Báo cáo nghiên cứu khoa học: "VẤN ĐỀ GIẢM ĐÓI NGHÈO VÀ PHÁT TRIỂN XÃ HỘI Ở NÔNG THÔN VIỆT NAM − TẦM NHÌN, THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP"

Chia sẻ: Nguyễn Phương Hà Linh Linh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:4

Thêm vào BST

Báo xấu

76
lượt xem 19
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Việt Nam được nhân loại biết đến như một điển hình của sự ổn định chính trị, xã hội; như là tấm gương cho các nước đang phát triển về sự tăng trưởng và phát triển bền vững. Trải qua bốn năm kể từ năm thực hiện chiến lược phát triển thập niên đầu thế kỷ 21, đã đến lúc chúng ta cần nghiên cứu, đánh giá lại tình hình, đặc biệt là đối với khu vực nông thôn. Trên cơ sở các luận thuyết khoa học về tăng trưởng và về các vấn đề xã hội, đồng thời...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo nghiên cứu khoa học: "VẤN ĐỀ GIẢM ĐÓI NGHÈO VÀ PHÁT TRIỂN XÃ HỘI Ở NÔNG THÔN VIỆT NAM − TẦM NHÌN, THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP"

VẤN ĐỀ GIẢM ĐÓI NGHÈO VÀ PHÁT TRIỂN XÃ HỘI Ở NÔNG THÔN VIỆT NAM − TẦM NHÌN, THỰC TRẠNG VÀ GI ẢI PHÁP THE PROBLEM OF HUNGER AND POVERTY REDUCTION AND SOCIAL DEVELOPMENT IN VIETNAM’S RURAL AREAS – VIEWPOINT, CURRENT SITUATION, AND SOLUTIONS TRẦN THỊ NGUYỆT Trường Đại học Kinh tế Quốc dân Hà Nội TÓM T ẮT Việt Nam được nhân loại biết đến như một điển hình của sự ổn định chính trị, xã hội; như là tấm gương cho các nước đang phát triển về sự tăng trưởng v à phát triển bền vững. Trải qua bốn năm kể từ năm thực hiện chiến lược phát triển thập niên đầu thế kỷ 21, đã đến lúc chúng ta cần nghiên cứu, đánh giá lại tình hình, đặc biệt là đối với khu vực nông thôn. Trên cơ sở các luận thuyết khoa học về tăng trưởng và v ề các vấn đề xã hội, đồng thời dựa vào các kết quả khảo sát thực tiễn, phân tích thực trạng, tác giả đưa ra các kinh nghiệm, giải pháp tích cực cho nỗ lực giảm mạnh tình trạng đói, nghèo; xoá bỏ bất bình đẳng v à nguy cơ phân hoá ở khu vực nông thôn Việt Nam. ABSTRACT Vietnam is known as a typical country of political and social stability. It is also a good example f or the developing countries in terms of stable growth and development. Four years have passed since the implementation of the development strategy at the beginning of the 21st century, and it is time to study and re-evaluate the situation, especially in the rural areas. Based on the scientific theories about the growth and social issues, the results of practical surveys, and the analysis of the current situation, the author presents experience and positive solutions to increase the reduction of hunger and poverty, to eradicate the inequality and disintegration in Vietnam’s rural areas. 1. TÇm chiÕn lîc vµ c¸ch tiÕp cËn ChÝnh phñ ViÖt Nam hiÖn nay ®ang nç lùc thùc hiÖn "ChiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi thêi kú 2001 - 2010 ". ThÓ theo yªu cÇu cña chÝnh phñ ViÖt Nam, Ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn cña Liªn hîp quèc (UNDP) ®· tuyÓn dông mét nhãm c¸c chuyªn gia t vÊn quèc tÕ vµ trong níc nh»m hoµn thiÖn b¶n chiÕn lîc nµy. Trong ®ã chøa ®ùng mét néi dung c¬ b¶n lµ phÇn "ph¸t triÓn x· héi ë n«ng th«n". TÊt nhiªn, "ph¸t triÓn x· héi" lµ mét thuËt ng÷ cã kh¸i niÖm réng, ë ®©y chóng t«i chØ tËp trung ph©n tÝch nh÷ng néi dung c¬ b¶n cña chiÕn lîc gi¶m ®ãi nghÌo mµ §¶ng vµ Nhµ níc ®· dµy c«ng x©y dùng nhiÒu n¨m qua. Thùc chÊt, ®©y lµ mét lÜnh vùc cã tÇm quan träng chiÕn lîc, ®Çy tÕ nhÞ vµ phøc t¹p, bao gåm nh÷ng vÊn ®Ò nh¹y c¶m nh sau: - X· héi ViÖt Nam cã ph©n cùc "ngêi giµu" vµ "ngêi nghÌo" kh«ng? ViÖt Nam cã thÓ lµm g× ®Ó thóc ®Èy viÖc gi¶m ®ãi nghÌo ë nh÷ng vïng t¨ng trëng chËm vµ nhê ®ã gi¶m bít sù bÊt c«ng b»ng vÒ kinh tÕ - x· héi ®ang gia t¨ng. - M¹ng líi b¶o trî x· héi cã ®em l¹i sù æn ®Þnh x· héi trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi kinh tÕ nhanh chãng hay kh«ng? ë ®ã møc sèng cña nh÷ng ngêi nghÌo, ngêi cã tr×nh ®é häc vÊn vµ nhËn thøc x· héi thÊp, ngêi yÕu thÕ ®îc b¶o trî sÏ gióp chóng ta x¸c ®Þnh ®îc
m« h×nh x· héi ViÖt Nam nãi chung vµ bé mÆt cña khu vùc n«ng th«n ViÖt Nam nãi riªng vµo n¨m 2010. - Thùc chÊt nh÷ng chØ tiªu x· héi kh¸ cao so víi ph¸t triÓn kinh tÕ ë ViÖt Nam cã tiÕp tôc ®Èy m¹nh t¨ng trëng kinh tÕ vµ tiÕn bé x· héi c«ng b»ng hay kh«ng? §èi mÆt víi nh÷ng vÊn ®Ò trªn, ViÖt Nam ®· ph¶i huy ®éng nhiÒu nguån lùc vµ biÕn chiÕn lîc vÜ ®¹i nµy lµ c«ng viÖc cña toµn d©n, thu hót mèi quan t©m ë ph¹m vi toµn quèc gia tõ vÜ m« ®Õn vi m« vµ sù quan t©m cña céng ®ång tµi trî. 2. Ph©n tÝch t×nh h×nh chung 1. Theo ®¸nh gi¸ cña nhiÒu häc gi¶ vµ c¸c chuyªn gia cña Liªn Hîp Quèc vµ tiÕp cËn tõ thùc tiÔn còng nh nh÷ng th«ng tin c«ng bè tõ phÝa nhµ níc, chóng ta thÊy ®îc nh÷ng thµnh tùu næi bËt cña ViÖt Nam trong viÖc gi¶i quyÕt ®ãi nghÌo vµ ph¸t triÓn x· héi ë n«ng th«n thêi gian qua. ViÖt Nam ®· cã nh÷ng bíc tiÕn ®Çy Ên tîng trong c¸c lÜnh vùc x· héi. Tû lÖ xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo ®· ®a ViÖt Nam vµo sè nh÷ng níc ®øng ®Çu vÒ gi¶m ®ãi nghÌo ë bÊt cø thêi kú nµo. ViÖt Nam còng ®¹t ®îc chØ sè ph¸t triÓn con ngêi ë møc trung b×nh mÆc dï lµ mét níc cã xuÊt ph¸t ®iÓm rÊt thÊp, khëi sù tõ nÒn kinh tÕ cßn nghÌo. Kh¸c víi hÇu hÕt c¸c níc ®ang trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi, ViÖt Nam cã kh¶ n¨ng tr¸nh ®îc sù suy gi¶m nhanh vÒ c¸c chØ tiªu x· héi vµ ph¹m vi ®èi tîng cña c¸c dÞch vô mµ tr¸i l¹i, mét sè chØ tiªu chñ yÕu - ch¼ng h¹n tû lÖ häc sinh nhËp häc ë bËc tiÓu häc - vÉn ®îc duy tr× ë møc rÊt cao so víi mét sè níc cã møc thu nhËp nh ViÖt Nam. HiÖn t¹i, ViÖt Nam cã mét c¬ héi tuyÖt vêi ®Ó ph¸t huy nh÷ng thµnh c«ng nµy. KÕt cÊu h¹ tÇng c¬ së ®· cã ë nhiÒu n¬i ®Ó ViÖt Nam giê ®©y tËp trung vµo viÖc n©ng cao chÊt lîng cña c¸c dÞch vô c¬ b¶n vµ sù tiÕp cËn cña ngêi nghÌo víi c¸c dÞch vô ®ã. 2. Bªn c¹nh ®ã, mét sè dÊu hiÖu ®¸ng ng¹i ®· trë nªn ngµy cµng râ nÐt trong vµi n¨m qua. Sù kh¸c biÖt gi÷a c¸c vïng víi sù kh¸c biÖt vÒ mÆt ®Þa lý tÝnh theo hÇu hÕt c¸c chØ tiªu kinh tÕ ®ang t¨ng lªn trong khi kho¶ng c¸ch vÒ c¸c chØ tiªu x· héi vÉn cßn lín (dï r»ng cã sù tiÕn bé râ rÖt trong mét vµi lÜnh vùc). Mét vÊn ®Ò ngµy cµng trë nªn râ rµng lµ c¬ chÕ hiÖn hµnh nh»m ®¶m b¶o sù tiÕp cËn cña ngêi nghÌo víi c¸c dÞch vô x· héi c¬ b¶n vµ m¹ng líi b¶o trî x· héi ho¹t ®éng cha/kh«ng cã hiÖu qu¶. M¹ng líi b¶o trî x· héi chÝnh thøc Ýt nh»m tróng ®èi tîng vµ ph¹m vi ®èi tîng (®é phñ) cña nã cßn h¹n hÑp, h¹n chÕ kh¶ n¨ng cña chÝnh phñ trong viÖc dÞu bít g¸nh nÆng ®Ì lªn nh÷ng ngêi d©n nghÌo khi nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn chËm l¹i. Vµ chÊt lîng cña c¸c dÞch vô c¬ b¶n cßn thÊp. VÝ dô, tû lÖ bá häc vµ lu ban ë cÊp tiÓu häc rÊt cao, v× thÕ t×nh tr¹ng t¸i mï ch÷ ®· xuÊt hiÖn vµ tû lÖ kh«ng ph¶i lµ nhá. Tõ mét gãc ®é kh¸c, chóng ta thÊy r»ng tû lÖ trÎ em míi sinh ra cßn rÊt cao l¹i ®i ®«i víi tû lÖ trÎ em suy dinh dìng vÉn cßn tiÕp tôc ë møc cao. Mét thùc tÕ phæ biÕn lµ nhiÒu hé gia ®×nh vÉn cßn bÊp bªnh ngay trªn chuÈn ®ãi nghÌo vµ v× vËy cã nhiÒu nguy c¬ t¸i nghÌo (nhÊt lµ trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ suy gi¶m hoÆc cã biÕn ®éng m¹nh). Chóng ta thÊy r»ng, nh÷ng nhîc ®iÓm nµy ë mét møc ®é nµo ®ã ®· trë nªn trÇm träng h¬n do nh÷ng chÝnh s¸ch cha ®ång bé, thËm chÝ cha phï hîp do nãng véi. §Çu t c«ng céng ®· tËp trung kh«ng hîp lý cho mét sè vïng giµu h¬n th«ng qua chiÕn lîc "cùc t¨ng trëng", trong khi sù hç trî tiÕp tôc cho c«ng nghiÖp ho¸ híng vµo c¸c doanh nghiÖp nhµ níc (DNNN) l¹i lµm gi¶m tæng c¸c nguån lùc hiÖn cã cho ph¸t triÓn n«ng nghiÖp, n«ng th«n vµ khuyÕn khÝch sù ph¸t triÓn kÐm hiÖu qu¶ dùa vµo viÖc sö dông nhiÒu vèn. Trong mét sè trêng hîp, c¸c dÞch vô x· héi c¬ b¶n kh«ng ®îc ®Çu t ®óng møc so víi c¸c dÞch vô kh«ng c¬ b¶n. N¨ng lùc qu¶n lý ë nh÷ng vïng nghÌo hÕt søc yÕu kÐm. §iÒu ®ã thÓ hiÖn ë sù phèi hîp rÊt láng lÎo, yÕu ít gi÷a c¸c ngµnh, c¸c cÊp chÝnh quyÒn vµ c¬ së thùc thi chÝnh s¸ch kh«ng æn ®Þnh ë cÊp x·. HÖ thèng hç trî hµnh chÝnh vµ chuyÓn giao tµi chÝnh gi÷a c¸c cÊp chÝnh quyÒn
kh«ng thµnh c«ng trong viÖc chèng chäi l¹i c¸c rµo c¶n hµnh chÝnh ë nh÷ng n¬i mµ vÊn ®Ò nµy gÆp ph¶i ¸p lùc lín nhÊt. Sù tham gia cña céng ®ång vµo viÖc cung øng c¸c dÞch vô, vµo c¸c thÓ chÕ ë n«ng th«n kh«ng ®ång ®Òu. Cßn thiÕu mét khu«n khæ ph¸p lý t¹o ®iÒu kiÖn cho mäi ngêi d©n trong x· héi ®ãng gãp vµo viÖc thùc hiÖn c¸c môc tiªu x· héi chung. §ång thêi, mét sè th¸ch thøc míi cµng cho thÊy sù cÇn thiÕt ph¶i c¶i tæ c¬ cÊu s©u s¾c h¬n trong c¸c lÜnh vùc x· héi. DÞch bÖnh vµ c¸c hiÓm ho¹ kh¸c (AIDS, thiªn tai, v.v...) cã thÓ g©y thªm søc Ðp ®èi víi n¨ng lùc ®èi phã víi t×nh tr¹ng ®ãi nghÌo cña c¸c c¬ quan nhµ níc trong vµi n¨m tíi. 3. Lµm thÕ nµo ®Ó t¨ng tèi ®a tèc ®é gi¶m nghÌo ®ãi, ®ång thêi gi¶m ®¸ng kÓ sù bÊt b×nh ®¼ng ®ang gia t¨ng? * BÊt b×nh ®¼ng ë ViÖt Nam (dï lµ gi÷a c¸c vïng, gi÷a thµnh thÞ víi n«ng th«n) ë møc ®é trung b×nh, võa ph¶i so víi chuÈn quèc tÕ. §iÒu ®¸ng lo l¾ng kh«ng h¼n lµ thùc tr¹ng mÊt c«ng b»ng hiÖn nay mµ chÝnh lµ nh÷ng c¨ng th¼ng x· héi cã thÓ x¶y ra do sù bÊt c«ng b»ng ph¸t sinh t¨ng lªn trong 10 n¨m tíi. §iÒu nµy dÔ h×nh dung nhÊt lµ khi c¶i c¸ch kinh tÕ vÜ m« vµ c¶i c¸ch ë mäi lÜnh vùc kh«ng triÖt ®Ó. Kinh nghiÖm cho thÊy r»ng tèc ®é t¨ng trëng trong tÇm dµi h¹n t¨ng lªn cïng víi sù b×nh ®¼ng x· héi sÏ trùc tiÕp gãp phÇn æn ®Þnh kinh tÕ - x· héi vµ t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn tÝnh bÒn v÷ng cña c«ng cuéc c¶i c¸ch. Chóng ta mong muèn, trong thËp kû tíi, tû lÖ ®ãi nghÌo ë d©n téc Kinh sÏ gi¶m ®i gÇn mét nöa vµo n¨m 2010, xuèng cßn kho¶ng 15%. §èi víi c¸c d©n téc thiÓu sè, triÓn väng gi¶m nghÌo ®ãi phô thuéc vµo viÖc thùc hiÖn ®ång bé c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ vµ x· héi nh c¸c chÝnh s¸ch ®èi víi n«ng nghiÖp, chÝnh s¸ch vÒ tµi chÝnh, c¸c chÝnh s¸ch vÒ y tÕ, v¨n ho¸, gi¸o dôc... CÇn ph¶i ®Èy nhanh tèc ®é gi¶m ®ãi nghÌo vèn ®· t¬ng ®èi thÊp trong 5 n¨m võa qua, nÕu kh«ng, ®Õn n¨m 2010 cã nhiÒu kh¶ n¨ng trªn 50% d©n sè thuéc c¸c d©n téc thiÓu sè ë ViÖt Nam vÉn sèng cuéc sèng nghÌo khæ. ChiÕn lîc quan träng nhÊt ®Ó gi¶m ®ãi nghÌo ë ViÖt Nam lµ kh«i phôc tèc ®é c¶i tæ, tiÕn hµnh c¶i tæ c¬ cÊu kinh tÕ nh»m t¹o viÖc lµm. Tuy vËy, chóng ta vÉn cÇn chó träng ba vÊn ®Ò c¶i tæ n÷a, ®ã lµ: - T duy l¹i chÝnh s¸ch vïng nh»m t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c vïng nghÌo nhÊt ph¸t triÓn nhanh, nhanh h¬n c¸c vïng kh¸c. - C¸c chÝnh s¸ch ngµnh nh»m xóc tiÕn c¸c ph¬ng thøc t¨ng trëng mµ c¸c hé t¬ng ®èi nghÌo cã thÓ tham gia vµo. - T¹o ra mét khu«n khæ chÝnh s¸ch, ph¸p lý v× ngêi nghÌo (vèn, c«ng nghÖ, khoa häc, kü thuËt, kü n¨ng s¶n xuÊt, trî gióp ph¸p lý, y tÕ céng ®ång, v.v...) Theo ®ã, chóng ta cÇn tiÕp tôc sù chuyÓn híng chÝnh s¸ch ph¸t triÓn n«ng th«n víi nh÷ng hµnh ®éng thùc tÕ. Nh÷ng bíc ®i quan träng nhÊt bao gåm: C¶i c¸ch tµi chÝnh c«ng - b»ng c¸ch t¨ng cêng ph©n bæ ®Çu t th«ng qua ch¬ng tr×nh ®Çu t c«ng céng cho ph¸t triÓn n«ng th«n vµ c¶i c¸ch tµi chÝnh gi÷a c¸c tØnh theo híng t¨ng cêng ph©n phèi l¹i cho c¸c tØnh yÕu kÐm vÒ ng©n s¸ch. Ngoµi ra, viÖc gi¶m vô lîi kinh tÕ vµ tham nhòng sÏ h¹n chÕ thÊt tho¸t trong c¸c quyÕt ®Þnh kinh tÕ - chÝnh trÞ cho n«ng th«n ®Æc biÖt lµ cho n«ng nghiÖp. * Bªn c¹nh ®ã, chóng ta cÇn t¨ng cêng khu«n khæ chÝnh s¸ch xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo (X§GN) vµ thùc hiÖn ch¬ng tr×nh môc tiªu quèc gia ®èi víi c¸c x· nghÌo nhÊt. VÊn ®Ò nµy cã thÓ thùc hiÖn ®îc b»ng c¸ch: - Lång ghÐp vÊn ®Ò X§GN vµo c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m« chung vµ chÝnh s¸ch nghµnh.
- T¨ng cêng qu¶n lý hµnh chÝnh mang tÝnh linh ho¹t, thÝch õngva xóc tiÕn c¸c m« h×nh ph¸t triÓn kh¸c nhau ®èi víi c¸c vïng cao; - Thùc hiÖn trî cÊp cã chän läc: chuyÓn tõ trî cÊp tÝn dông sang c¸c dÞch vô kinh tÕ vµ x· héi. - C©n ®èi c¸c môc tiªu vÒ c«ng b»ng, tÝnh bÒn v÷ng vµ hiÖu qu¶ trong khu«n khæ X§GN thay v× chó träng qu¸ møc vµo riªng vÊn ®Ò c«ng b»ng; - ChuyÓn tõ ch¬ng tr×nh 1715 x· nghÌo trong thêi kú 1999 - 2003 sang ch¬ng tr×nh theo vïng ®îc më réng trong nh÷ng n¨m cßn l¹i cña thËp kû nµy; - Mäi c¶i c¸ch, kÕ ho¹ch ®Òu ph¶i dùa trªn hiÖu suÊt c«ng viÖc, ph¶i t¨ng cêng tÝnh chÞu tr¸ch nhiÖm kÐp cña chÝnh quyÒn cÊp díi ®èi víi cö tri vµ ®èi víi viÖc n©ng cÊp nh»m ®¸p øng tiªu chuÈn tèi thiÓu chung ë nh÷ng vïng ®îc u tiªn quèc gia vÒ X§GN. TÀI LIỆU THAM KHẢO Chương trình phát triển của Liên Hợp Quốc, Việt Nam với Chiến lược phát triển kinh [ 1] tế xã hội thời kỳ 2001 -2010, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2001. Đại học Kinh tế quốc dân, Kỷ yếu Hội thảo Khoa học Kinh tế các trường đại học, [ 2] Chính sách và các hình thức tổ chức sản xuất trong nông nghiệp, nông thôn Việt Nam thập niên đầu thế kỷ XXI, Hà Nội, 2000. Đào Công Tiến, Nhận thức về công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp, nông thôn, [ 3] Nhà xuất bản Thống kê, Hà Nội, 2004.