Báo cáo nghiên cứu khoa học " TRAO ĐỔI BÀN VỀ VIỆC “GIÃ” TRỐNG ĐỒNG CỔ Ở VIỆT NAM "

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:9

Thêm vào BST

Báo xấu

74
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trong vài thập niên trở lại đây, ở nước ta đã có nhiều công trình khoa học nghiên cứu xác định trống đồng là nhạc khí hay vật linh, nếu là nhạc khí thì có đánh được không và phải đánh như thế nào là chuẩn? Gần đây nhất, vào tháng 8/2009, tại cuộc hội thảo “Báo cáo quy trình đúc trống đồng thành công bằng phương pháp thủ công” tổ chức tại Thanh Hóa, một số nhà khoa học khẳng định trống đồng chính là nhạc khí, từ đó đề xuất ý tưởng dàn dựng các tiết mục...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo nghiên cứu khoa học " TRAO ĐỔI BÀN VỀ VIỆC “GIÃ” TRỐNG ĐỒNG CỔ Ở VIỆT NAM "

66 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (77). 2009 TRAO ÑOÅI BAØN VEÀ VIEÄC “GIAÕ” TROÁNG ÑOÀNG COÅ ÔÛ VIEÄT NAM Phan Đăng Nhật* LTS: Trong vaøi thaäp nieân trôû laïi ñaây, ôû nöôùc ta ñaõ coù nhieàu coâng trình khoa hoïc nghieân cöùu xaùc ñònh troáng ñoàng laø nhaïc khí hay vaät linh, neáu laø nhaïc khí thì coù ñaùnh ñöôïc khoâng vaø phaûi ñaùnh nhö theá naøo laø chuaån? Gaàn ñaây nhaát, vaøo thaùng 8/2009, taïi cuoäc hoäi thaûo “Baùo caùo quy trình ñuùc troáng ñoàng thaønh coâng baèng phöông phaùp thuû coâng” toå chöùc taïi Thanh Hoùa, moät soá nhaø khoa hoïc khaúng ñònh troáng ñoàng chính laø nhaïc khí, töø ñoù ñeà xuaát yù töôûng daøn döïng caùc tieát muïc bieåu dieãn troáng ñoàng trong ñaïi leã 1.000 naêm Thaêng Long-Haø Noäi vaøo naêm 2010. ÔÛ chieàu ngöôïc laïi, vaãn coù nhieàu yù kieán phaûn ñoái gay gaét vieäc “giaõ” troáng ñoàng (baèng chaøy). Ñeå roäng ñöôøng dö luaän, chuùng toâi giôùi thieäu baøi vieát cuûa GS Phan Ñaêng Nhaät gôûi rieâng cho Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, vaø mong nhaän ñöôïc nhieàu yù kieán tranh luaän khaùc ñeå goùp phaàn laøm saùng toû vaán ñeà. I. Môû ñaàu 1. Giôùi haïn - Veà chöùc naêng vaø caùch söû duïng troáng ñoàng, coù nhieàu kieán giaûi: troáng ñoàng laø di saûn linh thieâng, chæ ñeå thôø phuïng; troáng ñoàng laø bieåu tröng cuûa quyeàn uy; troáng ñoàng laø nhaïc cuï, duøng ñeå ñaùnh; hoaëc laø troáng ñoàng bao goàm taát caû caùc chöùc naêng vaø caùch söû duïng treân. - Baøi naøy chæ baøn veà moät vaán ñeà, ngöôøi xöa coù “giaõ/ñaâm/choïc” (noùi taét laø giaõ) troáng ñoàng khoâng? Vaø ñoái töôïng chuû yeáu ñeå baøn laø troáng ñoàng coå. 2. Caùc loaïi yù kieán Töïu trung veà vieäc giaõ troáng ñoàng coù maáy loaïi yù kieán: - Coù giaõ troáng ñoàng coå, tieâu bieåu laø Taï Ñöùc... - Troáng ñoàng coå khoâng phaûi nhaïc khí, khoâng giaõ cuõng khoâng ñaùnh, tieâu bieåu laø Döông Ñình Minh Sôn, Nguyeãn Vónh Caùt... - Troáng ñoàng laø bieåu töôïng cuûa quyeàn löïc, laø di saûn linh thieâng cuûa toå tieân khoâng giaõ cuõng khoâng ñaùnh, tieâu bieåu laø Nguyeãn Tröôøng Tieán, Trònh Sinh... 2.1. Toùm taét yù kieán coù giaõ troáng ñoàng coå - Troáng thì phaûi ñaùnh, maø ñaùnh theo hình khaéc treân troáng laø: giaõ. GS Phaïm Huy Thoâng ñeà xuaát khaù sôùm vaán ñeà naøy. Sau khi neâu nhieàu chöùc naêng vaø coâng duïng cuûa troáng Ñoâng Sôn nhö laøm ñoà ñöïng, bieåu hieän cuûa quyeàn uy coäng ñoàng vaø caù nhaân thuû lónh, keû giaøu sang, ñöïng di haøi, thôø cuùng..., giaùo GS, TSKH, thaønh phoá Haø Noäi. *
67 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (77). 2009 sö nhaán maïnh chöùc naêng troáng, nhaïc khí: “Troáng Ñoâng Sôn ñaõ ñöôïc duøng trong taát caû nhöõng vieäc ñoù, nhöng troáng Ñoâng Sôn duø sao vaãn khôûi ñaàu laø troáng. Troáng: moät nhaïc khí, boä goõ (PÑN in ñaäm). Khoâng caàn chöùng minh xa xoâi, chính treân caû loaït troáng ñoàng Ñoâng Sôn, trong ñoù coù chính troáng Ngoïc Luõ I, hình aûnh ñaùnh troáng Ñoâng Sôn thaät ñaõ ñöôïc theå hieän roõ raøng”.(1) Ñeå laøm roõ hôn vieäc giaõ troáng, taùc giaû Taï Ñöùc giôùi thieäu hình aûnh “Caûnh ñaùnh troáng ñoàng treân troáng Ngoïc Luõ” (Xem ôû sau), vaø oâng vieát: “Coù theå thaáy, ñaây laø caùch ñaùnh troáng theo kieåu giaõ gaïo, duøng chaøy daøi ñaùnh töø treân xuoáng. Troáng ñoàng ñöôïc ñaët döôùi saøn, theo chieàu doïc, döôøng nhö treân moät caùi truï ñôõ caùch maët ñaát, ñeå aâm thanh cuûa troáng coù theå thoaùt ra töø ñaùy troáng. Ngöôøi ñaùnh/giaõ troáng coù theå ñöùng (nhöng chæ coù moät ngöôøi), ña soá vaø chuû yeáu laø ngoài.”(2) PÑN boå sung: 1 ngöôøi ñöùng, 15 ngöôøi ngoài (6,6%). - Taï Ñöùc coøn vaän duïng ngoân ngöõ Möôøng ñeå noùi raèng coù hieän töôïng ñaâm/ ñaùnh troáng ñoàng: “Khoâng ngaãu nhieân, ngöôøi Möôøng coù töø chaøm thau/chaâm khaâu = ñaâm/ñaùnh troáng ñoàng”.(3) 2.2. Caùc yù kieán khoâng giaõ troáng ñoàng - Nguyeãn Tröôøng Tieán: “Khoâng neân ñaùnh troáng ñoàng theo kieåu giaõ gaïo vaø ñaâm troáng ñoàng. Khoâng neân mang caùc troáng ñoàng trong ñeàn thôø ñeå toå chöùc leã hoäi. Neân duøng chöõ thænh troáng ñoàng, khoâng neân goïi laø goõ troáng ñoàng”.(4) - Nguyeãn Tröôøng Tieán: “Coù theå troáng ñoàng laø nhaïc khí. Neân ñöôïc thænh troáng ñoàng moät caùch caån troïng, khoâng neân goõ vaø giaõ nhö hieän nay. Chuùng ta neân thay ñoåi tö duy vaø caùch öùng xöû vôùi thaàn troáng ñoàng”.(5) - GS nhaïc só Nguyeãn Vónh Caùt cho raèng, troáng ñoàng laø vaät linh, khoâng phaûi nhaïc khí cho neân khoâng ñoàng yù giaõ troáng ñoàng, nhöng oâng cho ñoù laø vieäc nhoû: “Coøn vieäc tranh caõi nhau veà vieäc giaõ troáng ñoàng, ñaùnh troáng ñoàng trong caùc leã hoäi ñeàn Huøng, Lam Kinh, hoaëc gia ñình ngheä só Baù Phoå bieåu dieãn tieát muïc troáng ñoàng treân saân khaáu, hoaëc veõ maët troáng ñoàng treân maët troáng da v.v.. laø chuyeän khoâng lôùn, so vôùi vieäc chuùng ta ñang baøn veà bieåu töôïng mang tính quoác gia, veà söï nhaän thöùc ñöông thôøi cuûa vöông trieàu Vaên Lang trong moái quan heä vôùi caùc nöôùc laân caän. Moät khi hoï thaáy vieäc laøm cuûa hoï vöøa keå treân laø thieáu toân troïng loaïi vaät linh vaên hoùa mang tính bieåu töôïng quoác gia thì hoï seõ boû vieäc laøm aáy thoâi.”(6) - Nhaïc só Döông Ñình Minh Sôn: “Troáng ñoàng” (Huøng linh)-loaïi coå vaät taâm linh cuûa vöông quyeàn, cho neân moïi hieän töôïng dieãn ra coù lieân quan ñeán loaïi coå vaät naøy ñeàu ñöôïc söû saùch ghi cheùp tuy coù theå khoâng tæ mæ laém, nhöng cuõng ñuû giuùp cho ngöôøi nghieân cöùu tìm thaáy ñöôïc noäi dung cuûa vaán ñeà ñaët ra, song khoâng thaáy noùi tôùi vieäc: moät toáp ngöôøi ñöùng “giaõ” troáng ñoàng thaønh moät tieát muïc bieåu dieãn. Nhöng laâu nay chuùng ta coi troáng ñoàng laø moät nhaïc khí, vaø ñaïo dieãn cho ngöôøi Möôøng taïo ra tieát muïc moät toáp ngöôøi ñöùng “giaõ” troáng ñoàng ôû leã hoäi ñeàn Huøng, môùi coù töø naêm 1979, coi ñaáy laø tieát muïc vaên hoùa truyeàn thoáng cuûa daân toäc. Khoâng roõ ngöôøi ta döïa treân nguoàn cöù lieäu naøo maø cho ra ñôøi tieát muïc moät toáp ngöôøi ñöùng giaõ troáng ñoàng aáy”.(7)
68 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (77). 2009 - Nhaïc só Cao Khaéc Thuøy: “Veà caùch ñaùnh cuûa ñoäi ñaùnh troáng ñoàng huyeän Thanh Sôn, theo toâi bieát ñaây laø nhòp ñieäu cuûa chaøm ñuoáng (giaõ gaïo), ñaâm oáng trong sinh hoaït xaõ hoäi cuûa daân toäc Möôøng, ñem aùp duïng vaøo ñaùnh troáng ñoàng maø thoâi. Ñoù khoâng phaûi laø caùch ñaùnh troáng ñoàng truyeàn thoáng. Ñaùnh theo kieåu aáy ñuùng laø “giaõ” troáng ñoàng... Neáu nôi naøo coù troáng ñoàng cuõng ñem ra “giaõ” kieåu naøy thì chaúng bao laâu seõ phaù heát di saûn quyù baùu ñoù.”(8) - Nhaø thô Anh Tuù: “Ñeâm qua, taïi Nhaø haùt lôùn thaønh phoá coù chöông trình Tuaàn leã vaên hoùa ASEAN, khi ñeán tieát muïc cuûa ñoaøn Vieät Nam, toâi thaáy hình aûnh troáng ñoàng vôùi moät ñoäi dieãn vieân nam tay caàm gaäy ñoû vôùi ñoäng taùc, khoâng phaûi laø giaõ, maø laø ñoäng taùc nhö trong tieát muïc muùa ñaâm traâu khi ñi voøng quanh troáng ñoàng, ñaõ laøm toâi chaïnh loøng xoùt xa... Toâi hy voïng töø nay khoâng coøn caûnh muùa giaõ troáng hoaëc hình thöùc na naù nhö kieåu muùa ñaâm traâu, nhö trong vôû dieãn ñeâm qua maø toâi ñaõ daãn ôû treân”.(9) - TS Nguyeãn Vaên Vònh: “Toâi uûng hoä yù kieán cho raèng troáng ñoàng khoâng thuoäc hoï haøng nhaø troáng vì khaùi nieäm troáng luoân gaén vôùi aâm thanh vang voïng, trong khi troáng ñoàng khoâng theå hieän ñöôïc chöùc naêng naøy, ñieàu naøy ñaõ ñöôïc taùc giaû keát luaän töø nhöõng nghieân cöùu raát kyõ löôõng, vì vaäy noù khoâng theå laø nhaïc khí, chæ coù theå khaúng ñònh noù laø linh khí, laø vaät thieâng, laø bieåu töôïng quyeàn löïc...”(10) - PGS, TS Nguyeãn Taù Nhí, nhaø nghieân cöùu Haùn Noâm, sau khi khaûo cöùu kyõ toaøn boä saùch Haùn Noâm coù ñöôïc, ñaõ keát luaän: “Caùc saùch Haùn Noâm cheùp veà nhaïc khí cuûa ngöôøi Vieät Nam thôøi xöa hieän nay coøn giöõ ñöôïc, khoâng thaáy coù loaïi nhaïc khí naøo laø troáng ñoàng caû”.(11) - Neáu PGS Nguyeãn Taù Nhí döïa treân ngoân ngöõ vaên töï, thì nhaïc só Ñoân Truyeàn döïa treân aâm nhaïc hoïc ñeå keát luaän: “Nhö vaäy, xeùt treân goùc ñoä aâm nhaïc hoïc, “troáng ñoàng” khoâng ôû trong hoï haøng nhaø troáng. Trong lòch söû bieân cheá daøn nhaïc daân toäc töø xa xöa cuõng khoâng coù “troáng ñoàng”. Vaäy töø ñaâu maø caùi vaät theå khoâng noäi haøm troáng ñoù laïi mang teân laø troáng? Hay chæ ñôn giaûn laø vieäc dòch nghóa cuïm töø “ñoàng coå” ñeå chæ moät thöù coù nguoàn goác Trung Quoác ñöôïc du nhaäp vaøo nöôùc ta?”(12) Toùm laïi, caùc yù kieán khoâng giaõ troáng ñoàng goàm caùc khía caïnh sau: - Khoâng giaõ troáng ñoàng vì noù khoâng thuoäc hoï nhaø troáng, trong lòch söû, trong saùch coå khoâng thaáy noùi giaõ troáng ñoàng. - Khoâng giaõ troáng ñoàng vì ñoù laø linh khí, laø bieåu töôïng cuûa quyeàn uy. - Vieäc giaõ troáng ñoàng khoâng xuaát phaùt töø truyeàn thoáng maø laø söï “aùp duïng” vieäc “ñaâm ñuoáng” cuûa ngöôøi Möôøng, neáu cöù môû roäng vieäc naøy chaúng bao laâu seõ giaõ naùt di saûn quyù hieám cuûa daân toäc. - Coù yù kieán thaéc maéc khoâng bieát töø ñaâu naûy sinh vieäc giaõ troáng ñoàng, trong luùc söû saùch khoâng ghi. Sau ñaây laø phaàn trình baøy yù kieán cuûa chuùng toâi, maø phöông phaùp tieáp caän goàm maáy ñieåm lieân hoaøn nhö sau.
69 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (77). 2009 3. Phöông phaùp tieáp caän Chuùng toâi xeùt vieäc giaõ troáng ñoàng trong söï bieán thieân cuûa lòch söû, goàm hai thôøi kyø: - Thôøi kyø Vieät-Möôøng chung; - Thôøi kyø aûnh höôûng vaên hoùa Haùn (töùc laø ñaõ baét ñaàu coù quaù trình taùch rieâng Vieät vaø Möôøng). Caùc thôøi kyø naøy khoâng ñöùt ñoaïn maø coøn coù aûnh höôûng keùo daøi veà sau noù. - Khoâng chæ khaûo saùt ôû ngöôøi Kinh maø coøn ôû caû caùc daân toäc anh em, ñaëc bieät laø ngöôøi Möôøng. II. Trao ñoåi yù kieán 1. Chöùng tích ngoân ngöõ. Teân goïi 1.1. Tieáng Möôøng goïi taát caû caùc thöù troáng laø kloång, rieâng troáng ñoàng laø khaâu. Söï phaân bieät naøy trong ngoân ngöõ toàn taïi töø thôøi kyø Vieät-Möôøng chung, chöa coù aûnh höôûng vaên hoùa Haùn. Vaø nhö vaäy ñöông nhieân, toå tieân ngöôøi Vieät hieän ñaïi cuõng goïi troáng ñoàng laø khaâu, phaân bieät vôùi kloång (troáng). 1.2. Moät taùc phaåm truyeàn ngoân coù tính thieâng, coù vai troø ñaëc bieät trong ñôøi soáng ngöôøi Möôøng vaø ngöôøi Vieät-Möôøng laø mo Ñeû ñaát ñeû nöôùc, coøn löu giöõ töø khaâu. Sau ñaây laø keát quaû khaûo saùt töø khaâu trong hoài thöù 29 coù teân laø “Teû khaâu” (Ñeû troáng ñoàng), trong saùch Mo, söû thi daân toäc Möôøng.(13) “Mo keå raèng, vua Dòt Daøng/Lang Cun Caàn giaøu coù, sang troïng nhöng chöa coù khaâu, beøn sai “keû haàu ngöôøi haï” ñi xuoáng Vua Nöôùc möôïn khaâu veà ñuùc. Chaáu, Vaù, Binh, Möôøng treøo leân caây vaû ôû bôø soâng goïi to: - Ôi oâng vua Chæ phuû Ôi ñöùc vua Long Vöông Long Vöông cho noåi khaâu leân cho moïi ngöôøi ngoù, xem ñeå ñuùc theo.” Qua nhöõng tín hieäu vöøa roài, mo muoán thoâng baùo: Khaâu voán laø cuûa thaàn Nöôùc, ôû döôùi Nöôùc, con ngöôøi möôïn khaâu cuûa thaàn. Trong luùc ñoù, löûa, thoùc gaïo, ôû möôøng Trôøi, cuûa caùc vò thaàn treân Trôøi, do con ngöôøi ñi xin veà. Vieäc ñuùc thöïc hieän theo trình töï sau: “Choïn ñaát, Ñaép khuoân, Laáy cuûi vaû ñem nung, Laáy cuûi sung ñem ñun, Chaûy nöôùc ñoàng nhö boâng hoa.” Mo ñaõ nhieàu laàn nhaéc ñeán hình daùng cuûa khaâu: gioáng nhö boù luùa, boù maï, nhö caùi “lôïng chôïng” (caùi duïng cuï ñeå baùt ñóa, ñan baèng tre, hai ñaàu loe ra, ôû giöõa eo laïi). Hoa vaên, trang trí thì coù: “Coù hình laù baùi (laù coû gianh) laù de (laù laùch) Coù hình con khe (nhaùi ) ra hoùng gioù Coù haøng quaû traùm baøy ngang”
70 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (77). 2009 Ñaây chính laø troáng ñoàng Heger loaïi II vôùi neùt ñaëc tröng laø con nhaùi/coùc. Khaâu coù tieáng “boâng boâng, vui vui”: “Ñuùc thaønh khaâu lôùn Ñuùc neân khaâu nhoû Goõ ra tieáng boâng boâng Ñaùnh thöû nghe tieáng vui vui” Khaâu khoâng phaûi vaät duïng thoâng thöôøng maø duøng trong leã tang, cuûa nhöõng gia ñình giaøu coù, ñeå daãn hoàn ñi veà cuøng toå tieân: “Noù laø khaâu troáng ñoàng Noù laø khaâu ñoàng vaøng Ñem baùn cho keû sang ngöôøi caû Ai hoùa buït chaàu thieân Ai hoùa tieân chaàu roàng Veà cuøng toå, cuøng tieân Nghe troáng ñoàng Ban ngaøy bieát ñöôøng aên ñöôøng uoáng Ban ñeâm bieát ñöôøng xuoáng ñöôøng leân” Ñuùc thaønh coâng, Lang cho caát loaïi toát vaøo kho, coøn laïi cho ñi baùn. Trong mo, chuùng ta thaáy, moät laàn nöõa, teân chuû yeáu cuûa troáng ñoàng cuõng laø khaâu. Chuùng toâi thoáng keâ ñöôïc nhö sau: - Khaâu: 14/18 laàn xuaát hieän = 77,78% toång soá laàn. - Troáng ñoàng: 4/18 laàn xuaát hieän = 22,22% toång soá laàn. Thoáng keâ treân döïa vaøo baûn tieáng Möôøng vaø baûn dòch ra tieáng Vieät cuûa Vöông Anh (chuû bieân). Vôùi tyû leä cao gaàn tuyeät ñoái nhö vaäy, coù theå tin raèng, khaâu laø teân goïi thôøi vaên hoùa Vieät-Möôøng chung, thôøi maø ngöôøi Vieät vaø ngöôøi Möôøng chung vaên hoùa, chung lòch söû, chung ñòa baøn cö truù, chung ngoân ngöõ, taát nhieân ngöôøi Vieät-Möôøng ñeàu goïi troáng ñoàng laø khaâu. Sau khi coù aûnh höôûng vaên hoùa Haùn, ngöôøi Vieät vaø ngöôøi Möôøng daàn taùch rieâng ra, trong tieáng Haùn-Vieät xuaát hieän töø “ñoàng coå”, dòch laø troáng ñoàng. Do ñoù trong mo, töø troáng ñoàng xuaát hieän daàn beân caïnh khaâu (22,22%). 1.3. Nghóa cuûa cuïm töø “chaûm khaâu”. Chuùng toâi coù khaûo saùt qua nhaø thô Vöông Anh, ngöôøi Möôøng Thanh Hoùa, laø taùc giaû cuûa hai cuoán mo Möôøng(14) vaø oâng Ñinh Ñaêng Löôïng, ngöôøi Möôøng Hoøa Bình, Thöôøng vuï Tænh uûy, Tröôûng Ban Toå chöùc Tænh uûy Hoøa Bình. Keát quaû laø: tieáng Möôøng coù töø lieân quan ñeán troáng ñoàng laø “chaûm khaâu”, coù nghóa laø chaïm vaøo maët troáng ñoàng. Khi dieãn xöôùng mo, oâng mo, vöøa haùt vöøa xoøe baøn tay chaïm/voã nheï vaøo maët troáng. Giaûng nghóa töø “chaûm khaâu” nhö treân, cuõng ñoàng thôøi chæ ra caùch söû duïng troáng ñoàng coå cuûa ngöôøi Möôøng, khaùc xa vôùi vieäc duøng chaøy daøi giaõ. Chuùng toâi xin cung caáp theâm tö lieäu ñeå cuøng xem xeùt.
71 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (77). 2009 2. Ngoân ngöõ cuûa mo. Thôøi ñaïi ra ñôøi GS Phan Ngoïc ñaõ khaûo saùt thoáng keâ ngoân ngöõ baûn mo Ñeû ñaát ñeû nöôùc, tieáng Möôøng vaø keát luaän raèng ñaây laø tieáng Vieät-Möôøng chung: “Quan ñieåm cuûa chuùng toâi laø: ñaây laø söû thi vieát baèng tieáng Vieät- Möôøng chung, töùc laø ngoân ngöõ chung cuûa hai toäc ngöôøi, ngöôøi Kinh vaø ngöôøi Möôøng, khi hai ngoân ngöõ naøy coøn chöa taùch ra khoûi nhau. Hay noùi ñôn giaûn hôn, cha oâng ta töø theá kyû thöù VIII trôû veà tröôùc ñaõ noùi ngoân ngöõ naøy. Ngay caû Ñinh Boä Lónh, Leâ Hoaøn vaãn coøn noùi ngoân ngöõ naøy. Chæ vaøo ñaàu theá kyû thöù XI, khi kinh ñoâ chuyeån töø moät trung taâm Möôøng laø Hoa Lö veà Thaêng Long naêm 1010, luùc ñoù tieáng Vieät môùi taùch khoûi tieáng Möôøng, thaønh hai ngoân ngöõ rieâng”.(15) Nhö vaäy, mo Ñeû ñaát ñeû nöôùc ñöôïc hình thaønh töø thôøi kyø lòch söû Vieät- Möôøng chung, nghóa laø töø theá kyû thöù VIII-thöù X trôû veà tröôùc, luùc baáy giôø khoâng coù troáng ñoàng maø chæ coù khaâu. Do laø moät giaù trò nghi leã - tín ngöôõng, mo Ñeû ñaát ñeû nöôùc ñöôïc coá gaéng trình dieãn theo baûn goác, nhöng laø moät taùc phaåm truyeàn mieäng, töø xöa khoâng coù chöõ vieát, neân noäi dung khoâng traùnh ñöôïc söï bieán ñoåi theo thôøi gian. Toùm laïi, qua ngoân ngöõ, söû thi chuùng ta coù theå nhaän ñònh, ñoái töôïng maø chuùng ta ñang baøn ra ñôøi töø thôøi vaên hoùa Vieät-Möôøng chung, luùc baáy giôø noù ñöôïc goïi laø “khaâu”, khaùc bieät vôùi troáng (goïi laø “kloång”). Moät trong nhöõng caùch öùng xöû ñoái vôùi khaâu laø “chaûm khaâu”. Ñaây laø thao taùc cuûa oâng mo thöïc hieän luùc dieãn xöôùng mo, xoøe baøn tay voã nheï giöõ nhòp cho tieáng haùt baøi mo Ñeû ñaát ñeû nöôùc. 3. Chöùng tích ôû troáng ñoàng coå Chöùng tích vaøo thôøi kyø ñuùc troáng ñoàng, töùc laø hoa vaên hoïa tieát, hieän thaáy treân troáng ñoàng coå loaïi Heger I. Taï Ñöùc cho raèng treân troáng ñoàng coå coù hoïa tieát ngöôøi ñaùnh troáng ñoàng. “Ñaây laø caùch ñaùnh troáng ñoàng theo kieåu giaõ gaïo, duøng chaøy daøi ñaùnh töø treân xuoáng.” Hoï duøng moät thöù gaäy/ que to vaø daøi, ñaâm, choïc thaúng vaøo maët troáng. Taùc giaû baøi naøy ñeà nghò xem hình ñeå xaùc minh laïi (tr. 168 vaø tr. 176 saùch Nhöõng troáng ñoàng Ñoâng Sôn ñaõ phaùt hieän ôû Vieät Nam cuûa Nguyeãn Vaên Huyeân-Hoaøng Vinh, Vieän Baûo taøng Lòch söû (Hình 3 vaø hình 4, tr. 176 cuûa saùch vöøa daãn. Doøng Vieät Nam xuaát baûn, 1975). chuù thích “Caûnh ñaùnh troáng, tyû leä 1/1” laø cuûa saùch)
72 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (77). 2009 Ngoaøi hai hình treân, ôû trang 168 cuûa saùch vöøa daãn, coøn coù hình ñöôïc ghi soá 3 “Caûnh ñaùnh troáng, tyû leä 1/2” cuõng töông töï nhö hai hình treân ñaây, chæ khaùc laø caïnh ba ngöôøi ngoài coù moät ngöôøi ñöùng vaø khoâng coù hình maø chuùng toâi goïi laø caây. Hai hình ôû troáng ñoàng Ngoïc Luõ I (tr. 168 saùch ñaõ daãn) ÔÛ troáng ñoàng Ngoïc Luõ I, coù caûnh giaõ gaïo, xin chuïp laïi ñaây ñeå baïn ñoïc so saùnh. Khi dieãn taû caûnh ngöôøi caàm chaøy daøi giaõ, ngöôøi xöa khaéc roõ raøng coái ñeå döôùi ñaát, hai ngöôøi ñöùng, chaøy caàm ôû tay, ñaàu chaøy choïc vaøo coái. Ñieàu naøy khaùc haún caûnh 15 ngöôøi ngoài, 1 ngöôøi ñöùng (neáu keå caû 4 hình treân ñaây), treân caû troáng Ngoïc Luõ I vaø Hoaøng Haï.(*) Taát caû 16 ngöôøi ñeàu ôû moät khung khoâng gian khaùc vôùi khung khoâng gian cuûa 16 vaät hình troáng ñaët ôû döôùi. Ngöôøi khoâng lieân quan ñeán vaät, ñaëc bieät ñaàu gaäy khoâng ñuïng vaøo vaät (“troáng”), nhaát laø 15 ngöôøi ngoài nhö theá khoâng theå giaõ ñöôïc troáng. Trong luùc ñoù 4 ngöôøi giaõ gaïo roõ raøng laø giaõ. Muoán dieãn ñaït giaõ troáng côù sao ngöôøi xöa khoâng khaéc nhö giaõ gaïo (ngöôøi ñöùùng, hai tay caàm chaøy daøi, ñaàu gaäy choïc thaúng vaøo maët troáng)? Chaéc haún caûnh 16 ngöôøi ñöùng ngoài laø moät sinh hoaït khaùc, khoâng phaûi laø giaõ troáng. Toùm laïi, qua ngoân ngöõ chuùng ta bieát raèng, khôûi nguyeân di saûn ñöôïc goïi laø troáng ñoàng, khoâng thuoäc hoï nhaø troáng, khoâng lieät vaøo nhaïc cuï, maø teân laø khaâu. Neáu noùi ñaõ laø troáng laø phaûi ñaùnh thì khi khoâng goïi laø troáng aét khoâng nhaát thieát phaûi ñaùnh/ñaâm/giaõ/ goõ; coù chaêng laø voã nheï treân Hai hình giaõ gaïo ôû troáng ñoàng Ngoïc Luõ I (tr.168) maët troáng (chaûm). Veà hình khaéc treân maët troáng Ngoïc Luõ I vaø Hoaøng Haï, khoâng phaûi laø giaõ troáng, maø laø moät sinh hoaït khaùc. Trong hoäi ñeàn Huøng coù tröôøng hôïp giaõ troáng ñoàng, khoâng phaûi theo truyeàn thoáng cuûa ñoàng baøo Möôøng, maø laø “aùp duïng” ñaâm luoáng vaøo ñaâm troáng. Troáng ñoàng Hoaøng Haï ñöôïc phaùt hieän vaøo naêm 1937 taïi thoân Noäi, xaõ Hoaøng Haï, huyeän * Phuù Xuyeân, tænh Haø Taây (nay laø thaønh phoá Haø Noäi). Troáng thuoäc loaïi Heger vaø ñöôïc xeáp vaøo nhoùm troáng lôùn nhaát trong troáng Ñoâng Sôn. BBT.
73 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (77). 2009 Keát hôïp hai laäp luaän treân, chuùng toâi cho raèng vieäc giaõ troáng ñoàng coå laø khoâng coù thaät. III. Keát luaän vaø kieán nghò 1. Vaøo thôøi khôûi nguyeân, thôøi kyø lòch söû Vieät-Möôøng chung, chöa coù töø troáng ñoàng xuaát hieän, ngöôøi Vieät-Möôøng goïi ñoù laø “khaâu”, phaân bieät vôùi “kloång” (troáng). Ñeán khi coù aûnh höôûng vaên hoùa Haùn, xuaát hieän töø “troáng ñoàng”, chuyeån dòch töø “ñoàng coå”. Trong saùch Haùn Noâm vieát veà aâm nhaïc chöa tìm thaáy töø troáng ñoàng. 2. Vieäc choïc/giaõ/ñaâm traâu troáng ñoàng, khoâng coù baèng chöùng xaùc thöïc, vaû laïi vieäc naøy gaây hieäu öùng xaáu. Moät laø xuùc phaïm di saûn linh thieâng maø oâng cha chuùng ta ñaõ toân laø thaàn Ñoàng Coå, trang troïng thôø cuùng thaàn ñaõ chöùng giaùm cho lôøi theà nguyeàn trung hieáu cuûa trieàu ñình. Hai laø nhanh choùng phaù hoaïi di saûn quyù hieám cuûa daân toäc. Vì nhöõng lyù do treân, nguyeän voïng cuûa chuùng toâi laø xin ñöøng choïc/giaõ/ñaâm traâu troáng ñoàng coå nöõa. PÑN CHUÙ THÍCH Coá GS Phaïm Huy Thoâng. Lôøi giôùi thieäu, trong saùch Troáng Ñoâng Sôn ôû Vieät Nam, Nxb (1) Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi, 1990. Taï Ñöùc. “Troáng ñoàng, moät nhaïc khí, nhöõng baèng chöùng roõ raøng”, Tuyeån taäp Hoäi thaûo (2) khoa hoïc troáng ñoàng vôùi vaên hoùa Vieät Nam, Trung taâm Vaên hoùa ngöôøi cao tuoåi, Haø Noäi, 2008, tr. 29-31. (3) Taï Ñöùc. Baøi ñaõ daãn, tr. 75. Nguyeãn Tröôøng Tieán. “Ñeán vôùi troáng ñoàng laø trôû veà coäi nguoàn, chaán höng ñaát nöôùc”, (4) Tuyeån taäp ñaõ daãn, tr. 132. (5) Nguyeãn Tröôøng Tieán. Baøi ñaõ daãn, tr. 133. Nguyeãn Vónh Caùt. “Tính bieåu töôïng cuûa troáng ñoàng Ñoâng Sôn”, Tuyeån taäp ñaõ daãn, tr. (6) 29-31. Döông Ñình Minh Sôn. “Hình aûnh “giaõ” troáng ñoàng khoâng coù trong söû saùch”, Tuyeån taäp (7) ñaõ daãn, tr. 45-48. Cao Khaéc Thuøy. “Ñaùnh troáng ñoàng ôû hoäi ñeàn Huøng”, Tuyeån taäp ñaõ daãn, tr. 79. (8) (9) Anh Tuù. “Caûm nhaän sau khi ñoïc baøi “Hình aûnh giaõ troáng ñoàng khoâng coù trong söû saùch” cuûa taùc giaû Döông Ñình Minh Sôn”, Baùo Ngöôøi Haø Noäi, soá 33 ra ngaøy 13/8/2004. TS Nguyeãn Vaên Vònh. “Troáng vaø troáng ñoàng”, Tuyeån taäp ñaõ daãn, tr. 122. (10) PGS,TS Nguyeãn Taù Nhí. “Khaûo saùt nghóa cuûa töø ñoàng coå trong thö tòch Haùn Noâm”, (11) Tuyeån taäp ñaõ daãn, tr. 71. Nhaïc só Ñoân Truyeàn. “Troáng ñoàng qua lôùp söông môø lòch söû”, Taïp chí Vaên hieán Vieät (12) Nam, soá 3 naêm 2004. Vöông Anh (chuû bieân). Mo, söû thi daân toäc Möôøng, Nxb Vaên hoùa Daân toäc, Haø Noäi, 1997, (13) tr. 1481-1492. Sôû dó chuùng toâi choïn baûn naøy vì noù coù caû tieáng Möôøng vaø tieáng Vieät vaø chuùng toâi khaûo saùt caû treân tieáng Möôøng vaø tieáng Vieät. Vöông Anh (chuû bieân). Mo, söû thi daân toäc Möôøng, Sñd vaø Vöông Anh-Hoaøng Anh Nhaân. (14) Söû thi Ñeû ñaát ñeû nöôùc, Ty Vaên hoùa Thanh Hoùa xuaát baûn, 1975. Phan Ngoïc. “Qua Ñeû ñaát ñeû nöôùc ta thaáy caû moät neàn vaên hoùa coå ñaïi Vieät-Möôøng”, trong (15) saùch Tuyeån taäp truyeän thô Möôøng, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi, 1986, tr. 463. TAØI LIEÄU THAM KHAÛO CHÍNH Nguyeãn Vónh Caùt. “Tính bieåu töôïng cuûa troáng ñoàng Ñoâng Sôn”, Tuyeån taäp Hoäi thaûo khoa 1. hoïc troáng ñoàng vôùi vaên hoùa Vieät Nam, Trung taâm Vaên hoùa ngöôøi cao tuoåi, Haø Noäi, 2008.
74 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (77). 2009 J. Cuisinier. Ngöôøi Möôøng, baûn dòch, Nxb Lao ñoäng, 1995. 2. 3. Taï Ñöùc. “Troáng ñoàng, moät nhaïc khí, nhöõng baèng chöùng roõ raøng”, Tuyeån taäp Hoäi thaûo ñaõ daãn. Nguyeãn Vaên Huyeân-Hoaøng Vinh. Nhöõng troáng ñoàng Ñoâng Sôn ñaõ phaùt hieän ôû Vieät Nam, 4. Vieän Baûo taøng Lòch söû Vieät Nam xuaát baûn, 1975. Ñeû ñaát ñeû nöôùc, Buøi Thieän, Thöông Dieãm, Quaùch Giao söu taàm dòch thuaät; Buøi Vaên Kín 5. ñeà töïa, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi, 1976. Vuõ Ngoïc Khaùnh. “Theâm vaøi yù kieán veà vieäc ñang ñöôïc ñöa ra trao ñoåi”, Tuyeån taäp Hoäi 6. thaûo ñaõ daãn. Phan Ngoïc. “Qua Ñeû ñaát ñeû nöôùc ta thaáy caû moät neàn vaên hoùa coå ñaïi Vieät-Möôøng”, 7. trong saùch Tuyeån taäp truyeän thô Möôøng (Thanh Hoùa), taäp I, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi,1986. Nguyeãn Taù Nhí. “Khaûo saùt nghóa cuûa töø ñoàng coå trong thö tòch Haùn Noâm”, Tuyeån taäp 8. Hoäi thaûo ñaõ daãn. Döông Ñình Minh Sôn. “Caàn nhaän thöùc ñuùng troáng ñoàng Ñoâng Sôn”, Tuyeån taäp Hoäi 9. thaûo ñaõ daãn. Döông Ñình Minh Sôn. “Hình aûnh “giaõ” troáng ñoàng khoâng coù trong söû saùch”, Tuyeån taäp 10. Hoäi thaûo ñaõ daãn. Döông Ñình Minh Sôn. “Troáng ñoàng, vaät linh hay nhaïc cuï”, Taïp chí Vaên hieán Vieät Nam, 11. soá 5/2003. 12. Cao Khaéc Thuøy. “Ñaùnh troáng ñoàng ôû Hoäi Ñeàn Huøng”, Tuyeån taäp Hoäi thaûo ñaõ daãn. Ñoân Truyeàn. “Troáng ñoàng qua lôùp söông môø lòch söû”, Taïp chí Vaên hieán Vieät Nam, 13. soá 3/2004. 14. Nhaø thô Anh Tuù. “Caûm nhaän sau khi ñoïc baøi “Hình aûnh giaõ troáng ñoàng khoâng coù trong söû saùch” cuûa taùc giaû Döông Ñình Minh Sôn”, Baùo Ngöôøi Haø Noäi , soá 33 ra ngaøy 13/8/2004. Traàn Töø. “Caïp vaùy Möôøng”, trong saùch Ngöôøi Möôøng ôû Hoøa Bình, Hoäi Khoa hoïc Lòch söû 15. Vieät Nam xuaát baûn, Haø Noäi, 1996. TOÙM TAÉT Theo taùc giaû, vaøo thôøi khôûi nguyeân, töùc thôøi kyø lòch söû Vieät-Möôøng chung, chöa coù töø troáng ñoàng xuaát hieän, ngöôøi Vieät-Möôøng goïi ñoù laø “khaâu”, phaân bieät vôùi “kloång” (troáng). Ñeán khi coù aûnh höôûng vaên hoùa Haùn môùi xuaát hieän töø “troáng ñoàng”, do dòch nghóa töø “ñoàng coå”. Trong kho taøng saùch Haùn-Noâm vieát veà aâm nhaïc chöa tìm thaáy töø troáng ñoàng. Vieäc daøn döïng caùch giaõ troáng ñoàng (baèng chaøy) taïi moät soá leã hoäi trong thôøi gian qua laø khoâng coù baèng chöùng xaùc thöïc vaø gaây hieäu öùng xaáu: Moät laø xuùc phaïm di saûn linh thieâng maø cha oâng ta ñaõ toân laø thaàn Ñoàng Coå. Hai laø nhanh choùng phaù hoaïi di saûn quyù hieám cuûa daân toäc. ABSTRACT A COMMENT ON “BEATING” ANCIENT BRONZE DRUMS IN VIETNAM According to the author, in the early times when the Vieät-Möôøng race had not been divided into separated groups yet, the Möôøng group and the Vieät group, the word “troáng ñoàng” [bronze drum] did not exist. The Vieät-Möôøng group called the instrument “khaâu” and this name was to be distinguished from the name “kloång” meaning “troáng” [drum]. The name “troáng ñoàng” [bronze drum] only appeared with the arrival of the Han culture as a translation of the word “ñoàng coå” [ancient bronze]. In the archive of Sino-Vietnamese documents about music the word “troáng ñoàng” have never been found. Staging the “beating” of ancient bronze drums (with pestles) during a number of the last festivals, consequently, cannot be justified and this may bring bad effects. On the one hand, it may be regarded as sacrelegious to the noble heritage that our forefathers looked up to as the god “Ñoàng Coå”. On the other hand this action would damage those rare national antiquities.