intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE
 » 
 » 

Báo cáo nghiên cứu khoa học: " “Xin lỗi”, “Cám ơn” - biểu hiện của phép lịch sự trong văn hoá ứng xử người Việt"

Chia sẻ: Nguyễn Phương Hà Linh Linh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:7

Thêm vào BST
Báo xấu
140
lượt xem 26
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tuyển tập các báo cáo nghiên cứu khoa học hay nhất của trường đại học vinh năm 2009 tác giả: 12. Nguyễn Thị Thuỷ, “Xin lỗi”, “Cám ơn” - biểu hiện của phép lịch sự trong văn hoá ứng xử người Việt.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo nghiên cứu khoa học: " “Xin lỗi”, “Cám ơn” - biểu hiện của phép lịch sự trong văn hoá ứng xử người Việt"

  1. Xin lçi, c¸m ¬n - biÓu hiÖn cña phÐp lÞch sù trong ..., tr. 92-98 N. T. Thuû XIN LçI, C¸M ¬N - BIÓU HIÖN CñA PHÐP LÞCH Sù TRONG V¨N HO¸ øNG Xö NG−êI VIÖT NguyÔn ThÞ Thuû (a) Tãm t¾t. §Ó biÓu thÞ phÐp lÞch sù trong v¨n ho¸ øng xö, ng−êi ViÖt th−êng sö dông c¸c ®éng tõ: xin lç, c¸m ¬n, mêi, chµo. Bµi viÕt nµy ®i s©u t×m hiÓu biÓu hiÖn phÐp lÞch sù trong v¨n ho¸ øng xö qua hai ®éng tõ: c¸m ¬n, xin lçi. chóng cã chøc n¨ng gi÷ g×n tÝnh chÊt 1. §Æt vÊn ®Ò hµi hoµ quan hÖ ®ã (ë møc thÊp nhÊt lµ V¨n ho¸ øng xö lµ mét kh¸i niÖm gi¶i to¶ nh÷ng xung ®ét tiÒm tµng, tèt réng, bao gåm toµn bé nh÷ng hiÓu biÕt, h¬n n÷a lµ lµm cho ng−êi nµy trë thµnh nhËn thøc cña con ng−êi vÒ phong tôc, cµng dÔ chÞu ®èi víi ng−êi kia th× cµng tËp qu¸n, thãi quen vµ nh÷ng quy t¾c, tèt) [1, tr. 255]. quy ®Þnh bÊt thµnh v¨n cña mét céng Nh− vËy, cã thÓ hiÓu lÞch sù nh− ®ång, x· héi. V¨n ho¸ øng xö chÞu sù sau: LÞch sù trong t−¬ng t¸c lµ sù lùa quy ®Þnh bëi ®Æc tr−ng cña tõng nÒn chän ph−¬ng thøc thÓ hiÖn cña ng−êi v¨n ho¸, cña mçi quèc gia, d©n téc vµ cã nãi ®Ó chøng tá r»ng thÓ diÖn cña ng−êi sù biÕn ®æi theo hoµn c¶nh lÞch sö cô ®èi tho¹i víi m×nh ®−îc thõa nhËn vµ thÓ. Trong cuéc sèng x· héi ngµy nay, t«n träng. Kh¸i niÖm lÞch sù trong øng bªn c¹nh sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña xö giao tiÕp lµ c¸c ®èi t¸c tham gia giao kinh tÕ lµ hµng lo¹t c¸c vÊn ®Ò liªn tiÕp ph¶i t«n träng thÓ diÖn cña nhau quan ®Õn v¨n ho¸ ®−îc ®Æt ra, trong ®ã b»ng c¸ch biÕt l¾ng nghe ý kiÕn cña ®èi cã v¨n ho¸ øng xö. Trong bµi viÕt nµy, t¸c, gi¶m thiÓu tèi ®a sù thÊt thiÖt cho chóng t«i ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò biÓu hiÖn ng−êi ®èi diÖn víi m×nh. Nãi ®Õn lÞch sù phÐp lÞch sù vÒ v¨n hãa øng xö qua hai lµ nãi ®Õn thÓ diÖn. ThÓ diÖn ë ®©y ®−îc nhãm hµnh ®éng c¶m ¬n vµ xin lçi. hiÓu lµ “c¶m gi¸c vÒ gi¸ trÞ c¸ nh©n cña 2. Kh¸i niÖm phÐp lÞch sù mçi ng−êi hay lµ h×nh ¶nh vÒ ta. C¸i Cã rÊt nh÷ng quan ®iÓm kh¸c nhau h×nh ¶nh cã thÓ bÞ lµm tæn h¹i, ®−îc gi÷ vÒ phÐp lÞch sù. Cã thÓ kÓ ra mét sè ý g×n hay ®−îc ®Ò cao trong t−¬ng t¸c” (J. kiÕn tiªu biÓu sau: G. Green cho r»ng: Thomas) [1, tr. 264]. “§ã lµ nh÷ng chiÕn l−îc nh»m duy tr× 3. ChiÕn l−îc lÞch sù trong giao hay thay ®æi quan hÖ liªn c¸ nh©n” [1, tiÕp tr. 255]. T¸c gi¶ C. K. Orecchioni th× Trong giao tiÕp sù gia t¨ng thÓ diÖn ®−a ra quan niÖm: “Chóng t«i chÊp vµ sù mÊt thÓ diÖn lu«n g¾n liÒn víi nhËn r»ng phÐp lÞch sù liªn quan tíi tÊt nhau. V× vËy, sù ®e do¹ thÓ diÖn còng c¶ c¸c ph−¬ng diÖn cña diÔn ng«n: 1/ BÞ lu«n lu«n ®ång hµnh víi sù t«n vinh thÓ chi phèi bëi c¸c quy t¾c (ë ®©y kh«ng cã diÖn. Cho nªn, ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt cña nghÜa lµ nh÷ng c«ng thøc hoµn toµn ®· ho¹t ®éng lÞch sù lµ khi tiÕn hµnh ho¹t trë thµnh thãi quen); 2/ XuÊt hiÖn trong ®éng lÞch sù (face work) ng−êi nãi ph¶i ®Þa h¹t quan hÖ liªn c¸ nh©n; 3/ Vµ . NhËn bµi ngµy 23/10/2009. Söa ch÷a xong 18/11/2009. 92
  2. tr−êng §¹i häc Vinh T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVIIi, sè 4b-2009 tÝnh to¸n ®−îc c¸c møc ®é hiÖu lùc ®e nguyÖn väng, mong muèn cña m×nh do¹ thÓ diÖn cña hµnh vi ë lêi m×nh b»ng c¸ch nãi tr¸nh, c¸ch nãi hµm ng«n ®Þnh nãi ®Ó cã biÖn ph¸p lµm gi¶m nhÑ ®Ó ng−êi nghe cã thÓ ®o¸n ra ý ®å cña nã. m×nh mµ kh«ng cÇn ph¶i nãi th¼ng vÊn PhÐp lÞch sù ®−îc chia lµm hai lo¹i: ®Ò ®ã ra. Nãi tr¾ng lµ c¸ch nãi mét c¸ch PhÐp lÞch sù ©m tÝnh vµ phÐp lÞch sù râ rµng, t−êng tËn, nãi b»ng hÕt suy d−¬ng tÝnh. PhÐp lÞch sù ©m tÝnh h−íng nghÜ, ý ®Þnh cña m×nh ra cho ng−êi vµo thÓ diÖn ©m tÝnh, vµo l·nh ®Þa cña nghe biÕt. Lèi nãi tr¾ng ra cã hai h×nh ®èi t¸c. PhÐp lÞch sù d−¬ng tÝnh lµ phÐp thøc: h×nh thøc nãi to¹c cßn gäi lµ lèi lÞch sù h−íng vµo thÓ diÖn d−¬ng tÝnh nãi tr¾ng kh«ng cã hµnh vi bï ®¾p vµ cña ng−êi tiÕp nhËn. Nãi cô thÓ h¬n, lèi nãi tr¾ng cã hµnh vi bï ®¾p. Lèi nãi phÐp lÞch sù ©m tÝnh cã tÝnh nÐ tr¸nh, kh«ng cã hµnh vi bï ®¾p lµ lèi thùc hiÖn kh«ng dïng c¸c hµnh vi ®e do¹ thÓ diÖn hµnh vi ng«n ng÷ b»ng chÝnh biÓu thøc (viÕt t¾t lµ FTA - Face Threatening ng÷ vi ®Ých thùc cña nã (vÝ dô: Ngåi Acts) hoÆc gi¶m nhÑ, bï ®¾p hiÖu lùc xuèng, ®øng lªn); lèi nãi cã hµnh vi bï cña c¸c hµnh vi FTA (Face Flattering ®¾p lµ lèi nãi cã sö dông c¸c tõ ng÷ ®−a Acts) trong tr−êng hîp b¾t buéc ph¶i ®Èy, vÝ dô: Anh chÞ lµm ¬n (vui lßng, dïng chóng. PhÐp lÞch sù d−¬ng tÝnh chÞu khã…) ®øng dËy mét chót. nh»m thùc hiÖn c¸c hµnh vi t«n vinh Brown vµ Levinson tËp hîp c¸c thÓ diÖn (viÕt t¾t lµ FFA) (xem thªm §ç chiÕn l−îc lÞch sù khi thùc hiÖn mét H÷u Ch©u, tr. 270). hµnh vi ng«n ng÷ thµnh n¨m siªu chiÕn Liªn quan ®Õn kh¸i niÖm lÞch sù l−îc, hay cßn gäi lµ tæng chiÕn l−îc. cßn cã kh¸i niÖm nãi tr¾ng vµ nãi kÝn. N¨m tæng chiÕn l−îc nµy ®−îc biÓu diÔn Nãi kÝn lµ c¸ch ng−êi nãi thÓ hiÖn b»ng s¬ ®å sau: . Ýt h¬n §¸nh gi¸ møc ®é mÊt thÓ diÖn Nãi tr¾ng Nãi kh«ng bï ®¾p Thùc hiÖn FTA 2 lÞch sù d−¬ng tÝnh Ýt h¬n Nãi cã bï ®¾p 3 lÞch sù ©m tÝnh 5 kh«ng thùc hiÖn FTA NhiÒu h¬n S¬ ®å trªn cã 5 siªu chiÕn l−îc giao 2. Thùc hiÖn FTA b»ng lèi nãi tr¾ng tiÕp cã hiÖu lùc lÞch sù tõ cao xuèng cã bï ®¾p theo phÐp lÞch sù d−¬ng tÝnh. thÊp, tõ lÞch sù h¬n ®Õn kÐm lÞch sù 1. Thùc hiÖn FTA b»ng lèi nãi nhÊt lµ: kh«ng bï ®¾p. 5. Kh«ng thùc hiÖn FTA. Trong t−¬ng t¸c b»ng lêi vµ trong 4. Thùc hiÖn FTA b»ng lèi nãi kÝn. t−¬ng t¸c x· héi nh÷ng quan hÖ liªn c¸ 3. Thùc hiÖn FTA b»ng lèi nãi tr¾ng nh©n cã vai trß rÊt quan träng ®èi víi cã bï ®¾p theo phÐp lÞch sù ©m tÝnh. c¸c bªn tham gia giao tiÕp còng nh− 93
  3. Xin lçi, c¸m ¬n - biÓu hiÖn cña phÐp lÞch sù trong ..., tr. 92-98 N. T. Thuû Cuéc sèng x· héi diÔn ra v« cïng diÔn tiÕn vµ kÕt thóc cña cuéc giao tiÕp. phøc t¹p, ®a d¹ng, bén bÒ, con ng−êi PhÐp lÞch sù víi hÖ thèng nh÷ng chóng ta lu«n ph¶i sèng trong c¸c mèi ph−¬ng thøc mµ ng−êi nãi ®−a vµo ho¹t quan hÖ Êy. C¸c mèi quan hÖ nµy t¹o ra ®éng nh»m ®iÒu hoµ vµ gia t¨ng gi¸ trÞ m«i tr−êng sèng th−êng xuyªn cña mçi ®èi t¸c cña m×nh lµ siªu chiÕn l−îc c¸ nh©n vµ ¶nh h−ëng ®Õn viÖc h×nh trong giao tiÕp. Tuy nhiªn c¸c siªu thµnh nh©n c¸ch, phÈm chÊt ®¹o ®øc chiÕn l−îc trªn kh«ng ph¶i lµ chuÈn còng nh− xu h−íng hµnh ®éng cña hä. mùc cho tÊt c¶ c¸c d©n téc. V× lÞch sù ChÝnh cuéc sèng ®ßi hái mçi c¸ nh©n tr−íc hÕt lµ vÊn ®Ò v¨n ho¸, chÞu sù chi ph¶i lùa chän cho m×nh mét c¸ch øng phèi, quy ®Þnh ®Æc tr−ng v¨n ho¸ cña xö sao cho phï hîp, ®óng ®¾n. Trong tõng d©n téc [1, tr. 271]. quan hÖ giao tiÕp, ng−êi ViÖt Nam cã 4. Xin lçi vµ c¸m ¬n - biÓu hiÖn mét t©m lý chung lµ kh«ng muèn lµm “phiÒn” ng−êi kh¸c, thÓ hiÖn ë sù c¶ nÓ, cña phÐp lÞch sù trong v¨n ho¸ øng ng¹i va ch¹m, thÝch ®éc lËp kh«ng xö ng−êi ViÖt muèn phô thuéc. ChÝnh t©m lý nµy ®· 4.1. Hµnh ®éng xin lçi chi phèi c¸ch øng xö cña hä trong giao a. Kh¸i niÖm tiÕp. Xin lçi lµ hµnh vi ®−îc sö dông Mét x· héi, së dÜ nã tån t¹i vµ ph¸t nh»m thùc hiÖn chøc n¨ng øng xö. Nã triÓn ®−îc ®ã lµ nhê cã sù giao tiÕp, trao thÓ hiÖn th¸i ®é biÕt ¬n vµ hèi lçi cña ®æi th«ng tin, sù va ch¹m gi÷a c¸c ng−êi nãi víi ng−êi ®èi diÖn hoÆc ®−îc thµnh viªn trong x· héi víi nhau. Trong dïng víi chøc n¨ng ®−a ®Èy nh»m lµm c¸c mèi quan hÖ nµy mçi c¸ nh©n béc lé t¨ng tÝnh lÞch sù trong lêi. nh÷ng nhu cÇu, nguyÖn väng víi nhau, b. §iÒu kiÖn thùc hiÖn hµnh vi xin hä bÞ rµng buéc vµ ¶nh h−ëng lÉn nhau lçi dï muèn hay kh«ng. §iÒu nµy còng cã Theo t¸c gi¶ §ç ThÞ Kim Liªn, ®iÒu nghÜa lµ, mçi chóng ta tån t¹i ®−îc lµ kiÖn thùc hiÖn hµnh ®éng xin lçi gåm: nhê vµo c¸c mèi quan hÖ liªn c¸ nh©n - Sù tr¶i nghiÖm cña ng−êi nãi: trong x· héi. Mèi quan hÖ nµy lµ c¬ së Ng−êi nãi ®· cã hµnh ®éng hay biÓu s¶n sinh ra c¸c nhu cÇu c¸ nh©n. C¸c hiÖn g× ®ã trong hiÖn t¹i hay trong qu¸ nhu cÇu Êy cã thÓ ®em l¹i tæn thÊt cho khø ®èi víi ng−êi nghe, theo suy nghÜ ta hoÆc g©y thÊt thiÖt cho ng−êi kh¸c. cña ng−êi nãi, lµ kh«ng tèt ®èi víi ng−êi Trong mçi hoµn c¶nh nh− vËy ®ßi hái nghe, g©y thÊt thiÖt hoÆc tæn th−¬ng mçi ng−êi ph¶i cã hµnh vi øng xö sao t×nh c¶m ®èi víi ng−êi nghe. cho phï hîp nhÊt. - Néi dung vµ hiÖu lùc ®èi víi ng−êi Sau ®©y lµ nh÷ng biÓu hiÖn c¸ch sö nghe: Ng−êi nãi ®−a ra néi dung lµ bµy dông hµnh ®éng xin lçi trong nh÷ng tá th¸i ®é biÕt ¬n hoÆc hèi lèi vÒ biÓu tr−êng hîp: hiÖn ®ã cña m×nh ®èi víi ng−êi nghe, c1. Ng−êi nãi dïng víi môc ®Ých hiÖu lùc lµ mong muèn ng−êi nghe tha gi¶m bít møc ®é khiÕm nh· còng nh− thø. sù khã chÞu ë ng−êi nghe, t¨ng tÝnh lÞch - Th¸i ®é vµ sù ph¶n øng cña ng−êi sù trong lêi nãi cña m×nh nghe: Ng−êi nghe cã thÓ chÊp nhËn Víi t©m lý c¶ nÓ, “ng¹i” lµm “phiÒn” ng−êi kh¸c, nªn khi cÇn ai ®ã gióp ®ì, hoÆc kh«ng nh−ng bÞ rµng buéc trong tr¶ lêi hay thùc hiÖn hµnh ®éng theo ®Ò quan hÖ víi ng−êi nãi [4, tr. 101]. nghÞ cña ta, ng−êi ViÖt th−êng sö dông c. PhÐp lÞch sù trong v¨n ho¸ øng kÌm theo hµnh ®éng xin lçi ®Ó gi¶m bít xö cña ng−êi ViÖt qua hµnh ®éng xin lçi 94
  4. tr−êng §¹i häc Vinh T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVIIi, sè 4b-2009 møc ®é khiÕm nh· còng nh− sù khã Hµnh ®éng xin lçi cßn ®−îc ng−êi chÞu ë ng−êi nghe, t¨ng tÝnh lÞch sù ViÖt sö dông khi ng−êi nãi ®· thùc hiÖn trong lêi nãi cña m×nh. Lo¹i hµnh ®éng mét ®iÒu g× ®ã mµ theo hä hµnh ®éng ®ã nµy th−êng xuÊt hiÖn ë phÇn lêi tho¹i g©y khã chÞu ®èi víi ng−êi nghe hoÆc më ®Çu cho mét néi dung míi. g©y tæn thÊt cho ng−êi nghe, can thiÖp Mét sè vÝ dô: vµo ®êi t− cña ng−êi nghe. Hµnh ®éng nµy ®· x¶y ra trong qu¸ khø. (1) Sau mét vµi c©u chuyÖn, t«i VÝ dô: m¹nh b¹o, th¼ng th¾n hái chÞ: (5) Anh nh×n ra phÝa bê s«ng bªn lë. - Nh− ®ång chÝ… xin lçi t¹i sao l¹i ë ®Êy cã mét v¹t ®Êt võa míi sôt xuèng ph¶i n»m viÖn? rµo rµo. [I, 140] - T«i xin lçi chÞ. T«i ®· c− xö thËt (2) - T«i nghe nãi, xin lçi, cã mét tåi. thêi chÞ sèng tung hoµnh kh¸c ®êi l¾m? ThiÕu phô h−íng m¾t nh×n phÝa bê Ng−êi n÷ qu©n y sü trë nªn ng−îng s«ng bªn båi. nghÞu: - Th«i ®i… §µn «ng c¸c anh ai mµ - Ai mµ ch¼ng cã mét thêi trÎ trung ch¼ng thÕ! Anh gióp t«i mÊy bao ng« råi h¶ ®ång chÝ? ®ßi tr¶ ¬n… §µn «ng c¸c anh thÕ hÕt. [I, 146] [V, 285] (3) - Xin lçi! ChÞ d¹y ë tr−êng nµo (6) B»ng ®o¸n: tªn c−íp ch−a cã kh¶ ¹? - T«i hái n¨ng cao ch¹y xa bay, y chØ Èn nÊp - Th«i, biÕt lµm g× chó. Mçi ng−êi quanh quÈn ®©u ®©y th«i! mét c¶nh, ch¼ng nªn nãi ra, mµ cã nãi - T«i xin lçi ®ªm h«m ®· lµm phiÒn còng ®©u cã ai th«ng c¶m, cã khi cßn anh chÞ! g©y bùc m×nh. B»ng gâ cöa c¨n nhµ nhá. Më cöa lµ [IV, 246] mét ng−êi ®µn «ng trÎ mÆc may « xanh, (4) Th¾ng l¹i gÇn Hoµi, nghiÕn quÇn ®ïi ®em, tãc rèi bï, mÆt ng¸i ngñ r¨ng: cau cã. - T«i kh«ng ngê c« giái nh− thÕ. T«i [III, 313] xin lçi. Xin phÐp ®−îc ®Ìo c« vÒ. (7) T«i xuèng s«ng, v· n−íc röa vÕt [II, 35] th−¬ng. C« Ph−îng cø loay hoay bªn ë vÝ dô (1), ng−êi nãi ®· xin lçi chÞ t«i, rèi rÝt xin lçi: T«i cho c« Ph−îng Quú, v× anh ta muèn biÕt lý do v× sao xem nh÷ng vÕt sÑo trªn vai, trªn tay mµ chÞ l¹i ph¶i n»m viÖn. ë vÝ dô (2), ng−êi bän ®« Thi ®¸nh t«i. T«i b¶o: “Kh«ng nãi xin lçi chÞ Quú v× anh ta nghÜ ®iÒu sao c« ¹. VÕt th−¬ng nh− thÕ cã g×”. C« anh s¾p hái chÞ cã thÓ lµm cho chÞ phËt Ph−îng b¶o: “T«i xin lçi anh. T«i gÆp ý, khã chÞu. ë vÝ dô (3), ng−êi nãi thùc chuyÖn buån phiÒn qu¸. T«i kh«ng kiÒm hiÖn hµnh ®éng xin lçi v× anh ta nghÜ chÕ ®−îc m×nh”. ®iÒu anh ta muèn biÕt cã thÓ lµ h¬i tß [V, 76] mß khiÕn ng−êi nghe kh«ng hµi lßng. ë c¸c vÝ dô trªn lêi xin lçi ®−îc Cßn ë vÝ dô (4), Th¾ng ®· xin lçi Hoµi ng−êi nãi thùc hiÖn khi hä ®· cã nh÷ng khi anh nªu yªu cÇu cña m×nh lµ muèn cö chØ, hµnh ®éng, viÖc lµm vµ lêi nãi ®−îc ®Ìo c« vÒ. mµ theo hä lµ lµm ¶nh h−ëng, g©y tæn c2. Ng−êi nãi dïng khi cho r»ng thÊt vµ xóc ph¹m ®Õn ng−êi nghe. Lóc m×nh ®· thùc hiÖn mét ®iÒu g× ®ã g©y nµy, lêi xin lçi lµ hµnh ®éng bµy tá nçi khã chÞu ®èi víi ng−êi nghe hèi tiÕc, lµ nh÷ng l−ît lêi s÷a ch÷a 95
  5. Xin lçi, c¸m ¬n - biÓu hiÖn cña phÐp lÞch sù trong ..., tr. 92-98 N. T. Thuû nh»m gi÷ mèi quan hÖ hoµ khÝ gi÷a hä hiÖn viÖc lµm g× ®ã trong qu¸ khø ®èi vµ ng−êi nghe. víi ng−êi nãi mµ ng−êi nãi ®¸nh gi¸ c3. Ng−êi nãi dïng víi th¸i ®é mØa cao. mai - Néi dung vµ hiÖu lùc ®èi víi ng−êi Trong phÇn lín tr−êng hîp, hµnh nghe: Ng−êi nãi ®−a ra néi dung lµ bµy ®éng xin lçi lµ bµy tá th¸i ®é lÞch sù ®èi tá th¸i ®é biÕt ¬n cña m×nh vÒ biÓu hiÖn ®ã trong qu¸ khø cña ng−êi nghe vµ víi ng−êi nghe, ®Ò cao thÓ diÖn ng−êi hiÖu lùc lµ lµm ng−êi nghe c¶m thÊy nghe. Tuy vËy, cã lóc, ng−êi nãi ®−a ra hµi lßng, ng−êi nãi tá ra lµ ng−êi cã v¨n hµnh ®éng nµy bÒ ngoµi lµ ®Ò cao thÓ ho¸ øng xö. diÖn nh−ng môc ®ich ngÇm Èn l¹i lµ sù - Th¸i ®é vµ sù ph¶n øng cña ng−êi dÌ bØu, mØa mai. nghe: Ng−êi nghe thÊy ®Ñp lßng. (8) H«m Êy ë bÕn xe, cã «ng ®eo [4, 99] kÝnh, ®Ó r©u con kiÕn, tuæi b»ng bè t«i c. PhÐp lÞch sù trong v¨n ho¸ øng b¶o: “C« em ¬i, c« em ®i víi anh ®i”. T«i xö cña ng−êi ViÖt qua hµnh ®éng c¸m sî qu¸, t«i b¶o: “¤ng nµy hay nhØ?”. ¬n ¤ng Êy c−êi: “Xin lçi nhÐ, t«i t−ëng em Ngay tõ lóc cßn nhá, chóng ta ®· lµ bß l¹c”. ®−îc cha mÑ, thÇy c« gi¸o chØ b¶o biÕt [V, 125] nãi c©u xin lçi, c¸m ¬n víi ng−êi kh¸c Tãm l¹i, trong cuéc sèng hµng ngµy vµ trong qu¸ tr×nh tr−ëng thµnh nhËn còng nh− trong khi trß chuyÖn víi ®èi thøc vÒ ý nghÜa cña hai tõ ®ã còng s©u t¸c, chóng ta cã thÓ g©y tæn h¹i hoÆc s¾c h¬n trong mçi chóng ta. Lêi c¸m ¬n xóc ph¹m ®Õn ng−êi kh¸c, lóc ®ã, lêi xin nh»m bµy tá thiÖn chÝ cña ng−êi nãi ®èi lçi lµ mét chiÕn l−îc h÷u hiÖu ®Ó gi¶m víi ng−êi nghe, ®ã lµ biÓu hiÖn cña sù bít phÇn thÊt thiÖt ë ng−êi nghe vµ gi÷ t«n träng, biÕt ¬n, lµ th¸i ®é hîp t¸c. ®−îc mèi quan hÖ hµi hoµ gi÷a hai bªn, Tuy nhiªn, mçi quèc gia, d©n téc l¹i cã ®ång thêi còng thÓ hiÖn ®−îc chóng ta nh÷ng quan niÖm kh«ng gièng nhau vÒ lµ ng−êi cã nhËn thøc, cã hiÓu biÕt vµ cã phÐp lÞch sù trong “v¨n ho¸ c¸m ¬n”. th¸i ®é c− xö ®óng mùc, lÞch sù. Ch¼ng h¹n, ng−êi ph−¬ng T©y c¸m ¬n khi nhËn ®−îc mét mãn quµ vËt chÊt 4.2. Hµnh ®éng c¸m ¬n hay tinh thÇn dï nhá ®Õn ®au ®i n÷a, a. Kh¸i niÖm gi÷a nh÷ng ng−êi thuéc bÊt cø quan hÖ C¸m ¬n lµ hµnh vi ng−êi nãi thùc liªn c¸ nh©n nµo xa hay gÇn lµ hµnh vi hiÖn khi nhËn ®−îc ë ng−êi nghe mét lÞch sù. MÑ mua cho con mét c©y bót, biÓu hiÖn g× ®ã mµ theo ng−êi nãi lµ tèt mét que kem con còng ph¶i nãi c©u c¸m cho m×nh, nªn ng−êi nãi míi bµy tá lßng ¬n. ThÕ nh−ng, ®èi víi ng−êi ¸ §«ng, biÕt ¬n ®èi víi ng−êi nghe hoÆc ng−êi c¸m ¬n trong nh÷ng tr−êng hîp nh− nãi ®−a ra hµnh ®éng c¸m ¬n víi môc vËy lµ gi¶ t¹o, qu¸i l¹, kiÓu c¸ch. VËy ®Ých lÞch sù lµm ®Ñp lßng ng−êi nghe. ng−êi ViÖt Nam chóng ta sö dông lêi b. §iÒu kiÖn thùc hiÖn hµnh vi c¸m c¸m ¬n trong nh÷ng tr−êng hîp nµo? ¬n Tr−íc hÕt, lêi c¸m ¬n ®−îc ng−êi Còng theo t¸c gi¶ §ç ThÞ Kim Liªn, ViÖt sö dông khi tiÕp nhËn hµnh ®éng ®iÒu kiÖn ®Ó thùc hiÖn hµnh vi c¸m ¬n øng xö, biÓu hiÖn tèt cña ng−êi kh¸c dµnh cho m×nh. Ch¼ng h¹n, khi ®−îc gåm: ng−êi kh¸c ®éng viªn, khen ngîi hoÆc - Sù tr¶i nghiÖm cña ng−êi nãi: khi ®−îc ng−êi kh¸c cho, tÆng, biÕu mét Ng−êi nghe ®· cã hµnh ®éng hay biÓu 96
  6. tr−êng §¹i häc Vinh T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVIIi, sè 4b-2009 - C¸m ¬n, - Ph¸c ®i ra vµi b−íc råi mãn quµ nµo ®ã, hoÆc nhËn ®−îc sù míi quay trë l¹i hai con m¾t ®Çy buån gióp ®ì cña ng−êi kh¸c trong qu¸ khø b· nh×n th¼ng vµo Toµn håi l©u míi nãi: khi ta gÆp khã kh¨n… - Anh Toµn ¹, t«i ch¶ yªu g× c¸i - C¶m ¬n vÒ mét viÖc ®· lµm trong nghÒ cÇm sóng nµy. Ch¼ng qua lµ bÊt qu¸ khø ®¾c dÜ c¸i th»ng Mü nã b¾t chóng t«i (9) Quyªn b¶o: “Anh g× ¬i! T«i ®i cÇm. nhÐ! C¸m ¬n anh ®· ®i tiÔn t«i” [V, 183] - õ - Toµn l¹i cµng mÒm máng - Th× (10) “Anh yªu cña em, anh ngoan chóng m×nh ai ch¶ nghÜ thÕ. H·y ngåi l¾m! Anh ®· lµm theo ®óng lêi dÆn cña xuèng ®· nµo, ë l¹i ®©y ¨n c¬m víi m×nh em. Em c¸m ¬n anh l¾m. §Êy anh thÊy ®i Ph¸c. ch−a, anh trÎ h¼n ra. L¹i cßn trÎ h¬n - C¸m ¬n. Anh Toµn… anh t×m c¸ch ngµy em ra ®i c¬!”. h¹i t«i v× v× nghÜ t«i h¸m c¸i chøc tiÓu [I, 262] ®oµn phã ë ®©y lµ anh nhÇm. - C¶m ë vÒ lêi hái th¨m, ®éng viªn, [I, 534] khuyªn nhñ ë vÝ dô (14) lêi nãi c¸m ¬n cña Ph¸c (11) ChÞ c−êi: “Th«i ®−îc råi, chµo kh«ng ph¶i xuÊt ph¸t tõ sù xóc ®éng, anh. C¶m ¬n anh ®· cã lêi hái th¨m”. ch©n thµnh mµ nã thÓ hiÖn sù mØa mai, Chµo chÞ, chóc chÞ ngñ ngon. khinh miÖt cña Ph¸c ®èi víi Toµn. [I, 431] Nh− vËy, tuú vµo tõng hoµn c¶nh, (12) - Anh Toµn ¹, - tù nhiªn t«i hái tõng ®èi t−îng giao tiÕp cô thÓ mµ s½ng giäng, - theo t«i anh nªn ra ngoµi ng−êi ViÖt sö dông hµnh vi c¸m ¬n víi tr¹m g¸c ®ãn mÑ anh vµo. nh÷ng môc ®Ých kh¸c nhau. §iÒu nµy - C¸m ¬n anh, - Toµn kh«ng hÒ phËt t¹o nªn nÐt ®Æc thï trong v¨n ho¸ øng ý, l¹i cßn ©n cÇn víi t«i h¬n, bµ s¾p vµo xö cña ng−êi ViÖt Nam - cïng mét hµnh b©y giê. ®éng c¸m ¬n nh−ng l¹i t¸c ®éng ®Õn [I, 533] ng−êi tiÕp nhËn nh÷ng gi¸ trÞ ý nghÜa - C¶m ¬n vÒ mét hµnh ®éng nµo mêi kh¸c nhau. mäc nµo ®ã cña ng−êi nghe ®Ó tõ chèi 5. KÕt luËn thùc hiÖn nã. Xin lçi vµ c¸m ¬n lµ nh÷ng hµnh vi (13) Anh l¸i xe ch×a bao thuèc vÒ ng«n ng÷ thÓ hiÖn nÐt ®Ñp trong v¨n phÝa anh bé ®éi ho¸ øng xö. Cïng víi hµnh vi khen th× §ang m¶i nghÜ ngîi ®i ®©u, ng−êi mÆc qu©n phôc giËt m×nh quay l¹i, hµnh vi xin lçi, c¸m ¬n nh»m t«n vinh ng−îng nghÞu l¾c ®Çu: thÓ diÖn cña ng−êi nghe. §©y lµ mét - C¸m ¬n! T«i… t«i bÞ viªm cæ. truyÒn thèng v¨n ho¸ cña ng−êi ViÖt [III, 9] Nam: khiªm tèn, ch©n thµnh, cëi më, Thø hai, ng−êi ViÖt sö dông lêi c¸m t«n träng ng−êi ®èi tho¹i víi m×nh. Qua ¬n khi tiÕp nhËn hµnh ®éng øng xö, c¸c hµnh ®éng xin lçi, c¸m ¬n mµ c¸c biÓu hiÖn kh«ng tèt cña ng−êi nãi, theo nh©n vËt sö dông trong lêi giao tiÕp cña c¸ch ®¸nh gi¸ cña ng−êi nghe nªn ®©y m×nh, cã thÓ rót ra mét sè nhËn xÐt vÒ lµ hµnh ®éng mang hµm ý mØa mai chø v¨n ho¸ øng xö cña ng−êi ViÖt nh− sau: kh«ng ph¶i xuÊt ph¸t tõ t×nh c¶m ch©n - Ng−êi ViÖt rÊt coi träng t×nh c¶m, thµnh cña ng−êi thùc hiÖn hµnh vi c¸m kh«ng thÝch xung ®ét, m©u thuÉn, −a ¬n. sù g¾n bã, hµi hoµ. V× vËy, hä s½n sµng (14) - ë l¹i ®©y ¨n c¬m víi m×nh ®i nãi lêi xin lçi khi g©y tæn h¹i cho ng−êi Ph¸c. kh¸c (c¶ vÒ vËt chÊt vµ tinh thÇn) vµ 97
  7. Xin lçi, c¸m ¬n - biÓu hiÖn cña phÐp lÞch sù trong ..., tr. 92-98 N. T. Thuû c¸m ¬n khi ®−îc ng−êi kh¸c ®em l¹i cho hµnh vi ng«n ng÷ thÓ hiÖn nÐt ®Ñp hä mét biÓu hiÖn tèt ®Ñp nµo ®ã. trong v¨n ho¸ øng xö cña ng−êi ViÖt, - Trong mèi quan hÖ liªn c¸ nh©n, thÕ nh−ng nã ®ang ngµy bÞ líp trÎ ngµy ng−êi ViÖt rÊt cã ý thøc t«n träng thÓ nay bá qua ®i. Nh÷ng hµnh ®éng mµ diÖn cña ®èi t¸c (t¨ng thÓ diÖn cña chóng ta t−ëng chõng nh− kh«ng cã g× ng−êi nghe, nhËn phÇn thÊt thiÖt vÒ ph¶i bËn t©m nhiÒu nµy l¹i cã gi¸ trÞ, ý m×nh), khiªm tèn, nh· nhÆn, tÕ nhÞ vµ nghÜa rÊt lín ®èi víi cuéc sèng chÝnh khÐo lÐo. chóng ta. V× vËy, mçi ng−êi h·y tù x©y - Ng−êi ViÖt rÊt cã ý thøc gi÷ g×n dùng cho m×nh thãi quen øng xö: biÕt phÈm c¸ch b¶n th©n m×nh trong øng xö nãi lêi xin lçi, c¸m ¬n víi ng−êi kh¸c - ®ã lµ phÐp lÞch sù. gãp phÇn t¹o nªn “v¨n ho¸ c¸m ¬n, xin lçi” bÒn v÷ng cho x· héi. Nh− vËy, xin lçi vµ c¸m ¬n lµ nh÷ng T I LIÖU THAM KH¶O [1] §ç H÷u Ch©u, §¹i c−¬ng ng«n ng÷ häc, TËp 2, NXB Gi¸o dôc, Hµ Néi, 2007. [2] NguyÔn ThÞ Mai Hoa, Giíi tÝnh vµ tõ x−ng h« trong h¸t ph−êng v¶i NghÖ TÜnh, T¹p chÝ Khoa häc, Tr−êng §¹i häc Vinh, TËp 37, Sè 1B, 2008, 23-32. [3] §ç ThÞ Kim Liªn, Ng÷ nghÜa lêi héi tho¹i, NXB Gi¸o dôc, Hµ Néi, 1999. [4] §ç ThÞ Kim Liªn, Gi¸o tr×nh ng÷ dông häc, NXB §¹i häc Quèc gia Hµ Néi, Hµ Néi, 2005. [5] NguyÔn Quang, Mét sè kh¸c biÖt lêi nãi ViÖt - MÜ trong c¸ch thøc khen vµ tiÕp nhËn lêi khen, LuËn ¸n tiÕn sÜ, Tr−êng §¹i häc Khoa häc X· héi vµ Nh©n v¨n, Hµ Néi, 1999. T I LIÖU TRÝCH DÉN [I] NguyÔn Minh Ch©u, TuyÓn tËp truyÖn ng¾n, NXB V¨n häc, 2006. [II] NguyÔn ThÞ Thu HuÖ, 37 truyÖn ng¾n, NXB V¨n häc, 2006. [III] Ma V¨n Kh¸ng, Trèn nî - tËp truyÖn ng¾n, NXB Phô n÷, 2008. [IV] Chu Lai, TruyÖn ng¾n (t¸i b¶n lÇn thø ba), NXB V¨n häc, 2008. [V] NguyÔn Huy ThiÖp, TruyÖn ng¾n, NXB Héi Nhµ v¨n, Hµ Néi, 2005. SUMMARY To thank and to excuse - an espressing of politeness in communicative culture of Vietnamese people For an expressing of politeness in communicatve culture, Vietnamese people usually use verbs to thank, to excuse, to welcome, to invite. The article deeply studies an expresion of politeness in communicative culture through two verbs to thank, to excuse. (a) Cao Häc 15, Chuyªn ng nh Ng«n ng÷, tr−êng ®¹i häc vinh. 98
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

LV.01: Bộ Luận Văn Thạc Sĩ Quản Trị Kinh Doanh MBA
165 tài liệu
2066 lượt tải
THÔNG TIN
TRỢ GIÚP
HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG
Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.

 

Đồng bộ tài khoản
18=>0