Báo cáo nghiên cứu khoa học " THỦY QUÂN THỜI GIA LONG VÀ MINH MỆNH VỚI CÔNG TÁC TUẦN TRA KIỂM SOÁT VÙNG BIỂN, ĐẢO "

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:14

Thêm vào BST

Báo xấu

88
lượt xem 20
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trong cơ cấu tổ chức quân đội triều Nguyễn, thủy quân đóng một vai trò rất quan trọng. Điều này xuất phát từ chỗ đất nước ta có đường biển dài, lại ở vào vị trí quan yếu trên con đường hàng hải quốc tế. Chính vì thế, đánh giá đúng vị thế của biển và xây dựng một lực lượng thủy quân đủ mạnh để bảo vệ, kiểm soát vùng biển, đảo là mối quan tâm thường xuyên của các vua đầu triều Nguyễn, đặc biệt dưới thời Gia Long và Minh Mệnh. ...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo nghiên cứu khoa học " THỦY QUÂN THỜI GIA LONG VÀ MINH MỆNH VỚI CÔNG TÁC TUẦN TRA KIỂM SOÁT VÙNG BIỂN, ĐẢO "

36 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 5 (82). 2010 BIEÅN, ÑAÛO VIEÄT NAM THUÛY QUAÂN THÔØI GIA LONG VAØ MINH MEÄNH VÔÙI COÂNG TAÙC TUAÀN TRA KIEÅM SOAÙT VUØNG BIEÅN, ÑAÛO Bùi Gia Khánh* Trong cô caáu toå chöùc quaân ñoäi trieàu Nguyeãn, thuûy quaân ñoùng moät vai troø raát quan troïng. Ñieàu naøy xuaát phaùt töø choã ñaát nöôùc ta coù ñöôøng bieån daøi, laïi ôû vaøo vò trí quan yeáu treân con ñöôøng haøng haûi quoác teá. Chính vì theá, ñaùnh giaù ñuùng vò theá cuûa bieån vaø xaây döïng moät löïc löôïng thuûy quaân ñuû maïnh ñeå baûo veä, kieåm soaùt vuøng bieån, ñaûo laø moái quan taâm thöôøng xuyeân cuûa caùc vua ñaàu trieàu Nguyeãn, ñaëc bieät döôùi thôøi Gia Long vaø Minh Meänh. 1. Toå chöùc löïc löôïng thuûy quaân thôøi Gia Long vaø Minh Meänh Trong quaù trình khoâi phuïc vöông nghieäp cuûa mình, Nguyeãn AÙnh - Gia Long ñaõ phaûi döïa raát nhieàu vaøo löïc löôïng thuûy quaân. Chính nhôø vaøo vieäc xaây döïng moät löïc löôïng quaân ñoäi maïnh, coù aùp duïng kyõ thuaät cuûa phöông Taây, ñaëc bieät laø chuù troïng ñeán löïc löôïng thuûy quaân vôùi taøu thuyeàn vaø vuõ khí hieän ñaïi, maø Nguyeãn AÙnh ñaõ hoaøn thaønh coâng cuoäc thoáng nhaát ñaát nöôùc vaøo naêm 1802. Coù theå noùi, “vaøo quaõng cuoái traän ñaùnh Taây Sôn vaø ngay sau ñoù, binh bò Vieät Nam ñaõ huøng cöôøng. Thôøi aáy, thaønh thò cuõng coù haøo luõy che chôû, vaø suùng oáng ñöôïc saép ñaët quy cuû, gìn giöõ caån thaän. Haûi quaân cuõng teà chænh, voõ trang ñaày ñuû, vaø ñöôïc coi soùc kyõ löôõng. Hôn nöõa thôøi aáy coøn coù nhieàu só quan ñaõ daøy kinh nghieäm sau moät cuoäc chinh chieán gian nan. Nhöõng chieán só ñoù ñaõ am hieåu töôøng taän coâng duïng cuûa suùng oáng vaø chieán haïm AÂu Taây, vaø hoï thoâng thaïo caû caùch giöõ gìn söûa sang quaân trang”.(1) John Barrow daãn thoâng tin cuûa thuyeàn tröôûng Barissy, cho bieát löïc löôïng quaân ñoäi cuûa Nguyeãn AÙnh naêm 1800 coù 139.800 ngöôøi. Trong ñoù löïc löôïng thuûy quaân coù 26.800 ngöôøi, ñöôïc phieân cheá nhö sau: lính thôï laøm vieäc trong xöôûng saûn xuaát vuõ khí: 8.000 ngöôøi; thuûy thuû ñaõ ñaêng kyù vaø ñöôïc ñöa leân nhöõng taøu ôû caûng: 8.000 ngöôøi; phuïc vuï treân caùc taøu ñoùng theo kieåu chaâu AÂu: 1.200 ngöôøi; phuïc vuï treân caùc thuyeàn maønh: 1.600 ngöôøi; phuïc vuï treân 100 chieác thuyeàn chieán cheøo tay: 8.000 ngöôøi.(2) John Barrow cuõng toû ra khaâm phuïc nhöõng coá gaéng cuûa Nguyeãn AÙnh trong vieäc xaây döïng moät löïc löôïng thuûy quaân huøng maïnh. OÂng vieát: “...trong chöa ñaày 10 naêm, töø moät con taøu ñoäc nhaát, tích tuï thaønh moät haïm ñoäi 1.200 taøu thuyeàn, trong ñoù coù ba chieác taøu ñoùng theo kieåu chaâu AÂu, chöøng 20 thuyeàn maønh lôùn töông töï nhö thuyeàn maønh Trung Quoác, nhöng ñöôïc trang bò ñaày ñuû ngöôøi vaø vuõ khí, soá coøn laïi laø nhöõng taøu chieán lôùn vaø taøu vaän taûi”.(3) * H oï c vieâ n cao hoï c Khoa Lòch söû , Tröôø n g Ñaï i hoï c Khoa hoï c Hueá .
37 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 5 (82). 2010 Baûn thaân Nguyeãn AÙnh toû ra raát quan taâm vaø chòu khoù hoïc taäp kyõ thuaät cuûa phöông Taây. Giaùm muïc Adran ñaõ dòch nhieàu ñoaïn cuûa boä Baùch khoa thö (Encyclopeùdie)(4) sang chöõ Haùn cho Nguyeãn AÙnh ñoïc. Nhôø ñoù, oâng bieát ñöôïc khoâng ít kieán thöùc veà kyõ thuaät, khoa hoïc chaâu AÂu, trong ñoù oâng ñaëc bieät chuù yù ñeán nhöõng gì lieân quan ñeán thuaät haøng haûi vaø kyõ ngheä ñoùng taøu.(5) Vaøo cuoái thôøi Gia Long, moät ngöôøi Anh kyù teân laø H.P ñeán Phuù Xuaân naêm 1819, cho bieát: “Nhaø Nguyeãn coù 2.530 chieán thuyeàn caùc loaïi, vaø baát cöù luùc naøo nhaø vua cuõng coù theå huy ñoäng theâm thuyeàn buoân vaø thuyeàn chaøi ñi laïi chi chít ngoaøi ven bieån”.(6) Sau khi leân ngoâi, Minh Meänh cuõng ñaõ ra söùc cuûng coá löïc löôïng thuûy quaân maïnh ñeå phuïc vuï cho vieäc trò nöôùc, an daân. Cuõng nhö Gia Long, oâng tieáp tuïc ñeà cao vò theá cuûa bieån cuõng nhö taêng cöôøng söùc maïnh cuûa thuûy quaân. Ñaùnh giaù vai troø cuûa thuûy quaân, naêm Minh Meänh thöù 16 (1835), nhaø vua duï raèng: “Nöôùc ta döïng nöôùc ôû phöông nam ñaát nhieàu baõi bieån, thuûy sö raát laø quan yeáu, neân thöôøng xuyeân huaán luyeän khieán cho thuoäc heát ñöôøng bieån”.(7) Vì theá “gaëp luùc ngoaøi bieån gioù thuaän, soùng yeân, phaûi neân thao dieãn quaân thuyeàn cho ñöôïc tinh thaïo leân, nhaân theå maø tuaàn tieãu maët bieån, cuõng laø laøm moät vieäc maø ñöôïc hai vieäc”.(8) Bôûi nhö oâng quan nieäm “vieäc binh coù theå 100 naêm khoâng duøng ñeán, nhöng khoâng theå moät ngaøy khoâng phoøng bò ñöôïc”.(9) Rey - moät chæ huy taøu buoân ngöôøi Phaùp cho bieát: “Naêm 1820 (moät naêm sau khi vua Gia Long maát), quaân ñoäi nhaø Nguyeãn coù 160.000 ngöôøi vaø coù theå taêng gaáp ñoâi trong thôøi chieán, trong ñoù coù khoaûng 30.000 thuûy binh”. Ñoàng thôøi, “ñaïi boä phaän quaân lính ñöôïc trang bò vaø huaán luyeän theo kieåu chaâu AÂu”.(10) Moät ngöôøi nöôùc ngoaøi khaùc laø Moor, ñaõ toû ra khaâm phuïc ñoái vôùi löïc löôïng thuûy quaân vaøo ñaàu thôøi Minh Meänh. OÂng moâ taû vaøo naêm 1823 nhö sau: “...löïc löôïng haûi quaân cuûa oâng ta (Minh Meänh) khoâng keùm phaàn khaùc thöôøng bôûi chaát löôïng thieát keá, hoaøn thaønh vaø phaïm vi...”.(11) Thoâng qua chính söû nhaø Nguyeãn, ta thaáy töø thôøi Gia Long ñeán Minh Meänh, thuûy quaân noùi rieâng vaø quaân ñoäi noùi chung ñöôïc toå chöùc laïi chaët cheõ ôû caû trung öông vaø ñòa phöông. Löïc löôïng thuûy quaân ñöôïc trang bò theâm nhieàu taøu thuyeàn ñoùng môùi, keå caû theo kieåu truyeàn thoáng vaø taøu maùy hôi nöôùc theo kieåu phöông Taây. Trang bò vuõ khí, coâng taùc huaán luyeän vaø kyû luaät quaân ñoäi ñeàu ñöôïc quy ñònh moät caùch roõ raøng vaø ñaày ñuû. Thuûy quaân trieàu Nguyeãn coù 2 boä phaän, moät boä phaän lôùn öùng tröïc ôû kinh ñoâ, goïi laø Kinh kyø Thuûy sö. Ñaây coù theå xem laø löïc löôïng chuû choát cuûa thuûy quaân trieàu Nguyeãn. Boä phaän naøy ñöôïc trang bò ñaày ñuû caû veà vuõ khí, taøu thuyeàn cuõng nhö coù söï luyeän taäp thöôøng xuyeân ñeå ñaùp öùng caùc yeâu caàu veà quaân söï vaø daân söï khi nhaø nöôùc caàn duøng ñeán. Veà toå chöùc cuûa thuûy quaân, saùch Khaâm ñònh Ñaïi Nam hoäi ñieån söï leä (Hoäi ñieån) cheùp khaù roõ. Vaøo ñaàu thôøi Gia Long, löïc löôïng thuûy quaân coù 5 doanh: Noäi thuûy, Tieàn thuûy, Taû thuûy, Höõu thuûy vaø Haäu thuûy. Moãi doanh ñaët 3 chi Trung, Tieàn, Haäu. Trong ñoù ôû doanh Noäi thuûy, chi Trung vaø chi Haäu ñaët 10 thuyeàn töø Trung nhaát ñeán Trung thaäp; chi Tieàn ñaët töø ñoäi Nhaát
38 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 5 (82). 2010 ñeán ñoäi Nguõ. Ba chi thuoäc doanh Tieàn thuûy, ñeàu ñaët laøm 6 ñoäi; ba chi Thuûy doanh Taû, Höõu, Haäu, moãi chi ñeàu ñaët 3 ñoäi. Ñoàng thôøi ñaët theâm 5 veä Nguõ tieäp Trung, Tieàn, Taû, Höõu, Haäu leä thuoäc vaøo 5 doanh.(12) Ñöùng ñaàu caùc doanh laø moät Chaùnh doanh thoáng cheá. ÔÛ moãi ñoäi, Cai ñoäi, Phoù ñoäi, Ñoäi tröôûng soá löôïng khoâng nhaát ñònh, dao ñoäng töø 17 ñeán 20 ngöôøi.(13) Naêm 1806, Gia Long cho ñaët Thuûy doanh thoáng cheá 1 ngöôøi, ñöùng ñaàu moät doanh thuûy quaân. Ñoàng thôøi cuõng quy ñònh: “veä Phaán döïc thuoäc Noäi thuûy lieät laøm caám binh, caùc cô thuûy quaân lieät laøm tinh binh”.(14) Ñeán naêm 1835, Minh Meänh khi cho ñoåi caùc veä Noäi thuûy thaønh thuûy quaân, cuõng ñaõ cho ñoåi chöùc Thoáng cheá thaønh Ñeà ñoác.(15) Luùc naøy vò trí cuûa Thuûy sö Kinh kyø laø “ngang haøng vôùi caám binh, ñeå phaân bieät vôùi caùc thuûy sö ôû ngoaøi caùc tænh. Coøn ngoâi thöù thì ôû tröôùc caùc veä caùc cô tinh binh”.(16) Naêm 1836, “vì coâng vieäc cuûa thuûy quaân lôùn vaø nhieàu”,(17) vua Minh Meänh cho ñaët theâm 5 veä nöõa, goäp vôùi 10 veä tröôùc ñoù, chia ñaët laøm 3 doanh Thuûy sö Kinh kyø. Ñöùng ñaàu Thuûy sö Kinh kyø laø Ñoâ thoáng, Ñeà ñoác (chaùnh nhò phaåm), Hieäp lyù (duøng quan nhò phaåm beân vaên sung vaøo) ñeàu 1 ngöôøi. Thuûy sö Kinh kyø coù 3 doanh Trung, Taû, Höõu, moãi doanh 5 veä, moãi veä 10 ñoäi, ñeàu laáy lính tuyeån. Trong 5 veä cuûa moãi doanh thì chæ coù 1 veä ñaët chöùc Chöôûng veä 1 ngöôøi, coøn 4 veä kia ñeàu ñaët 1 Veä uùy, 1 Phoù veä uùy. Quy cheá veà quan chöùc cuûa 3 doanh ñeàu nhö nhau.(18) Veà nhieäm vuï cuûa thuûy quaân, naêm Minh Meänh thöù 14, taâu ñöôïc chuaån: “khi ôû traïi theo muøa taäp luyeän, khi ra traän phaûi xoâng pha choáng ñòch”.(19) Beân caïnh ñoù, thuûy quaân phaûi thöïc hieän caùc nhieäm vuï hoä toáng vua trong caùc leã teá Giao, teá ñaøn Xaõ Taéc, xaây döïng caàu, söûa chöõa ñöôøng saù treân ñöôøng xa giaù... Ngaøy thöôøng thì “xem xeùt thuùc ñaåy thao dieãn, ñeå ñeàu thaïo kyõ thuaät. Neáu coù sai phaùi chuyeân chôû coâng caùn thì caân nhaéc sai phaùi bieàn binh chia nhau ñi thuyeàn taøu vaän chuyeån, coát ñöôïc yeân oån toát ñeïp. Laïi nöõa, phaøm vieäc xeáp ñaët thuyeàn coâng, caùc coâng xöôûng phaûi xem xeùt, chôù ñeå sai soùt. Neáu thuyeàn taøu coù choã hö haïi muïc naùt, neân söûa sang kòp thôøi theo leä, ñeå phoøng khi duøng ñeán vieäc binh. Gaëp khi xaây döïng coâng trình vaø sai phaùi caùc vieäc coâng thì caên cöù tôø tö cuûa Boä Binh ñöa ñeán maø laøm”.(20) Veà löïc löôïng cuûa Thuûy sö Kinh kyø, naêm 1836 khi Minh Meänh cho chia ñaët laøm 3 doanh, ñöôïc phieân cheá nhö sau: Trung doanh 5 veä, soá lính 2.596 ngöôøi. Veä Nhaát veä Nhò moãi veä 527 ngöôøi, ñeàu queâ ôû tænh Thöøa Thieân; veä Tam 502 ngöôøi, queâ ôû tænh Quaûng Trò; veä Töù 531 ngöôøi, queâ ôû tænh Quaûng Bình; veä Nguõ 509 ngöôøi, queâ ôû tænh Quaûng Nam. Taû doanh 5 veä, soá lính 2.565 ngöôøi. Veä Nhaát 517 ngöôøi, veä Nhò 533 ngöôøi, ñeàu queâ ôû tænh Thöøa Thieân; veä Tam 502 ngöôøi, queâ ôû Quaûng Nam; veä Töù 505 ngöôøi, queâ ôû tænh Quaûng Ngaõi; veä Nguõ 508 ngöôøi, queâ ôû tænh Bình Ñònh. Höõu doanh 5 veä, soá lính 2.553 ngöôøi. Veä Nhaát 532 ngöôøi, queâ ôû tænh Thöøa Thieân; veä Nhò 508 ngöôøi, veä Tam 501 ngöôøi, ñeàu queâ ôû tænh Quaûng Nam; veä Töù 509 ngöôøi, queâ ôû tænh Quaûng Ngaõi; veä Nguõ 503 ngöôøi, queâ ôû tænh Bình Ñònh.(21) Toång coäng coù 7.714 lính thuoäc Thuûy sö Kinh kyø.
39 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 5 (82). 2010 Moät boä phaän khaùc laø thuûy quaân ôû caùc tænh. Boä phaän naøy khoâng phaûi tænh naøo cuõng coù, vaø soá löôïng ôû caùc tænh khoâng nhö nhau. Tænh coù soá löôïng thuûy quaân nhieàu nhaát laø Ngheä An (4 veä thuûy quaân) vôùi treân döôùi 2.000 quaân. Haûi Döông, Nam Ñònh thuûy quaân ôû moãi tænh treân döôùi 1.500 ngöôøi (3 veä thuûy quaân). Coøn caùc tænh khaùc ñeàu 1 hoaëc 2 veä. Thöôøng thì lính tuyeån vaøo caùc veä thuûy quaân laø daân cö ôû caùc vuøng ven soâng, bieån. Ñoâi khi ñeå cho ñuû soá löôïng thì trieàu ñình cuõng laáy lính ôû caùc ñôn vò khaùc boå sung sang. Ñoái vôùi caùc tænh, toå chöùc löïc löôïng thuûy quaân ôû caáp cao nhaát laø veä hoaëc cô. Moãi veä ñaët 1 Veä uùy, 1 Phoù veä uùy; moãi cô ñaët 1 Quaûn cô, 1 Phoù quaûn cô ñeå chæ huy. Moãi veä hay cô ñeàu coù 10 ñoäi, moãi ñoäi coù Suaát ñoäi 1 ngöôøi, Ñoäi tröôûng, Ngoaïi uûy ñoäi tröôûng ñeàu 2 ngöôøi.(22) Thuûy quaân ôû caùc tænh chòu söï chæ huy tröïc tieáp cuûa Ñeà ñoác hoaëc Laõnh binh (ôû nhöõng tænh lôùn); Laõnh binh hoaëc Phoù laõnh binh (ôû nhöõng tænh nhoû). Thôøi Gia Long vaø ñaàu thôøi Minh Meänh caùch goïi löïc löôïng thuûy quaân ôû Kinh thaønh vaø caùc tænh coù söï phaân bieät. Ñeán naêm Minh Meänh thöù 8, coù chæ duï: “Theo leä tröôùc, ôû Kinh goïi laø “veä”, ôû ngoaøi caùc tænh goïi laø “cô” maø ôû Kinh coøn coù cô Nguõ thuûy. Nhö theá khoù phaân bieät, vaäy nay cho ñoåi laøm “veä” caû, ñeå nhaát quaùn”.(23) Thoáng keâ trong Hoäi ñieån cho thaáy, tính ñeán naêm 1838 toång soá thuûy quaân ôû caùc tænh laø vaøo khoaûng 16.500 ngöôøi. Nhö vaäy, töø thôøi Gia Long ñeán thôøi Minh Meänh toå chöùc, löïc löôïng cuûa thuûy quaân ñaõ coù nhöõng thay ñoåi raát cô baûn. Nhöõng thay ñoåi aáy nhaèm ñaùp öùng ngaøy caøng cao hôn ñoái vôùi nhöõng yeâu caàu cuûa ñaát nöôùc luùc baáy giôø. Thôøi Minh Meänh, cuøng vôùi nhöõng caûi caùch maïnh meõ trong toå chöùc boä maùy haønh chính theo höôùng taäp trung quyeàn löïc vaøo hoaøng ñeá, toå chöùc quaân ñoäi noùi chung vaø thuûy quaân noùi rieâng ñaõ coù nhöõng chænh ñoán heát söùc quan troïng. Qua ñoù, laøm taêng cöôøng khaû naêng chieán ñaáu vaø thöïc thi chuû quyeàn treân vuøng bieån, ñaûo cuûa nöôùc ta. 2. Trang bò taøu thuyeàn vaø coâng taùc huaán luyeän cuûa thuûy quaân thôøi Gia Long - Minh Meänh Taøu thuyeàn laø phöông tieän quan troïng baäc nhaát cuûa thuûy quaân. Moät löïc löôïng thuûy quaân ñöôïc ñaùnh giaù maïnh hay yeáu moät phaàn lôùn caên cöù vaøo tình hình trang bò taøu thuyeàn, cuõng nhö kyõ thuaät cheá taïo taøu thuyeàn. Tröôùc naêm 1802, moät soá taøu chieán ñöôïc Nguyeãn AÙnh mua laïi cuûa nöôùc ngoaøi, ñoàng thôøi oâng cuõng thieát laäp caùc xöôûng ñoùng thuyeàn ñeå phuïc vuï cho muïc ñích quaân söï. Nguyeãn AÙnh toû ra ñaëc bieät quan taâm tôùi vieäc ñoùng thuyeàn. Kyõ thuaät ñoùng thuyeàn thôøi kyø naøy ñaõ coù tieán boä vôùi vieäc du nhaäp theâm nhöõng yeáu toá kyõ thuaät môùi cuûa phöông Taây. Nhö J. Barrow nhaän xeùt: “Kyõ ngheä ñaëc bieät maø ngaøy nay coù theå noùi laø ngöôøi xöù Nam Haø noåi troäi hôn caû laø kyõ thuaät ñoùng taøu bieån cuûa hoï: chaúng thieáu loaïi kích côõ naøo cuõng nhö coù ñuû caùc loaïi chaát löôïng goã duøng ñeå ñoùng”.(24) OÂng cuõng cho bieát trong nhöõng naêm 1797-1798, “nhaø vua (Nguyeãn AÙnh) ñaõ cho ñoùng ít nhaát 300 phaùo thuyeàn lôùn hoaëc loaïi thuyeàn duøng
40 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 5 (82). 2010 cheøo, naêm thuyeàn coù coät buoàm vaø moät chieán haïm ñuùng theo kieåu caùc taøu chaâu AÂu. OÂng cho ñöa vaøo quaân ñoäi moät heä thoáng caùc chieán thuaät haøng haûi, vaø cho nhöõng só quan haûi quaân hoïc caùch söû duïng caùc tín hieäu”.(25) J. Barrow coøn cho bieát theâm, “ñeå naém vöõng kieán thöùc veà thöïc haønh cuõng nhö veà lyù thuyeát cuûa kyõ thuaät ñoùng taøu chaâu AÂu, oâng ñaõ mua laïi moät chieác taøu Boà Ñaøo Nha, vôùi muïc ñích chæ thaùo rôøi ra thaønh töøng boä phaän, töøng taám vaùn moät, roài töï tay laép vaøo moät taám vaùn môùi coù hình daùng vaø kích thöôùc töông töï nhö caùi cuõ maø oâng thaùo ra, cho tôùi khi moïi thanh saøn taøu, xaø ngang taøu, thanh goã khôùp noái ñöôïc thay theá baèng moät caùi môùi, vaø nhö vaäy con taøu hoaøn toaøn ñöôïc ñoåi môùi”. Ñoàng thôøi, “trong vieäc ñoùng taøu, khoâng coù caùi ñinh naøo ñöôïc ñoùng maø khoâng coù söï tham vaán ban ñaàu cuûa oâng, khoâng coù moät khaåu ñaïi baùc naøo ñöôïc ñöa leân vò trí maø khoâng coù leänh cuûa oâng. Khoâng nhöõng oâng ñi vaøo töøng chi tieát nhoû nhaët nhaát khi thaûo ra nhöõng chæ daãn, maø chính baûn thaân oâng thöïc teá coøn troâng nom khi chuùng ñöôïc thöïc hieän”.(26) Khi chieán tranh keát thuùc, chieán thuyeàn cuûa Nguyeãn AÙnh goàm coù “100 chieán haïm, 800 phaùo haïm, 500 baùn phaùo haïm”.(27) Caùc xöôûng ñoùng thuyeàn lôùn ôû Gia Ñònh vaãn ñöôïc Gia Long duy trì hoaït ñoäng sau khi leân ngoâi. OÂng coøn laäp theâm xöôûng ñoùng thuyeàn ôû Ngheä An vaø ñaëc bieät laø cho döïng nhieàu xöôûng ñoùng thuyeàn ôû Hueá. Thaùng 2 naêm Gia Long thöù 6 (1807): “Sai ñoùng theâm hôn traêm chieác thuyeàn chieán sai. Vua töøng noùi vôùi boïn Nguyeãn Vaên Nhaân vaø Nguyeãn Ñöùc Xuyeân raèng: “Trong nöôùc tuy ñaõ yeân oån nhöng khoâng theå queân ñöôïc vieäc chieán tranh. Quaân ta raát gioûi thuûy chieán maø soá thuyeàn ghe hieän khoâng coù maáy, neân ñoùng saün tröôùc ñeå phoøng khi duøng ñeán”. Beøn sai Gia Ñònh laáy goã noäp veà kinh, haï leänh cho caùc quaân theo maãu thöùc maø ñoùng”.(28) Kyõ thuaät ñoùng thuyeàn vaøo cuoái thôøi Gia Long ñaõ ñaït ñeán trình ñoä khaù cao. J. White, moät ngöôøi Myõ ñeán Saøi Goøn vaøo naêm 1819, vaø ñieàu laøm cho oâng thaáy khaâm phuïc nhaát chính laø cô sôû ñoùng thuyeàn taïi ñaây. OÂng ñaõ vieát trong hoài kyù cuûa mình: “Rieâng cô xöôûng naøy ñaùng laøm cho ngöôøi Vieät Nam töï haøo hôn baát cöù caùi gì khaùc ôû trong nöôùc. Thöïc ra thì xöôûng naøy coù theå ví vôùi baát cöù moät cô xöôûng ñoùng taøu naøo beân chaâu AÂu”.(29) Ñeán thôøi Minh Meänh, nhaø nöôùc cho ñoùng nhieàu chuûng loaïi thuyeàn vôùi soá löôïng raát lôùn. “Cuoái trieàu Gia Long ñaàu trieàu Minh Meänh, ôû Hueá, chieán thuyeàn goàm coù: 200 thuyeàn mang 16, 18, 20 vaø 22 ñaïi baùc; 500 thuyeàn nhoû, coù 40 ñeán 44 tay cheøo, coù nhieàu tieåu baùc vaø moät ñaïi baùc; 100 thuyeàn lôùn, coù 50 ñeán 70 tay cheøo, coù caû ñaïi baùc, tieåu baùc; 3 thuyeàn kieåu Taây... moãi taøu coù ñeán 30 ñaïi baùc”.(30) ÔÛ caùc tænh coù nhieàu goã toát nhö Ngheä An, Thanh Hoùa vaø tieän ñöôøng soâng nhö Nam Ñònh ñeàu coù xöôûng ñoùng thuyeàn. “ÔÛ moãi nôi quaân thöù ñeàu coù xöôûng nhö theá. Ví duï nhö ôû Saøi Goøn, Bieân Hoøa, Ñònh Töôøng coù nhöõng xöôûng ñoùng taøu khaù lôùn, khi quaân trieàu ñình bò quaân Phaùp ñaùnh boû chaïy, moãi nôi coøn boû laïi haøng chuïc thuyeàn lôùn nhoû baèng ñoàng hay baèng goã vaø raát nhieàu goã toát”.(31) Nhöõng khaûo saùt cuûa Li Tana cho thaáy, kyõ thuaät ñoùng thuyeàn cuûa ngöôøi thôï Vieät Nam vaøo nöûa ñaàu theá kyû XIX thuoäc vaøo loaïi toát nhaát ôû khu vöïc
41 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 5 (82). 2010 Ñoâng Nam AÙ. Taùc giaû cho bieát: “Thaønh phaàn tham gia phaùt trieån coâng nghieäp ñoùng thuyeàn ôû Chanthaburi laø ngöôøi Ñaøng Trong vaø ngöôøi Hoa vöøa troán khoûi söï khuûng boá cuûa Minh Meänh.(32) Coù töø naêm ñeán saùu nghìn ngöôøi ôû Chanthaburi naêm 1835, ña soá laø ngöôøi Ñaøng Trong môùi ñeán”.(33) Cuõng theo Li Tana thì: “coâng nghieäp ñoùng thuyeàn ôû Chanthaburi, xöôûng ñoùng thuyeàn chuû choát ñeå trieàu ñình Xieâm xaây döïng löïc löôïng haûi quaân cuûa mình trong nhöõng naêm 1830, ñöôïc xaây döïng hoaøn toaøn döïa treân kieán thöùc kyõ thuaät vaø söùc ngöôøi cuûa caùc thôï ñoùng thuyeàn ngöôøi Ñaøng Trong, ngöôøi Hoa vaø ngöôøi Chaêm, nhöõng ngöôøi ñaõ di cö töø laõnh ñòa cuûa nhaø Nguyeãn”.(34) Soá löôïng taøu thuyeàn cuûa thuûy quaân thôøi Minh Meänh ñöôïc Moor moâ taû naêm 1823 laø “öôùc chöøng: 50 thuyeàn buoàm doïc 14 suùng, 80 phaùo haïm, 100 thuyeàn lôùn, khoaûng 300 thuyeàn cheøo töø 80 ñeán 100 maùi, 500 thuyeàn cheøo töø 40 ñeán 80 maùi. Taïi caùc tænh, 500 thuyeàn töø 20 ñeán 100 maùi taïo neân toång soá khoaûng 1.530 chieác”.(35) Moät ñieåm ñaùng chuù yù döôùi thôøi Minh Meänh laø vieäc oâng cho trieån khai ñoùng caùc taøu maùy hôi nöôùc theo kieåu phöông Taây. Naêm Kyû Hôïi (1839), thaùng 4 vua ra caàu Beán Ngöï “xem thí nghieäm taøu chaïy maùy hôi. Khi tröôùc khieán sôû Voõ Khoá cheá taïo taøu aáy, ñem xe chôû ra soâng, giöõa ñaøng vôõ noài nöôùc, maùy khoâng chaïy.... Baáy giôø cheá taïo laïi, caùc maùy vaän ñoäng lanh, thaû xuoáng nöôùc chaïy mau”.(36) Vieäc ñoùng taøu maùy hôi nöôùc khaù toán keùm, “nhöng muoán khieán cho coâng töôïng nöôùc ta quen maùy moùc cho kheùo, vaäy neân chaúng keå lao phí gì”.(37) Ñeán thaùng 10, Minh Meänh laïi cho “cheá theâm moät chieác taøu maùy lôùn, phí toån hôn 11.000 quan tieàn. Ngaøi truyeàn Boä Hoä raèng: “Ta muoán coâng töôïng nöôùc ta bieát taäp ngheà maùy moùc, vaäy neân khoâng keå phí toån”.(38) Döôùi thôøi Minh Meänh ñoùng ñöôïc 3 chieác taøu maùy hôi nöôùc. Thôøi Thieäu Trò vaø Töï Ñöùc coâng vieäc ñoùng taøu maùy vaãn ñöôïc tieán haønh, song khoâng thaønh coâng.(39) Coâng taùc kieåm tra taøu thuyeàn raát thöôøng xuyeân vaø nghieâm tuùc. Phaùi ñoaøn kieåm tra goàm 1 quan ñaïi thaàn, 1 Quaûn veä, 1 Khoa ñaïo ñem theo nhaân vieân kho suùng cuøng vôùi 1 ngöôøi ôû Haøn Laâm Vieän, 1 ngöôøi ôû Ty Thöông Chính. Taát caû nhöõng quan ñaïi thaàn cöù 10 ngaøy moät laàn, töø Quaûn veä ñeán Khoa ñaïo thì 5 ngaøy moät laàn, theo leä chia ban tuaàn tra, heát löôït thì voøng laïi. Khi ñi kieåm tra thì do thuoäc vieân Boä Coâng vaø bieàn binh coi giöõ ôû ñoù daãn ñeán caùc sôû thuyeàn.(40) “Neáu coù söï xeáp ñaët khoâng hôïp thöùc, maø laø taàm thöôøng nhoû moïn, cuøng vaät kieän hö hoûng beù nhoû, lieàn sai söûa ngay, hoaëc coù coi giöõ khoâng caån thaän ñeán noãi coù saâu moái ñuïc khoeùt, hoaëc boû thieáu ban canh phoøng, hoaëc coù ngoaøi yù gì maø khaùm xeùt ra tình teä gì khaùc, laäp töùc cöù nghieâm haïch”.(41) Song song vôùi vieäc taêng cöôøng trang bò taøu thuyeàn cho thuûy quaân, thì coâng taùc huaán luyeän vaø thao dieãn laø vaán ñeà luoân ñöôïc caùc vua Nguyeãn coi troïng. Haøng naêm, ñaàu xuaân laø kyø thuûy quaân thao dieãn vaø vua thöôøng ñeán xem. Khi coøn ôû Gia Ñònh, Nguyeãn AÙnh ñaõ quy ñònh leä duyeät binh haøng naêm. Naêm 1791, “ñaïi duyeät töôùng só caùc dinh quaân. Töø ñaáy cöù ñaàu muøa xuaân thì duyeät binh, haøng naêm laáy laøm leä thöôøng”.(42) Ñoái vôùi thuûy quaân, Gia Long naêm thöù 2, nghò chuaån: “veà thuûy quaân dieãn caùch cheøo thuyeàn, töùc thì ôû choã ñaát lieàn,
42 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 5 (82). 2010 thieát laäp ñoà cheøo thuyeàn, choïn vaøi traêm ngöôøi bieát cheøo, cho dieãn taäp, laøm nhö hình daùng ñi thuyeàn. Haøng naêm ñaàu xuaân, y theo pheùp aáy dieãn taäp”.(43) Thôøi Minh Meänh coâng taùc huaán luyeän, thao dieãn cuõng ñöôïc tieán haønh ñeàu ñaën vaø nghieâm chænh. Naêm Minh Meänh thöù 16 (1835), xuoáng duï: “Nay thuûy quaân ôû Kinh, hieän ñaõ ñaët theâm nhieàu, maø caùc ñòa phöông ven bieån cuõng ñeàu coù thuûy quaân. Vaäy caùc vieân chöôûng lónh cai quaûn ôû Kinh, ñoác phuû, boá aùn, laõnh binh ôû ngoaøi ñeàu chieåu leänh: thuûy quaân, neân thi haønh dieãn taäp, chaúng haïn loaïi thuyeàn maønh, buoàm cheøo, coät buoàm, daây buoàm, ngöôøi caàm laùi vaø thuûy thuû, tieán haønh thao dieãn, ñöôïc coát ngöôøi tinh thaïo, sau ñeán ñöôøng bieån, ñöôøng soâng, choã noâng choã saâu, choã hieåm choã deã vaø choã ñaûo lôùn, ñaûo nhoû, nôi saâu caïn, nhaát thieát phaûi traùnh, neân khieán cho taäp ñeå bieát taát caû. Roài laïi daïy veà suùng nhoû, suùng lôùn khieán cho ñöôïc tinh thaïo, ñeå phoøng khi duøng ñeán”.(44) Ñoái vôùi lính thuûy laøm vieäc treân nhöõng thuyeàn quan troïng nhö thuyeàn ña saùch, vì “sai phaùi ñöôøng bieån raát ñöôïc vieäc”,(45) do ñoù maø caàn phaûi luyeän taäp nhieàu hôn. Nhöõng binh ñinh naøy “laàn löôït cöôõi caùc thuyeàn Thanh Haûi, Tuaàn Haûi ñi laïi ôû giang phaän soâng Thanh Phuùc thao dieãn, chaïy phoùng taát caû, khieán cho 10 phaàn thoâng thaïo ñeå phoøng sai phaùi”.(46) Beân caïnh vieäc huaán luyeän, dieãn taäp taøu thuyeàn cho teà chænh thì luyeän taäp baén suùng cho thuûy quaân cuõng ñöôïc quan taâm ñuùng möùc. Ñaàu thôøi Gia Long coù “ñaép tröôøng bia ôû Hoaèng Phuùc (cao hôn 30 thöôùc, roäng hôn 130 thöôùc). Beà maët tröông moät caùi ñích baén ñeå cho quaân thuûy ñi laïi nhaèm baén, laáy söï truùng vaøo ñích hay khoâng ñeå ñònh thöôûng phaït”.(47) Naêm Minh Meänh thöù 2 (1821), “ñaép tröôøng bia Thanh Phuùc. Ra leänh cho bieàn binh Thuûy sö dieãn taäp caùc suùng lôùn ôû thuyeàn Haûi ñaïo, cuøng boä binh phoái hôïp ñeå thao dieãn pheùp baén. Moãi ngaøy dieãn taäp 2 laàn: buoåi saùng, baét ñaàu tröôùc maët trôøi moïc 1 khaéc, ñeán luùc laäu xuoáng 5 khaéc(48) thì thoâi. Buoåi chieàu baét ñaàu töø luùc laäu xuoáng 8 khaéc ñeán khi maët trôøi laën thì thoâi”.(49) Laïi laøm thuyeàn giaû ñeå cho quaân lính laøm ñích maø taäp baén. Naêm Minh Meänh thöù 20, coù saéc: “Thuûy sö dieãn taäp baén suùng ñieåu sang vaø suùng lôùn. Neân keát thaønh moät caùi beø noåi ôû ngoaøi bieån laøm ra hình daùng nhö caùi thuyeàn,... Ra leänh cho thuyeàn binh, nhaân gioù qua laïi, cho ñuùng theo möùc ngaém vöøa chôû ñi vöøa baén. Baén truùng ñöôïc laøm öu, baén khoâng truùng laø lieät. Chia ñònh thöôûng phaït, dieãn taäp nhö theá laø thöïc duïng”.(50) Ñoái vôùi caùc loaïi suùng ñaïi baùc caùch thöùc dieãn taäp cuõng töông töï. “Chieåu theo caùch thöùc, keát 1 caùi beø noåi ôû ngoaøi bieån, caùch bôø hôi xa. Boán beân beø ñeàu boû neo, xích, ñeå gioù khoûi laøm troâi ñi. Roài laáy thuyeàn lôùn Thanh Loan vaø caùc thuyeàn boïc ñoàng ôû ngoaøi beå caùch beø öôùc 50 tröôïng”... khi coù leänh “töùc thì ñem suùng ñaïi baùc aùo ñoû, nhaèm vaøo beø noåi baén lieàn 3 phaùt. Thuyeàn chôû noái sau, laàn löôït baén ra”.(51) Coù theå thaáy döôùi thôøi Gia Long vaø Minh Meänh, quaân ñoäi noùi chung vaø löïc löôïng thuûy quaân noùi rieâng, ñöôïc quan taâm xaây döïng veà maët toå chöùc, löïc löôïng vaø trang bò theo tinh thaàn “binh quyù tinh nhueä khoâng quyù nhieàu”. Chính vì theá maø naêm 1831, vua Minh Meänh cho bieát: “binh soá nöôùc ta chæ
43 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 5 (82). 2010 coù hôn 100.000 daãu khoâng nhieàu baèng con soá hôn 300.000 cuûa nhaø Thanh, nhöng neáu thao dieãn ñöôïc thaïo, khí giôùi ñöôïc toát, cuõng ñuû voâ ñòch, neáu chæ hö tröông con soá troáng roãng, thì daãu nhieàu, cuõng chaúng laøm gì”.(52) 3. Thuûy quaân vôùi coâng taùc tuaàn tra kieåm soaùt vuøng bieån, ñaûo döôùi thôøi Gia Long vaø Minh Meänh. Trieàu Nguyeãn nhaát laø döôùi thôøi Gia Long vaø Minh Meänh, vôùi caùi nhìn ñuùng ñaén veà taàm quan troïng cuûa bieån, nhaø nöôùc ñaõ taäp trung söùc xaây döïng thuûy quaân thaønh binh chuûng maïnh nhaát trong lòch söû quaân söï Vieät Nam tính ñeán thôøi ñieåm ñoù. Moät trong nhöõng coâng taùc lôùn cuûa thuûy quaân trieàu Nguyeãn laø tuaàn tra kieåm soaùt vuøng bieån, ñaûo, khaúng ñònh chuû quyeàn vaø ñaûm baûo an ninh treân vuøng bieån. Vôùi löïc löôïng thuûy quaân ñöôïc trang bò, huaán luyeän nhö ñaõ trình baøy, trieàu Nguyeãn coù ñuû khaû naêng thöïc hieän tuaàn tra, kieåm soaùt vuøng bieån, ñaûo roäng lôùn cuûa Vieät Nam. Caùi lôïi cuûa tuaàn tra treân bieån nhö vua Minh Meänh chæ roõ: “moät laø ñeå thao luyeän caùch laùi thuyeàn cho quen thieän doøng nöôùc, hai laø ñeå taäp ñaùnh döôùi nöôùc, bieát roõ ñöôøng beå, khieán cho boïn giaëc beå nghe tin khoâng daùm gaây söï. Theá coù phaûi laø moät vieäc maø ñöôïc ba ñieàu lôïi khoâng”.(53) Coâng taùc tuaàn tra kieåm soaùt vuøng bieån, ñaûo ñöôïc thöïc hieän do binh thuyeàn ôû kinh ñoâ Hueá phaùi ñi vaø caùc ñòa phöông coù haûi phaän. Theo leä thì ôû kinh phaùi thuyeàn binh ñi tuaàn bieån phía nam ñeán Bình Thuaän, phía baéc ñeán Quaûng Yeân. Nhöng vì vuøng bieån quaù daøi roäng, binh thuyeàn tuaàn tra khoâng kieåm soaùt ñöôïc heát, neân naêm Minh Meänh thöù 20 quy ñònh thuyeàn ôû kinh ñi tuaàn bieån, phía nam thì kinh ñeán Bình Ñònh, phía baéc thì chuaån ñònh töø Bieän Sôn trôû vaøo.(54) Thôøi gian tieán haønh coâng vieäc tuaàn tra vuøng bieån dieãn ra theo chu kyø nhaát ñònh, thöôøng thì ñöôïc trieån khai vaøo muøa coù thuyeàn ñi laïi treân bieån nhieàu. Naêm Minh Meänh thöù 17, quy ñònh “ñaàu tuaàn thaùng 2 haøng naêm ôû Kinh xeùt theo leä naøy, phaùi ñi tuaàn tra ôû caùc ñòa phöông ven bieån phía ngoaøi. Cuõng chuaån ñònh laáy ñaàu tuaàn thaùng aáy, phaùi thuyeàn binh ñinh ôû tænh vaø caùc ñoàn bieån ra bieån ñi tuaàn thaùm, ñeàu ñeán thaùng 7, thaùng 8, thôøi tieát möa luït thì ruùt veà. Rieâng caùc tænh töø Gia Ñònh ñeán Haø Tieân thì thaùng 4 phaùi ñi, thaùng 10 ruùt veà, laáy laøm leä haøng naêm”.(55) Trong moät vaøi tröôøng hôïp, vì ñieàu kieän thôøi tieát maø coâng taùc tuaàn tra ñöôïc tieán haønh sôùm hôn hoaëc muoän hôn. Chaúng haïn, baûn duï naêm 1838 cho bieát: “tröôùc ñaây traãm ñaõ giaùng lôøi duï haøng naêm binh thuyeàn ñi tuaàn ngoaøi beå, cöù thaùng 2 ra ñi. Nay thaùng Gieâng trôøi ñaõ saùng toû maø ñöôøng ñi thuaän tieän, chính laø thôøi kyø thuyeàn buoân ñi veà, thôøi neân phaùi ñi tuaàn tieãu ngay ñeå yeân vuøng beå”.(56) Nhieäm vuï tuaàn tra vuøng bieån laø raát quan troïng, vì vaäy maø traùch nhieäm cuûa nhöõng ngöôøi tröïc tieáp thi haønh cuõng raát naëng neà. “Haûi phaän naøo giaëc noåi leân moät laàn, maø vieân taán thuû vaø boä bieàn hoaëc sô suaát khoâng nghe bieát, hoaëc laø xeùt baét khoâng nhanh, ñeå ñeán noãi boïn giaëc chaïy thoaùt ñöôïc, thì ñem vieân thuû ngöï ôû haûi phaän sôû taïi giaùng 4 caáp; quaûn veä; quaûn cô do tænh phaùi ñeàu giaùng 2 caáp, suaát ñoäi ñeàu giaùng 1 caáp... Coøn nhö thuyeàn binh Kinh phaùi
44 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 5 (82). 2010 qua haït aáy maø khoâng bieát ñaùnh deïp, thì quaûn veä cuõng ñeàu giaùng 2 caáp, suaát ñoäi ñeàu giaùng 1 caáp”.(57) Döôùi thôøi Nguyeãn, haûi phæ laø moái ñe doïa thöôøng tröïc ñoái vôùi an ninh treân bieån. Söû saùch trieàu Nguyeãn thöôøng nhaéc tôùi loaïi cöôùp naøy baèng nhieàu caùi teân, nhö giaëc Taøu OÂ, giaëc Teà Ngoâi, Thanh phæ, giaëc Ñoà Baø, giaëc bieån Chaø Vaø, giaëc bieån... Tieãu tröø haûi phæ, do ñoù luoân ñöôïc caùc vua Nguyeãn quan taâm theo doõi vaø chæ ñaïo. Ñieàu naøy moät maët ñeå loaïi tröø söï ñe doïa tröôùc maét, maët khaùc chính laø vieäc thöïc thi chuû quyeàn vuøng bieån, ñaûo, ñaûm baûo cho thuyeàn beø ñi laïi ñöôïc an toaøn. Naêm 1803, vua Gia Long ban chæ truyeàn cho ñoàn phaân thuû ôû cöûa bieån UÙc(*): “töø nay veà sau, heã thaáy ñích thöïc coù giaëc bieån qua laïi ngoaøi bieån, thì moät maët chaïy baùo tin hoûa toác baùo cho quan coâng ñöôøng chuyeån, taâu, moät maët chaïy baùo tin hoûa toác cho caùc ñoàn phaân thuû ôû ven bieån vaøo mieàn trong, phía nam ñeán Bình Ñònh. Laïi moät maët chaïy tin hoûa toác baùo cho caùc ñoàn phaân thuû ven bieån ra mieàn ngoaøi, phía baéc, ñeán söù Baéc thaønh, ñeå tieän söùc cho taøu thuyeàn coâng, tö phoøng bò”.(58) Hoaït ñoäng naøy ñeán thôøi Minh Meänh coù söï phoái hôïp chaët cheõ giöõa ñòa phöông vaø nhaø nöôùc. Minh Meänh naêm ñaàu, ban duï cho quan thuû ngöï Phuù Quoác: “cho daân caùc aáp ôû sôû aáy, quy laäp laøm 10 ñoäi. Moãi ñoäi ñeàu boû cuûa rieâng, ñoùng moät chieác thuyeàn vöôït bieån haïng lôùn, xaø ngang haïn töø 11 thöôùc trôû leân vaø 2 chieác thuyeàn haïng nhoû. Nhaø nöôùc caáp cho khí giôùi ñeå qua laïi tuaàn phoøng giaëc bieån”.(59) Naêm Minh Meänh thöù 15, ban duï: “caùc Toång ñoác, Tuaàn phuû, Boá chaùnh, AÙn saùt ôû caùc ñòa phöông ven bieån, ñeàu neân xeùt caùc ñaûo ôû haûi phaän trong haït hieän coù daân cö, thì ñieàu söùc cho daân ôû ñaáy ñem thuyeàn ñaùnh caù nhanh choùng söûa chöõa, cho ñöôïc nhanh nheïn. Nôi daân soá nhieàu thì laøm 3 chieác, daân soá ít thì laøm 2 chieác. Moãi chieác coù theå ngoài ñöôïc treân, döôùi 20 ngöôøi. Veà phí toån söûa chöõa heát bao nhieâu, thì nhaø nöôùc caáp tieàn. Laïi lieäu caáp cho giaùo daøi, suùng tröôøng, thuoác ñaïn, giao cho daân nôi aáy nhaän lónh, ñeå duøng ñi tuaàn thaùm. Khi gaëp giaëc bieån, thì moät maët cuøng nhau choáng ñaùnh, moät maët chaïy baùo, cho khoûi bò chaäm treã”.(60) Coù theå thaáy ñaây laø moät hình thöùc nhaø nöôùc vaø nhaân daân cuøng laøm. Nhaèm hoã trôï cho vieäc phoøng choáng haûi phæ coù hieäu quaû, Minh Meänh cho chaâm chöôùc giöõa loaïi thuyeàn hieäu lôùn (nhö caùc thuyeàn hieäu Bình, Ñònh) vaø thuyeàn côõ nhoû (nhö thuyeàn OÂ, Leâ) ñeå cheá ra loaïi thuyeàn chuyeân duïng. Laøm sao ñeå thuyeàn ñöôïc “nhanh nheï tieän lôïi, khieán cho söùc thuyeàn coù theå giuùp cho söùc binh. Neáu gaëp giaëc thì coù theå ra bieån ñuoåi cho ñeán cuøng, kyø baét ñöôïc môùi thoâi”.(61) Ngoaøi ra caùc thuyeàn sai phaùi coøn ñöôïc trang bò theâm kính thieân lyù. Naêm Minh Meänh thöù 10, ban duï: “vuøng bieån meânh moâng, chæ coù kính thieân lyù coù theå troâng xa ñöôïc. Vaäy cho trích ra 3 chieác, giao cho 1 teân thò veä, do ñöôøng traïm chaïy töø Ngheä An ra baéc, chuyeån tôùi caùc thuyeàn binh aáy chia caáp, ñeå phoøng khi nhìn xem tình hình giaëc bieån”.(62) Chöa roõ thuoäc tænh naøo. Saùch Ñaïi Nam nhaát thoáng chí (taäp 3, Nxb Thuaän Hoùa, Hueá, 1992, tr. * 412-413) cheùp cöûa UÙc thuoäc tænh Haûi Döông. Saùch Hoäi ñieån (Sñd, tr. 690) vaø Söû hoïc bò khaûo cuûa Ñaëng Xuaân Baûng (Vieän Söû hoïc-Nxb Vaên hoùa Thoâng tin, Haø Noäi, 1997, tr. 252) cho bieát tænh Haûi Döông coù cöûa Vaên UÙc. Coù leõ cöûa UÙc chính laø cöûa Vaên UÙc. Cöûa soâng Vaên UÙc ngaøy nay thuoäc huyeän Tieân Laõng, thaønh phoá Haûi Phoøng. BGK.
45 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 5 (82). 2010 Coâng taùc phoøng choáng haûi phæ döôùi thôøi Gia Long vaø Minh Meänh ñaõ ñaït ñöôïc moät soá keát quaû nhaát ñònh. Thaùng 7 naêm 1823, “giaëc bieån Chaø Vaø cöôùp ñaûo Laïi Döõ (Hoøn Raùi) ôû Haø Tieân. Binh hai ñoäi An Haûi, Thanh Chaâu ñaùnh, baét soáng ñöôïc vaø cheùm ñöôïc maáy teân. Giaëc chaïy veà phía ñoâng. Vieäc ñeán tai vua. Thöôûng cho 100 quan tieàn”.(63) Thaùng 9 naêm 1828, “giaëc bieån Chaø Vaø noåi leân ôû haûi phaän Haø Tieân. Cai ñoäi cai quaûn caùc ñoäi Phuù Cöôøng sôû Phuù Quoác laø Nguyeãn Vaên Xöông ñem binh daân ñuoåi baét, gieát heát caû boïn. Vieäc taâu leân, vua raát khen thöôûng “.(64) Thoâng qua Chaâu baûn, ta bieát ñöôïc, ngaøy 18 thaùng 5 naêm Minh Meänh 19, quyeàn Tuaàn vuõ Haø Tieân Leâ Quang Huyeân, Laõnh binh Hoaøng Quang Thoâng taâu: “Ngaøy 17 thaùng naøy ñi thuyeàn tuaàn döông laø Nguyeãn Vaên Gio, baét ñöôïc thuyeàn giaëc Ñoà Baø, gieát heát 8 ngöôøi baét soáng moät ngöôøi thu ñöôïc suùng oáng thuoác ñaïn nhieàu... Teân giaëc xöng laø Traø Vaên, theo thoå muïc laø Moâ Tín, chung thuyeàn ñi aên cöôùp vaø baét ngöôøi nhôn gaëp quan binh thuyeàn baét ñöôïc...”. Chaâu pheâ: söï baét giaëc ñaùng khen”.(65) Tuy vaäy, söï hoaït ñoäng taùo tôïn cuûa boïn haûi phæ cuõng ñaõ gaây ra nhieàu haäu quaû cho thuyeàn cuûa daân cuõng nhö thuyeàn coâng. Nhöõng hieän töôïng naøy xaûy ra khoâng ít laàn.(66) Söû nhaø Nguyeãn cho bieát: thaùng 4 naêm 1830, “giaëc ngöôøi Thanh” ñeán cöôùp thuyeàn buoân ôû Quaûng Bình vaø Thanh - Ngheä. Caùc traán thaàn ñem vieäc baùo leân. Vua lieàn sai caùc ñòa phöông ven bieån ñem binh thuyeàn theo ñòa haït tuaàn phoøng doø xeùt ñeå baét giaëc. “Hôn moät thaùng khoâng baét ñöôïc gì... Caùc traán thaàn cuøng caùc quan voõ kinh phaùi traán phaùi ñeàu bò giaùng phaït”. Thaùng 3/1835, giaëc bieån ôû haûi phaän Sa Kyø vaø Ñaïi Coå Luõy thuoäc ñòa phaän (67) Quaûng Ngaõi noåi leân ñoùn cöôùp thuyeàn buoân. Thuyeàn quaân tuaàn tieãu ñuoåi theo, khoâng baét ñöôïc. Vieäc leân ñeán vua. Vua duï raèng: “Veà vieäc tuaàn phoøng ôû bieån, ta ñaõ nhieàu laàn coù chæ söùc baûo roõ raøng vaø duï baûo phöông löôïc thuûy chieán, chaéc ñaõ chu ñaùo roài. Theá maø giaëc bieån nhieàu phen leùn luùt loù ra, boä bieàn laø Phoù laõnh binh Traàn Höõu Di giaùn hoaëc coù luùc gaëp giaëc, laïi khoâng heát söùc ñaùnh gieát, ñeå ñeán noãi giaëc xa chaïy maát! Vieäc baét giaëc nhö theá, thöïc laø baát löïc!”.(68) Caøng veà sau thì hoaït ñoäng cuûa boïn haûi phæ caøng lieàu lónh hôn. Coù luùc chuùng coøn taán coâng caû thuyeàn cuûa nhaø nöôùc. Thaùng 5/1838, “thuyeàn Baéc Taøo ñi qua phaän bieån cöûa Nhöôïng tænh Haø Tónh, bò giaëc bieån cöôùp, vieäc aáy taâu leân, quan tænh vaø vieân coi giöõ cöûa bieån ñeàu phaûi giaùng chöùc”.(69) Thaùng 6/1842, Quaûn veä Thuûy veä Haûi Döông laø Leâ Coâng Baõo ñi thuyeàn Haûi Vaän, chôû vaät haïng ôû kinh ra Nam Ñònh, “môùi ñeán haûi phaän cöûa Luoät tænh Haø Tónh, gaëp 2 chieác thuyeàn giaëc, hai beân ñaùnh nhau, ñeán ngoaøi khôi Nhaõn Sôn (thuoäc tænh Haø Tónh), thuyeàn giaëc ñuoåi ñaùnh, Coâng Baõo vaø Suaát ñoäi Nguyeãn Thieâm Thoï bò giaëc gieát, binh lính trong thuyeàn phaàn nhieàu bò thöông vaø cheát. Chieác thuyeàn Haûi Vaän cuõng bò giaëc laáy ñi”.(70) Nhö vaäy, vieäc phoøng tröø haûi phæ duø raát coá gaéng nhöng cuõng chæ haïn cheá phaàn naøo, chöù khoâng theå loaïi boû moät caùch trieät ñeå. Ñoái vôùi caùc ñaûo naèm trong haûi phaän cuûa mình, caùc vua Nguyeãn ñaõ sôùm cho ngöôøi ñeán ñeå ño ñaïc, caém moác cuõng nhö khai thaùc caùc nguoàn lôïi ôû ñaây. Söû saùch cho bieát töø raát sôùm chuùa Nguyeãn ñaõ cho daân ra khai thaùc ôû quaàn ñaûo Hoaøng Sa. Naêm 1754, thaùng 7, “daân ñoäi Hoaøng Sa ôû Quaûng Ngaõi ñi thuyeàn ra ñaûo Hoaøng Sa, gaëp gioù daït vaøo haûi phaän Quyønh Chaâu nöôùc
46 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 5 (82). 2010 Thanh. Toång ñoác Thanh haäu caáp cho roài cho ñöa veà. Chuùa sai vieát thö (caùm ôn)... Buoåi quoác sô ñaët ñoäi Hoaøng Sa 70 ngöôøi, laáy daân xaõ An Vónh sung vaøo, haèng naêm, ñeán thaùng 3 thì ñi thuyeàn ra, ñoä ba ñeâm ngaøy thì ñeán baõi, tìm löôïm hoùa vaät, ñeán thaùng 8 thì veà noäp. Laïi coù ñoäi Baéc Haûi, moä ngöôøi ôû thoân Töù Chaùnh thuoäc Bình Thuaän hoaëc xaõ Caûnh Döông sung vaøo, sai ñi thuyeàn nhoû ñeán caùc xöù Baéc Haûi, Coân Loân, ñeå tìm löôïm hoùa vaät; ñoäi naøy cuõng do ñoäi Hoaøng Sa kieâm quaûn”.(71) Naêm 1803, vua Gia Long “laáy Cai cô Voõ Vaên Phuù laøm Thuû ngöï cöûa bieån Sa Kyø, sai moä daân ngoaïi tòch laäp laøm ñoäi Hoaøng Sa”.(72) Trong hai naêm lieân tieáp 1815, 1816, Gia Long ñeàu cho thuûy quaân ra Hoaøng Sa ñeå thaêm doø ñöôøng bieån.(73) Ñeán thôøi Minh Meänh vieäc kieåm soaùt vaø khai thaùc caùc nguoàn lôïi ôû quaàn ñaûo Hoaøng Sa vaãn ñöôïc quan taâm thöôøng xuyeân. Tôø taâu ngaøy 21/6 cuûa Boä Coâng naêm Minh Meänh thöù 19 cho bieát: “Nay tieáp boä vieân boïn Ñoã Maäu Thöôûng phaùi ñi ñaûo Hoaøng Sa veà baùo xöng, ñaûo Hoaøng Sa coù 4 sôû, phaùi ñoaøn ñaõ ñi qua 3 sôû, coäng 25 hoøn ñaûo, coøn moät sôû ôû phía nam, nay nhieàu gioù nam thoåi maïnh, chöa ñi ñeán ñöôïc. Phaùi vieân coù ñem veà trình 4 baûn hoïa ñoà vaø moät baûn nhaät kyù. Trong chuyeán ñi coù tìm thaáy moät khaåu suùng baèng gang sôn ñoû, coù ñem veà caùc thöù xích san hoâ, mai con ba ba vaø coù baét soáng ñöôïc caùc thöù chim”.(74) Naêm 1835, vua Minh Meänh cho xaây döïng ñeàn thôø thaàn ôû ñaûo Hoaøng Sa thuoäc Quaûng Ngaõi. Mieâu taû veà quaàn ñaûo naøy cho thaáy: “Hoaøng Sa ôû haûi phaän Quaûng Ngaõi, coù moät choã noåi coàn caùt traéng, caây coái xanh um, giöõa coàn caùt coù gieáng, phía taây nam coù mieáu coå, coù taám baøi khaéc 4 chöõ “Vaïn lyù ba bình”. Naêm ngoaùi vua toan döïng mieáu laäp bia ôû choã aáy, boãng vì soùng gioù khoâng laøm ñöôïc. Ñeán ñaây, môùi sai Cai ñoäi Thuûy quaân laø Phaïm Vaên Nguyeân ñem lính thôï Giaùm thaønh cuøng phu thuyeàn hai tænh Quaûng Ngaõi, Bình Ñònh, chuyeân chôû vaät lieäu ñeán döïng mieáu (caùch toøa mieáu coå 7 tröôïng). Beân taû mieáu döïng bia ñaù; phía tröôùc mieáu xaây bình phong. Möôi ngaøy laøm xong, roài veà”.(75) Coâng vieäc ño ñaïc ñöôøng bieån vaø caùc ñaûo do Boä Coâng chuû trì vaø phoái hôïp vôùi thuûy quaân thöïc hieän. Naêm 1836, Boä Coâng taâu xin cöù vaøo haï tuaàn thaùng 2 thì phaùi thuûy quaân cuøng vôùi daân 2 tænh Quaûng Ngaõi vaø Bình Ñònh ñi ra ñaûo Hoaøng Sa ño ñaïc thaät chi tieát veà hình theá cuõng nhö haûi trình roài veû baûn ñoà daâng leân. Vua y lôøi taâu vaø “sai Suaát ñoäi Thuûy quaân Phaïm Höõu Nhaät ñem binh thuyeàn ñi. Chuaån cho mang theo 10 caùi baøi goã, ñeán nôi ñoù döïng laøm daáu ghi (moãi baøi goã daøi 5 thöôùc, roäng 5 taác, daøy 1 taác, maët baøi khaéc nhöõng chöõ “Minh Meänh thöù 17, naêm Bính Thaân, Thuûy quaân Chaùnh ñoäi tröôûng Suaát ñoäi Phaïm Höõu Nhaät, vaâng meänh ñi Hoaøng Sa troâng nom ño ñaïc ñeán ñaây löu daáu ñeå ghi nhôù”.(76) Ñoái vôùi caùc ñaûo khaùc cuõng luoân luoân ñöôïc canh giöõ caån maät. Naêm 1829, ngöôøi nöôùc Chaø Vaø ñaäu ôû ñaûo Coân Loân traán Phieân An, lính giöõ ñaûo baét ñöa ñeán thaønh Gia Ñònh. Do laø daân ñi laáy yeán saøo bò troâi daït neân vua sai caáp gaïo roài cho veà.(77) Naêm 1832, vì “Coân Loân thuû(78) vaø Haø Tieân Phuù Quoác thuû ñeàu laø nhöõng nôi xung yeáu, daân ôû ñoâng ñuùc, theá maø thöôøng coù giaëc bieån aån hieän. Lieàn truyeàn duï cho quan thaønh choïn ñaát 2 choã thuû aáy, xaây ñaët phaùo ñaøi, lieäu caáp suùng ñaïn, khí giôùi, thuyeàn beø, phaùi quaân ñoùng giöõ. Nhöõng cö daân cuõng caáp
47 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 5 (82). 2010 cho khí giôùi ñeå cuøng phoøng giöõ. Laïi chuyeån söùc cho 5 traán trong thaønh haït, ra leänh cho caùc laøng sôû taïi ven bieån ñeàu saün saøng thuyeàn beø khí giôùi, neáu thaáy thuyeàn giaëc ñeán gaàn bôø, töùc thì cuøng nhau tieáp öùng goùp söùc ñaùnh baét”.(79) Naêm 1833, vua Minh Meänh cho xaây ñoàn Phuù Quoác. Chung quanh xaây baèng ñaù nuùi, phía treân döïng moät caên phoøng cho lính ñöông ban ñoùng. Treân ñoàn ñaët 4 khaåu hoàng y cöông phaùo, 8 khaåu quaù sôn ñoàng phaùo, phaùi 50 lính tænh ñeán ñoùng giöõ. Ñoàng thôøi laáy theâm daân sôû taïi phuï giuùp vaøo vieäc canh giöõ, caáp cho khí giôùi vaø thuyeàn beø ñuû duøng.(80) Naêm Minh Meänh thöù 15 (1834), vua duï cho Toång ñoác, Tuaàn phuû, Boá chính vaø AÙn saùt caùc tænh ven bieån, phaûi xem xeùt nhöõng hoøn ñaûo thuoäc ñòa haït mình quaûn lyù, ñoàng thôøi söûa sang thuyeàn beø, chuaån bò nhaân löïc, nhaø nöôùc chi caáp phí toån, trang bò khí giôùi cho daân ñi tuaàn tieãu. Neáu gaëp giaëc bieån thì moät maët choáng ñaùnh, moät maët cho thuyeàn ñi baùo ñeå khoûi bò chaäm treã vieäc. Tuy vaäy, vua Minh Meänh vaãn cho raèng “ñoù chæ laø moät caùch tuøy tieän taïm laøm ñeå baûo veä daân. Coøn nhö vieäc laøm cho haûi phaän ñöôïc yeân laëng laâu daøi, taát phaûi moät phen xeáp ñaët coù quy cuû. Vaäy chuaån cho caùc vieân ñöôïc suy xeùt, tính toaùn kyõ, hoaëc neân ñaët phaùo ñaøi, phaùi binh ñeán phoøng giöõ, hoaëc neân moä höông doõng ôû ñoù, ñeå phoøng veä cho daân; laøm theá naøo cho ñi ñeán choã toát ñeïp thoûa ñaùng, thì baøn kyõ taâu leân, chôø chæ ñeå thi haønh”.(81) Ñeán ñaây quy ñònh toå chöùc phoøng thuû, kieåm soaùt ôû taát caû caùc ñaûo ñöôïc ñaët ra moät caùch roõ raøng cho caùc ñòa phöông thöïc hieän trong caû nöôùc. Toùm laïi, vôùi vieäc xaây döïng moät löïc löôïng thuûy quaân maïnh, trang bò toát, ñöôïc huaán luyeän thöôøng xuyeân, vua Gia Long vaø Minh Meänh ñaõ theå hieän quyeát taâm cao trong vieäc laøm chuû vuøng bieån, ñaûo roäng lôùn cuûa ñaát nöôùc. Coù theå noùi, thôøi Gia Long vaø Minh Meänh trieàu Nguyeãn ñaõ coù nhöõng thaønh coâng trong vieäc xaây döïng moät löïc löôïng thuûy quaân ñuû maïnh ñeå ñaùp öùng nhöõng yeâu caàu noùi treân. Coâng taùc tuaàn tra kieåm soaùt vuøng bieån ñaõ ñaït ñöôïc nhöõng keát quaû raát ñaùng ghi nhaän, ñaëc bieät laø trong vieäc thöïc thi chuû quyeàn ñoái vôùi caùc haûi ñaûo. Thöïc hieän toát coâng taùc naøy, löïc löôïng thuûy quaân ñoùng vai troø raát quan troïng. Beân caïnh ñoù, vieäc toå chöùc quaûn lyù vuøng bieån ñaûo roäng lôùn baèng bieän phaùp haønh chính, coù söï phoái hôïp giöõa nhaø nöôùc vaø nhaân daân, ñaõ taïo ñieàu kieän cho vieäc baûo veä chuû quyeàn treân vuøng bieån keát hôïp vôùi chuû quyeàn laõnh thoå moät caùch hôïp lyù. Caùch thöùc toå chöùc quaûn lyù ñoù vöøa coù yù nghóa khaúng ñònh chuû quyeàn treân vuøng bieån, ñaûo vöøa taïo khaû naêng ñeå toå chöùc löïc löôïng khai thaùc nguoàn lôïi vaø giöõ gìn an ninh treân vuøng bieån cuûa toå quoác. Hueá, 2/9/2010 BGK CHUÙ THÍCH (1) Patrick J. Honey. “Vieät Nam vaøo theá kyû 19 qua hoài kyù cuûa Edward Brown vaø Tröông Vónh Kyù”, Tröông Ngoïc Phuù giôùi thieäu vaø chuù giaûi, Nghieân cöùu Hueá, taäp 2, 2001, tr. 145. J. Barrow. Moät chuyeán du haønh ñeán xöù Nam Haø (1792-1793), Nguyeãn Thöøa Hyû dòch, Nxb Theá (2) giôùi, 2008, tr 58-59. J. Barrow. Moät chuyeán du haønh ñeán xöù Nam Haø (1792-1793), sñd, tr. 50. (3) (4) Boä Baùch khoa thö noåi tieáng cuûa Phaùp (Encyclopeùdie) do caùc nhaø khai saùng, ñöùng ñaàu laø Diderot toå chöùc bieân soaïn vaø xuaát baûn (1751-1772). J. Barrow. M oä t chuyeá n du haø n h ñeá n xöù Nam Haø ( 1792-1793) , sñd, tr. 52. (5)
48 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 5 (82). 2010 (6) Nguyeãn Phan Quang. Vieät Nam theá kyû XIX (1802-1884), Nxb TP Hoà Chí Minh. 2002, tr. 24. (7), (8) Noäi Caùc trieàu Nguyeãn. Khaâm ñònh Ñaïi Nam hoäi ñieån söï leä, taäp V, Nxb Thuaän Hoùa, Hueá, 2005, tr. 395. (9) Khaâm ñònh Ñaïi Nam hoäi ñieån söï leä, taäp V, sñd, tr. 406. (10) Nguyeãn Phan Quang. Vieät Nam theá kyû XIX (1802 - 1884), sñd, tr. 24-25. (11) Li Tana. “Quan heä Vieät Nam & Xieâm trong vieäc ñoùng thuyeàn”, Ñöùc Haïnh dòch, Taïp chí Xöa vaø Nay, soá 132+133, 2003, tr. 33. (12) Khaâm ñònh Ñaïi Nam hoäi ñieån söï leä, taäp V, sñd, tr. 134. (13) Khaâm ñònh Ñaïi Nam hoäi ñieån söï leä, taäp V, sñd, tr. 48-49. (14) Khaâm ñònh Ñaïi Nam hoäi ñieån söï leä, taäp V, sñd, tr. 134. (15) Khaâm ñònh Ñaïi Nam hoäi ñieån söï leä, taäp V, sñd, tr. 49. (16), (17) Khaâm ñònh Ñaïi Nam hoäi ñieån söï leä, taäp V, sñd, tr. 136. (18) Khaâm ñònh Ñaïi Nam hoäi ñieån söï leä, taäp V, sñd, tr. 18 vaø 48. (19), (20) Khaâm ñònh Ñaïi Nam hoäi ñieån söï leä, taäp V, sñd, tr. 135. (21) Quoác Söû Quaùn trieàu Nguyeãn. Ñaïi Nam thöïc luïc, taäp boán, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi, 2004, tr.951-952. (22) Khaâm ñònh Ñaïi Nam hoäi ñieån söï leä, taäp V, sñd, tr. 67-68. (23) Khaâm ñònh Ñaïi Nam hoäi ñieån söï leä, taäp V, sñd, tr. 134-135. (24) J. Barrow. Moät chuyeán du haønh ñeán xöù Nam Haø (1792-1793), sñd, tr. 91. (25) J. Barrow. Moät chuyeán du haønh ñeán xöù Nam Haø (1792-1793), sñd, tr. 49. (26) J. Barrow. Moät chuyeán du haønh ñeán xöù Nam Haø (1792-1793), sñd, tr. 52. (27) L. Cadieøre. “Les Français au Sevice de Gia Long, XII: Leur correspondance”, Bulletin des Amis du Vieux Hueù (CD ROM), 1926 (No4), p. 415. (28) Quoác Söû Quaùn trieàu Nguyeãn. Ñaïi Nam thöïc luïc, taäp moät, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi, 2002, tr. 690. (29) Patrick J. Honey. “Vieät Nam vaøo theá kyû 19...”, Baøi ñaõ daãn, Nghieân cöùu Hueá, taäp 1, 1999, tr. 215. (30) Toá Am Nguyeãn Toaïi. “Thuûy quaân ngaøy xöa”, Taïp chí Thoâng tin Khoa hoïc vaø Coâng ngheä, soá 2, 1997, tr. 57. (31) Chu Thieân. “Vaøi neùt veà coâng thöông nghieäp trieàu Nguyeãn”, Taïp chí Nghieân cöùu Lòch söû, soá 33, 1961, tr. 48. (32) Li Tana muoán noùi tôùi nhöõng ngöôøi coù lieân ñôùi vaø chaïy troán sau cuoäc noåi loaïn cuûa Leâ Vaên Khoâi. (33), (34) Li Tana. “Quan heä Vieät Nam & Xieâm trong vieäc ñoùng thuyeàn”, bñd, tr. 58. (35) Li Tana. “Quan heä Vieät Nam & Xieâm trong vieäc ñoùng thuyeàn”, bñd, tr. 33. (36), (37) Quoác Söû Quaùn trieàu Nguyeãn. Quoác trieàu chính bieân toaùt yeáu, Nxb Thuaän Hoùa, Hueá, 1998, tr. 300. (38) Quoác trieàu chính bieân toaùt yeáu, sñd, tr. 304. (39) Nguyeãn Vaên Ñaêng. “Ngaønh ñoùng thuyeàn ôû Hueá thôøi Nguyeãn (1820-1884)”, Taïp chí Nghieân cöùu Lòch söû, soá 6, 2004, tr. 30. (40) Noäi Caùc trieàu Nguyeãn. Khaâm ñònh Ñaïi Nam hoäi ñieån söï leä, taäp VIII, Nxb Thuaän Hoùa, Hueá, 2005, tr. 104 - 105. (41) Khaâm ñònh Ñaïi Nam hoäi ñieån söï leä, taäp VIII, sñd, tr. 105. (42) Quoác Söû Quaùn trieàu Nguyeãn. Ñaïi Nam thöïc luïc, taäp moät, sñd, tr. 271. (43) Khaâm ñònh Ñaïi Nam hoäi ñieån söï leä, taäp V, sñd, tr. 394. (44) Khaâm ñònh Ñaïi Nam hoäi ñieån söï leä, taäp V, sñd, tr. 395. (45), (46) Khaâm ñònh Ñaïi Nam hoäi ñieån söï leä, taäp V, sñd, tr. 397. (47) Khaâm ñònh Ñaïi Nam hoäi ñieån söï leä, taäp V, sñd, tr. 377. (48) Nguyeân vaên laø laâu nguõ haï. Coù leõ laø caùi ñoàng hoà duøng nöôùc (hoaëc caùt) tuït xuoáng ñeán vaïch thöù 5. Chöa roõ vieäc chia khaéc ñoàng hoà luùc ñoù ra sao, xin ñeå nguyeân vaên (chuù cuûa ngöôøi dòch). (49) Khaâm ñònh Ñaïi Nam hoäi ñieån söï leä, taäp V, sñd, tr. 378. (50), (51) Khaâm ñònh Ñaïi Nam hoäi ñieån söï leä, taäp V, sñd, tr. 385. (52) Quoác Söû Quaùn trieàu Nguyeãn. Ñaïi Nam thöïc luïc, taäp ba, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi, 2004, tr. 254. (53) Quoác Söû Quaùn trieàu Nguyeãn. Minh Meänh chính yeáu, taäp 2, Nxb Thuaän Hoùa, Hueá, 1994, tr. 310. (54) Khaâm ñònh Ñaïi Nam hoäi ñieån söï leä, taäp V, sñd, tr. 434.
49 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 5 (82). 2010 (55) Khaâm ñònh Ñaïi Nam hoäi ñieån söï leä, taäp V, sñd, tr. 429. (56) Quoác Söû Quaùn trieàu Nguyeãn. Minh Meänh chính yeáu, taäp 3, Nxb Thuaän Hoùa, Hueá, 1994, tr. 266. (57) Khaâm ñònh Ñaïi Nam hoäi ñieån söï leä, taäp V, sñd, tr. 433. (58), (59) Khaâm ñònh Ñaïi Nam hoäi ñieån söï leä, taäp V, sñd, tr. 424. (60) Khaâm ñònh Ñaïi Nam hoäi ñieån söï leä, taäp V, sñd, tr. 426. (61) Khaâm ñònh Ñaïi Nam hoäi ñieån söï leä, taäp V, sñd, tr. 431. (62) Khaâm ñònh Ñaïi Nam hoäi ñieån söï leä, taäp V, sñd, tr. 425. (63) Quoác Söû Quaùn trieàu Nguyeãn. Ñaïi Nam thöïc luïc, taäp hai, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi, 2004, tr. 298. (64) Ñaïi Nam thöïc luïc, taäp hai, sñd, tr. 780. (65) Chaâu baûn trieàu Nguyeãn (Muïc luïc), baûn thaûo vieát tay, Tö lieäu ñeà taøi khoa hoïc caáp nhaø nöôùc KX - ÑL: 94 - 16, Trieàu ñaïi Minh Meänh, naêm 19, taäp 71A, tr. 89 - 90. (66) Thoáng keâ trong Ñaïi Nam thöïc luïc cho thaáy, trong 2 naêm 1837-1838 coù ñeán 19 laàn haûi phæ xuaát hieän cöôùp boùc gaây nhieàu thieät haïi cho caû thuyeàn cuûa daân laãn thuyeàn coâng. (67) Ñaïi Nam thöïc luïc, taäp ba, sñd, tr. 52 (68) Quoác Söû Quaùn trieàu Nguyeãn. Ñaïi Nam thöïc luïc, taäp boán, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi, 2004, tr. 568. (69) Quoác Söû Quaùn trieàu Nguyeãn. Ñaïi Nam thöïc luïc, taäp naêm, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi, 2004, tr. 344. (70) Quoác Söû Quaùn trieàu Nguyeãn. Ñaïi Nam thöïc luïc, taäp saùu, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi, 2007, tr. 369. (71) Ñaïi Nam thöïc luïc, taäp moät, sñd, tr. 164. (72) Ñaïi Nam thöïc luïc, taäp moät, sñd, tr. 566. (73) Ñaïi Nam thöïc luïc, taäp moät, sñd, tr. 898 vaø 922. (74) Chaâu baûn trieàu Nguyeãn (Muïc luïc), Tlñd, taäp 68, tr. 215. (75) Ñaïi Nam thöïc luïc, taäp boán, sñd, tr. 673. (76) Ñaïi Nam thöïc luïc, taäp boán, sñd, tr. 867. (77) Ñaïi Nam thöïc luïc, taäp hai, sñd, tr. 882. (78) Thuû: moät vò trí quaân söï coù ñaët quaân ñoäi ñeå phoøng thuû. Ngaøy nay, Nam Boä coøn coù teân ñaát Thuû Daàu Moät, chính laø nghóa chöõ thuû naøy (chuù thích cuûa ngöôøi dòch). (79) Ñaïi Nam thöïc luïc, taäp ba, sñd, tr. 384. (80) Ñaïi Nam thöïc luïc, taäp ba, sñd, tr. 492. (81) Ñaïi Nam thöïc luïc, taäp boán, sñd, tr. 108. TOÙM TAÉT Xaây döïng moät löïc löôïng thuûy quaân ñuû maïnh ñeå baûo veä, kieåm soaùt vuøng bieån, ñaûo laø moái quan taâm thöôøng xuyeân cuûa caùc vua ñaàu trieàu Nguyeãn, ñaëc bieät döôùi thôøi Gia Long vaø Minh Meänh. Töø thôøi Gia Long ñeán thôøi Minh Meänh, vieäc toå chöùc, trang bò vaø huaán luyeän cuûa thuûy quaân ñaõ coù nhöõng thay ñoåi raát cô baûn. Nhöõng thay ñoåi aáy nhaèm ñaùp öùng ngaøy caøng cao hôn ñoái vôùi nhöõng yeâu caàu cuûa ñaát nöôùc luùc baáy giôø. Vôùi moät löïc löôïng thuûy quaân maïnh, trieàu Nguyeãn döôùi thôøi Gia Long vaø Minh Meänh ñaõ coù nhöõng thaønh coâng trong coâng taùc tuaàn tra kieåm soaùt vuøng bieån, ñaëc bieät laø trong vieäc thöïc thi chuû quyeàn ñoái vôùi caùc haûi ñaûo cuûa toå quoác. ABSTRACT THE NAVY UNDER THE GIA LONG AND MINH MEÄNH’S REIGN WITH THEIR PATROL WORK AND CONTROL OVER THE SEA AND ISLANDS Building a naval force strong enough to protect and control the sea and the island was the regular concern of the first emperor of the Nguyeãn dynasty, especially during Gia Long’s reign and Minh Meänh’s reign. From the time of Gia Long emperor to the time Minh Meänh emperor, the organization, equipment and training of the marines had very fundamental changes. The changes were to meet the increasingly higher requirements for the country at that time. With the strong naval force, under the Nguyeãn Dynasty, Gia Long emperor and Minh Meänh emperor achieved the success in the work of sea patrols, especially in the implementation of sovereignty over the islands of the country.