïc ñieàn Quy Nhôn, Töû Vyõ Nhueá Leâ Ñaèng Giao thöïc hieän coù yeâu moät thieáu nöõ ôû cuøng moät con ñöôøng - baèng xi maêng naêm 1973 taïi Saøi Goøn. AÛnh: Phanxipaêng ñöôøng Khaûi Ñònh(5) - bieät hieäu laø Hoaøng Cuùc”. Haøn Maïc Töû - Hoaøng Hoa: tình ñôn phöông Naøng mang hoï teân ñaày ñuû laø Hoaøng Thò Kim Cuùc, aùi nöõ cuûa Tham taù Hoaøng Phuøng - thuôû noï ñaûm traùch chöùc vuï Giaùm ñoác Sôû Ñaïc ñieàn Quy Nhôn. Vôùi nguoàn tö lieäu hieän thôøi, toâi chöa heà thaáy Hoaøng Thò Kim Cuùc mang bieät hieäu Hoaøng Cuùc bao giôø caû. Bieät hieäu cuûa naøng laø Hoaøng Hoa. Coù leõ baét nguoàn töø nhöõng caâu thô Haøn vieát thuôû töông tö naøng. Nhö baøi töù tuyeät Hoa cuùc: Thu veà nhuoäm thaém neùt hoaøng hoa, Söông ñaãm traêng loàng boùng thöôùt tha. Veû maët khaùc chi ngöôøi quoác saéc, Trong ñôøi tri kyû chæ rieâng ta. Hoaëc roõ reät hôn laø trong baøi Sao, vaøng sao - baáy nay löu haønh döôùi nhan ñeà khoâng ñuùng baûn goác laø Ñöøng cho loøng bay xa - maø Haøn töøng gôûi “tieåu thö khueâ caùc”: Nhaø baùo, Tuaàn san Theá giôùi môùi. *
112 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (81). 2010 Trôøi nhaät nguyeät caàu voàng baéc töù phía, OÂi Hoaøng Hoa, hoàn phaùch ñeán nôi ñaây, Höông aân tình cho keát laïi thaønh daây, Mong manh nhö lôøi nhôù thöông haøng trieäu Sinh thôøi, Hoaøng Thò Kim Cuùc thænh thoaûng cuõng saùng taùc thô vaø kyù buùt danh Hoaøng Hoa, hoaëc Hoaøng Hoa thoân nöõ, hoaëc H.H. Hoaøng Thò Kim Cuùc chaøo ñôøi ngaøy 5/12/1913 nhaèm muøng 8/11 naêm Quyù Söûu. Haøn Maïc Töû chaøo ñôøi ngaøy 22/9/1912 nhaèm ngaøy 12/8 naêm Nhaâm Tyù 1912. Khoaûng caùch tuoåi taùc nhö theá, theo quan nieäm daân gian quaû raát xöùng ñoâi vöøa löùa: “Nhaát gaùi hôn hai, nhì trai hôn moät”. Löùa thì vöøa ñaáy, song chaøng vôùi naøng chaúng heà “ñoâi löùa xöùng ñoâi” - daãu chæ xöùng ñoâi treân tình tröôøng nhö nhieàu ngöôøi baáy laâu ngoä nhaän. Söï nhaàm töôûng kia, trôù treâu thay, laïi xuaát phaùt töø nhöõng hoài kyù do thaân baèng quyeán thuoäc cuûa Haøn vieát vaø coâng boá sau khi Haøn maát! Ñeå baïn ñoïc tieän khaùm phaù söï thaät vaán ñeà, toâi xin sao luïc maáy laù thö cuûa chính ngöôøi trong cuoäc laø Hoaøng Thò Kim Cuùc. Thö ñeà ngaøy 13/3/1971 gôûi Quaùch Taán: “Hoài Hoaøng Thò Kim Cuùc (1913-1989) ñoù Töû thöôøng ñeán chôi vôùi Hoaøng Tuøng Ngaâm laø em chuù baùc vôùi toâi. Baïn Ngaâm ñoâng laém. Trong gia ñình toâi, khoâng ai ñeå yù ñeán baïn cuûa Ngaâm. Caâu chuyeän taâm tình cuûa Töû, tröø Ngaâm ra, cuõng khoâng ai bieát. Toâi ñöôïc bieát tröôùc khi thaày toâi saép veà höu, do moät ngöôøi baïn khaùc noùi laïi, chöù khoâng phaûi Ngaâm”. Thö ñeà ngaøy 15/4/1971 gôûi Quaùch Taán: “Hoài aáy tuy nhaø Töû ôû gaàn toâi, song Töû vaø toâi caùch xa nhau nhö hai ngoïn nuùi, Töû thì kín ñaùo vaø beõn leõn nhö con gaùi, coøn toâi thì bí maät vaø xa laï nhö cung traêng! Tuy theá Töû cuõng ñaõ tìm caùch ñeå gaëp, nhöng roài vaãn cuõng chöa toaïi nguyeän (…). Naêm 1936, khi Töû ôû Saøi Goøn veà Quy Nhôn, toâi vaãn coøn ôû Quy Nhôn ñeán maáy thaùng sau môùi veà Hueá”. Thö ñeà ngaøy 15/10/1971 gôûi Quaùch Taán: “Veà tuoàng caûi löông(6) thì toâi ñöôïc bieát do ñoaøn Daï Lyù Höông ñoùng vaøo ñaàu naêm 1970 (hoài ñoù toâi vaøo Saøi Goøn ñöôïc nghe nhieàu ngöôøi keå laïi, trong ñoù coù baùc só Leâ Khaéc Quyeán keå nöõa) vaø laàn löôït ñaõ trình dieãn treân tivi khoaûng maáy thaùng sau taïi caùc tænh mieàn Trung. Hoï ñaõ dieãn taû ñuùng ñoaïn vaên cuûa oâng trong taäp Vaên soá 73 trang 93. Nghóa laø hoï dieãn ñoaïn Töû nhôø ngöôøi ñeán caàu hoân bò oâng baø thaân nhaø gaùi töø choái, haát huûi, vì leõ Töû khoâng xöùng maët ñoàng saøng! Coâ Cuùc khoâng coù trong vôû tuoàng, khoâng xuaát hieän treân saân khaáu, chæ coù oâng baø thaân cuûa coâ vaø Töû thoâi.
113 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (81). 2010 OÂng baø ñaõ loät heát taøi ngheä phôi baøy roõ reät taâm ñòa cuûa con ngöôøi chæ bieát tieàn, ham danh voïng, khinh mieät ngöôøi, hoáng haùch… Nhö vaäy, oâng ñaõ thaáy roõ, vì ñoäng chaïm sai laïc ñeán thaày meï toâi vaø Töû neân toâi môùi leân tieáng, chöù khoâng phaûi vì toâi!”. Thö ñeà ngaøy 16/10/1987 gôûi Nguyeãn Baù Tín - em ruoät Haøn: “Vaøo ñaàu naêm 1936, sau khi oâng trôï Caùt laø caäu toâi gheù nhaø chôi, luùc ra veà boû queân thö cuûa Thuû buùt cuûa Hoaøng Thò Kim Cuùc trong thö Töû gôûi cho caäu toâi maø noäi dung ñeà ngaøy 16/10/1987 gôûi Nguyeãn Baù Tín. chæ noùi veà chuyeän taâm tình cuûa Töû. Töû coù tôùi gaëp toâi 2 laàn. Laàn ñaàu chæ noùi baâng quô vaøi caâu roài chaøo veà. Laàn thöù hai, Töû maïnh daïn trong daùng ñieäu ruït reø, laép baép maáy lôøi toû tình, roài ñöa taëng toâi taäp thô Baâng khuaâng vôùi maûnh giaáy nhoû coù maáy haøng chöõ. Toâi baøng hoaøng roài cuõng ruït reø töø choái, khoâng nhaän saùch, khoâng nhaän thö (…). Gaàn cuoái naêm 1936, khi Töû veà döï hoäi chôï Hueá, mang theo moät xaáp Gaùi queâ vöøa in xong, coù gaëp toâi cuøng ñi vôùi anh em toâi trong hoäi chôï. Töû ñöa taëng anh em toâi moãi ngöôøi moät taäp, coù ñeà chöõ taëng, khoâng taëng toâi maø chæ yeân laëng nhìn! Maáy hoâm sau, Ngaâm cho bieát: Töû coù veà nhaø toâi ôû Vyõ Daï maø laïi ñöùng ngoaøi ngoõ nhìn voâ, roài töø ñoù chuùng toâi khoâng gaëp nhau, laïi khoâng thö töø, thaêm vieáng, höùa heïn, moãi ngöôøi moät ngaû, caùch xa nhau nhö hai ngoïn nuùi (…). Neáu khoâng coù böùc thö oâng trôï Caùt ñeå queân ôû nhaø toâi thì coù leõ toâi vaãn döûng döng voâ söï. Vaø Ngaâm cuõng khoâng noùi gì vôùi toâi veà moái tình cuûa Töû. Ngaâm thaáy khoâng theå giaáu ñöôïc neân môùi keå ñaïi khaùi raèng: ‘Trí noù caûm chò laâu roài, töø hoâm chò baùn gian haøng ôû hoäi chôï cuûa Toøa söù Quy Nhôn toå chöùc (…). Trí ñaõ nhôø Ngaâm ñöa thö cho chò, Ngaâm khoâng ñöa. Trí nhôø noùi vôùi chò veà noãi loøng, Ngaâm töø choái. Trí laøm thô taëng chò ñaêng trong baùo Phuï nöõ taân vaên, Ngaâm caét maáy baøi thô roài môùi ñöa baùo cho chò (…). Thaät toäi cho thaèng Trí! Noù keå cho em nghe nhieàu nhieàu, maø Ngaâm ñaâu coù noùi gì vôùi chò, vì Ngaâm khoâng muoán laøm baän roän taâm trí chò, khi thaáy chò chöa nghó gì veà chuyeän yeâu ñöông!’. Thaät theá, luùc ñoù toâi ñaõ 21 tuoåi roài(7) maø sao coøn quaù ngô ngaùc!”. Thö ñeà ngaøy 11/5/1988 gôûi Hoaøng Toaïi - anh caû cuûa Hoaøng Thò Kim Cuùc: “Laâu nay em chöa coù dòp keå cho anh nghe vaø em cuõng khoâng keå cho ai heát, tuy theá ñaõ coù nhieàu ngöôøi bieát chuyeän, bieát qua saùch baùo sai laïc, bieát qua söï phoûng ñoaùn vaø töôûng töôïng cuûa hoï. Caâu chuyeän xaûy ra treân nöûa theá kyû roài anh nôï, em cuõng im laëng cho noù ñi qua, vì caâu chuyeän thuoäc veà dó vaõng. Khoâng ngôø maáy naêm sau ñaây maáy nhaø vieát saùch tìm toøi moi moùc, moi nhöõng chuyeän khoâng ñuùng söï thaät nhö baøi baùo cuûa Kieâm Ñaït ôû beân ñoù(8) maø
114 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (81). 2010 anh ñaõ caét gôûi veà cho em coi chaúng haïn (…). Hoài em ôû Quy Nhôn vôùi ba, Haøn Maïc Töû coù ñeå yù ñeán em, nhôø Ngaâm hoûi yù kieán em, Ngaâm khoâng hoûi. Anh aáy kieám caùch gaëp em keå leå noãi nieàm, em thaáy tröôùc laø caâu chuyeän khoâng ñi ñeán ñaâu neân töø choái. Caâu chuyeän chæ coù chöøng naáy, em yeân trí laø khoâng lieân quan gì vôùi nhau nöõa, khoâng deø thi só cöù thaàm yeâu troäm nhôù, laøm thô roài nhôø baïn beø taëng saùch baùo cho em, em vaãn cöù im laëng, khoâng traû lôøi traû voán (…). Sau khi Haøn Maïc Töû qua ñôøi, Ngaâm môùi keå raønh maïch noãi loøng cuûa Haøn Maïc Töû ñoái vôùi em. Em heát söùc caûm kích vaø voâ cuøng ngaäm nguøi. Anh coù nhôù hoài anh laøm ôû vaên phoøng naøo ñoù, oâng Traàn Taùi Phuøng cuõng laøm moät choã vôùi anh, moät hoâm anh ñi laøm veà, ñöa cho em moät tôø giaáy nhoû coù ghi hai caâu thô cuûa Haøn Maïc Töû do oâng Traàn Taùi Phuøng ñöa cho anh ñem veà hoûi em. Hai caâu thô ñoù laø: Xieâm aùo hoâm nay teà chænh quaù Muoán oâm hoàn Cuùc ôû trong söông. Em xem xong chæ cöôøi maø khoâng traû lôøi (…). Hoâm nay em môùi keå caâu chuyeän taâm tình ñoù vôùi anh, keå ra cuõng quaù chaäm, song chaéc anh cuõng hieåu taâm traïng em maø hoan hyû cho em (…). Kha Anh, Kha Em hay Em Nhoû thì coù bieát chuyeän, song cuõng bieát lô mô vì em khoâng noùi chi heát; maáy em ôû trong nhaø cuõng chæ bieát qua saùch baùo (…). Trong gia ñình, anh laø ngöôøi ñaàu tieân maø em keå chuyeän taâm tình cuûa em”. Qua trích ñoaïn 5 laù thö cuûa ngöôøi trong cuoäc, aét baïn ñoïc ñuû cô sôû ñeå keát luaän, moái tình ñaàu Haøn Maïc Töû daønh cho Hoaøng Hoa chæ laø tình ñôn phöông. Trao ñoåi vôùi toâi veà chuyeän naøy, moät baïn thaân cuûa Haøn Maïc Töû laø nhaø vaên Traàn Thanh Ñòch(9) thuôû sinh tieàn nhaän ñònh: - Naêm 1941, ngay sau khi Haøn qua ñôøi, anh Traàn Thanh Maïi soaïn saùch Haøn Maïc Töû(10) ñaõ coù ñoaïn keát tieân ñoaùn raát ñuùng: “Toâi vaãn bieát tröôùc, trong moät ngaøy khoâng laâu, ngöôøi ta seõ daønh nhau caùi vinh döï xaây döïng cho thi só Haøn Maïc Töû nhöõng chieác thaùnh giaù vó ñaïi, ñeán caû nhöõng laêng taåm nguy nga nöõa”. Tham döï moät soá buoåi leã kyû nieäm Haøn Maïc Töû ñöôïc toå chöùc ñoù ñaây trong thôøi gian qua, chaéc anh Phanxipaêng ñaõ chöùng kieán caûnh maáy phuï nöõ tranh nhau töï nhaän laø “naøng thô”, laø “tình nhaân” cuûa thi só quaù coá. Thoùi ñôøi maø! Theá nhöng, chò Cuùc thì khaùc. Chò khoâng nhaän nhöõng gì mình khoâng coù. Toâi cho ñoù laø ñöùc tính trung thöïc ñaùng quyù. Vaø nhieäm vuï cuûa caùc caây buùt ngaøy nay laø haõy coá gaéng ñem “caùi gì cuûa Ceùsar traû laïi cho Ceùsar”. Thieát töôûng caàn soi saùng theâm ñoâi ñieåm veà nhaân thaân Hoaøng Thò Kim Cuùc cuøng moät vaøi nhaân vaät lieân quan töøng ñöôïc ñeà caäp trong 5 böùc thö treân. Bieát ñaâu ñoâi ñieåm naøy laïi coù khaû naêng laø moät trong nhöõng “chìa khoùa” giuùp chuùng ta “giaûi maõ” phaàn naøo haønh traïng vaø taùc phaåm cuûa Haøn thi só. Nhieàu ngöôøi daân Hueá hieän taïi vaãn coøn nhôù Hoaøng Thò Kim Cuùc ít nhaát ôû hai cöông vò, nhaø giaùo vaø nöõ cö só.(11) Laät laïi caùc tuyeån taäp Ñoàng Khaùnh maùi tröôøng xöa do Ban Lieân laïc cöïu hoïc sinh Ñoàng Khaùnh, Hueá, nay laø
115 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (81). 2010 Tröôøng Trung hoïc Phoå thoâng Hai Baø Tröng, thöïc hieän töø naêm 1992 trôû ñi, chuùng ta baét gaëp nhöõng doøng hoài öùc cuûa bao theá heä hoïc troø veà “hình aûnh dòu daøng, voùc daùng nhoû nhaén, vui veû aân caàn nhöng cuõng raát nghieâm khaéc cuûa coâ Hoaøng Thò Kim Cuùc, coâ giaùo ñaàu ñaøn cuûa boä moân nöõ coâng gia chaùnh thôøi aáy”.(12) Hoaøng Thò Kim Cuùc cuõng laø taùc giaû boä saùch Moùn aên naáu loái Hueá(13) ñöôïc nhieàu ngöôøi ñoïc vaø aùp duïng. Thôøi aáy, neáu Hoaøng Thò Kim Cuùc ñeán Tröôøng Ñoàng Khaùnh ñöôïc caùc nöõ sinh kính caån thöa “coâ”, thì luùc ra ñöôøng, Hoaøng Thò Kim Cuùc thöôøng ñöôïc nhieàu thanh thieáu nieân goïi thaân tình baèng “chò”. Ñoù laø caùch xöng hoâ phoå bieán cuûa moïi ñoaøn sinh ñoái vôùi caùc nöõ huynh tröôûng Gia ñình Phaät töû Vieät Nam.(14) Chò Cuùc laø huynh tröôûng vôùi chöùc vuï Phoù ban Höôùng daãn Trung öông Gia ñình Phaät töû Vieät Nam, phuï traùch ngaønh nöõ töø naêm 1947. Nhö vaäy, cö só khoâng chæ tu taïi gia maø coøn tích cöïc hoaït ñoäng xaõ hoäi. Toâi gaëp chò Cuùc laàn ñaàu taïi ñoài thoâng chuøa Töø Hieáu (Hueá) trong hoäi traïi mang teân Hoaøi Nhaân do Gia ñình Phaät töû Vieät Nam toå chöùc naêm 1974. Sau ñoù, chuùng toâi ñoâi laàn gheù thaêm chò ôû nhaø rieâng taïi Vyõ Daï, maø laàn cuoái cuøng laø luùc chò naèm thoi thoùp treân giöôøng beänh sau vuï tai naïn giao thoâng xaûy ra taïi TP Hoà Chí Minh ngaøy 11/8/1988 roài ñöôïc chuyeån veà Hueá ngaøy 23/9/1988. Ngaøy 3/2/1989, töùc 27 thaùng Chaïp naêm Maäu Thìn, Hoaøng Thò Kim Cuùc - phaùp danh Taâm Chaùnh - lìa traàn, höôûng thoï 76 tuoåi. Leã di quan dieãn ra ngaøy 15/2/1989, nhaèm ngaøy muøng 10 thaùng Gieâng naêm Kyû Tî. Luùc aáy, toâi ôû xa Hueá neân khoâng döï ñöôïc. Vaäy xin daãn ñoaïn töôøng thuaät ñaùm tang Hoaøng Thò Kim Cuùc do Mai Vaên Hoan vieát: “Coù leõ ñoù laø moät trong nhöõng ñaùm tang lôùn nhaát ôû Hueá gaàn ñaây maø toâi ñöôïc bieát. Ñoaøn xe tang noái daøi töø Ñaäp Ñaù ñeán Tröôøng Quoác Hoïc. Quanh xe tang ñính nhieàu caâu ñoái ca ngôïi phaåm haïnh cuûa baø. Toâi coøn phaùt hieän coù nhöõng baøi thô cuûa caùc nhaø sö hoïa laïi baøi thô Ñaây thoân Vyõ Daï”.(15) Ngoaøi oâng anh caû laø Hoaøng Toaïi ñònh cö ôû nöôùc ngoaøi, Hoaøng Thò Kim Cuùc coøn coù maáy ngöôøi anh ruoät taäp keát ra Baéc sau hieäp ñònh Geneøve 1954: Hoaøng Xuaân Tuøy (nguyeân Thöù tröôûng Boä Giaùo duïc), Hoaøng Hoan Nghinh (nguyeân Ñaïi söù ñaëc meänh toaøn quyeàn cuûa nöôùc ta taïi Philippines). Ngöôøi em ruoät Hoaøng Teá Ngoä ôû laïi Hueá, tröôùc khi quy tieân töøng laø “thuû töø” trong ngoâi nhaø maø chò Cuùc töøng sinh soáng. Anh em chuù baùc cuûa Hoaøng Thò Kim Cuùc coù Hoaøng Tuøng Ngaâm voán laø baïn thaân cuøng nguyeân quaùn Thöøa Thieân, cuøng tuoåi Nhaâm Tyù (1912) vaø cuøng laøm chung Sôû Ñaïc ñieàn Quy Nhôn vôùi Haøn. Naêm 1954, Hoaøng Tuøng Ngaâm taäp keát ra Baéc, ñoåi teân laø Hoaøng Thanh Trai vaø töøng laøm ñaïi söù nöôùc ta taïi Ai Caäp roài taïi Sri Lanka. Teát Bính Thìn (1976) thì maát ôû Haø Noäi.(9) Naêm 1939, chính nhôø “xuùc taùc” cuûa Hoaøng Tuøng Ngaâm, Haøn ñaõ höùng khôûi saùng taïo moät soá aùng thô taëng Hoaøng Thò Kim Cuùc - trong ñoù coù ÔÛ ñaây thoân Vyõ Daï, moät taùc phaåm gaây nhieàu tranh luaän laâu nay.
116 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (81). 2010 AÙng thô ÔÛ ñaây thoân Vyõ Daï - nhan ñeà nguyeân taùc cuøng moät soá lôøi bình Naêm 1992, ba cuoäc hoäi thaûo lôùn ñöôïc toå chöùc ôû Haø Noäi vaø TP Hoà Chí Minh nhaèm nhìn laïi vaø ñaùnh giaù 60 naêm phong traøo Thô môùi. Ban toå chöùc ñaõ ñeà nghò caùc nhaø thô, nhaø nghieân cöùu - lyù luaän - pheâ bình boû phieáu choïn nhöõng baøi Thô môùi hay nhaát. Keát quaû cuoái cuøng, ÔÛ ñaây thoân Vyõ Daï cuûa Haøn loït vaøo “top 18”. Quanh aùng thô noåi tieáng naøy, laâu nay roä leân nhieàu cuoäc tranh luaän soâi noåi - nhaát laø töø khi taùc phaåm ñöôïc Boä Giaùo duïc vaø Ñaøo taïo quyeát ñònh ñöa vaøo giaûng daïy chính thöùc trong chöông trình lôùp 11 baäc trung hoïc phoå thoâng. Theo doõi caùc cuoäc tranh luaän ñoù, toâi nhaän thaáy moät soá chi tieát bò nhaàm laãn raát ñaùng buoàn. Taïi sao? Coù nhieàu lyù do. Hai trong nhöõng lyù do quan troïng laø thieáu thöïc teá vaø thieáu tö lieäu tham khaûo caàn thieát. Ñieàu nhaàm laãn phoå bieán ñaàu tieân naèm ôû… nhan ñeà baøi thô! Nguyeân taùc, Haøn vieát ÔÛ ñaây thoân Vyõ Giaï chöù khoâng phaûi Ñaây thoân Vyõ Daï nhö saùch baùo - keå caû giaùo khoa vaø giaùo trình - vaãn in. Ñòa danh coù theå chænh söûa cho thoáng nhaát chính taû: Vyõ Daï hoaëc Vó Daï thay vì Vyõ Giaï.(16) Coøn chöõ ÔÛ haø côù gì bò löôïc boû? Neáu muoán goïn hoùa toái ña, ÔÛ ñaây thoân Vyõ Daï raát deã bieán thaønh Thoân Vyõ chaêng? Nhaø vaên Traàn Thanh Ñòch nhaän xeùt: - Chöõ ÔÛ ñöôïc Haøn duøng coù chuû ñích. Ñoïc kyõ baøi thô môùi thaáy chöõ ñoù nhaán maïnh ñeán thoân Vyõ: ÔÛ ñaây söông khoùi môø nhaân aûnh. Tuøy tieän “bieân taäp” caû “titre” maø khoâng ñöôïc taùc giaû öng thuaän laø toái kî. Chuyeän nhö vaäy xaûy ra khoâng ít ñoái vôùi taùc phaåm cuûa Haøn! Nhö baøi Sao, vaøng sao - moät baøi thô khaùc maø Haøn gôûi taëng chò Cuùc - laâu nay cöù bò “chuïp” caùi teân Ñöøng cho loøng bay xa. Caû hai aùng thô vöøa nhaéc ñeàu ñöôïc Haøn Maïc Töû ñöa vaøo taäp Thöôïng thanh khí, chöù chaúng phaûi taäp Thô ñieân (töùc Ñau thöông). Ñaây laø moät nhaàm laãn khaùc maø ña soá tuyeån thô cuøng nhieàu baøi vieát vaãn maéc phaûi. Trong cuoán Thô Haøn Maïc Töû vaø nhöõng lôøi bình,(17) Maõ Giang Laân laïi cho raèng ÔÛ ñaây thoân Vyõ Daï voán in laàn ñaàu treân giai phaåm Naéng Xuaân naêm 1937. Hôõi oâi! Baøi thô ñöôïc hoaøn taát naêm 1939, lieäu coù theå coâng boá tröôùc hai naêm chaêng? Thaäm chí coù ngöôøi, nhö Vuõ Quaàn Phöông qua lôøi töïa taäp Haøn Maëc Töû - thô vôùi tuoåi thô,(18) nghó raèng aùng thô ÔÛ ñaây thoân Vyõ Daï mang veû ñeïp “trong treûo” vaø theå hieän baèng gioïng ñieäu “bình tónh” neân tin chaéc ñaây laø moät saùng taùc thuoäc giai ñoaïn ñaàu cuûa Haøn, giai ñoaïn thaân chöa phaùt beänh vaø thô chöa phaùt “ñieân”. Thaät ra, Haøn luùc naøy ñang ñau khoå laùnh mình vôùi nguoàn thô uùa maõi hai haøng leä(19) roài laâm chung sau ñaáy ñuùng moät naêm troøn!
117 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (81). 2010 Hieåu roõ xuaát xöù cuøng hoaøn caûnh saùng taïo taùc phaåm, aét seõ goùp phaàn giuùp baïn ñoïc tieáp nhaän baøi thô theo caùch ñuùng ñaén hôn, chuaån xaùc hôn. Do ñoù, toâi sao luïc theâm ba ñoaïn thö lieân quan do chính ngöôøi trong cuoäc laø Hoaøng Thò Kim Cuùc giaõi baøy. Thö ñeà ngaøy 15/4/1971 gôûi Quaùch Taán: “Veà coâ gaùi trong caâu Laù truùc che ngang maët chöõ ñieàn maø oâng hoûi coù phaûi laø toâi ñoù khoâng. Thöa oâng, böùc aûnh ñoù chæ laø böùc aûnh phong caûnh, khoâng coù coâ gaùi naøo khaùc ngoaøi coâ gaùi cheøo ñoø. Coâ gaùi maø oâng hoûi ñoù laø do söùc töôûng töôïng cuûa thi nhaân maø hieän ra thoâi. Soá laø muøa heø naêm 1939, Ngaâm vieát thö veà Hueá cho bieát Töû bò maéc beänh nan y. Ngaâm khuyeân toâi neân vieát thö thaêm Töû, haõy an uûi moät taâm hoàn ñau khoå. Thay vì vieát thö thaêm, toâi gôûi moät böùc aûnh phong caûnh vöøa baèng caùi carte- visite.(20) Trong aûnh coù maây, coù nöôùc, coù chieác ñoø ngang vôùi coâ gaùi cheøo ñoø, coù maáy khoùm tre, coù caû aùnh traêng hay aùnh maët trôøi chieáu xuoáng nöôùc. Toâi vieát sau taám aûnh maáy lôøi hoûi thaêm söùc khoûe Töû, maø khoâng kyù teân, roài gôûi nhôø Ngaâm trao laïi. Sau ñoù moät thôøi gian, toâi nhaän baøi thô ÔÛ ñaây thoân Vyõ Daï vaø moät baøi thô khaùc nöõa(21) cuõng do Ngaâm gôûi veà (baøi naøy caùc saùch baùo ñeàu ñaêng caû roài). Khoâng ngôø söùc töôûng töôïng cuûa thi nhaân quaù khaùc thöôøng ñeán bieán böùc aûnh phong caûnh ñoù thaønh böùc aûnh beán Vyõ Daï luùc höøng ñoâng hay moät ñeâm traêng, trong ñoù coù coâ gaùi Laù truùc che ngang maët chöõ ñieàn nöõa! Khieán coù ngöôøi ñaõ nghó raèng coâ gaùi ñoù maëc aùo traéng daøi tha thöôùt vì caâu AÙo em traéng quaù nhìn khoâng ra…”. Thö ñeà ngaøy 16/10/1987 gôûi Nguyeãn Baù Tín: “Naêm 1938, Ngaâm cho bieát Haøn Maëc Töû maéc beänh nan y. (…) Xieát bao ngaäm nguøi thöông caûm. Thöông cho ngöôøi taøi hoa laâm ñaïi naïn! Caûm taám loøng yeâu thöông thaém thieát chaân thaønh cuûa Töû ñaõ daønh rieâng cho toâi! Moät thôøi gian sau, Ngaâm ñeà nghò: luùc naøy, chò neân an uûi Trí. (…) Xa xoâi quaù, khoâng bieát laøm gì khaùc hôn laø vieát maáy haøng chöõ hoûi thaêm söùc khoûe Töû, vieát maø khoâng chöõ kyù, khoâng ñeà ngaøy, sau taám aûnh phong caûnh Hueá, gôûi nhôø Ngaâm trao laïi. Roài maáy thaùng sau, Ngaâm gôûi veà cho toâi baøi thô ÔÛ ñaây thoân Vyõ Daï vôùi maáy haøng chöõ sau löng baøi thô vaøo thaùng 8/1939. Giöõa Haøn Maëc Töû vaø toâi chæ coù chöøng naáy”. Thö ñeà ngaøy 11/5/1988 gôûi anh caû Hoaøng Toaïi: “Ñeán khi nghe anh ta(22) maéc beänh nan y, em raát xoùt thöông cho ngöôøi taøi hoa baïc phaän vaø ñeå an uûi moät taâm hoàn tha thieát yeâu thöông ñang voâ cuøng ñau khoå, em gôûi cho anh ta hai doøng chöõ hoûi thaêm söùc khoûe vieát treân moät taám caùt 6x9(23) phong caûnh thaønh phoá Hueá, aûnh mua ôû nhaø chuïp boùng Taêng Vinh. Sau khi nhaän ñöôïc böùc phong caûnh ñoù thì anh ta gôûi baøi thô ÔÛ ñaây thoân Vyõ Daï taëng em. Thö ñi thö veà ñeàu qua tay Ngaâm chuyeån, chöù em khoâng tröïc tieáp gôûi. Vaø sau maáy haøng chöõ thaêm söùc khoûe vaø sau khi nhaän ñöôïc baøi thô Haøn Maïc Töû taëng, em cuõng nín luoân, khoâng thö töø gì cho thi só nöõa, qua naêm sau (1940) thì ñöôïc tin Haøn Maïc Töû maát taïi Quy Hoøa”. AÙng thô ÔÛ ñaây thoân Vyõ Daï cuøng böùc thö cuûa Haøn ñaõ ñöôïc Hoaøng Thò Kim Cuùc traân troïng giöõ gìn taïi nhaø rieâng. Ñoù laø tôø giaáy pelure moûng, moät
118 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (81). 2010 maët cheùp baøi thô, maët kia ghi maáy doøng thö. Raát may maén ñöôïc chò Cuùc luùc sinh tieàn cho xem taän maét, toâi chuù yù maáy ñieåm: baøi thô goàm 3 khoå thì khoå cuoái trong thuû baûn naèm caùch bieät vôùi hai khoå ñaàu, cuoái baøi thô, taùc giaû kyù Haøn Maïc Töû roài ñeà 11-1939 (chöù khoâng phaûi 8-1939). Coøn böùc thö thì nguyeân vaên nhö sau: Tuùc haï, Coù nhaän ñöôïc böùc aûnh beán Vyõ Giaï luùc höøng ñoâng (hay laø moät ñeâm traêng?) vôùi maáy haøng chöõ tuùc haï gôûi thaêm. Muoân vaøn caûm taï. Tuùc haï coøn nhôù ñeán ngöôøi naêm xöa, theá laø phuùc haäu laém roài. Mong ôn treân xuoáng loäc cho tuùc haï thaät ñaày. Vaø mong raèng moät muøa xuaân naøo ñaây seõ gaëp laïi tuùc haï phæ daï. Thaêm tuùc haï bình an vui veû. Haøn Maïc Töû Hoaøng Thò Kim Cuùc vôùi buùt danh Hoaøng Hoa ñaõ aâm thaàm saùng taùc moät soá baøi thô, trong ñoù coù nhöõng baøi “ñeà taëng höông hoàn anh HMT” nhö baøi döôùi ñaây vieát vaøo ñaàu xuaân Taân Tî 1941 - nghóa laø sau khi Haøn maát chöa ñaày naêm. Bao naêm hoa soáng nôi thoân Vyõ Thaàm giöõ trong loøng moät yù thô Cuõng bieát caùch xa ngoaøi vaïn daëm Tình anh löu luyeán caûnh queâ mô Moät mình moät coõi vôùi trôøi maây Vôùi caû ñau thöông vôùi haän naøy Anh kheùo loät heát taøi ngheä só Tieáng vang muoân thuôû vaãn coøn ñaây Hoàn anh laån khuaát ôû ñaâu xa Hoa bieát cuøng ai thoå loä ra Tuy soáng giöõa caûnh ñôøi naùo nhieät Tình ai ai vaãn cöù ñaäm ñaø! Neáu chæ ñoïc qua baøi thô cuûa Hoaøng Hoa thoân nöõ, laïi thaáy naøng suoát ñôøi ñoäc thaân vaø baûo löu kyõ löôõng thuû buùt Haøn thi só, maø chöa ñoïc thö töø Hoaøng Hoa vieát hoaëc chöa nghe Hoaøng Hoa boäc baïch nieàm rieâng, haún khoâng ít ngöôøi seõ deã tin chuyeän tình Haøn Maïc Töû - Hoaøng Thò Kim Cuùc töøng dieãn ra “ly kyø muøi maãn” y nhö saùch baùo vaø tuoàng tích ñaõ daøy coâng… theâu deät. Möùc ñoä ngoä nhaän caøng taêng vì ngay caû ngöôøi nhaø cuõng chaúng thaáy Hoaøng Thò Kim Cuùc phaûn öùng gì tröôùc bao ñoàn thoåi, thò phi. Chính xaùc, nhö chuùng ta ñaõ bieát, Hoaøng Thò Kim Cuùc coù phaûn öùng chöøng möïc, ñuùng ngöôøi, ñuùng luùc, song chaúng ñaït keát quaû nhö nguyeän. Trong moät baøi vieát ñaêng treân tuaàn baùo Vaên ngheä soá ra ngaøy 14/10/1995, Voõ Ñình Cöôøng lyù giaûi kyõ caøng: “Nhöõng ngöôøi coù lieân heä maät thieát vôùi Haøn Maïc Töû maø chò(24) ñaõ cho bieát söï thaät, vaø yeâu caàu hoï ñính chính, thì hoï ñaõ khoâng laøm, hay laøm ngöôïc laïi, gaây theâm hoûa muø trong boái caûnh ñaõ coù nhieàu söông khoùi laøm môø nhaân aûnh. Chaúng haïn nhö oâng Nguyeãn Baù Tín, taùc giaû cuoán hoài kyù Haøn Maïc Töû anh toâi(25) xuaát baûn vaøo thaùng 2/1991, sau böùc thö cuûa
119 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (81). 2010 Hoaøng Thò Kim Cuùc gôûi cho oâng vaøo thaùng 10/1987, nghóa laø sau gaàn 4 naêm, noùi roõ veà taám aûnh gôûi Haøn Maïc Töû, laø moät taám aûnh phong caûnh, theá maø oâng Nguyeãn Baù Tín laïi vieát: ‘Cho tôùi khi anh(22) ñau naëng roài (1939), chò Cuùc coøn cho anh moät phieán aûnh côõ 6x9:(23) chò Cuùc maëc aùo daøi luïa traéng nhö nhöõng coâ gaùi Hueá thôøi baáy giôø ñöùng trong voøm caây xanh maùt. Anh laøm ngay baøi thô Ñaây thoân Vyõ Daï…’. Quan troïng hôn nöõa, caùi ñoaïn chò Kim Cuùc keå chuyeän chò ñaõ khoâng nhaän thö vaø saùch cuûa Haøn Maïc Töû ñem taëng, taùc giaû Haøn Maïc Töû anh toâi ñaõ boû qua, khoâng nhaéc ñeán. Nhöng taùc giaû laïi vieát: ‘Neáu anh(22) bieát chò(24) ñaõ quy y, daønh rieâng moät caên phoøng ngaøy ñeâm höông hoûa tuïng nieäm, töôûng nhôù moái tình baát dieät cuûa anh maø cuõng laø moái tình ñaàu cuûa chò, ñang quyeän theo traàm höông daâng leân anh nôi mieàn cöïc laïc. Nôi ñaây khoâng coøn ngaên caùch giaùo löông, khoâng coøn tham saân si traàn tuïc. OÂi! Tình Hoaøng Hoa ñaäm ñaø bieát chöøng naøo!’ (…) Chò Kim Cuùc coù buoàn khoâng, khi bò ngöôøi ta voâ tình hay coá yù laùi caùi muïc ñích cao quyù trong söï tu haønh cuûa chò veà phía toân thôø moät ngöôøi khaùc toân giaùo maø chò chæ coù theå coù caûm tình, chöù khoâng yeâu?”. Phaân tích noäi dung vaø ngheä thuaät aùng thô ÔÛ ñaây thoân Vyõ Daï, ñaõ thaáy xuaát hieän khoái tröôøng hôïp “baøn roài tính” noái tieáp “bình roài… taùn” ñeán möùc ì xeøo! Ngang qua nhaø Hoaøng Thò Kim Cuùc ôû Vyõ Daï, thaáy haøng cau troàng neùp bôø raøo, coù ngöôøi chaéc maåm doøng Nhìn naéng haøng cau naéng môùi leân phaûi “moïc” töø ñaây! Hoài tröôùc, vaøo vöôøn nhaø chò Cuùc, chuùng toâi chöa thaáy caây cau naøo. OÂng Nguyeãn Baù Tín cuõng ghi trong Haøn Maïc Töû trong rieâng tö(26) raèng: “Naêm 1985, toâi veà Hueá gheù thaêm chò Cuùc (…), chò Cuùc chôït hoûi: Caäu coù tìm ñöôïc moät caây cau naøo trong vöôøn toâi khoâng? Sao anh Trí laïi noùi ñeán haøng cau?”. Coâng boá baøi Moät caùch hieåu khaùc veà “maët chöõ ñieàn”,(27) Thang Ngoïc Pho laïi töï boäc loä chöa moät laàn veà thoân Vyõ hoaëc gheù Vyõ thoân nhöng thieáu quan saùt ñuû ñaày maø vaãn baïo daïn khaúng quyeát: “Maët tröôùc phía treân coång nhaø ôû cuûa quyù toäc phong kieán ôû ñaây(28) thöôøng trang trí chöõ ñieàn ñaép noåi. Ñieàn, chöõ Haùn, coù nghóa laø ruoäng. Ñoù laø bieåu töôïng cuûa caùc gia ñình quyù toäc phong kieán, ñöôïc nhaø vua phong caáp ruoäng ñaát theo caáp baäc vaø coâng traïng. Töø maët trong caâu thô laø maët chöõ chöù khoâng phaûi laø maët ngöôøi. Taùc giaû söû duïng pheùp aån duï vôùi nghóa phaùi sinh nhö maët baøn, maët nöôùc, maët ñöôøng… Vaäy caâu thô Laù truùc che ngang maët chöõ ñieàn ñöôïc hieåu laø nhöõng chöõ ñieàn treân coång caùc nhaø quyù toäc thaáp thoaùng döôùi laù truùc. Caùch hieåu naøy laøm taêng giaù trò cuûa baøi thô”. Thuù thaät, baûn thaân toâi töøng soáng ôû Vyõ Daï suoát thôøi gian daøi maø khoâng thaáy coång nhaø quyù toäc naøo ñaép noåi chöõ 田 ñieàn. Theâm moät thöïc teá nöõa caàn neâu, Hoaøng Thò Kim Cuùc laø phuï nöõ coù khuoân maët chöõ ñieàn. Quaù quaét hôn laø tröôøng hôïp suy dieãn chuû quan cöïc kyø keäch côõm: coâ gaùi thoân Vyõ trôû thaønh… kyõ nöõ, khaùch ñöôøng xa bieán ra khaùch laøng chôi, thuyeàn ai ñaäu beán soâng traêng trôû neân buoàng chöùa noåi. Baèng loái gaùn gheùp thoâ vuïng nhö theá, Leâ Ñình Mai ñaõ “phaùn” xanh rôøn trong baøi Ñaây thoân Vyõ Daï - moät tieáng thôû daøi ñaùng quyù:(29) “ÔÛ choán daâm oâ naøy, nhöõng gì ñeïp ñeõ nhaát, cao
120 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (81). 2010 quyù nhaát cuûa con ngöôøi ñeàu bò söông khoùi truy hoan lu môø heát, hoen oá heát”. Nhieàu taùc giaû ñaõ leân tieáng phaûn baùc caùch laäp luaän khieân cöôõng ñoù. Chaúng ai phuû nhaän treân doøng soâng Höông xöa nay xuaát hieän nhöõng ñieåm kinh doanh troø “nguû ñoø tuïc”, quaù khöù coù luùc gaàn nhö coâng khai,(30) song ñoaïn soâng qua khu vöïc thoân Vyõ thì hoaøn toaøn khaùc. Treân taäp san Vaên hoùa vaø ñôøi soáng,(31) ñeà caäp ñeán söï haïn cheá trong moät soá baøi vieát veà aùng thô ÔÛ ñaây thoân Vyõ Daï xuaát hieän baáy laâu nay, Vaên Taâm sô boä chæ ra 4 nguyeân nhaân: thöù nhaát laø thoùi quen xaõ hoäi hoïc dung tuïc; thöù hai laø ngöôøi nghieân cöùu khoâng am töôøng phong caùch ngheä thuaät cuûa ñoái töôïng maø mình tìm hieåu; thöù ba laø myõ caûm keùm nhaïy beùn; thöù tö laø thaùi ñoä tuøy tieän, thieáu nghieâm tuùc trong khaâu xaùc ñònh vaø khaûo chöùng tö lieäu. Phanxipaêng CHUÙ THÍCH Nguyeãn Troïng Trí (1912-1940) kyù nhieàu buùt danh, trong ñoù coù Haøn Maïc Töû vaø Haøn Maëc Töû. (1) Khaûo saùt kyõ löôõng, nhieàu nhaø nghieân cöùu nhaän thaáy buùt danh chính thöùc cuûa Nguyeãn Troïng Trí nhöõng naêm cuoái ñôøi laø Haøn Maïc Töû. Ñieàu aáy ñaõ ñöôïc Phanxipaêng trình baøy roõ qua baøi “Chính danh ñònh luaän: Maïc hay Maëc?” ñaêng treân taïp chí Theá giôùi môùi soá 416 (11/12/2000). (2) Pellerin hay coøn goïi laø Tröôøng Bình Linh, thuoäc doøng La San, ñöôïc saùng laäp taïi Hueá naêm 1904, giaûng daïy töø baäc tieåu hoïc ñeán trung hoïc (töông ñöông lôùp 1 ñeán lôùp 12 hieän nay). Töø naêm 2008, ñoù laø Hoïc vieän AÂm nhaïc Hueá, ñòa chæ soá 1 Leâ Lôïi, thaønh phoá Hueá. (3) Hai nieân khoùa 1928-1929 vaø 1929-1930, taïi Tröôøng Pellerin ôû Hueá, Nguyeãn Troïng Trí hoïc lôùp nhì naêm thöù 2 / cour moyen 2eøø anneùe (töông ñöông lôùp 4 hieän nay) vaø lôùp nhaát / cour supeùrieur (töông ñöông lôùp 5 hieän nay) laø hai lôùp thuoäc baäc tieåu hoïc - theo söï phaân caáp giaùo duïc treân toaøn quoác töø naêm 1906 ñeán naêm 1945 - chöù hoaøn toaøn khoâng phaûi “coù hai naêm hoïc trung hoïc taïi tröôøng Pe-lô-ranh (Pellerin) ôû Hueá” nhö saùch giaùo khoa hieän haønh Ngöõ vaên 11 (Taäp hai - Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi, 2007, 2008 vaø 2009 - Nxb Giaùo duïc Vieät Nam, Haø Noäi, 2010) ñaõ in ñi in laïi. Baøi Ñoâi neùt veà Haøn Maïc Töû ñöôïc Quaùch Taán (1910-1992) vieát taïi Nha Trang naêm 1959, ñaêng (4) taïp chí Laønh maïnh soá 38 (Hueá, 1/11/1959), roài laàn löôït ñaêng laïi treân taäp san Vaên vaø baùn nguyeät san Phoå thoâng, ñoaïn in vaøo moät soá saùch nhö Thô Haøn Maïc Töû (Sôû Vaên hoùa-Thoâng tin Nghóa Bình, 1987), Haøn Maïc Töû thô vaø ñôøi (Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi, 1995), Haøn Maïc Töû hoâm qua vaø hoâm nay (Nxb Hoäi Nhaø vaên, Haø Noäi, 1995), v.v... Löu yù raèng noäi dung vaên baûn Ñoâi neùt veà Haøn Maïc Töû coù nhöõng thay ñoåi qua thôøi gian coâng boá. (5) Hieän nay laø ñöôøng Leâ Lôïi, thaønh phoá Quy Nhôn. Vôû tuoàng caûi löông Haøn Maïc Töû do Vieãn Chaâu vaø Theå Haø Vaân hôïp soaïn naêm 1957. (6) (7) 21 tuoåi ta, 20 tuoåi taây, töùc laø vaøo naêm 1933. (8) Beân ñoù: Hoa Kyø. (9) Tham khaûo theâm baøi “Baïn thaân ñoàng tueá ñoàng höông cuûa Haøn Maïc Töû” do Phanxipaêng vieát ñaêng taïp chí Theá giôùi môùi soá 891 (5/7/2010). Saùch Haøn Maïc Töû cuûa Traàn Thanh Maïi, in laàn ñaàu naêm 1942, sau ñöôïc taùi baûn nhieàu laàn. (10) (11) Cö só: ngöôøi tu trì taïi gia. Trích baøi vieát “Nhôù coâ Hoaøng Kim Cuùc” cuûa Voõ Thò Tieåu Kieàu in trong tuyeån taäp Ñoàng Khaùnh (12) maùi tröôøng xöa naêm 1992. (13) Do nhaø saùch Khai Trí ôû Saøi Goøn aán haønh laàn ñaàu naêm 1970, sau ñöôïc nhieàu nhaø xuaát baûn taùi baûn. (14) Gia ñình Phaät töû coù tieàn thaân laø Ñoaøn Thanh nieân Ñöùc duïc vaø Gia ñình Phaät hoùa phoå ñöôïc thaønh laäp taïi Hueá vaøo thaäp nieân 1930. Trích baøi “Tieáng thôû daøi - chia seû vôùi Haøn Maïc Töû” ñaêng taïp chí Soâng Höông soá 2 naêm 1990, (15) sau in vaøo saùch Caûm nhaän thô Haøn Maïc Töû (Nxb Thuaän Hoùa, Hueá, 1999).
121 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (81). 2010 Ñòa danh Vyõ Daï do bieán aâm töø goác Vó (Vi) Daõ 葦野. Vó (Vi) 葦: caây lau. Daõ 野: caùnh ñoàng. (16) (17) Nxb Vaên hoùa Thoâng tin, Haø Noäi, 2000, trang 283. (18) Nxb Kim Ñoàng, Haø Noäi, 2000, trang 5. Trích moät doøng töø baøi thô “Buoàn ôû ñaây” trong taäp Thöôïng thanh khí cuûa Haøn Maïc Töû. (19) (20) Carte-visite: carte de visite: danh thieáp. Baøi thô Sao, vaøng sao. (21) (22) Töùc Haøn Maïc Töû. (23) 6x9cm. (24) Chæ Hoaøng Thò Kim Cuùc. (25) Nxb Tin, Paris, 1990 - Nxb TP HCM, 1991. (26) Nxb Hoäi Nhaø vaên, Haø Noäi, 1994, trang 118. Taïp chí Taøi hoa treû, soá 69 ra ngaøy 25/2/1999. (27) (28) Vyõ Daï. Baùo Giaùo vieân nhaân daân, soá ñaëc bieät thaùng 1/1990. (29) Coù theå ñoïc phaàn Nhöõng con ñoø ñöa khaùch trong baøi “Sinh hoaït nhöõng vaïn ñoø treân soâng (30) Höông tröôùc 1975” cuûa Phan Hoaøng Quyù ñaêng treân Nghieân cöùu Hueá, taäp 1,1999 vaø phoùng söï “Nguû ñoø soâng Höông” in trong saùch Hueá chöø cuûa Phanxipaêng (Nxb Thanh nieân, 2000). (31) Nxb TP HCM, 1990. TOÙM TAÉT Laâu nay, khaù ñoâng ngöôøi cho raèng thi só Haøn Maïc Töû (1912-1940) vaø nhaø giaùo kieâm cö só Hoaøng Thò Kim Cuùc (1913-1989) töøng coù moät tình yeâu ñoâi löùa. Laém saùch baùo ghi nhaän nhö vaäy. Ngay caû loái soáng khaù ñaëc bieät cuûa Kim Cuùc - suoát ñôøi ñoäc thaân, laøm thô taëng Haøn, chaúng chuyeän troø ñieàu naøy vôùi ngöôøi trong nhaø... - caøng khieán dö luaän nghó vaäy. Vôùi Kim Cuùc, Haøn töøng gôûi thö vaø 2 aùng thô maø thieân haï löu truyeàn vôùi nhan ñeà Ñaây thoân Vyõ Daï vaø Ñöøng cho loøng bay xa. Baèng heä thoáng tö lieäu phong phuù vaø xaùc thöïc ñöôïc thu thaäp töø raát nhieàu nguoàn roài xöû lyù caån troïng, baèng laäp luaän vöõng chaéc saéc saûo, baøi naøy chöùng minh raèng Haøn yeâu ñôn phöông Kim Cuùc, ñoàng thôøi khaúng ñònh nhan ñeà chính xaùc 2 aùng thô kia laø ÔÛ ñaây thoân Vyõ Daï vaø Sao, vaøng sao. Baøi vieát cuõng pheâ phaùn söï sai leäch vì nhöõng nguyeân nhaân khaùc nhau theå hieän qua nhieàu thö tòch bình luaän baøi thô ÔÛ ñaây thoân Vyõ Daï - taùc phaåm ñang ñöôïc giaûng daïy chính thöùc trong chöông trình Ngöõ vaên baäc trung hoïc phoå thoâng. ABSTRACT FACTS OF LOVE STORY BETWEEN HAØN MAÏC TÖÛ AND HOAØNG THÒ KIM CUÙC AND THE POEM ÔÛ ÑAÂY THOÂN VYÕ DAÏ For a long time now, many people believe that Haøn Maïc Töû (1912-1940) and Hoaøng Thò Kim Cuùc, teacher and lay Buddhist practitioner (1913-1989) shared a love story between them. This is even mentioned in a great number of books and magazines. Kim Cuùc’s noticeable way of life - she stayed single for life, wrote poems as presents to Haøn Maïc Töû, and never said anything of this relation with the poet to the other family members - made people all the more tend to such a deduction. As for the poet, he himself wrote letters to Cuùc and dedicated two poems to the lady, that have been praised and circulated among readers: Ñaây thoân Vyõ Daï and Ñöøng cho loøng bay xa. With bountiful and trustworthy data drawn from various source of documents, and carefully processed, and with his firm and sharp arguments, the author proves that Haøn Maïc Töû loved Hoaøng Thò Kim Cuùc with no response from her and that the exact titles of the two above poems are ÔÛ ñaây thoân Vyõ Daï and Sao, vaøng sao. This article also criticizes mistakes, made from different reasons, committed in numerous comments on the poem ÔÛ ñaây thoân Vyõ Daï, that has been chosen to be entered into the official high school Literature Textbook.