Báo cáo nghiên cứu nông nghiệp " Đánh giá hiệu quả của các lớp huấn luyện nông dân FFS trong việc quản lý dịch hại tổng hợp IPM trên cây có múi tại Việt Nam - ms4 "

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:16

Thêm vào BST

Báo xấu

73
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Cây có múi là một chủng loại cây ăn trái quan trọng tại Việt Nam nhưng hiện trạng sản xuất và sản lượng cây có múi đang bị trở ngại bởi một loạt các đối tượng dịch hại quan trọng. Việc quản lý dịch hại tổng hợp (IPM) được thừa nhận như một phương pháp kiểm soát dịch hại có hiệu quả và chấp nhận được. Việt Nam có một Chương Trình Quốc Gia về IPM phát triển rất tốt với sự tham gia của các nông dân được huấn luyện và nghiên cứu qua các lớp huấn luyện nông...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo nghiên cứu nông nghiệp " Đánh giá hiệu quả của các lớp huấn luyện nông dân FFS trong việc quản lý dịch hại tổng hợp IPM trên cây có múi tại Việt Nam - ms4 "

Boä Noâng Nghieäp & Phaùt Trieån Noâng Thoân Chính Phuû UÙc Toå chöùc taøi trôï AusAID BAÙO CAÙO TIEÁN ÑOÄ 036/04VIE: Ñaùnh giaù hieäu quaû cuûa caùc lôùp huaán luyeän noâng daân FFS trong vieäc quaûn lyù dòch haïi toång hôïp IPM treân caây coù muùi taïi Vieät Nam MS4: Báo cáo 6 tháng lần thứ hai 1
1. Toùm löôïc döï aùn: Caây coù muùi laø moät chuûng loaïi caây aên traùi quan troïng taïi Vieät Nam nhöng hieän traïng saûn xuaát vaø saûn löôïng caây coù muùi ñang bò trôû ngaïi bôûi moät loaït caùc ñoái töôïng dòch haïiù quan troïng. Vieäc quaûn lyù dòch haïi toång hôïp (IPM) ñöôïc thöøa nhaän nhö moät phöông phaùp kieåm soaùt dòch haïi coù hieäu quaû vaø chaáp nhaän ñöôïc. Vieät Nam coù moät Chöông Trình Quoác Gia veà IPM phaùt trieån raát toát vôùi söï tham gia cuûa caùc noâng daân ñöôïc huaán luyeän vaø nghieân cöùu qua caùc lôùp huaán luyeän noâng daân (FFS). Chöông trình naøy ñaõ huaán luyeän treân 500.000 noâng daân veà caùc kyõ thuaät IPM treân luùa, rau, boâng vaûi, traø, ñaäu naønh, ñaäu phoïng, vaø khoai lang. Döï aùn naøy ñaõ laø söï khôûi ñaàu cho vieäc môû caùc lôùp huaán luyeän noâng daân troàng caây coù muùi vôùi 98 huaán luyeän vieân tham döï caùc lôùp huaán luyeän chuû löïc trong caùc thaùng 4 vaø 5 cuûa naêm 2005 vaø sau ñoù nhöõng huaán luyeän vieân naøy ñaõ höôùng daãn 24 lôùp FFS cuûa 12 tænh Ñoàng Baèng Soâng Cöûu Long vaø caùc tænh Duyeân Haûi mieàn Trung cuûa Vieät Nam. Caùc noâng daân ñaõ tham döï caùc lôùp FFS haøng tuaàn suoát trong 21 tuaàn leã vaø cuõng ñaõ tham gia trong vieäc giaûng daïy thoâng qua caùc thí nghieäm trình dieãn. Vieäc taøi trôï töø beân ngoaøi ngaân saùch döï aùn ñaõ cho pheùp toå chöùc ñöôïc caùc chuyeán tham quan cho noâng daân ôû caùc tænh Ñoàng Baèng Soâng Cöûu Long qua laïi caùc tænh laân caän ñeå trao ñoåi vaø hoïc taäp kinh nghieäm laãn nhau, cuõng nhö toå chöùc caùc cuoäc hoäi thaûo duyeät xeùt laïi keát quaû cuûa döï aùn taïi 3 ñòa ñieåm vôùi söï tham döï cuûa caùc ñaïi bieåu cuûa caû 12 tænh coù lieân quan. Nhöõng thoâng tin phaûn hoài cuûa nhöõng ngöôøi tham döï seõ giuùp ñieàu chænh caùc chöông trình huaán luyeän cho naêm 2006 ñeå taêng tính thích nghi vaø hieäu quaû. 2. Toùm löôïc lieân quan ñeán vieäc quaûn lyù vaø thöïc hieän keá hoaïch Vieät Nam coù moät Chöông Trình Quoác Gia IPM ñöôïc phaùt trieån raát toát, ñöa ñeán keát quaû laø hôn 500.000 noâng daân ñöôïc huaán luyeän veà caùc kyõ thuaät IPM ñaõ ñöôïc öùng duïng treân luùa, rau, boâng vaûi, traø, ñaäu naønh, ñaäu phoïng, vaø khoai lang. Tröôùc döï aùn naøy, khoâng coù chöông trình huaán luyeän IPM naøo ñöôïc toå chöùc veà quaûn lyù caây cam quyùt, duø raèng ñaây laø chuûng loaïi traùi caây quan troïng ôû Vieät Nam. Trong naêm ñaàu cuûa döï aùn naøy, vieäc thöïc hieän keá hoaïch ñaõ raát hieäu quaû laø nhôø vaøo söï noå löïc cao cuûa taát caû caùc thaønh vieân trong döï aùn, keát quaû laø ñaõ ñaøo taïo ñöôïc 98 huaán luyeän vieân chuû löïc töø 10 nhaø khoa hoïc chuû choát, vaø nhöõng huaán luyeän vieân naøy ñaõ höôùng daãn thaønh coâng 24 lôùp FFS ôû 12 Tænh Ñoàng Baèng Soâng Cöûu Long vaø caùc tænh Duyeân Haûi mieàn Trung cuûa Vieät Nam. FFS toå chöùc taäp huaán noâng daân haøng tuaàn vaø keùo daøi 21 tuaàn leã. Caùc huaán luyeän vieân ñaõ leân moät lòch hoaït ñoäng trong suoát chöông trình huaán luyeän vaø nhöõng hoaït ñoäng naøy ñöôïc huôùng daãn ñoàng boä taïi taát caû caùc FFS. Caùc thí nghieäm trình dieãn cuõng ñaõ ñöôïc thöïc hieän taïi 16 FFS. Moät cuoäc khaûo saùt traéc nghieäm veà kieán thöùc thöïc tieãn cô baûn cuûa noâng daân cuõng ñaõ ñöôïc tieán haønh taïi 15 ñòa ñieåm vaø taát caû nhöõng noâng daân maø tham gia trong caùc FFS ñeàu ñöôïc traéc nghieäm baèng 52 caâu hoûi tröôùc vaø sau khi tham döï lôùp huaán luyeän. Caùc keát quaû cuûa cuoäc phoûng vaán noùi treân goàm 727 ngöôøi tröôùc vaø 694 ngöôøi sau khi tham döï caùc FFS ñang ñöôïc phaân tích. Taát caû caùc phaàn ñaõ döï truø cuûa khung döï aùn cho naêm 2005 ñaõ ñöôïc hoaøn taát. Hai ñaàu ra chính ñaõ ñöôïc döï truø trong khung döï aùn cuõng ñaõ hoaøn 2
taát vaø chính ñieàu naøy seõ laøm taêng tính thích öùng cuûa döï aùn ñoái vôùi caû huaán luyeän vieân vaø noâng daân troàng caây coù muùi moät caùch coù yù nghóa. Nhöõng chuyeán tham quan ñaõ ñöôïc toå chöùc cho caùc noâng daân ôû caùc tænh laân caän nhau qua laïi ñeå tham quan hoïc hoûi kinh nghieäm laãn nhau ñöôïc Toå Chöùc UÙc taøi trôï vaø 3 cuoäc hoäi thaûo xem xeùt laïi keát quaû nhöõng coâng vieäc ñaõ thöïc hieän ñöôïc trong naêm qua do Coâng Ty BAYER Vieät Nam vaø Taäp ñoaøn daàu khoaùng SK Haøn Quoác taøi trôï giuùp cho ban toå chöùc coù ñöôïc nhöõng phaûn hoài raát quan troïng veà chöông trình huaán luyeän trong naêm 2005 töø caùc tham döï vieân. Taïi caùc cuoäc hoäi thaûo naøy, moïi ngöôøi ñaõ thoáng nhaát raèng chöông trình huaán luyeän cho naêm 2006 phaûi ñöôïc ñieàu chænh ñeå laøm taêng tính thích öùng vaø hieäu quaû cuûa vieäc huaán luyeän. Caùc ñieàu chænh naøy goàm TOT phaûi ñöôïc toå chöùc sôùm trong naêm, taêng cöôøng nhöõng baøi thöïc haønh hôn vaø FFS baét ñaàu sôùm hôn nhöng keát thuùc muoän hôn, thôøi gian môû nhöõng lôùp hoïc linh ñoäng hôn trong suoát giai ñoaïn töø luùc caây ra hoa ñeán thu hoaïch nhöng vaãn ñaûm baûo nhöõng noäi dung trong chöông trình. 3. Giôùi thieäu vaø boái caûnh : Caây coù muùi laø moät trong nhöõng chuûng loaïi caây aên traùi chuû löïc ôû Vieät Nam (Boä NN & PTNT, 2004) vaø saûn xuaát traùi caây coù muùi laø moät nguoàn thu nhaäp quan troïng cuûa nhieàu noâng daân Vieät Nam. Tuy nhieân, naêng suaát vaø saûn löôïng traùi caây coù muùi taïi Vieät Nam laïi khaù thaáp hôn so vôùi ôû UÙc vaø nhöõng nöôùc saûn xuaát cam quyùt chuû löïc cuûa theá giôùi nhö Braxin vaø Hoa Kyø. Boä Noâng nghieäp & PTNT ñaõ chæ roõ raèng “Nhìn chung, vieäc canh taùc caây coù muùi chöa ñöôïc phaùt trieån laém trong vaøi naêm vöøa qua, chuû yeáu laø do bò phaù hoaïi traàm troïng bôûi nhöõng dòch haïi ñaëc bieät laø beänh vaøng laù Greening (maø coøn ñöôïc goïi laø Huanglongbing) vaø do ñoù caùc cuoäc khaûo saùt veà nhöõng phöông phaùp kieåm soaùt caùc loaïi dòch beänh, keát hôïp vôùi vieäc quaûn lyù vöôøn vaây coù muùi vaø söû duïng nhöõng kyõ thuaät tieán boä vaø chuyeân saâu laø ñieàu heát söùc caàn thieát”. Caùc muïc tieâu cuûa döï aùn naøy laø höôùng daãn vieäc huaán luyeän cho nhöõng huaán luyeän vieân (Training Of Trainers). Ñaøo taïo hoï trôû thaønh nhöõng huaán luyeän vieân chuû löïc trong vieäc huaán luyeän IPM treân caây coù muùi cho noâng daân, hoï seõ höôùng daãn nhöõng lôùp FFS taïi ñòa phöông cuûa hoï vaø qua ñoù coù theå ñaùnh giaù ñöôïc hieäu quaû cuûa moâ hình FFS trong vieäc gia taêng kieán thöùc cho ngöôøi noâng daân cuõng nhö vieäc söû duïng thuoác tröø saâu hôïp lyù trong canh taùc. Nhöõng muïc tieâu naøy seõ goùp phaàn giuùp cho ngöôøi noâng daân coù nhöõng quyeát ñònh toát hôn trong phaïm vi khaû naêng cuûa hoï veà vieäc quaûn lyù nhöõng loaïi dòch haïi thoâng qua söï chaáp nhaän chieán löôïc quaûn lyù dòch haïi toång hôïp IPM treân caây coù muùi taïi Vieät Nam. Moät khi moät maïng löôùi nhöõng huaán luyeän vieân chuû löïc veà IPM caây coù muùi ñöôïc thieát laäp vaø nhöõng huaán luyeän vieân naøy thöïc chaát ñaõ coù ñöôïc nhöõng kinh nghieäm thöïc tieãn trong vieäc huaán luyeän IPM caây coù muùi qua ít nhaát moät muøa laøm vieäc vôùi caùc FFS, Vieät Nam seõ coù khaû naêng noåi baät ñaùng keå ñeå phaùt trieån caùc chöông trình IPM treân caây coù muùi. Nhöõng saûn phaåm ñaàu ra töø döï aùn huaán luyeän IPM ñöôïc theå hieän trong nhöõng heä thoáng muøa vuï khaùc, bao goàm quyeàn quyeát ñònh cuûa ngöôøi noâng daân nhôø vaøo kieán thöùc veà heä sinh thaùi noâng nghieäp ñöôïc naâng cao; yù thöùc baûo veä tính ña daïng sinh 3
hoïc vaø baûo veä moâi tröôøng nhôø vaøo vieäc giaûm söû duïng thuoác tröø saâu ñoù laø keát quaû cuûa vieäc naâng cao kieán thöùc veà nhaän dieän saâu beänh cuõng nhö laø nhöõng bieän phaùp quaûn lyù saâu beänh ñaït hieäu quaû; taêng cöôøng an toaøn thöïc phaåm thoâng qua vieäc gia taêng saûn löôïng; vaø vieäc baûo veä söùc khoûe cuûa coäng ñoàng noâng daân vaø ngöôøi tieâu duøng traùi caây nhôø vaøo vieäc giaûm söû duïng thuoác tröø saâu trong vieäc saûn xuaát traùi caây Nhöõng phöông phaùp chính ñöôïc chaáp nhaän trong döï aùn naøy laø tham gia döïa treân vieäc hoïc hoûi vaø haønh ñoäng döïa treân vieäc nghieân cöùu. Muïc tieâu cuûa caû hai kyõ thuaät naøy laø ñeå thu huùt troïn veïn nhöõng ngöôøi tham gia vaø ñeå cho hoï nhaèm vaøo vieäc hoïc vaø nghieân cöùu ñeå ñaït ñöôïc nhöõng nhu caàu cuûa chính hoï. 4. Tieán ñoä thöïc hieän ñöôïc cho ñeán nay: 1. Nhöõng ñieåm noåi baät trong vieäc thöïc hieän: Vieäc thöïc hieän thaønh coâng cuûa chöông trình naêm 2005 laø ñaõ huaán luyeän ñöôïc 98 Huaán Luyeän Vieân huaán luyeän raát hieäu quaû. Nhöõng Huaán Luyeän Vieân naøy ñaõ höôùng daãn FFS taïi 24 ñòa ñieåm ôû 8 tænh Ñoàng Baèng Soâng Cöûu Long vaø 4 tænh Duyeân Haûi Mieàn Trung cuûa Vieät Nam (Baûng 1). Ngoaøi ra, Chính Quyeàn Ñòa Phöông cuûa tænh Tieàn Giang coøn taøi trôï ñeå toå chöùc theâm 2 FFS, vaø 2 lôùp FFS nöõa cuõng ñaõ ñöôïc cam keát seõ toå chöùc theâm cho naêm 2006. Ñaây laø moät söï minh chöùng raát coù yù nghóa veà tính thích öùng vaø höõu ích cuûa chöông trình huaán luyeän naøy vaø ngöôøi ta mong chöông trình FFS naøy seõ ñöôïc toå chöùc roäng raõi hôn taïi nhieàu ñòa phöông hôn. Baûng 1: Caùc ñòa ñieåm cuûa FFS Tænh Soá FFS ÑOÀNG BAÈNG SOÂNG CÖÛU LONG Tieàn Giang 3+2* Ñoàng Thaùp 2 Vónh Long 3 Caàn Tho 3 Traø Vinh 1 Haäu Giang 2 Soùc Traêng 1 Beán Tre 3 DUYEÂN HAÛI MIEÀN TRUNG Khaùnh Hoøa 2 Bình Ñònh 1 Quaûng Nam 1 Ngheä An 2 ___ TOÅNG COÄNG 24 * Ñöôïc taøi trôï bôûi chính quyeàn ñòa phöông FFS ñöôïc khôûi söï vaøo thaùng 06 vaø keùo daøi 21 tuaàn leã lieân tieáp, vôùi moät lòch hoaït ñoäng ñöôïc boá trí linh ñoäng bôûi caùc Huaán Luyeän Vieân trong suoát chöông trình huaán 4
luyeän (xin coi baûn baùo caùo 6 thaùng ñaàu). Caùc nhaø khoa hoïc chuû choát trong döï aùn ñaõ tham döï leã khai maïc cuûa 16 FFS vaø trong nhöõng cuoäc khai maïc naøy, moät cuoäc khaûo saùt veà kieán thöùc thöïc tieãn cuûa noâng daân ñaõ ñöôïc thöïc hieän vaø vieäc giaûng daïy caùch laøm nhöõng thí nghieäm trình dieãn cuõng ñaõ ñöôïc thöïc hieän. Nhöõng phaùt hieän chính trong cuoäc khaûo saùt kieán thöùc thöïc tieãn cuûa noâng daân laø: * Coù nhöõng khaùc bieät ñaùng keå trong caùc heä thoáng sinh thaùi noâng nghieäp vaø ñaëc ñieåm canh taùc caây coù muùi taïi vuøng Ñoàng Baèng Soâng Cöûu Long vaø vuøng Duyeân Haûi mieàn Trung (goàm caû Tænh Ngheä An). * Caùc noâng daân caàn coù nhieàu kyõ naêng hôn nöõa trong vieäc nhaän ra saâu beänh vaø moái lieân heä giöõa nhöõng saâu beänh naøy vôùi söï phaùt trieån cuûa caây coù muùi. * Vieäc phun xòt chuû yeáu söû duïng caùc bình xòt tay (ñeo treân vai). * Töø tình hình kinh teá hieän taïi vaø tính khoâng thöïc teá cuûa caùc chieán löôïc phoøng tröø saâu beänh tröôùc ñoù nhö laø döï aùn ACIAR maõ soá CS2/2000/043 (Phun daàu khoaùng) vaø döï aùn CIRAD (queùt imidaclorid leân thaân) ñaõ daãn ñeán moät chieán löôïc môùi maø ñang ñöôïc chaáp nhaän ñoù laø keát hôïp keát hôïp nhöõng yeáu toá cuûa caû hai chieán löôïc treân maø hieän taiï ñang ñöôïc ngöôøi noâng daân aùp duïng (moät laàn duøng imidaclorid vaø sau ñoù laø phun hai laàn daàu khoaùng vaøo moãi ñôït caây ra choài). Nhöõng chi tieát veà vieäc ñieàu tra phoûng vaán noâng daân ñöôïc trình baøy cuï theå trong phuï luïc 1. Trong thaùng 9, Toå Chöùc UÙc ñaõ ñoàng yù taøi trôï nhöõng chuyeán tham quan cho noâng daân trong vuøng Ñoàng Baèng Soâng Cöûu Long töø nguoàn khaùc ngoaøi ngaân saùch döï aùn, vaø toång soá laø 2,494 ñoâ la ñaõ ñöôïc chuyeån cho Vieät Nam (phuï luïc 2). Nhöõng tham quan cuûa noâng daân ñöôïc tieán haønh töø 24 ñeán 29 thaùng 10 vôùi toång soá 540 noâng daân töø 18 FFS trong 8 Tænh Ñoàng Baèng Soâng Cöûu Long ñi tham quan moät FFS ôû moät tænh khaùc. Caùc noâng daân töø 7 tænh ñaõ ñeán tham quan ôû Huyeän Lai Vung, Tænh Ñoàng Thaùp vaø caùc noâng daân cuûa Huyeän Lai Vung ñaõ ñeán tham quan taïi Huyeän Caùi Beø cuûa Tænh Tieàn Giang. Muïc tieâu boå sung thöù hai veà vieäc toå chöùc caùc cuoäc hoäi thaûo ñaùnh giaù laïi keát quaû coâng vieäc ñaõ thöïc hieän qua moät naêm trieån khai döï aùn taïi Caàn Thô, Myõ Tho, Vinh cuõng ñaõ ñöôïc thöïc hieän vaøo thaùng 11 döôùi söï taøi trôï cuûa coâng ty BAYER. Taïi caùc cuoäc hoïp naøy, keát quaû cuûa caùc thí nghieäm trình dieãn ñaõ ñöôïc baùo caùo bôûi caùc Huaán Luyeän Vieân, caùc chöông trình huaán luyeän TOT vaø FFS ñaõ ñöôïc ñaùnh giaù, nhöõng thoâng tin phaûn hoài ñaõ ñöôïc neâu ra vaø nhöõng noäi dung cuûa caùc lôùp TOT vaø FFS cuõng ñaõ ñöôïc chænh söûa (phuï luïc 3). Xaây döïng naêng lực: 5
PPD coù khaû naêng raát cao trong vieäc huaán luyeän nhöõng noâng daân tham gia döï aùn vaø döï aùn naøy noåi baät hôn nöõa laø nhôø vaøo khaû naêng nhaän ra vaø laáp nhöõng khoaûng troáng trong kieán thöùc cuûa noâng daân troàng caây coù muùi baèng nhöõng kieán thöùc chuyeân moân veà quaûn lyù saâu beänh toång hôïp. Suoát trong naêm ñaàu tieân cuûa döï aùn naøy, thöïc teá ñaõ cho thaáy nhöõng kyõ naêng vaø naêng löïc chuyeân moân caàn thieát thì saún coù taïi caùc tröôøng ñaïi hoïc vaø vieän nghieân cöùu ôû Vieät Nam, nhöng ngaân saùch bò giôùi haïn ôû caùc cô quan ñòa phöông naøy laøm cho söï tieáp caän vôùi nhöõng naêng löïc chuyeân moân naøy ngheøo naøn. Döï aùn naøy ñaõ cung caáp moät soá kinh phí ñeå cho chuyeân giaVieät Nam ñi du khaûo nhöng khoâng ñuû vaø chuùng toâi nhaän thaáy raèng neân taïo moät soá quyõ ñeå duøng cho vieäc du khaûo taïi Vieät Nam cho caùc döï aùn sau naøy. Toå chöùc phía UÙc ñaõ cung caáp theâm tieàn du khaûo cho tieán só Nguyeãn Thò Thu Cuùc thuoäc Ñaïi Hoïc Caàn Thô tham quan Vuøng Bôø Bieån mieàn Trung cuûa Vieät Nam nhö ñaõ ñöôïc moâ taû trong baûn baùo caùo 6 thaùng ñaàu. Vieäc taïo ra nhöõng keát hôïp cuõng laø ñieåm then choát cho vieäc xaây döïng naêng löïc vaø taát caû nhöõng noã löïc ñang ñöôïc thöïc hieän ñeå xaây döïng nhöõng lieân keát giöõa döï aùn naøy vaø caùc döï aùn lieân quan khaùc. Qua phaàn ñieàu tra khaûo saùt trình ñoä canh taùc caây coù muùi cuûa noâng daân cho thaáy beänh Phytophthora ñaõ xaûy ra ôû moïi vuøng vaø moïi tænh maø chuùng toâi ñaõ ñeán vaø raèng ñaây coù theå laø moät vaán ñeà nghieâm troïng nhö laø beänh Huanglongbing. Tuy nhieân, caùc noâng daân thöôøng thöôøng khoâng bieát ñeán vaán ñeà naøy vaø trong chöông trình huaán luyeän cuûa TOT cuûa naêm 2005, vaán ñeà beänh Phytophthora chæ laø moät phaàn nhoû trong chöông trình maø thoâi. Moät döï aùn CARD khaùc mang maõ soá 052/04VIE “Quaûn lyù beänh Phytophthora trong ngheà laøm vöôøn ôû Vieät Nam” hieän taïi ñang hoaït ñoäng, Caùc thaønh vieân UWS ñaõ laøm vieäc vôùi Giaùo Sö David Guest, ngöôøi UÙc ñang ñieàu phoái döï aùn beänh Phytophthora noùi treân, ñeå thaûo luaän veà vaán ñeà beänh Phytopthora treân caây coù muùi. Giaùo sö Guest ñaõ cung caáp nhöõng thoâng tin raát höõu hieäu vaø cuõng cho danh saùch caùc nhaân vieân Vieät Nam coù tham döï trong döï aùn Beänh Phytophthora (Phuï Luïc 4). Taát caû nhöõng thoâng tin treân ñaõ ñöôïc chuyeån ñeán nhoùm ñieàu phoái döï aùn, vaø OÂng Hoà Vaên Chieán, ngöôøi taïo ra nhöõng söï keát hôïp giöõa caùc döï aùn. OÂng Döông Minh ôû Tröôøng Ñaïi Hoïc Caàn Thô hieän ñaõ tham döï 2 trong 3 cuoäc hoïp ñaùnh gia keát quaû cuûa döï aùn naøy ñöôïc toå chöùc vaøo thaùng 12/2005, vaø oâng seõ tham döï TOT vaøo naêm 2006. Caùc chöông trình huaán luyeän Vieäc huaán luyeän laø moät thaønh phaàn chuû yeáu cuûa döï aùn naøy vaø noù ñaõ ñöôïc thöïc hieän ôû hai möùc ñoä vaøo naêm 2005. Toång soá 98 nhaân vieân PPD coù kinh nghieäm ñaõ ñöôïc huaán luyeän veà IPM cam quyùt vaø nhöõng Huaán Luyeän Vieân naøy ñaõ toå chöùc trieån khai moät caùch hieäu quaû ñöôïc 24 FFS trong caùc ñòa phöông cuûa hoï. Theâm vaøo soá FFS ñöôïc taøi trôï bôûi döï aùn, Tænh Tieàn Giang cuõng toå chöùc theâm 2 FFS do quyõ chính quyeàn ñòa phöông taøi trôï. Caùc chi tieát cuûa caùc chöông trình huaán luyeän seõ ñöôïc thaûo luaän trong “Nhöõng Ñieåm Noåi Baät trong vieäc thöïc hieän” cuûa döï aùn naøy. 6
Vieäc quaûng baù: Moät phaùt hieän thoâng qua vieäc ñieàu tra noâng daân ôû ñaàu khoaù ñoù laø noâng daân seõ tieáp nhaän ñöôïc thoâng tin moät caùch toát nhaát ñoù laø qua TV bôûi vì hôn 90% noâng daân coù moät TV taïi nhaø rieâng. Moãi tænh ôû Vieät Nam coù moät ñaøi truyeàn hình ñòa phöông vaø vì 70% daân soá soáng ôû caùc vuøng noâng thoân, neân noäi dung caùc buoåi phaùt hình lieân quan ñeán caùc vaán ñeà canh noâng raát nhieàu. Caùc phoùng vieân truyeàn hình ñaõ ñöôïc môøi tôùi döï caùc buoåi sinh hoaït chính cuûa döï aùn nhö caùc buoåi hoäi thaûo, caùc leã khai giaûng vaø beá giaûng cuûa FFS. Nhieàu baûn baùo caùo treân truyeàn hình veà döï aùn ñaõ ñöôïc phaùt ñi trong naêm 2005 vaø caùc chi tieát cuûa nhöõng baùo caùo ñoù ñöôïc phaùt treân ñaøi truyeàn hình Quoác Gia VTV, truyeàn hình Caàn Thô CVTV vaø truyeàn hình Vónh Long VLTV ñöôïc ghi trong baûng 2 döôùi ñaây. Vaøo thaùng 07 vaø thaùng 09, Ñaøi Truyeàn Hình Tieàn Giang cuõng daønh 60 phuùt ñeå phaùt chöông trình “Nhòp Caàu Nhaø Noâng” trong ñoù caùc noâng daân coù theå goïi ñieän ñeán Ñaøi Truyeàn Hình ñeå ñöa ra nhöõng caâu hoûi vaø caùch söû duïng nhöõng coâng ngheä môùi trong caùc vöôøn caây coù muùi vaø caùc Nhaø Khoa Hoïc ñeàu ñaõ traû lôøi. Baûng 2: Caùc chi tieát veà caùc chöông trình truyeàn hình lieân quan ñeán caùc hoaït ñoäng cuûa döï aùn. Ñeà muïc Teân chöông Thôøi löôïng Ngaøy phaùt Keânh Truyeàn trình cuûa chöông hình Hình trình (tính baèng phuùt) “IPM” moät kyõ Caùc chuyeân 30 31/08 VTV thuaät môùi trong ñeà veà Ngheà vieäc saûn xuaát laøm vöôøn traùi caây haøng hoaù. Caùc kyõ thuaät ñeå Caùc chuyeân 30 26/11 VTV chaêm soùc toát ñeà veà Ngheà caùc vöôøn cam laøm vöôøn quyùt vaøo cuoái muøa möa (söû duïng phaân höõu cô vôùi Trichoderma, vaø thoaùt nöôùc nhanh) IPM treân caây coù Caùc chuyeân 30 15/9 VTV muùi- Caùc kinh ñeà veà Ngheà nghieäm ñeå quaûn laøm vöôøn lyù vöôøn cam quyùt baèng caùch 7
tæa caønh trong suoát muøa möa. IPM treân caây coù Nhòp caàu nhaø 60 17/11 VTV muùi - Phöông noâng phaùp môùi ñeå chaêm soùc vaø quaûn lyù saûn xuaát chaát löôïng traùi quyùt hoàng tröôùc vaø sau thu hoaïch ñeå “ñònh höôùng tieáp thò” trong ngaøy Teát”. IPM - Nhöõng kyõ Nhòp caàu nhaø 70 27/11 CVTV thuaät ñöôïc aùp noâng duïng trong canh taùc ñeå giaûm giaù thaønh (ñaàu vaøo thaáp) cho ngaønh saûn xuaát caây coù muùi taïi ÑBSCL Phaùt trieån vaø söû Nhòp caàu nhaø 70 11/12 CVTV duïng phaân höõu noâng. cô trong vieäc saûn xuaát noâng nghieäp coù xaùc nhaän Phoøng choáng vaø Chuyeân ñeà 15 15/9 CVTV xöû lyù ngaäp uùng noâng nghieäp cho caùc vöôøn cam quyùt IPM - taêng Nhòp caàu noâng 120 9/7 CVTV cöôøng hieäu quaû gia. cuûa naêng suaát vaø caûi tieán chaát löôïng traùi cam quyùt baèng caùch söû duïng PSO. IPM trong Baûn töôøng 11 20/9 VLTV chöông trình trình veà noâng cam quyùt taïi nghieäp vaø Vónh Long cuûa noâng thoân. PPD vaø WSU. 8
Beänh Greening Baûn töôøng 10 25/10 VLTV taán coâng Cam trình veà noâng saønh vaø caàn nghieäp vaø phaûi môû roäng veà noâng thoân. IPM ñeå ngaên chaën. IPM - phöông Baûn töôøng 15 29/11 VLTV phaùp quaûn lyù toát trình veà noâng beänh thoái reã do nghieäp vaø Fusarium solani noâng thoân. vaø thoái goác, chaûy nhöïa do naám Phytophthora spp. IPM nhö laø moät Baûn tin töùc 03.40 30/11 VLTV phöông phaùp caûi tieán Baûn toùm taét cuûa moät baøi baùo töïa ñeà “Khaû naêng phuïc hoài cuûa coâng ngheä troàng caây coù muùi ôû Vieät Nam: Noâng daân Vieät Nam hoïc caùch soáng chung vôùi beänh Huanglongbing” ñaõ ñöôïc ñeä trình taïi Hoäi Nghò Ngheà Laøm Vöôøn Quoác Teá Laàn Thöù 27 taïi Seoul, Haøn Quoác töø 13-19-2006 (Xin xem Phuï Luïc 5.) Vieäc quaûn lyù döï aùn Nhoùm ñieàu phoái döï aùn Vieät Nam ñaõ chöùng toû nhöõng kyõ naêng quaûn lyù döï aùn raát ñaëc bieät vaø coù tính naêng ñoäng cao. Ngoaøi vieäc hôïp taùc huaán luyeän 98 Huaán Luyeän Vieân vaø thöïc hieän thaønh coâng 24 FFS trong 12 Tænh Thaønh vaøo naêm 2005, oâng Hoà Vaên Chieán ñaõ ñeà xöôùng moät loaït nhöõng hoaït ñoäng ngoaøi phaïm vi goác cuûa döï aùn. Nhöõng vieäc naøy bao goàm vieäc cung caáp kính luùp cho taát caû caùc FFS, vieäc chuaån bò caùc chuyeán tham quan cho caùc noâng daân vuøng Ñoàng Baèng Soâng Cöûu Long ñi thaêm vieáng caùc vöôøn cam quyùt ôû caùc tænh khaùc nhau, vaø toå chöùc 3 cuoäc hoäi thaûo duyeät xeùt vaøo thaùng 11/2006. Vieäc taøi trôï cho taát caû nhöõng hoaït ñoäng naøy ñeàu do nhöõng nguoàn beân ngoaøi ngaân saùch döï aùn. Vieän Nghieân Cöùu AÊn Quaû Mieàn Nam cuõng ñaõ ñoùng goùp raát lôùn cho chöông trình huaán luyeän baèng caùch cung caáp 3 baøi giaûng cho chöông trình TOT vaøo naêm 2005. Vieäc naøy ñaõ khoâng ñöôïc döï kieán trong hoà sô döï aùn vaø nhö theá thôøi gian boû ra cuûa hoï cuõng khoâng ñöôïc keå ra nhö laø moät phaàn trong vieäc ñoùng goùp ñoù. Kinh nghieäm cuûa Caùc Nhaø Nghieân Cöùu cuûa SOFRI ñaõ laøm taêng theâm kieán thöùc cho caùc Huaán Luyeän Vieân. Toå chöùc UÙc cuõng ñaõ chöùng toû söï taän taâm raát lôùn ñoái vôùi döï aùn vaø ñaõ giuùp cho nhöõng hoaït ñoäng huaán luyeän taïi Vieät Nam ñöôïc deã daøng baèng caùch chuyeån ngaân quyõ cho cô quan phía Vieät Nam tröôùc khi hoï ñöôïc nhaän töø toå chöùc taøi trôï. Toå chöùc UÙc cuõng ñaõ cung caáp theâm nhöõng quyõ ngoaøi ngaân saùch ñeå toå chöùc caùc chuyeán tham quan cho caùc Tham Döï Vieân FFS taïi Ñoàng Baèng Soâng Cöûu Long. Tuy nhieân vieäc cung caáp theâm nhöõng quyõ naøy khoâng theå choáng ñôû noåi tình traïng Kinh Teá Khoù Khaên maø nhöõng tröôøng ñaïi hoïc UÙc hieän ñang phaûi ñoái 9
maët. Oleg Nicetic ñaõ goùp theâm thôøi gian cho döï aùn naøy ôû Vieät Nam khi oâng aáy ñeán Vieät nam ñeå nghieân cöùu moät döï aùn ñöôïc taøi trôï bôûi Toång Coâng Ty SK. Taát caû nhöõng chi phí ñi laïi ñeàu ñöôïc döï aùn SK chi traû. 5. Baùo caùo veà caùc saûn phaåm ñaït ñöôïc töø döï aùn: Veà moâi tröôøng Tieâu ñieåm cuûa FFS laø taêng cöôøng hieåu bieát cho noâng daân veà heä thoáng sinh thaùi vaø taùc ñoäng cuûa caùc aûnh höôûng cuûa con ngöôøi ñoái vôùi söï hieåu bieát ñoù. Phöông phaùp naøy coù tieàm löïc laøm giaûm caùc taùc ñoäng coù haïi cuûa caùc hoaït ñoäng con ngöôøi treân moâi tröôøng. Caùc noâng daân Ñoàng Baèng Soâng Cöûu Long ñang baùo caùo raèng caùc chieán löôïc IPM maø hoï hoïc ñöôïc trong caùc FFS vaø ñaõ chaáp nhaän öùng duïng ngay trong chính vöôøn caây cuûa hoï, ñaõ khieán cho hoï taêng ñöôïc löôïng caù nuoâi trong caùc con möông giöõa caùc vöôøn caây cam quyùt. Ñaây laø moät baèng chöùng roõ raøng cuûa vieäc gia taêng söùc khoeû cuûa heä sinh thaùi. Veà giôùi tính vaø xaõ hoäi Trong vieäc huaán luyeän nhöõng Huaán Luyeän Vieân chuû löïc, goàm coù 69 nam vaø 29 nöõ ñaõ ñöôïc huaán luyeän. Tæ leä nam, nöõ naøy ñaõ phaûn aûnh söï caân baèng veà giôùi tính cuûa caùc huaán luyeän vieân PPD. ÔÛ caùc tænh duyeân haûi mieàn Trung, tæ soá noâng daân nam, nöõ tham döï FFS cuõng töông töï vôùi nhö ôû caùc lôùp TOT. Tuy nhieân, ôû vuøng Ñoàng Baèng Soâng Cöûu Long, tæ soá nöõ tham döï FFS thì thaáp hôn. Ñieàu naøy coù theå lieân quan ñeán nhöõng vai troø truyeàn thoáng cuûa phuï nöõ trong vuøng ñoàng baèng naøy voán coù khuynh höôùng chaên nuoâi gia suùc nhieàu hôn. Caùc ñaïi dieän cuûa toå chöùc VACVINA, Hoäi Lieân Hieäp Phuï Nöõ vaø Hoäi Lieân Hieäp Noâng Daân luoân luoân ñöôïc môøi ñeán döï caùc cuoäc hoäi thaûo veà keá hoaïch döï aùn vaø cuõng cho thaáy ñaàu vaøo cuõng coù lieân quan ñeán giôùi tính vaø vaán ñeà xaõ hoäi. 6. Thöïc hieän döï aùn Nhöõng thaønh quaû vaø nhöõng haïn cheá Moät haïn cheá quan troïng cuûa döï aùn laø nhöõng nguoàn voán coù saún ôû ñòa phöông thì coù giôùi haïn cho caùc nhaø khoa hoïc, nhaø nghieân cöùu vaø huaán luyeän vieân cuûa Vieät Nam ñi laïi ñeå tìm hieåu hoaëc cung caáp kinh nghieäm vaø chuyeån giao thoâng tin. Coù moät vaøi trôû ngaïi ñoái vôùi söï trao ñoåi thoâng tin giöõa nhöõng vuøng, chaún haïn nhö söû duïng töø ngöõ ñòa phöông khaùc nhau... song ñaây chæ laø nhöõng haïn cheá thöù yeáu. Nhöõng haïn cheá chính laø caùc ngaân saùch ñòa phöông raát ít oûi cho vieäc ñi laïi giöõa caùc nôi, vaø thaäm chí ñeå goïi ñieän thoaïi noäi haït ôû Vieät Nam. Vieäc ñi laïi baèng xe löûa vaø xe buyùt thì töông ñoái reõ so vôùi maùy bay, nhöng heä thoáng ñöôøng xaù ngheøo naøn vaø thöôøng döøng laïi laøm cho vieäc ñi laïi toán maát nhieàu thôøi gian. Vieäc cung caáp theâm caùc ngaân saùch cho thaønh vieân cuûa döï aùn Vieät Nam ñeå ñi laïi baèng ñöôøng haøng khoâng giöõa caùc vuøng seõ 10
laøm deã daøng raát nhieàu cho vieäc thieát laäp nhöõng quan heä chuyeân moân maø sau ñoù coù theå ñöôïc duy trì baèng caùch söû duïng Email. Vieäc chuyeån giao thoâng tin giöõa caùc noâng daân ôû moät soá ñòa phöông ñoâi khi cuõng bò haïn cheá. Caùc chuyeán tham quan cuûa noâng daân ñaõ ñöôïc taøi trôï töø nhöõng nguoàn beân ngoaøi ngaân saùch döï aùn giuùp cho vieäc trao ñoåi thoâng tin giöõa caùc noâng daân ôû caùc tænh khaùc nhau ñöôïc thuaän tieän hôn. Caùc chuyeán tham quan naøy cuõng ñöôïc caùc noâng daân nhieät lieät hoan ngheânh, vaø caùc huaán luyeän vieân tham döï caùc cuoäc hoäi thaûo ñaùnh giaù keát quaû döï aùn cho bieát raèng haàu heát caùc noâng daân ñeàu muoán coù theâm nhieàu cuoäc tham quan hoïc hoûi khaùc. Caùc nguoàn quyõ boå sung ñang ñöôïc xem xeùt, nhöng vaøo giai ñoaïn naøy khaû naêng ñöôïc taøi trôï thì vaãn chöa ñöôïc bieát tôùi. Caùc Söï löïa choïn Taïi caùc cuoäc hoäi thaûo ñaùnh giaù keát quaû döï aùn, ñeà nghò gia taêng con soá cuûa FFS leân 50% (töùc laø töø 24 ôû naêm 2005 leân 36 lôùp cho naêm 2006) thì ít hôn laø taêng leân 100% (töùc laø töø 24 ñeán 48) so vôùi keá hoaïch, ñeå gia taêng theo ñeà nghò naøy caùc nguoàn kinh phí cho moãi FFS cuõng ñaõ ñöôïc ñeà xuaát. Söï choïn löïa naøy khoâng theå thöïc hieän ñöôïc, vì nhu caàu cöïc cao cuûa FFS. Nhöõng nguoàn taøi trôï boå sung cho caùc hoaït ñoäng cuûa döï aùn seõ tieáp tuïc ñöôïc tìm kieám. Phaûn hoài töø caùc cuoäc hoäi thaûo ñaùnh giaù keát quaû maø ñaõ ñöôïc toå chöùc vaøo thaùng 11 cho thaáy söï caàn thieát phaûi chænh söûa caùc chöông trình huaán luyeän. Caùc tham döï vieân ñaõ yeâu caàu taêng cöôøng caùc phaàn thöïc haønh cho caùc lôùp TOT vaø FFS, thôøi gian hoaït ñoäng FFS neân daøi hôn ñuû cho caùc giai ñoaïn cuûa caây cam quyùt töø luùc ra hoa cho ñeán luùc thu hoaïch. Caùc nhaø khoa hoïc chuû choát ñieàu phoái chöông trình TOT phaûi ñieàu chænh laïi chöông trình giaûng daïy cuûa hoï ñeå goàm coù moät baøi hoïc lyù thuyeát vaøo buoåi saùng vaø baøi hoïc thöïc haønh vaøo buoåi chieàu. Chieán löôïc keùo daøi thôøi gian cuûa caùc FFS töø luùc ra hoa ñeán luùc thu hoaïch ñaõ ñöôïc chaáp nhaän vaø vaãn duy trì 21 baøi giaûng nhö ôû naêm 2005, nhöng nhöõng khoùa hoïc naøy khoâng phaûi ñeàu ñaën haøng tuaàn maø taäp trung vaøo nhöõng giai ñoaïn sinh tröôûng quan troïng cuûa caây cam quyùt cuõng nhö coù caùc loaïi saâu beänh haïi chuùng. 7. Keát luaän: Söï nhieät tình daønh cho döï aùn naøy cao, keá hoaïch ñöa ra coù hieäu quaû, vieäc lieân laïc giöõa caùc thaønh vieân cuûa döï aùn vaø nhöõng noå löïc ñaõ ñöôïc duy trì laø nhöõng yeáu toá quan troïng laøm cho khung cuûa döï aùn trong naêm 2005 ñaõ ñöôïc hoaøn taát. Nhöõng muïc tieâu boå sung cuõng ñaõ ñaït ñöôïc baèng caùch söû duïng ngaân quyõ ñöôïc cung caáp töø nhöõng nguoàn ngoaøi ngaân saùch cuûa döï aùn. Nhöõng cuoäc hoïp ñaùnh giaù keát quaû coâng vieäc ñaõ ñöôïc trieån khai trong naêm giuùp nhaän bieát ñöôïc nhöõng phaûn hoài töø nhöõng tham döï vieân vaø caùc chöông trình huaán luyeän seõ ñöôïc boå sung trong naêm 2006 ñeå caûi thieän söï thích öùng vaø hieäu quaû cuûa chöông trình. 11
Phuï Luïc 1: Khaûo saùt trình ñoä thöïc tieãn cuûa noâng daân Töø ngaøy 06/06 tôùi ngaøy 19/06 nhöõng nhaân vieân, phuï traùch döï aùn goàm coù OLEG NICETIC, Hoà Vaên Chieán, Tieán Só Nguyeãn Thò Thu Cuùc, Tieán Só Traàn Vaên Hai vaø oâng Cöôøng ñaõ vieáng thaêm 16 FFS taïi Ñoàng Baèng Soâng Cöûu Long vaø caùc vuøng Duyeân Haûi mieàn Trung cuûa Vieät Nam (Baûng 1). Taïi moãi ñòa ñieåm, nhöõng noâng daân ñaõ ñöôïc höôùng daãn laøm thí nghieäm trình dieãn FFS treân khu vöôøn cuûa hoï ñaõ ñöôïc phoûng vaán, vaø caùc cuoäc thaûo luaän ñaõ ñöôïc toå chöùc vôùi nhöõng noâng daân khaùc ñang tham döï trong caùc FFS veà nhöõng kyõ thuaät troàng caây cam quyùt, ñaëc bieät laø veà vieäc kieåm soaùt saâu beänh. Hoï cuõng ñaõ ñeán thaêm moät ñaïi lyù baùn vaät tö noâng nghieäp ñòa phöông vaø phoûng vaán ngöôøi baùn vaät tö ñeå xem nhöõng thuoác tröø saâu quan troïng nhaát naøo ñaõ ñöôïc baùn cho nhöõng nhaø troàng caây cam quyùt ñòa phöông. Nhöõng thoâng tin thu thaäp ñöôïc töø nhöõng cuoäc phoûng vaán naøy ñaõ boå sung cho nhöõng thoâng tin chi tieát thu löôïm ñöôïc töø moãi ngöôøi noâng daân tham döï trong nhöõng cuoäc ñieàu tra tröôùc vaø sau khi tham döï chöông trình . Nhöõng muïc tieâu chuû yeáu cuûa caùc cuoäc phoûng vaán naøy laø: * Nhaän ñöôïc moät baûn moâ taû ngaén goïn veà kyõ thuaät troàng caây cam quyùt hieän taïi ôû caùc nôi ñöôïc khaûo saùt * Nhöõng cuoäc thöïc haønh veà phun thuoác vaø söû duïng thuoác tröø saâu. * Xaùc ñònh xem neáu caùc chieán löôïc IPM döïa treân daàu khoaùng (muïc tieâu chính cuûa döï aùn ACIAR CS2/2000/043) vaø imidacloprid (muïc tieâu chính cuûa chöông trình nghieân cöùu CIRAD) coù deã daøng aùp duïng cho nhöõng ngöôøi noâng daân vôùi hoaøn caûnh kinh teá cuûa hoï. * Xaùc ñònh nhöõng khoaûng troáng trong kieán thöùc cuûa noâng daân ñeå coù theå ñöa nhöõng ñeà taøi naøy vaøo FFS. Nhöõng phaùt hieän Nhöõng gioáng cam quyùt quan troïng nhaát: Trong khu vöïc Ñoàng Baèng Soâng Cöûu Long, quyùt (Cam saønh, Quyùt tieàu) laø nhöõng gioáng ñöôïc troàng phoå bieán nhaát, nhöng dieän tích troàng böôûi thì laïi ñang ñöôïc môû roäng moät caùch nhanh choùng (Baûng 1). Taïi vuøng Duyeân Haûi mieàn Trung, böôûi laø gioáng quan troïng nhaát trong khi ôû Ngheä An, cam laïi ñöôïc troàng phoå bieán hôn. Maät ñoä troàng Trong ña soá caùc tænh vuøng Ñoàng Baèng Soâng Cöûu Long, caùc noâng daân troàng caây vôùi maät ñoä raát cao vôùi khoaûng 2000 ñeán 4000 caây treân moät hecta (Baûng 2). Hai haøng caây thöôøng ñöôïc troàng treân caùc moâ ñaát giöõa caùc con möông. Tröôøng hôïp ñaëc bieät laø ôû Tieàn Giang vaø Ñoàng Thaùp, ngöôøi ta troàng khoaûng töø 800 ñeán 2000 caây treân moät 12
hecta. Maät ñoä caây troàng thaáp hôn ñaùng keå ôû vuøng duyeân haûi mieàn Trung vôùi khoaûng töø 330 vaø 400 caây treân moät hecta trong khi ôû tænh Ngheä An laïi töø 600-700 caây treân moät hecta. Vieäc troàng caây vôùi maät ñoä cao taïi vuøng Ñoàng Baèng Soâng Cöûu Long coù leõ ñaõ phaùt sinh do ngöôøi noâng daân muoán duy trì moät nguoàn thu nhaäp töông ñoái lieân tuïc töø caây cam quyùt treân caùc mieáng ñaát nhoû cuûa hoï, thaäm chí nhöõng caây naøy ñang bò huyû dieät bôûi beänh Huanglongbing hoaëc nhöõng beänh khaùc. Khi caây ñöôïc 4-6 naêm, hoï troàng xen caùc caây coù muùi môùi. Khi caây cuõ ñöôïc 10-12 naêm tuoåi thì chuùng bò ñoán boû vaø nhöõng caây con khaùc laïi ñöôïc troàng tieáp vaø nhö theá laø vieäc saûn xuaát caây coù muùi ñöôïc lieân tuïc trong cuøng moät khu vöôøn. Ñaây laø moät chieán löôïc raát hieäu quaû, nhöng caàn phaûi phaân tích so saùnh hôn nöõa ñeå xaùc ñònh xem maät ñoä caây troàng hieäu quaû nhaát laø bao nhieâu. Nhöng roõ raøng raèng maät ñoä caây troàng ñeán 4000 caây treân moät hecta laø khoâng theå chaáp nhaän ñöôïc vaø khi troàng daøy nhö theá thì khoâng theå phun thuoác tröø saâu ñöôïc cuõng nhö laø thu hoaïch coù hieäu quaû. Tuy nhieân, trong ngöôõng maät ñoä troàng töø 1000 ñeán 2000 caây thì caàn phaûi xaùc ñònh theâm maät ñoä naøo cho lôi nhuaän thuaàn cao hôn vaø ñaát coù theå chòu ñöïng ñöôïc cuõng nhö quan ñieåm veà quaûn ly ùnhöõng beänh haïi trong ñaát. Töø khaûo saùt cuûa chuùng toâi, caùc tieåu noâng vôùi maûnh ñaát chæ vaøi ngaøn meùt vuoâng coù khuynh höôùng troàng caây vôùi maät ñoä cao hôn, trong khi nhöõng noâng daân coù töø moät hecta ñaát trôû leân laïi coù khuynh höôùng troàng caây ít daøy hôn. Thu nhaäp thuaàn cuûa nhöõng ñaïi gia ñöôïc xem laø do nhöõng yeáu toá khaùc chöù khoâng phaûi laø do maät ñoä caây daày hôn, chaún haïn nhö boùn phaân nhieàu hôn, kieåm soaùt ñöôïc dòch beänh toát hôn, söû duïng bình xòt maùy vaø caây gioáng saïch beänh. Nhöõng vaán ñeà coù tính khoa hoïc caàn phaûi ñöôïc traû lôøi trong töông lai laø neân coù nhöõng maät ñoä caây troàng toáí öu khaùc nhau lieân quan ñeán dieän tích ñaát noâng traïi hay khoâng. Ñeå taïo thuaän tieän cho vieäc tranh luaän veà maät ñoä caây troàng toái öu, nhöõng chuyeán tham quan baèng xe buyùt ñaõ ñöôïc toå chöùc cho caùc thaønh vieân FFS töø taát caû caùc tænh maø aùp duïng vieäc troàng caây vôùi maät ñoä cao ñi ñeán tænh Ñoàng Thaùp ñeå hoïc taäp vaø trao ñoåi kinh nghieäm vôùi nhöõng noâng daân troàng caây vôùi maät ñoä thaáp hôn. Nhöõng saâu beänh quan troïng nhaát Caùc noâng daân gaëp raát nhieàu khoù khaên trong vieäc nhaän daïng saâu beänh, vaø trong nhieàu tröôøng hôïp, laïi khoâng theå phaân bieät ñöôïc nhöõng thieät haïi gaây ra bôûi saâu hoaëc beänh hay ñaõ can thieäp quaù treã khi coù saâu hay beänh taán coâng chaún haïn nhö ñoái vôùi saâu veõ buøa. Ñoâi khi hoï cuõng phun nhöõng loaïi thuoác tröø saâu khi khoâng caàn thieát laém ñeå phoøng trò nhöõng coân truøng maø hoï phaùt hieän ñöôïc nhöng khoâng gaây thieät haïi veà kinh teá ví duï nhö ñoái vôùi raày meàm. Taát caû noâng daân trong vuøng Ñoàng Baèng Soâng Cöûu Long ñeàu cho raèng loaøi reäp saùp ôû reã caây laø vaán ñeà chính (Baûng 3). Loaïi reäp saùp naøy tröôùc ñaây laø loaøi dòch haïi khoâng quan troïng vì chuùng ñöôïc kieåm soaùt moät caùch töï nhieân khi caây bò ngaäp nöôùc. Vieäc khoáng cheá nöôùc ngaäp khieán reäp saùp phaùt trieån quanh naêm vaø ñeán nay, noâng daân ñaõ 13
coi noù laø moät vaán ñeà nghieâm troïng. Loaøi reäp saùp naøy hieän chöa ñöôïc ñònh danh do ñoù cuõng chöa coù nhöõng bieän phaùp kieåm soaùt chuùng moät caùch hieäu quaû. Tuy nhieân, neáu chöa coù nhöõng ñaùnh giaù cuï theå veà caùc thieät haïi gaây ra bôûi loaïi reäp saùp naøy thì thöïc söï noù cuõng chöa phaûi laø loaïi dòch haïi traàm troïng hay neáu noâng daân coù quan taâm ñi nöõa thì chaúng qua noù laø moät hieän töôïng môùi maø thoâi. Caàn phaûi ñieàu tra theâm nöõa veà söï quan troïng cuûa loaïi dòch haïi naøy trong naêm thöù hai cuûa döï aùn. Nhöõng loaïi saâu chính khaùc ñöôïc noâng daân neâu ra laø saâu veõ buøa, raày choång caùnh vaø nheän haïi (Baûng3). Maëc duø saâu veõ buøa taán coâng khoâng gaây haïi veà kinh teá, nhöng noâng daân vaãn quan taâm vì thieät haïi xuaát hieän treân laù sau khi aáu truøng saâu veõ buøa hoaù nhoäng vaø böôùm ñeû tröùng deã daøng ñöôïc nhìn thaáy. Thuoác cuõng thöôøng ñöôïc phun vaøo giai ñoaïn naøy, nhöng nhö theá laø vieäc phoøng tröø ñaõ quaù treã. Caùc noâng daân bieát raèng beänh vaøng laù huanglongbing ñöôïc truyeàn bôûi raày choång caùnh, nhöng ngoaïi tröø ôû tænh Ñoàng Thaùp, döôøng nhö vieäc phoøng tröø raày choång caùnh khoâng ñöôïc hieäu quaû vì vieäc phun thuoác quaù treã. Tuy nhieân döôøng nhö raèng caùc noâng daân vuøng Ñoàng Baèng Soâng Cöûu Long ñaõ hoïc ñöôïc caùch soáng chung vôùi beänh huanglongbing baèng caùch lieân tuïc troàng laïi caây môùi nhö ñaõ ñöôïc thaûo luaän ôû phaàn tröôùc. Nhöng ñaùng tieác, ña soá noâng daân laïi duøng vaät lieäu troàng töø caây chieát. Tröôùc ñaây phaàn lôùn vaät lieäu troàng naøy coù nguoàn goác khoâng roõ raøng, ñöôïc baùn bôûi nhöõng ngöôøi buoân baùn traùi pheùp töø caùc ghe thuyeàn, nhöng caùc noâng daân ñaõ cho bieát raèng gaàn ñaây, caây troàng trong vöôøn laø do hoï töï chieát hoaëc mua töø loái xoùm ñeå ñaûm baûo raèng vaät lieäu caây troàng ñöôïc laáy töø caùc caây khoeû maïnh khoâng mang maàm beänh. Taïi vuøng Duyeân Haûi mieàn Trung (khoâng bao goàm Ngheä An), noâng daân khoâng coi raày choång caùnh vaø beänh huanglongbing laø moät vaán ñeà ñaùng quan taâm, thaäm chí cuõng khoâng thaáy coù caây beänh. Chæ coù caùc loaïi saâu ñuïc thaân, caønh, quaû vaø saâu veõ buøa laø nhöõng loaïi saâu maø noâng daân coi laø quan troïng. Söï gaây haïi cuûa saâu ñuïc thaân laø nghieâm troïng, nhöng loaïi saâu naøy chöa ñöôïc ñònh danh vaø cho ñeán nay, khoâng coù chieán löôïc kieåm soaùt hieäu quaû naøo ñöôïc trieån khai. Caàn phaûi nhaán maïnh theâm veà loaïi saâu naøy trong naêm thöù hai cuûa döï aùn. Taïi vuøng Ñoàng Baèng Soâng Cöûu Long, saâu veõ buøa khoâng phaûi laø loaïi saâu gaây haïi veà kinh teá, nhöng noâng daân vaãn phun thuoác sau khi coù söï taán coâng cuûa saâu xaûy ra. Taïi tænh Ngheä An, nhöõng noâng daân ñöôïc phoûng vaán ñeàu coi nheän haïi vaø beänh Phytophthora laø nhöõng vaán ñeà chính, nhöng beänh huanglongbing ñöôïc thaáy laø traàm troïng vaø phoå bieán hôn baát kyø tænh naøo ñöôïc khaûo saùt. Noâng daân bieát raèng raày choång caùnh truyeàn beänh huanglongbing, vaø vieäc söû duïng vaät lieäu troàng saïch beänh thì nhieàu hôn ôû caùc tænh phía Nam, nhöng coù moät quan nieäm sai laàm raát lôùn ñoù laø chæ caàn kieåm soaùt raày choång caùnh vaøo ñôït loäc muøa xuaân (maø seõ mang quaû vaøo muøa thu tieáp theo) laø ñuû. Thöïc ra, ñeå ngaên ngöøa beänh huanglongbing, caàn phaûi kieåm soaùt raày choång caùnh quanh naêm. Ñieåm naøy seõ ñöôïc nhaán maïnh trong vieäc huaán luyeän vaøo naêm thöù hai cuûa döï aùn. Beänh phytophthora ñaõ ñöôïc thaáy ôû moãi vuøng vaø moãi tænh maø chuùng toâi ñeán khaûo saùt vaø maëc daàu döôøng nhö ñaây cuõng laø moät beänh haïi quan troïng nhö beänh 14
huanglongbing, phaàn ñoâng noâng daân ñaõ khoâng bieát gì veà beänh naøy. Vieäc taêng theâm nhieàu hieåu bieát veà beänh naøy vaø tìm nhöõng phöông phaùp hieäu quaû ñeå khoáng cheá beänh laø raát caàn thieát vaø phaûi ñöôïc coi laø moät tieâu ñieåm trong vieäc huaán luyeän cuûa naêm 2006. Vì moät döï aùn CARD mang maõ soá 05204VIE khaùc “quaûn lyù beänh phytophthora cho ngheà vöôøn taïi Vieät Nam” hieän ñang ñöôïc trieån khai, ban ñieàu phoái UWS ñaõ laøm vieäc vôùi ngöôøi ñieàu phoái döï aùn - Giaùo Sö David Guest – ngöôøi UÙc, ñeå thaûo luaän veà vaán ñeà beänh phytophthora treân caây cam quyùt. Nhöõng moái lieân keát ñaõ ñöôïc thöïc hieän giöõa caùc döï aùn baèng caùch lieân heä vôùi caùc thaønh vieân Vieät Nam tham döï trong döï aùn vaø oâng Döông Minh thuoäc Ñaïi Hoïc Caàn Thô hieän nay ñaõ tham döï 2 trong 3 cuoäc hoäi thaûo ñaùnh giaù keát quaû cho döï aùn naøy vaøo thaùng 11/2005. Caùc loaïi thuoác tröø saâu nhìn chung khoâng coù söû duïng quaù lieàu ôû nhöõng vuøng vaø nhöõng tænh maø chuùng toâi ñaõ ñeán. Tuy nhieân thôøi gian phun thuoác vaø caùc loaïi thuoác tröø saâu ñaõ ñöôïc söû duïng thì caàn phaûi ñöôïc ñaùnh giaù moät caùch khaùch quan . Taïi tænh Ngheä An, soá laàn phun thuoác coù theå neân giaûm ñi, nhöng ôû vuøng duyeân haûi mieàn Trung, soá laàn phun caàn phaûi taêng theâm ñeå vieäc kieåm soaùt saâu beänh coù hieäu quaû hôn. Caùc noâng daân haàu nhö ñaõ söû duïng nhöõng saûn phaåm reû tieàn laø nhöõng thuoác tröø saâu thuoäc theá heä cuõ (Baûng 3). Vieäc söû duïng daàu khoaùng ñöôïc thaáy laø khoâng ñaùng keå chính ñeàu naøy laøm thaát voïng cho nôi ñaàu tö laø haõng Caltex vaø thoâng qua nhöõng döï aùn ACIAR vaø CARD tröôùc ñaây. Lyù do chính cuûa vieäc ít söû duïng daàu khoaùng laø vaán ñeà ngoä ñoäc cho caây maø ñöôïc nhieàu nhaø troàng caây laâu naêm nhaän ra. Tình traïng gaây ñoäc cho caây laø do nhieàu yeáu toá nhö nhieät ñoä vaø ñoä aåm cao, söû duïng sai chuû yeáu laø do pha cheá khoâng thích hôïp, phun xòt quaù thöôøng xuyeân ñöôïc khuyeán caùo bôûi caùc nhaø nghieân cöùu vaø tính nhaïy caûm cuûa moät vaøi gioáng quyùt. Ngoaøi nhöõng vaán ñeà gaây ngoä ñoäc cho caây, tính hieäu quaû cuûa daàu thì ñaït ñöôïc trong vaøi tröôøng hôïp laø do caùc duïng cuï phun thuoác ngheøo naøn. Qua keát quaû ñieàu tra noâng daân cho thaáy raèng ngoaøi tröø ôû 2 Tænh Ñoàng Thaùp vaø Ngheä An, nhöõng bình xòt tay ñeo treân vai ñöôïc söû duïng raát phoå bieán (Baûng 3). Daàu khoaùng laø moät thaønh phaàn quan troïng cuûa döï aùn naøy, nhöng noù chæ laø moät phaàn cuûa chöông trình vaø seõ coøn moät loaït cuûa nhöõng thuoác tröø saâu khaùc (imidaclorid) cuõng nhö nhöõng phöông phaùp quaûn lyù sinh hoïc. Vieäc söû duïng kieán vaøng (Oecophyllla smargdina) nhö moät taùc nhaân kieåm soaùt sinh hoïc thì raát phoå bieán. Söï hieåu bieát tuyeät vôøi veà phöông phaùp phoøng tröø sinh hoïc cuûa noâng daân laø moät cô sôû quan troïng maø coù theå ñöôïc xaây döïng theâm ñeå phaùt trieån nhöõng kyõ thuaät phoøng tröø sinh hoïc khaùc, nhö söû duïng naám ñoái khaùng vaø phaân höõu cô ñeå khoáng cheá beänh phytophthora toát hôn. Moät soá keát luaän Thaät roõ raøng raèng nhöõng thoâng tin thu thaäp ñöôïc töø caùc cuoäc phoûng vaán vaø caùc cuoäc khaûo saùt cho thaáy coù nhöõng khaùc bieät ñaùng chuù yù trong caùc heä sinh thaùi noâng nghieäp vaø caùch troàng caây coù muùi ñaõ söû duïng ôû Ñoàng Baèng Soâng Cöûu Long vaø vuøng Duyeân Haûi mieàn Trung (goàm caû Tænh Ngheä An). Maëc daàu trong phaïm vi cuûa döï aùn naøy khoâng theå phaùt trieån thaønh 2 chöông trình huaán luyeän ñoäc laäp, ñieàu quan troïng laø 15
caùc chöông trình huaán luyeän cho caû huaán luyeän vieân vaø noâng daân vaø nhöõng lôøi khuyeán caùo veà vieäc quaûn lyù saâu beänh phaûi keå ñeán söï khaùc bieät giöõa 2 vuøng vöøa noùi. Noâng daân caàn coù ñöôïc nhieàu kyõ naêng hôn ñeå nhaän ra ñöôïc saâu beänh vaø söï lieân heä giöõa caùc loaïi saâu beänh naøy vôùi caùc giai ñoaïn phaùt trieån cuûa caây coù muùi. Trong naêm 2005, caùc chieán löôïc IPM ñaõ thöû vaø giaûng daïy döïa treân nhöõng giaû ñònh cuûa caùc döï aùn ACIAR CS2/2000/043 vaø CIRAD. Töø nhöõng phaûn hoài cuûa noâng daân vaø huaán luyeän vieân ñaõ ñi ñeán keát luaän raèng khoâng coù chieán löôïc naøo coù theå hoaøn thieän ñöôïc trong kieåu canh taùc vaø tình traïng kinh teá hieän taïi cuûa ngöôøi noâng daân vì nhöõng söï thieáu thöïc teá vaø chi phí cao. Chieán löôïc môùi ñöôïc chaáp nhaän trong naêm 2006 keát hôïp vôùi nhöõng yeáu toá cuûa caû hai döï aùn, nhöng cuõng phaûi döïa treân kieåu canh taùc hieän haønh cuûa noâng daân voán chaáp nhaän raèng beänh huanglongbing khoâng theå tröø tieät ñöôïc, nhöng vieäc saûn xuaát vaãn coù theå ñaït ñöôïc. Chieán löôïc môùi thaät giaûn ñôn, tieáp theo nhöõng chu kyø ra choài non vaø seõ söû duïng moät laàn queát goác baèng imidaclopid, tieáp theo ñoù laø hai laàn phun daàu khoaùng coù noàng ñoä 0.25%. Nhöõng loaïi thuoác tröø saâu khaùc seõ ñöôïc söû duïng khi caàn, döïa treân nhöõng keát quaû ñieàu tra. Vieäc phun thuoác baèng bình xòt tay ñeo treân vai laø chuû yeáu coøn vieäc söû duïng nhöõng maùy phun töï cheá goàm coù theâm moät caùi bôm daàu, moät bình ñeå troän vaø moät caùi caàn daøi gaén vôùi moät caùi que vaø moät mieäng voøi hình noùn roãng coù theå ñieàu chænh ñöôïc thì raát haïn cheá. Söï chaáp nhaän duøng bình xòt baèng maùy thì chaäm vaø coù leõ seõ coøn chaäm hôn treân caùc khu vöôøn coù dieän tích nhoû vì ngöôøi ta cho raèng chæ caàn moät bình xòt ñeo treân vai laø ñuû vaø chæ toán coù moät ngöôøi phun thuoác trong khi duøng maùy phun phaûi caàn ñeán hai ngöôøi. Chaát löôïng cuûa bình xòt tay ñeo treân vai cuõng thay ñoåi tuyø loaïi vaø tieác laø chæ coù moät soá nhoû ngöôøi troàng troït söû duïng nhöõng bình xòt tay baèng kim loaïi coù chaát löôïng toát maø coù theå cho aùp suaát ñaït theo yeâu caàu. Ngöôøi duøng nhöõng bình xòt reû tieàn baèng nhöïa thì raát laø phoå bieán. Nhöõng noå löïc neân laøm ñoái vôùi döï aùn naøy laø chæ cho ngöôøi noâng daân hieåu ñöôïc lôïi ích cuûa moät bình phun thuoác chaát löôïng cao. 16