intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE
 » 
 » 

Báo cáo " Nhận thức lại thái độ thẩm mĩ của Nguyễn Trãi trong “Quốc âm thi tập” "

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:14

Thêm vào BST
Báo xấu
121
lượt xem 20
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Năm 1980, nhân kỷ niệm 600 năm sinh Nguyễn Trãi, và cũng nhân dịp UNESCO công nhận Nguyễn Trãi là Danh nhân văn hoá thế giới, đã xuất hiện một số bài viết quan trọng, đề cập tới nhiều khía cạnh khác nhau của tập thơ Nôm nổi tiếng Quốc âm thi tập, từ ngôn ngữ tới thể thơ, từ đề tài đến chủ đề t- t-ởng của tác phẩm. Cho đến nay, những bài viết này vẫn có giá trị giúp cho ng-ời đọc hiểu thêm về tập thơ của Nguyễn Trãi, bởi chúng có nhiều ý hay...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo " Nhận thức lại thái độ thẩm mĩ của Nguyễn Trãi trong “Quốc âm thi tập” "

  1. T¹p chÝ Khoa häc ®hqghn, khxh & nv, T.xxIII, Sè 1, 2007 NhËn thøc l¹i th¸i ®é thÈm mÜ cña NguyÔn Tr·i trong “Quèc ©m thi tËp” NguyÔn Ph¹m Hïng (*) t©m huyÕt chÝ khÝ”, “yªu ng−êi, yªu d©n, N¨m 1980, nh©n kû niÖm 600 n¨m yªu n−íc”, “yªu ®êi mét c¸ch th¾m sinh NguyÔn Tr·i, vµ còng nh©n dÞp thiÕt”… Cuèi cïng, bµi viÕt ®· tr×nh bµy UNESCO c«ng nhËn NguyÔn Tr·i lµ mét nhËn ®Þnh kh¸i qu¸t vÒ con ng−êi Danh nh©n v¨n ho¸ thÕ giíi, ®· xuÊt NguyÔn Tr·i trong th¬ N«m nh− sau: hiÖn mét sè bµi viÕt quan träng, ®Ò cËp “Th¬ cña NguyÔn Tr·i lµ t©m hån cña tíi nhiÒu khÝa c¹nh kh¸c nhau cña tËp NguyÔn Tr·i, trong s¸ng vµ ®Çy søc th¬ N«m næi tiÕng Quèc ©m thi tËp, tõ sèng. Cã ng−êi nãi th¬ cña NguyÔn Tr·i ng«n ng÷ tíi thÓ th¬, tõ ®Ò tµi ®Õn chñ buån, v× c¶nh ®êi cña NguyÔn Tr·i buån. ®Ò t− t−ëng cña t¸c phÈm. Cho ®Õn nay, Th¬ cña NguyÔn Tr·i cã bµi buån, cã c©u nh÷ng bµi viÕt nµy vÉn cã gi¸ trÞ gióp buån, v× lÏ g× chóng ta ®Òu biÕt, nh−ng cho ng−êi ®äc hiÓu thªm vÒ tËp th¬ cña c¶ tËp th¬ cña NguyÔn Tr·i lµ th¬ cña NguyÔn Tr·i, bëi chóng cã nhiÒu ý hay mét ng−êi yªu ®êi, yªu ng−êi, t©m hån vµ hÊp dÉn, nhiÒu ph¸t hiÖn míi. Tuy NguyÔn Tr·i sèng mét nhÞp víi non s«ng nhiªn, theo chóng t«i, mét sè nhËn ®Þnh ®Êt n−íc t−¬i vui”[7, tr.273]. trong mét sè bµi viÕt ®· khiÕn cho ng−êi ®äc hiÓu ch−a thËt ®óng vÒ th¸i ®é thÈm Kh«ng Ýt c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ Quèc ©m thi tËp n»m trong m¹ch c¶m mÜ cña NguyÔn Tr·i trong t¸c phÈm. §¬n cö nh− ®Ò tµi thiªn nhiªn trong th¬ høng nµy. Chóng t«i cho r»ng c¶m høng NguyÔn Tr·i vèn lµ n¬i gi·i bµy bao nçi nghiªn cøu nµy ®· gióp cho nhiÒu ng−êi ®¾ng cay hay uÈn khóc trong t×nh c¶m, míi thÊy ®−îc phÇn con ng−êi “c«ng d©n” trong t©m hån cña NguyÔn Tr·i ®èi víi NguyÔn Tr·i, chø ch−a thÊy ®−îc hÕt con nh©n thÕ, n¬i chøa ®ùng biÕt bao ®iÒu ng−êi “c¸ nh©n” cña «ng, mµ con ng−êi s©u xa cã tÝnh t− t−ëng cña c¶ mét thêi “c¸ nh©n” míi lµ ®èi t−îng ph¶n ¸nh ®¹i, l¹i chØ ®−îc chó träng khai th¸c ë chÝnh cña tËp th¬. Th¸i ®é, t×nh c¶m vµ khÝa c¹nh “lßng yªu thiªn nhiªn t¹o vËt t©m tr¹ng cña NguyÔn Tr·i ®èi víi cuéc lµ mét kÝch th−íc ®Ó ®o mét t©m hån”[7, sèng vµ con ng−êi lóc bÊy giê ®−îc biÓu tr.244]. Theo dâi c¸c dÉn gi¶i cña bµi viÕt hiÖn mét c¸ch nghÖ thuËt trong tËp th¬ nµy, ng−êi ®äc chñ yÕu ®−îc tiÕp xóc víi nµy d−êng nh− ®a d¹ng vµ phøc t¹p h¬n con ng−êi “c«ng d©n” NguyÔn Tr·i “lo nhiÒu chø kh«ng m¹ch l¹c vµ ®¬n gi¶n n−íc yªu d©n”, “−u ¸i vµ t©m huyÕt”, nh− c¸ch ®¸nh gi¸ ®ã. Cã lÏ nh÷ng ai ®· ®äc Quèc ©m thi tËp mét c¸ch cÈn thËn “mét b¶n lÜnh phong phó vµo bËc nhÊt”, “lµ ng−êi khÝ ph¸ch”, “gi¶n dÞ trong trÎo, ®Òu khã cã thÓ ®ång ý víi nhËn ®Þnh cèt vµ hån thanh tó”, cã “nh÷ng c©u th¬ r»ng “c¶ tËp th¬ cña NguyÔn Tr·i lµ th¬ (*) PGS.TS., Tr−êng §¹i häc Khoa häc X· héi vµ Nh©n v¨n, §HQGHN. 30
  2. NhËn thøc l¹i th¸i ®é thÈm mü cña NguyÔn Tr·i... 31 §ao bót ph¶i dïng tµi ®· vÑn, cña mét ng−êi yªu ®êi, yªu ng−êi, t©m hån NguyÔn Tr·i sèng mét nhÞp víi non ChØ th− nÊy chÐp viÖc cµng chuyªn. s«ng ®Êt n−íc t−¬i vui”? Mét sè nhµ VÖ Nam m·i m·i ra tay th−íc, nghiªn cøu còng ®· gi¸n tiÕp bµy tá th¸i §iÖn B¾c ®µ ®µ yªn phËn tiªn. ®é kh«ng t¸n ®ång ý kiÕn ®¸nh gi¸ ®ã, (Bµi 183) khi ®Ò cËp tíi nh÷ng nçi c« ®¬n vµ buån NguyÔn Tr·i nãi vÒ niÒm khao kh¸t ®au triÒn miªn cña NguyÔn Tr·i ®−îc mét triÒu ®¹i tèt ®Ñp, mét x· héi phong thÓ hiÖn trong tËp th¬ (1). Trong bµi viÕt kiÕn lý t−ëng víi nh÷ng vÇn th¬ ®Çy l¹c nµy, chóng t«i xin ®−îc gãp phÇn lµm râ quan: vÊn ®Ò quan träng nªu trªn. Vua Nghiªu ThuÊn, d©n Nghiªu ThuÊn Trong Quèc ©m thi tËp, chóng ta D−êng Êy ta ®µ phØ thöa nguyÒn. thÊy NguyÔn Tr·i nãi vÒ lßng trung qu©n (Bµi 74) ¸i quèc, vÒ bæn phËn vµ tr¸ch nhiÖm cña mét ng−êi c«ng d©n ®èi víi chÕ ®é vµ LÏ cã Ngu cÇm ®µn mét tiÕng, triÒu ®×nh víi lßng tù tin vµ ®Çy nhiÖt D©n giµu ®ñ kh¾p ®ßi ph−¬ng. huyÕt: (Bµi 170) Bui mét tÊc lßng −u ¸i cò, §Êt thiªn tö d−ìng t«i thiªn tö, §ªm ngµy cuån cuén n−íc triÒu ®«ng. §êi th¸i b×nh ca khóc th¸i b×nh. (Bµi 50) (2) ... Bui cã mét lßng trung liÔn hiÕu, Rµy mõng thiªn h¹ hai cña: Mµi ch¨ng khuyÕt, nhuém ch¨ng ®en. TÓ t−íng hiÒn tµi, chóa th¸nh minh. (Bµi 69) (Bµi 65) V¨n ch−¬ng chÐp lÊy, ®ßi c©u th¸nh, NguyÔn Tr·i ca tông vµ tù ca tông Sù nghiÖp tua g×n, ph¶i ®¹o trung. phÈm chÊt vµ khÝ tiÕt cña m×nh víi Trõ ®éc, trõ tham, trõ b¹o ng−îc, nh÷ng dßng th¬ kh¸ “t−¬i vui”: Cã nh©n, cã trÝ, cã anh hïng. Cµng thuë g×a, cµng cèt c¸ch, Nh×n cho biÕt n¬i d−êng Êy, Mét phen gi¸, mét tinh thÇn. Ch¼ng thÊp th× cao ¾t ®−îc dïng. Ng−êi c−êi r»ng kÐm tµi l−¬ng ®èng, Thöa viÖc ®iÒu canh béi mÊy phÇn. (Bµi 132) (Bµi 214) LÇm nh¬ ch¼ng bÐn, tèt hoµ thanh, (1) Xin xem c¸c bµi viÕt cña: Tr−¬ng ChÝnh, "øc Trai thi tËp”, nh÷ng vÇn th¬ chÊt nÆng suy t−; NguyÔn HuÖ Chi, Qu©n tö kham khu«n ®−îc thöa danh. NiÒm thao thøc lín trong th¬ NguyÔn Tr·i; Hoµi Thanh, Mét vµi nÐt vÒ con ng−êi NguyÔn Tr·i qua th¬ N«m; Giã ®−a h−¬ng, ®ªm nguyÖt tÜnh, TrÇn §×nh Sö, Con ng−êi c¸ nh©n trong th¬ N«m NguyÔn Tr·i; NguyÔn H÷u S¬n: VÒ con ng−êi c¸ nh©n Trinh lµm cña, cã ai tranh. trong th¬ NguyÔn Tr·i… In trong: "NguyÔn Tr·i, vÒ t¸c gia vµ t¸c phÈm", NXB Gi¸o dôc, H., 1999. (Bµi 243) (2) C¸c trÝch dÉn th¬ N«m NguyÔn Tr·i trong bµi nµy ®Òu Trong th¬ NguyÔn Tr·i còng cã c¶ theo NguyÔn Tr·i toµn tËp, §µo Duy Anh, TrÇn V¨n Gi¸p, V¨n T©n dÞch, phiªn ©m, chó gi¶i, NXB Khoa häc nh÷ng dßng “t−¬i vui” vÒ mét c¶nh sèng x· héi, H. 1976. T¹p chÝ Khoa häc §HQGHN, KHXH & NV, T.XXIII, Sè 1, 2007
  3. NguyÔn Ph¹m Hïng 32 n¬i th«n d· cña nh÷ng ng−êi d©n lao th¬ lµ hÕt søc ch©n thµnh, hÕt søc hiÖn ®éng gÇn gòi víi c¶nh l¸nh ®êi cña «ng: thùc, gióp cho ng−êi ®äc kh«ng chØ hiÓu t©m hån NguyÔn Tr·i h¬n, mµ cßn hiÓu Lao xao chî c¸ lµng ng− phñ cuéc ®êi vµ con ng−êi lóc bÊy giê h¬n. D¾ng dái cÇm ve lÇu tÞch d−¬ng §äc Quèc ©m thi tËp, chóng ta thÊy t©m (Bµi 170) hån “trong s¸ng vµ ®Çy søc sèng” cña NÕu chØ c¨n cø vµo nh÷ng vÇn th¬ NguyÔn Tr·i kh«ng ph¶i lóc nµo còng phÊn chÊn, t−¬i vui nh− võa trÝch dÉn ë b×nh yªn, NguyÔn Tr·i kh«ng ph¶i lóc trªn, th× chóng ta ®Òu dÔ dµng thõa nµo còng “yªu ®êi, yªu ng−êi”, vµ “non nhËn r»ng “c¶ tËp th¬ cña NguyÔn Tr·i s«ng ®Êt n−íc” xung quanh «ng kh«ng lµ th¬ cña mét ng−êi yªu ®êi, yªu ng−êi, ph¶i lóc nµo còng lµ “non s«ng ®Êt n−íc t©m hån NguyÔn Tr·i sèng mét nhÞp víi t−¬i vui”. PhÇn quan träng nhÊt cña non s«ng ®Êt n−íc t−¬i vui”. Nh−ng tiÕc Quèc ©m thi tËp cho ta thÊy t©m hån r»ng, trong Quèc ©m thi tËp, nh÷ng vÇn NguyÔn Tr·i lu«n tr¨n trë, d»n vÆt, th¬ tin t−ëng, l¹c quan, phÊn chÊn, “t−¬i gi»ng xÐ tr−íc cuéc ®êi. Xu©n DiÖu cã nãi vui” ®ã kh«ng nhiÒu. §óng h¬n, chóng lªn c¸i c¶m gi¸c d−êng nh− NguyÔn Tr·i chØ chiÕm mét phÇn thiÓu sè. H¬n n÷a, ®· kh«ng ngñ yªn trong mÊy chôc n¨m chóng l¹i th−êng chØ ®−îc viÕt ra sau khi cña cuéc ®êi «ng, còng nh− mÊy tr¨m NguyÔn Tr·i r¬i vµo nh÷ng hoµn c¶nh n¨m qua cïng lÞch sö d©n téc. Mét nhµ hÕt søc Ðo le, nh÷ng t×nh c¶nh ch¼ng ra nghiªn cøu kh¸c ®· nhËn ®Þnh, trong th¬ g× mµ cuéc ®êi «ng ph¶i g¸nh chÞu. §Æt «ng cã mét “niÒm thao thøc lín” [2] lu«n chóng trong hoµn c¶nh cña cuéc ®êi th−êng trùc, víi bao lo toan d»n vÆt NguyÔn Tr·i lóc bÊy giê, chóng d−êng khiÕn cho “tãc hai phÇn b¹c bëi th−¬ng nh− chØ lµ nh÷ng ®iÒu m¬ −íc nhiÒu h¬n thu”, “tãc nªn b¹c bëi lßng −u ¸i”... lµ hiÖn thùc. Nh÷ng c©u th¬ rÊt tiªu biÓu Mét “non s«ng ®Êt n−íc t−¬i vui” sao cho lßng trung qu©n, cho viÖc ngîi ca chÕ l¹i khiÕn cho «ng buån ®au nh− thÕ? ®é ®−¬ng thêi cña NguyÔn Tr·i nhiÒu “Mét ng−êi yªu ®êi, yªu ng−êi” sao l¹i khi chØ lµ nh÷ng c©u th¬ kÕt cña nh÷ng ph¶i lu«n c¶nh gi¸c vµ xa l¸nh con ng−êi bµi th¬ buån. Nh÷ng c©u th¬ t−¬i vui, l¹c nh− thÕ? Cµng ®äc, chóng ta cµng thÊy quan vÒ mét triÒu ®¹i tèt ®Ñp nhiÒu khi NguyÔn Tr·i hÕt søc c« ®¬n. ¤ng c« ®¬n chØ lµ nh÷ng giÊc m¬ cña NguyÔn Tr·i kh«ng ph¶i v× «ng “c« cao ng¹o thÕ”, mµ tr−íc mét thùc tÕ phò phµng. v× «ng võa nh− bÞ ®Èy ra khái cuéc ®êi Quèc ©m thi tËp lµ mét tËp th¬ cã “t−¬i vui” ®ã, l¹i võa nh− kh«ng thÓ tÝnh nhËt ký, mét tËp th¬ riªng, nãi cho nhËp cuéc ®−îc víi cuéc ®êi “t−¬i vui” ®ã. riªng m×nh, cho nªn ta thÊy ë ®ã nhµ th¬ Quèc ©m thi tËp cho chóng ta thÊy râ kh¸ tù do, cëi më, thËm chÝ cã phÇn h¬n mét hiÖn thùc ®au buån, t¨m tèi cña suång s· khi béc lé nh−ng c¶m xóc, suy mét x· héi, mét chÕ ®é víi kh¸ nhiÒu bÊt nghÜ, t©m tr¹ng, th¸i ®é cña m×nh ®èi víi tr¾c, bÊt an ®èi víi con ng−êi nh− cuéc sèng, víi con ng−êi vµ víi chÝnh b¶n NguyÔn Tr·i. Ng−êi ta chØ “yªu ®êi, yªu th©n m×nh mµ kh«ng hÒ e ng¹i, gi÷ g×n. ng−êi” khi mµ ng−êi ta thÊy cuéc ®êi t−¬i Nh÷ng ®iÒu NguyÔn Tr·i tr×nh bµy trong ®Ñp vµ con ng−êi tèt ®Ñp, chØ khi mµ T¹p chÝ Khoa häc §HQGHN, KHXH & NV, T.XXIII, Sè 1, 2007
  4. NhËn thøc l¹i th¸i ®é thÈm mü cña NguyÔn Tr·i... 33 ng−êi ta ®−îc chan hßa víi cuéc ®êi, víi quan, lui vÒ ë Èn. Dï ®· trë vÒ mµ «ng con ng−êi, víi “non s«ng ®Êt n−íc t−¬i vÉn cßn c¶m thÊy ghª sî c¸i chèn “h÷u vui”. Nh−ng ®iÒu ®ã chóng ta hÇu nh− t×nh” Êy. ¤ng viÕt: kh«ng thÊy trong Quèc ©m thi tËp. Mµ Non n−íc cßn ghª chèn h÷u t×nh. chóng ta chØ thÊy NguyÔn Tr·i nãi vÒ mét (Bµi 78) cuéc ®êi kh¸c, vÒ nh÷ng con ng−êi kh¸c. C«ng danh lì ®−êng v« sù, Cuéc ®êi d−êng nh− quay l−ng l¹i víi Non n−íc ghª chèn h÷u t×nh. «ng. §−êng c«ng danh, sù nghiÖp kh«ng (Bµi 86) hÒ ®Ñp ®Ï, mµ nã cùc kú quanh co, hiÓm hãc, khiÕn «ng kh«ng ®ñ søc theo ®uæi: NguyÔn Tr·i ®©u ph¶i lµ ng−êi cã thÓ §· biÕt cöa quyÒn nhiÒu hiÓm hãc, dÔ dµng bu«ng xu«i, dÔ dµng cam chÞu, dÔ dµng khuÊt phôc tr−íc hoµn c¶nh. Cho hay ®−êng lîi cùc quanh co. ¤ng ®· v−ît bao gian khã hiÓm nguy ®Ó (Bµi 20) gióp Lª Lîi dùng nghiÖp. Nh−ng khi sù S¬n thuû nhµn ch¬i phËn khã kh¨n, nghiÖp thµnh c«ng, khi ph¶i ®èi diÖn víi Cöa quyÒn hiÓm hãc ng¹i chon ch¨n. thÕ th¸i nh©n t×nh b¹c bÏo, lßng ng−êi (Bµi 27) tr¸o trë ®æi tr¾ng thay ®en, «ng ®· kh«ng ®ñ søc ®Ó chèng ®ì. Cã hiÓu ®óng Chóng ta biÕt r»ng, sau khi cuéc cuéc sèng phøc t¹p vµ nhiÔu nh−¬ng lóc kh¸ng chiÕn chèng qu©n Minh th¾ng lîi, ®ã, cã hiÓu ®−îc hoµn c¶nh sèng cña sau khi v−¬ng triÒu Lª ®−îc thiÕt lËp, x· NguyÔn Tr·i lóc ®ã, chóng ta míi cã thÓ héi cã nh÷ng biÕn chuyÓn rÊt quan chia sÎ víi nçi ®au ®ín cña NguyÔn Tr·i träng. Sau khi cïng nhau “nÕm mËt n»m khi «ng viÕt vÒ m×nh vµ vÒ cuéc ®êi víi gai”, cïng nhau “hoµ n−íc s«ng chÐn nh÷ng dßng th¬ kh«ng chØ cßn lµ buån r−îu ngät ngµo” ®Ó chiÕn th¾ng ngo¹i n÷a, mµ chua ch¸t, cay ®¾ng: x©m, nh÷ng ng−êi chiÕn th¾ng b¾t ®Çu béc lé dÇn b¶n chÊt cña m×nh, b¾t ®Çu Ch«ng gai nhÑ ®−êng danh lîi, ph©n ho¸ vµ tha ho¸, b¾t ®Çu tranh MÆn l¹t no mïi thÕ t×nh. giµnh quyÒn bÝnh vµ t− lîi. Trong bèi (Bµi 80) c¶nh ®ã, vai trß cña NguyÔn Tr·i ngµy XÐt sù ®µ qua hay sù ®Õn, mét mê nh¹t, chøc t−íc cña «ng cã khi chØ cßn lµ h− danh, thËm chÝ cã khi «ng Bao nhiªu n¬i nhôc bëi n¬i vinh. bÞ dÌm pha, bÞ ®è kþ, ganh ghÐt. NhiÒu (Bµi 96) ®Ò nghÞ c¶i c¸ch cña «ng kh«ng ®−îc vua BÓ hiÓm nh©n gian ai kÎ biÕt, tin dïng. C«ng danh sù nghiÖp cña «ng Ghª thay thÕ n−íc vÞ qua mÒm. nhiÒu khi kh¸ mê mÞt. ThËm chÝ, cã lóc cuéc sèng cña «ng còng kh«ng ®−îc an (Bµi 115) toµn (3). ChÝnh v× thÕ, «ng ®µnh ph¶i tõ Ai thÊy r»ng c−êi lµ thÕ th¸i, Ghª thÕ biÕn b¹c lµm ®en. (3) TrÇn §×nh H−îu rÊt chó ý ®Õn “nçi lo l¾ng gÆp ho¹n n¹n” cña NguyÔn Tr·i thêi kú nµy (Xem NguyÔn Tr·i vµ (Bµi 124) Nho gi¸o, In trong: Nho gi¸o vµ v¨n häc ViÖt Nam trung cËn ®¹i, NXB V¨n ho¸ th«ng tin, H. 1995, tr. 91) T¹p chÝ Khoa häc §HQGHN, KHXH & NV, T.XXIII, Sè 1, 2007
  5. NguyÔn Ph¹m Hïng 34 ThÊy bÓ triÒu quan ®µ ng¹i v−ît, DÔ hay ruét bÓ s©u c¹n, Trong dßng ph¼ng cã phong ba. Kh«n biÕt lßng ng−êi v¾n dµi. (Bµi 168) (Bµi 6) MiÖng thÕ nhän h¬n ch«ng m¸c nhän, Víi NguyÔn Tr·i, cuéc ®êi d−êng nh− ®−îc chia lµm hai phÇn, phÇn h÷u t×nh Lßng ng−êi quanh n÷a n−íc non quanh. vµ phÇn v« t×nh, t−¬ng øng víi nã lµ hai (Bµi 136) thÕ giíi, thÕ giíi con ng−êi vµ thÕ giíi tù VËy “non s«ng ®Êt n−íc” xung quanh nhiªn. Sau bao tr¶i nghiÖm ®ñ c¶ ®¾ng «ng nh− thÕ nµo? ë ®©y chóng t«i kh«ng cay ngät bïi, «ng míi ngé ra r»ng, c¸i muèn nãi tíi mét “hiÖn thùc lÞch sö phÇn t−ëng dÔ hiÓu nhÊt, dÔ hßa ®ång kh¸ch quan”, mµ muèn nãi tíi mét “hiÖn nhÊt, dÔ sÎ chia th«ng c¶m ®ïm bäc thùc lÞch sö” qua c¶m nhËn chñ quan nhau nhÊt, lµ thÕ giíi con ng−êi, lµ chèn cña nhµ th¬. Râ rµng ®ã kh«ng ph¶i lµ h÷u t×nh, th× l¹i lµ khã hiÓu nhÊt, xa l¹ “non s«ng ®Êt n−íc t−¬i vui” mµ lµ mét nhÊt, v« c¶m nhÊt, l¹nh lÏo nhÊt vµ ¸c non s«ng ®Êt n−íc t¨m tèi vµ buån th¶m. hiÓm nhÊt; cßn c¸i phÇn t−ëng chõng Nã t¨m tèi vµ buån th¶m, thËm chÝ nguy nh− khã hiÓu nhÊt, xa l¹ nhÊt, v« c¶m v« hiÓm nªn «ng míi ph¶i tõ bá nã mµ ®i ë t×nh nhÊt lµ thÕ giíi tù nhiªn, mµ sao l¹i Èn. V× thÕ mµ «ng míi xa l¸nh cuéc ®êi gÇn gòi, th©n thiÕt, dÔ hiÓu, Êm ¸p vµ cã ®Ó t×m vÒ víi thiªn nhiªn. Nh−ng c¸i mÆc t×nh nhÊt. Cã hiÓu ®−îc hoµn c¶nh vµ c¶m nÆng nÒ ®èi víi cuéc ®êi ®en b¹c ®· t©m tr¹ng cña NguyÔn Tr·i trong nh÷ng khiÕn cho thiªn nhiªn cña «ng còng kÐm ngµy th¸ng khã ngÆt nµy th× chóng ta phÇn t−¬i s¸ng. Cho nªn phÇn lín h×nh míi cã thÓ lý gi¶i v× sao nhiÒu khi ¶nh thiªn nhiªn ®Êt n−íc trong th¬ «ng NguyÔn Tr·i l¹i cã nh÷ng lêi th¬ cay lµ nh÷ng h×nh ¶nh c« qu¹nh, l¹nh lÏo vµ ®¾ng vµ quyÕt liÖt ®Õn cùc ®oan nh− thÕ buån. §ã lµ nói c« ®¬n, m©y lÆng lÏ, vÒ cuéc ®êi, v× sao mµ NguyÔn Tr·i ph¶i nguyÖt mét vÇng, lµ tróc æ, lµ bÕn s«ng v¾ng, m¶nh v−ên hoang… Hoµn toµn ®ã d»n lßng nhÉn nhÞn ®Ó tù nguyÖn “khã ngÆt qua ngµy xin sèng” nh− thÕ. chØ lµ nh÷ng c¶nh s¾c non n−íc hÕt søc v¾ng vÎ vµ c« ®éc, víi “nói l¸ng giÒng, Cuéc ®êi víi «ng lµ ®Çy rÉy nh÷ng chim bÇu b¹n; m©y kh¸ch khøa, nguyÖt c¹m bÉy vµ nguy hiÓm, cßn con ng−êi th× anh tam”, lµ c¶nh “ta cïng bãng liÔn sao? Theo «ng, hay nh− «ng c¶m nhËn, nguyÖt ba ng−êi”, “cß n»m h¹c l¨n nªn con ng−êi lµ “cùc hiÓm thay”. ¤ng viÕt: bÇu b¹n; u Êp cïng ta lµm c¸i con”, hay Ngoµi ch−ng mäi chèn ®Òu th«ng hÕt “m©y quen nguyÖt kh¸ch v« t×nh”… Bui mét lßng ng−êi cùc hiÓm thay. Thiªn nhiªn lµ b¹n cña «ng, lµ tri kû (Bµi 26) cña «ng. ¤ng xa l¸nh con ng−êi vµ cuéc C¶ thÕ giíi bªn ngoµi cña tù nhiªn, ®êi ®Ó gÇn gòi víi thiªn nhiªn, v× nh− kh«ng cã chèn nµo mµ «ng kh«ng th«ng «ng ®· nãi, «ng sî thãi ®êi Êm l¹nh vµ hiÓu, chØ cã lßng ng−êi lµ kh«ng thÓ hiÓu lßng ng−êi nham hiÓm. Non s«ng ®Êt næi. §iÖp khóc nµy cßn lÆp ®i lÆp l¹i m·i n−íc Êy lµ ng−êi b¹n th©n thiÕt nh−ng trong th¬ «ng nh− mét nçi tr¨n trë, day døt: còng buån b· vµ c« ®éc nh− «ng. Nh×n T¹p chÝ Khoa häc §HQGHN, KHXH & NV, T.XXIII, Sè 1, 2007
  6. NhËn thøc l¹i th¸i ®é thÈm mü cña NguyÔn Tr·i... 35 thiªn nhiªn Êy mµ ta thÊy ®−îc lßng «ng. Quèc ©m thi tËp thÓ hiÖn rÊt râ nhu ¤ng nãi vÒ nh÷ng c©y tïng cóc tróc mai cÇu tù b¹ch, tù bµy gi·i, thanh minh, th−êng l¹nh lïng, kh« khan, nh−ng khi mong ®−îc thÊu hiÓu, mong ®−îc cèng viÕt vÒ c¶nh mïa hÌ, vÒ giã tróc, tr¨ng hiÕn cña t¸c gi¶. §Ó thÊy ®−îc t©m tr¹ng thanh, chÌ tiªn, n−íc ghÝn… th× cùc kú nhµ th¬, hay néi dung c¸c bµi th¬, chóng sinh ®éng, hÊp dÉn, vµ ®Çy t×nh c¶m. ta cÇn ®Æc biÖt chó ý ®Õn tÝnh chÊt ®èi Cµng hÊp dÉn vµ t×nh c¶m víi thÕ giíi v« tho¹i cña c¸c bµi th¬ ®ã. Mçi bµi th¬ ®−îc tri bao nhiªu th× «ng cµng l¹nh lÏo, v« xem nh− lµ mét lêi ®èi tho¹i. Hay ®èi c¶m víi thÕ giíi con ng−êi bÊy nhiªu. tho¹i ngÇm. §ã cã thÓ lµ mét lêi ®éc tho¹i néi t©m - mét lêi ®èi tho¹i víi VËy c¶m høng nghÖ thuËt thËt sù chÝnh m×nh, hay mét lêi ®èi tho¹i víi mét cña «ng vÒ non s«ng ®Êt n−íc lµ g×? VÒ nh©n vËt v« h×nh nµo ®ã (nh− víi ng−êi n¬i “MiÖng thÕ nhän h¬n ch«ng m¸c ®êi, víi thÕ nh©n, hay víi nhµ vua mµ nhän; Lßng ng−êi quanh n÷a n−íc non «ng lóc nµo còng ®au ®¸u ngãng tr«ng). quanh”? VÒ chèn “m©y kh¸ch khøa, Nhu cÇu lín nhÊt trong nh÷ng lêi ®èi nguyÖt anh tam”? “Non s«ng ®Êt n−íc tho¹i Êy lµ mong ®−îc sÎ chia, ®−îc t−¬i ®Ñp” nhÊt trong th¬ «ng lµ c¶nh trÝ th«ng c¶m, ®−îc thÊu hiÓu, ®−îc träng n¬i Èn dËt, xa l×a cuéc sèng ®ua chen dông. Ta míi thÊy NguyÔn Tr·i khao danh lîi, xa l×a triÒu quan, xa l×a nh©n kh¸t tham chÝnh biÕt chõng nµo. thÕ, xa l×a chèn “h÷u t×nh”. §ã lµ chèn Th¬ N«m NguyÔn Tr·i thÓ hiÖn sù “v« t×nh”. Trong thÕ giíi “t−¬i ®Ñp” Êy, xung ®ét gi÷a c¸i hiÖn thùc víi c¸i mong chØ cã hai h×nh ¶nh ®¬n c«i: NguyÔn Tr·i muèn, gi÷a c¸i ph¶i chÊp nhËn víi c¸i vµ thiªn nhiªn. Hä n−¬ng tùa vµo nhau, ®¸ng ®−îc thùc hiÖn, qua ®ã nh»m t×m niÒm c¶m th«ng, t×m n¬i bµy tá, t×m kh¼ng ®Þnh c¸i mµ t¸c gi¶ mong muèn h¬i Êm cña nhau. NguyÔn Tr·i lµm Êm h−íng tíi vµ phñ nhËn c¸i hiÖn t¹i mµ tr¸i tim m×nh b»ng thiªn nhiªn l¹nh lÏo. t¸c gi¶ ®ang ph¶i g¸nh chÞu. Ta thÊy NguyÔn Tr·i cè nãi thËt to, cè lµm cho thËt vui (4), cè khuÊy ®éng c¶ Quèc ©m thi tËp, ®øng ë mét gãc ®é thiªn nhiªn ®Êt n−íc lªn, nh−ng ta nhÊt ®Þnh, lµ tËp th¬ tù ®éng viªn, tù an kh«ng sao thÊy ®−îc cuéc ®êi ®ã “t−¬i ñi cña t¸c gi¶ ®Ó cã thªm lßng tin vµ søc vui”. Dï cã trµn ®Çy ©m thanh, mµu s¾c, m¹nh, mong v−ît qua ®−îc nh÷ng th¸ng ®−êng nÐt… “non s«ng ®Êt n−íc” trong ngµy khã kh¨n. Nh−ng ®iÒu quan träng th¬ cña NguyÔn Tr·i vÒ c¬ b¶n vÉn rÊt c« lµ qua nh÷ng lêi tù ®éng viªn Êy, chóng ®éc vµ lÆng lÏ, buån b· vµ ®¬n c«i. ta cã thÓ hiÓu ®−îc hoµn c¶nh mµ NguyÔn Tr·i ph¶i tr¶i qua. Mçi lêi tù ®éng viªn l¹i lµ mét sù m¸ch b¶o nµo ®Êy vÒ mét hoµn c¶nh ®en tèi mµ «ng (4) Xu©n DiÖu cã phÇn “v« duyªn” khi b×nh phÈm vÒ hiÖn ®ang nÕm tr¶i, hay mét c¶nh ngé th−¬ng t−îng nµy: “Trong th¬ cña m×nh, NguyÔn Tr·i nhiÒu khi mØm c−êi rÊt cã duyªn; mµ con ng−êi ta, khi h·y cßn t©m mµ «ng ph¶i chÊp nhËn, chø kh«ng mØm c−êi, lµ h·y cßn yªu ®êi mét c¸ch th¾m thiÕt. Trong ph¶i lµ mét hoµn c¶nh sèng t−¬i s¸ng mµ c¶nh lui vÒ Èn dËt ë gi÷a nói c©y m©y suèi, NguyÔn Tr·i viÕt bµi th¬ (sè 95) nãi ®ïa: Xin cho t«i “c«ng t¸c” víi «ng ®ang tháa m·n. c¸c bé qu¶n lý giang san Êy” (B®d, tr. 246) T¹p chÝ Khoa häc §HQGHN, KHXH & NV, T.XXIII, Sè 1, 2007
  7. NguyÔn Ph¹m Hïng 36 ChØ cã nh− thÕ «ng míi gi÷ ®−îc Khi vÒ ë Èn, «ng ca tông c¶nh nhµn, phÈm chÊt, nh©n c¸ch cña m×nh. ChØ cã nh−ng kh«ng ph¶i lóc nµo «ng còng an nh− thÕ «ng míi lµ mét con ng−êi tèt t©m víi c¶nh sèng nµy. ¤ng cßn muèn ®Ñp. Nh−ng cã lÏ c¸i nguyªn nh©n quan tham chÝnh, cßn muèn cèng hiÕn, nh−ng träng nhÊt ®Ó «ng vÒ ë Èn mµ «ng thµnh kh«ng ®−îc. V× vËy trong «ng lu«n cã thùc nãi trong Quèc ©m thi tËp kh«ng mét sù d»n vÆt, gi»ng co. ¤ng th−êng tù h¼n chØ lµ ®Ó gi÷ v÷ng khÝ tiÕt cao ®Ñp, an ñi m×nh r»ng cuéc sèng thanh nhµn mµ cßn rÊt ®êi th−êng, rÊt con ng−êi, ®ã Êy thËt lµ qóy gi¸: lµ ®Ó ®−îc v¹n toµn, ®Ó ®−îc sèng dï chØ Mét phót thanh nhµn trong thuë Êy, lµ “khã ngÆt qua ngµy”. D−êng nh− Thiªn kim −íc ®æi ®−îc hay ch¨ng? nguyªn nh©n Êy cã vÎ tÇm th−êng vµ tµn (Bµi 16) nhÉn, d−êng nh− nã kh«ng lµm sang lµm Nh−ng nguyÖn väng thËt sù cña «ng qóy NguyÔn Tr·i, nh−ng ®ã l¹i lµ sù thËt ®©u ph¶i nh− thÕ. NguyÖn väng ch¸y mµ «ng chøng kiÕn, nh− con c¸ chÕt bëi måi c©u, con ruåi chÕt v× mËt ngät: báng cña «ng lµ ®−îc phông sù, ®−îc cèng hiÕn, ®−îc v× d©n v× n−íc, vµ ®−îc Th−¬ng c¸ th¸c v× c©u uèn l−ìi, tho¶ chÝ c«ng danh. VÒ ë Èn, ®ã chØ lµ bÊt NgÉm ruåi nµo chÕt b¸t må hßn ®¾c dÜ. ¤ng kh«ng giÊu giÕm c¸i nguyªn (Bµi 182) nh©n thËt sù cña viÖc bÊt ®¾c dÜ ph¶i trë V× thÕ mµ lóc nµo «ng còng tù nhñ: vÒ, Êy lµ t×m kiÕm mét sù an æn, mét sù Lµm ng−êi th× gi÷ ®¹o trung dung, v¹n toµn: Kh¨n kh¾n dÆn dß thöa lßng. D−íi c«ng danh nhiÒu th¸c c¶, (Bµi 127) Trong Èn dËt cã c¬ mÇu. X−a cßn chÐp c©u kinh ®Êy: (Bµi 159) An phËn th× ch¨ng nhôc ®Õn m×nh. Trong cuéc sèng ®ãi nghÌo, thiÕu (Bµi 166) thèn «ng c¶m thÊy ®au khæ, c¶m thÊy bÞ NhÉn song th× v¹n sù qua tæn th−¬ng. Nh−ng nghÌo khã cßn h¬n no giµu mµ ph¶i hoµ m×nh cïng víi nh÷ng (Bµi 191) kÎ “bÊt nh©n, v« nghÜa”: NguyÔn Tr·i hay nãi vÒ c¸i v« nghÜa, C¬m kÎ bÊt nh©n, ¨n, Êy chí, c¸i h− ¶o cña c«ng danh, phó qóy, ®Þa vÞ, tiÒn tµi… nh−ng hoµn toµn kh«ng ph¶i ¸o ng−êi v« nghÜa, mÆc, ch¼ng thµ lµ xuÊt ph¸t tõ quan ®iÓm ®¹o ®øc phong (Bµi 39) kiÕn nh− NguyÔn BØnh Khiªm sau nµy, Kh«ng ph¶i v× «ng kh«ng muèn lµm mµ xuÊt ph¸t tõ th¸i ®é ph¶n øng l¹i quan, nh−ng lµm quan mµ kh«ng cßn thùc t¹i. ¤ng kh«ng hÒ coi th−êng c«ng nh©n c¸ch, mµ ph¶i khom l−ng uèn gèi danh phó qóy, nh−ng v× c«ng danh phó th× «ng quyÕt kh«ng lµm: quý mµ lµm tæn h¹i ®Õn nh©n c¸ch cña M¾t hoµ xanh, ®Çu dÔ b¹c, «ng, ®Õn sù an toµn cña «ng, th× «ng xem L−ng kh«n uèn, léc nªn tõ nã nh− mét thø phï v©n. Cuéc ®êi cã thua thiÖt, th× «ng tù an ñi lµ do sè trêi ®Êt: (Bµi 36) T¹p chÝ Khoa häc §HQGHN, KHXH & NV, T.XXIII, Sè 1, 2007
  8. NhËn thøc l¹i th¸i ®é thÈm mü cña NguyÔn Tr·i... 37 Míi biÕt doanh h− ®µ cã sè, Cã ng−êi cho r»ng NguyÔn Tr·i cao qóy qu¸, trong s¸ng qu¸, nªn «ng dïng Ai tõng c¶i ®−îc lßng trêi. nh÷ng lêi ®ã ®Ó c¶nh tØnh ®éng viªn (Bµi 85) ng−êi ®êi. NguyÔn Tr·i ®øng ngoµi hay ¤ng ®µnh phã mÆc cho «ng trêi: “Giµ ®øng trªn nh÷ng ®iÒu cÇn ph¶i gi¸o mÆc sè trêi ®Êt” (Bµi 182). Tuy nhiªn, ta huÊn, r¨n giíi, nh¾c nhñ Êy. Thùc ra kh«ng thÊy c¸i sè trêi ®Êt Êy thÕ nµo, mµ kh«ng ph¶i. ¤ng ®øng trong sù r¨n giíi chØ thÊy nguyªn nh©n tõ lßng ng−êi Êm Êy. Nh÷ng bµi th¬ “b¶o kÝnh c¶nh giíi” l¹nh, tõ thÕ th¸i nh©n t×nh ®iªn ®¶o, tõ (g−¬ng b¸u r¨n m×nh) tr−íc hÕt lµ ®Ó chÝnh c¸i cuéc sèng víi nh÷ng con ng−êi dµnh cho «ng. ¤ng còng chØ lµ mét con cô thÓ ®em l¹i bÊt h¹nh cho «ng. Dï thÕ ng−êi b×nh th−êng, bÞ x« ®Èy vµo nh÷ng nµo th× chóng ta còng biÕt NguyÔn Tr·i hoµn c¶nh kh¾c nghiÖt, «ng còng ph¶i kh«ng dÔ dµng chÊp nhËn vµ bu«ng xu«i gång m×nh lªn ®Ó mµ sèng, ®Ó mµ v−ît nh− thÕ. ChÝnh khi nãi lªn nh÷ng ®iÒu qua, víi tÊt c¶ nh÷ng g× cô thÓ b×nh Êy lµ khi lßng NguyÔn Tr·i d»n vÆt tr¨n th−êng nhÊt. trë víi nã vµ kh«ng h¼n ®· chÊp nhËn ¤ng ca tông c¶nh sèng nhµn nh·, nã. Nã nh− mét m©u thuÉn, mét xung nh−ng lßng «ng kh«ng nhµn. Th¬ «ng ®ét néi t¹i trong lßng «ng, khiÕn «ng kh«ng che giÊu ®−îc nçi day døt muèn ph¶i nãi ra, ph¶i bµy gi·i ®Ó vîi bít Èn ®−îc tham chÝnh cña «ng. ¤ng ca ngîi øc. Bëi v× «ng lµ hoa sen trong bïn, lµ thanh cao n¬i th«n d· nh−ng ta thÊy ¸nh ngäc lµnh trªn nói, lµ vµng thùc trong m¾t cña NguyÔn Tr·i mái väng chèn löa… mµ ph¶i chÞu c¶nh khèn cïng: kinh thµnh. Ngay trong mét bµi th¬, ë ThÕ sù dÇu ai hay buéc bÖn, mét sè bµi th«i, tuy nãi vÒ c¸i thanh cao Sen nµo cã bÐn trong lÇm. vµ sung s−íng n¬i Èn dËt, nh−ng ë nh÷ng c©u cuèi ®· béc lé râ t©m tr¹ng (Bµi 70) mong ngãng ®−îc vua tin dïng, mêi ra. Ngäc lµnh nµo cã t¬ vÕt, Khi nãi qu¸ nhiÒu vÒ sù bÊt cÇn, vÒ c¸i Vµng thùc ©u chi löa thiªu. thanh cao cña ®êi sèng nhµn Èn, chÝnh lµ (Bµi 116) bëi trong lßng NguyÔn Tr·i bÞ chi phèi qu¸ m¹nh bëi nh÷ng Èn øc cña c¸i ng−îc NguyÔn Tr·i cã nhiÒu bµi th¬ tù r¨n l¹i: c«ng danh, sù nghiÖp, ®« héi, triÒu giíi m×nh, tù ®éng viªn m×nh, tù nh¾c quan… nhñ m×nh ph¶i l¸nh xa chèn triÒu quan ®ã, v× nã v« cïng nguy hiÓm. Nh−ng cµng C¶m høng ®Ò cao sù thanh cao lµ mét tù nh¾c nhñ bao nhiªu th× còng lµ v× «ng c¶m høng cao qóy nh−ng còng cã phÇn cµng hay suy nghÜ vÒ nã bÊy nhiªu, v× nã nhµm ch¸n. Ta thÊy NguyÔn Tr·i viÕt lu«n lu«n th−êng trùc trong lßng «ng. nhiÒu vÒ phÈm chÊt, khÝ tiÕt cña ng−êi sÜ Nh÷ng vÇn th¬ tù ®éng viªn, nh¾c nhñ qu©n tö. Nh−ng ta biÕt «ng kh«ng nh»m nµy chøa chÊt rÊt nhiÒu m©u thuÉn. C¸i môc ®Ých ®Ò cao nã mµ nh»m môc ®Ých mµ lý trÝ cña «ng muèn g¹t ®i l¹i lµ c¸i tù ®éng viªn, tù gi¶i táa, tù an ñi cho sè mµ t×nh c¶m cña «ng mong h−íng tíi. phËn ch¼ng ra g× cña m×nh trong nh÷ng T¹p chÝ Khoa häc §HQGHN, KHXH & NV, T.XXIII, Sè 1, 2007
  9. NguyÔn Ph¹m Hïng 38 hoµn c¶nh khã kh¨n. Râ rµng, ë ®©y cã kh¾c häa, hay béc lé con ng−êi trÇn thÕ viÖc gi÷ phÈm chÊt cao ®Ñp cho riªng NguyÔn Tr·i, víi bao t©m tr¹ng ®au ®ín m×nh, lµ “®éc thiÖn kú th©n”, nh−ng còng tr¶i qua bao hoµn c¶nh khã kh¨n, bÕ t¾c. H¬n n÷a, Quèc ©m thi tËp kh«ng ph¶i béc lé c¸i bÊt lùc cña «ng tr−íc hoµn c¶nh, tr−íc cuéc ®êi. §øng ë mét gãc ®é viÕt ra ®Ó cho mäi ng−êi ®äc, mµ chØ ®Ó nµo ®ã, «ng kh«ng lµm chñ ®−îc hoµn cho riªng «ng, nªn nã lµ tiÕng nãi s©u c¶nh, ®−îc sè phËn cña m×nh. th¼m cña lßng «ng, thµnh thËt vµ ®Çy c¶m xóc. Cã ng−êi nãi C«n S¬n ca cña ¤ng muèn gi÷ cho m×nh thanh cao «ng cã t− t−ëng h− v«. Chóng ta thÊy trong s¹ch, hay «ng tù an ñi m×nh b»ng trong Quèc ©m thi tËp còng cã nh÷ng sù thanh cao trong s¹ch? Nh−ng gi÷ lµ tiÕng nãi ®ång ®iÖu víi C«n s¬n ca, h− v« gi÷ vËy th«i, lµ gi÷ b»ng lý trÝ, b»ng ý vµ tuyÖt väng. thøc, cßn t×nh c¶m cña «ng th× kh«ng ph¶i lóc nµo còng tho¶ m·n víi nh÷ng g× Nh−ng cã lÏ chÝnh v× thÕ mµ chóng ta mµ lý trÝ cña «ng chØ b¶o. V× thÕ, th¬ «ng thÊy NguyÔn Tr·i gÇn gòi h¬n, th©n míi cã nhiÒu bµi buån, nhiÒu c©u buån, thiÕt h¬n, hiÖn thùc h¬n, vµ ®¸ng yªu thËm chÝ thÊt väng, tuyÖt väng ®Õn ch¸n ®¸ng qóy h¬n. X· héi cßn nh÷ng ®iÒu tµn n¶n, bÊt cÇn: nhÉn, phò phµng nh− thÕ lµm sao cã thÓ lµ mét “®Êt n−íc t−¬i vui” ®−îc, lµm sao Sù thÓ d÷ lµnh ai hái ®Õn, t©m hån NguyÔn Tr·i thanh th¶n, sung B¶o r»ng «ng ®· ®iÕc hai tai. s−íng ®−îc? Vµ ta hiÓu v× sao th¬ Quèc (Bµi 6) ©m thi tËp l¹i ®au ®ín, buån khæ, tñi cùc Danh ch¨ng ch¸c, léc ch¨ng cÇu, vµ c« ®éc ®Õn nh− vËy. Nhê Quèc ©m thi §−îc ¾t ch¼ng mõng, mÊt ch¼ng ©u. tËp, chóng ta cã thÓ h×nh dung mét c¸ch gÇn gòi vµ hiÖn thùc h¬n vÒ mét ch©n (Bµi 121) dung kh¸c cña ng−êi anh hïng d©n téc Cã ng−êi b¶o con ng−êi nh− «ng NguyÔn Tr·i, vµ vÒ mét hiÖn thùc kh¸c kh«ng thÓ cã t− t−ëng h− v« ®−îc. Mét cña non s«ng ®Êt n−íc thêi kú nµy. ng−êi anh hïng nh− thÕ th× trong hoµn Xu©n DiÖu rÊt chó ý ®Õn m¸i tãc b¹c c¶nh nµo còng ph¶i l¹c quan yªu ®êi, vµ con m¾t xanh cña NguyÔn Tr·i, vµ còng ph¶i chiÕn th¾ng hoµn c¶nh. Cã thÓ «ng lý gi¶i chñ yÕu lµ v× NguyÔn Tr·i lo cã con ng−êi nh− thÕ, nh−ng ®ã chØ cã nghÜ cho d©n cho n−íc. §iÒu ®ã cã. thÓ lµ con ng−êi cña lý thuyÕt, con ng−êi Nh−ng theo chóng t«i, cã lÏ NguyÔn Tr·i th¸nh nh©n. Vµ con ng−êi th¸nh nh©n xanh m¾t, b¹c tãc cßn lµ v× khæ ®au tr−íc NguyÔn Tr·i cã thÓ lµ thÕ, lóc nµo còng cuéc ®êi ®en tèi vµ phò phµng. D−êng l¹c quan yªu ®êi. Qu©n trung tõ mÖnh, nh− ®iÒu nµy l©u nay kh«ng ®−îc chóng §¹i c¸o b×nh Ng«, ChÝ Linh s¬n phó, ta thõa nhËn, hay chÝ Ýt ®· kh«ng ®−îc nhiÒu bµi th¬ ch÷ H¸n, mét sè bµi th¬ ch÷ N«m… ®· gãp phÇn kh¾c häa con chóng ta chó ý ®óng møc. H×nh nh− chóng ta ch−a thÊy hÕt ®−îc c¸i søc tµn ng−êi th¸nh nh©n NguyÔn Tr·i. Nh−ng ph¸ ghª gím cña cuéc sèng kh«ng mÊy con ng−êi trÇn thÕ NguyÔn Tr·i kh«ng tèt ®Ñp lóc bÊy giê ®· khiÕn cho mét nh− thÕ. Quèc ©m thi tËp chñ yÕu lµ T¹p chÝ Khoa häc §HQGHN, KHXH & NV, T.XXIII, Sè 1, 2007
  10. NhËn thøc l¹i th¸i ®é thÈm mü cña NguyÔn Tr·i... 39 ng−êi anh hïng d©n téc ph¶i trë thµnh lªn, nh−ng nay kh«ng cßn cã chç cho «ng. mét kÎ l¸nh ®êi, mét kÎ “giµ lñ”, xuÒnh ¤ng kh«ng chØ “c« ®¬n tuyÖt ®èi gi÷a c¸c xoµng nhÕch nh¸c, thËm chÝ bÊt cÇn nh− ®¹i thÇn nh− thÕ” mµ «ng cßn c« ®¬n tuyÖt ®èi víi c¶ thêi ®¹i «ng. Quèc ©m thi thÕ. H×nh nh− chóng ta còng ch−a thÊy hÕt ®−îc søc m¹nh phª ph¸n cña tËp th¬ tËp lµ mét tËp th¬ buån. Nã hay bëi nçi buån Êy. Trong c¸i thÕ giíi con ng−êi vµ ®èi víi thùc t¹i lóc bÊy giê trong viÖc huû cuéc ®êi ®en b¹c Êy, lêi th¬ kh«ng buån ho¹i t©m hån vµ nh©n c¸ch con ng−êi míi lµ ®iÒu l¹ (5). Tuy ta thÊy NguyÔn ghª gím ®Õn nh− thÕ. H×nh nh− chóng ta ch−a thÊy hÕt ®−îc gi¸ trÞ ph¶n biÖn x· Tr·i thÊt väng ch¸n ch−êng, c« ®¬n ®au khæ, nh−ng nçi buån cña NguyÔn Tr·i héi nh− lµ mét mÆt cña tinh thÇn nh©n v¨n trong t¸c phÈm. lu«n trong c¶m høng t«n vinh gi¸ trÞ, kh¼ng ®Þnh nh©n c¸ch, trong c¶m høng Chóng ta cÇn chó ý ®Õn c¸i hËu qu¶ ph¸n xÐt vµ ®ßi hái. Quèc ©m thi tËp lµ mµ cuéc ®êi ®em ®Õn cho nhµ th¬. mét tËp th¬ chøa ®Çy m©u thuÉn. M©u NguyÔn Tr·i kh«ng hÒ giÊu giÕm nh÷ng thuÉn vÒ hay ë, nhËp thÕ hay xuÊt thÕ, sù khæ ®au, nghÌo ®ãi khiÕn cho th©n an phËn hay dÊn th©n, cam chÞu hay h×nh «ng tiÒu tôy. “No n−íc uèng thiÕu vïng vÉy, tin t−ëng hay hoµi nghi… V× c¬m ¨n” lµ chuyÖn «ng kh«ng nãi ch¬i. thÕ, ta cã c¶m gi¸c, nhiÒu lóc NguyÔn ¤ng lµ ng−êi ®Çu tiªn trong lÞch sö v¨n Tr·i còng mÊt lßng tin, mÊt tù chñ, mÊt häc ViÖt Nam tù miªu t¶ h×nh hµi con ph−¬ng h−íng, nhiÒu lóc NguyÔn Tr·i ng−êi vµ cuéc sèng hµng ngµy cña m×nh còng bu«ng xu«i, l·ng quªn vµ cam chÞu. víi nh÷ng nÐt xuÒnh xoµng, vông vÒ, Nçi buån cña NguyÔn Tr·i thÊm ®Ém thËm chÝ nhÕch nh¸c ®Õn suång s·: trong tõng bµi th¬, tõng c©u th¬. ¤ng Võa s¸u m−¬i d− t¸m chÝn thu, buån v× nh©n t×nh thÕ th¸i, v× t×nh ng−êi L−ng gµy da sØ t−íng lï khï. t×nh ®êi. Nh−ng còng cã nh÷ng c©u th¬ (Bµi 15) buån v× riªng «ng, cho riªng «ng, cña BÝt b¶ hµi gai kh¨n cãc riªng «ng, mét nçi buån cã c¶ xãt xa tñi cùc vÒ c¸i Êm l¹nh cña riªng m×nh: XuÒnh xoµng lµm mÊy ®øa th«n nh©n. Loµn ®an −ím hái kh¸ch lÇu hång, (Bµi 33) §Çm Êm th× th−¬ng kÎ l¹nh lïng? Ngñ tªnh hªnh, n»m cöa tróc, Ngoµi Êy dÇu cßn ¸o lÎ, Say lÓu thÓu, ®øng ®−êng th«ng. C¶ lßng m−în ®¾p lÊy h¬i cïng. (Bµi 61) (Bµi 208) Quèc ©m thi tËp lµ mét tËp th¬ c« ®¬n. Mét t©m tr¹ng c« ®¬n vµ c« ®éc ®Õn cïng cùc. ¤ng cµng gÇn gòi th©n thiÕt (5) §iÒu nµy còng thÓ hiÖn râ trong th¬ ch÷ H¸n cña víi tr¨ng hoa m©y nói, víi c¸i quýt chÌ, «ng, nh− nhËn xÐt cña Tr−¬ng ChÝnh: “Tõ n¨m 1428 cho th»ng chµi, con am, con lÒu män män… ®Õn khi vÒ nghØ h¼n ë C«n S¬n… Nh−ng tiÕp theo ®Òu lµ th¬ buån” “Cã vui còng chØ lµ vui trong chèc l¸t. th× «ng cµng xa l¹ víi ®¸m quan tr−êng Nh÷ng suy t− Êy còng lµ nh÷ng suy t− chóng ta gÆp bon chen, tranh giµnh quyÒn lîi, víi c¸i trong th¬ quèc ©m cña «ng…” (“øc trai thi tËp”, nh÷ng vÇn th¬ chÊt nÆng suy t−. In trong: NguyÔn Tr·i, khÝ cuéc ®êi mµ «ng võa gãp phÇn t¹o dùng ph¸ch vµ tinh hoa cña d©n téc, S®d, tr. 282, 292) T¹p chÝ Khoa häc §HQGHN, KHXH & NV, T.XXIII, Sè 1, 2007
  11. NguyÔn Ph¹m Hïng 40 R¬i vµo bi kÞch, mÆc nhiªn NguyÔn TËp th¬ khÐp l¹i nh−ng t©m hån Tr·i lµ mét con ng−êi thÊt b¹i. Th¬ N«m NguyÔn Tr·i vÉn kh«ng khÐp l¹i. Vµ NguyÔn Tr·i chñ yÕu nãi lªn t©m tr¹ng trong mµn ®ªm ®ang bu«ng xuèng, ta cña con ng−êi thÊt b¹i, bÕ t¾c vµ tuyÖt thÊy con thuyÒn cña NguyÔn Tr·i vÉn väng. Mäi cung bËc t×nh c¶m trong Quèc cßn b¬ v¬ kh«ng n¬i neo ®Ëu, vÉn cè kiÕm ©m thi tËp chñ yÕu ®−îc quy chiÕu vµo t×m mét chèn ®Ó vÒ, nh−ng biÕt vÒ ®©u: t©m tr¹ng thÊt b¹i nµy. LÇn ®Çu tiªn ThuyÒn män cßn chÌo ch¼ng khøng ®ç, t©m tr¹ng vµ sè phËn con ng−êi thÊt b¹i Trêi ban tèi −íc vÒ ®©u? ®−îc kh¾c häa râ nÐt nh− thÕ trong th¬ (Bµi 14) N«m. §©y lµ lý do khiÕn cho th¬ NguyÔn Tr·i hÊp dÉn. Nçi lo ®êi vµ nçi c« ®¬n lµ Quèc ©m thi tËp béc lé mét c¸ch t©m tr¹ng kh¸ phæ biÕn trong th¬, nh−ng phong phó vµ s©u s¾c nhiÒu cung bËc nçi lo ®êi vµ nçi c« ®¬n cña ng−êi thÊt t×nh c¶m cña NguyÔn Tr·i, víi nhiÒu b¹i ®−îc tr×nh bµy víi nh÷ng d»n vÆt vµ cung bËc cña ©m thanh giäng ®iÖu. TËp tuyÖt väng nh− NguyÔn Tr·i, th× lµ lÇn th¬ chøa chÊt ®Çy t©m sù, cã c¸i t−¬i vui ®Çu tiªn trong v¨n häc. phÊn chÊn l¹c quan tin t−ëng, nh−ng cã Nh÷ng ®iÒu nªu trªn ®−a chóng ta lÏ phÇn lín lµ buån b· thÊt väng ch¸n ®Õn mét kÕt qu¶ ®¸nh gi¸ cã tÝnh kh¸ch ch−êng. Trong nh÷ng vÇn th¬ Êy, chóng quan r»ng, mét trong nh÷ng chñ ®Ò ta thÊy cã sù kiªu ng¹o, cã sù vïng v»ng, chÝnh cña Quèc ©m thi tËp lµ ph¶n ¸nh giËn dçi, cã sù bÊt cÇn, cã hy väng vµ tÊn bi kÞch cña con ng−êi. Nh−ng v× tuyÖt väng, chê ®îi tr«ng mong, tin NguyÔn Tr·i kh«ng ph¶i chØ lµ mét con t−ëng hoµi nghi, c« ®¬n sÇu muén, buån ng−êi b×nh th−êng, mµ cßn lµ mét con tñi, khæ së, o¸n th¸n, kªu than, cã sù tù ng−êi ®Æc biÖt, ®ã lµ ng−êi trÝ thøc tiªu giíi, tù nhñ, tù ®éng viªn ®Ó v−ît qua biÓu nhÊt cña thêi ®¹i Êy, nªn tÊn bi kÞch hoµn c¶nh kh¾c nghiÖt… Cã thÓ nãi, ®©y trong t¸c phÈm chÝnh lµ tÊn bi kÞch cña lµ mét tËp th¬ cã nhiÒu giäng nãi, mét ng−êi ng−êi trÝ thøc. Quèc ©m thi tËp lµ tËp th¬ ®a thanh. Cã tiÕng nãi chÝnh t¸c phÈm ®Çu tiªn ph¶n ¸nh tÊn bi kÞch thèng vµ phi chÝnh thèng, cã tiÕng nãi cña ng−êi trÝ thøc ViÖt Nam trong thêi c«ng d©n vµ tiÕng nãi c¸ nh©n… chóng phong kiÕn. TÊn bi kÞch nµy nh− mét tÊt ®èi tho¹i víi nhau, cã khi gay g¾t. TiÕng yÕu dÉn ®Õn c¸i kÕt côc bi th¶m cña vô nãi “c«ng d©n”, quan ph−¬ng, chÝnh ¸n “LÖ Chi viªn” diÔn ra trong mét thêi thèng nhiÒu khi kh¸ cao giäng, ©m ®iÖu kú ®−îc xem lµ “vµng son” cña chÕ ®é kh¸ t−¬i t¾n s¸ng sña, nh−ng xÐt c¶ tËp phong kiÕn ®· thu hót sù quan t©m ®Æc th¬ th× tiÕng nãi “c¸ nh©n”, tiÕng nãi biÖt cña giíi nghiªn cøu. NhiÒu ng−êi ®· riªng, phi chÝnh thèng vÉn chiÕm −u thÕ. cè g¾ng ®i t×m lêi gi¶i ®¸p cho nguyªn V× thÕ mµ ©m thanh c¸c bµi th¬ tuy rÐo nh©n cña tÊn bi kÞch nµy. Cã ng−êi lý r¾t, nhiÒu ©m ®iÖu, nh−ng phÇn lín l¹i gi¶i r»ng ®ã d−êng nh− lµ mét thø “®Þnh lµ nh÷ng ©m thanh buån, nhiÒu khi l¹nh mÖnh”: “Lµ trÝ thøc, ®ã lµ niÒm vinh dù lÏo, hoang v¾ng. §ã chÝnh lµ nh÷ng biÓu vµ ®ã còng lµ nçi khæ ®au ®· theo ®uæi hiÖn cña c¸i bi kÞch trong th¬ NguyÔn Tr·i. NguyÔn Tr·i suèt cuéc ®êi” [6, tr.65]. T¹p chÝ Khoa häc §HQGHN, KHXH & NV, T.XXIII, Sè 1, 2007
  12. NhËn thøc l¹i th¸i ®é thÈm mü cña NguyÔn Tr·i... 41 Nh−ng tõ toµn bé néi dung t¸c phÈm, tõ chóng ta cã thÓ hiÓu ®−îc. N»m trong hiÖn thùc lÞch sö vµ tõ chÝnh cuéc ®êi ®Þnh h−íng ®Ò cao vai trß cña v¨n ho¸ NguyÔn Tr·i (6), chóng ta thÊy, tÊn bi Nho gi¸o, cã nhµ nghiªn cøu kh¼ng ®Þnh kÞch cña ng−êi trÝ thøc NguyÔn Tr·i cã rÊt qu¶ quyÕt, ®ã lµ “m©u thuÉn gi÷a c¸c c¨n nguyªn cô thÓ cña nã. Cã ng−êi xem Nho sÜ víi toµn thÓ quan liªu cßn l¹i, kÓ ®ã lµ kÕt qu¶ tÊt yÕu cña mèi “xung ®ét c¶ vua”[1, tr.47]. Tuy nhiªn, theo chóng gi÷a hai ®Þnh h−íng v¨n ho¸”, mét bªn t«i, tÊn bi kÞch cña ng−êi trÝ thøc “lµ nh÷ng ®¹i biÓu xuÊt s¾c cña c¸c vïng NguyÔn Tr·i d−êng nh− ®ông ch¹m tíi v¨n vËt” (nh− NguyÔn Tr·i, TrÇn mét vÊn ®Ò réng lín h¬n vÊn ®Ò cña v¨n Nguyªn H·n, Ph¹m V¨n X¶o…) “theo ho¸ Nho gi¸o, bëi «ng kh«ng chØ m©u ®Þnh h−íng Nho gi¸o ho¸” vµ mét bªn lµ thuÉn víi c¸c ®¹i thÇn, vâ t−íng ng−êi “c¸c ®¹i thÇn - vâ t−íng lµ ng−êi M−êng, M−êng, hoÆc ng−êi ViÖt “kÐm v¨n ho¸” hoÆc ng−êi ViÖt nh−ng sinh ra vµ lín lªn Nho gi¸o, mµ cßn m©u thuÉn víi c¶ ë vïng ch−a cã truyÒn thèng v¨n vËt l©u nh÷ng ng−êi kh«ng thÓ nãi lµ kh«ng am ®êi”[5, tr.250]. Bëi v×, nh− gi¶i thÝch cña hiÓu v¨n ho¸ Nho gi¸o (nh− Häc sÜ Lª C¶nh X−íc, ho¹n quan L−¬ng §¨ng…), mét nhµ nghiªn cøu kh¸c, “kh«ng cã ai, trong ®¸m vâ t−íng ®ã, am hiÓu c«ng hay cã thÓ víi c¶ nh÷ng “t©n sÜ phu” viÖc qu¶n lý nhµ n−íc nªn c¸c c«ng viÖc Minh Nho (sau hai m−¬i n¨m ®« hé cña hµnh ch¸nh, ngo¹i giao, tæ chøc triÒu Trung Hoa), còng nh− víi nh÷ng nç lùc ®×nh vµ c¸c lé míi lÊy l¹i ®Òu giao c¶ cho ®en tèi nh»m “th¸nh ho¸” ng«i vua cña «ng”[4, tr.88], nªn NguyÔn Tr·i trë chÝnh “®Êng chÝ t«n” vµ ®¸m triÒu thÇn thµnh ®èi t−îng cña mäi sù ®è kÞ, ganh h·nh tiÕn, cïng c¸i “thãi ®êi” “®−îc chim ghÐt, dÌm pha, thËm chÝ h·m h¹i lµ ®iÒu bÎ n¸, ®−îc c¸ qu¨ng c©u” cña nh÷ng kÎ thèng trÞ ®©u chØ mét thêi nµy… Theo chóng t«i, th«ng qua viÖc ph¶n ¸nh mèi (6) Bµi viÕt nµy chñ yÕu nãi tíi nh÷ng néi dung ®−îc ph¶n ¸nh trong Quèc ©m thi tËp cña NguyÔn Tr·i ®Ó xung ®ét víi nh÷ng biÓu hiÖn xÊu xa cña nh»m môc ®Ých t×m hiÓu th¸i ®é thÈm mÜ cña NguyÔn lßng ng−êi vµ thãi ®êi cô thÓ trong t¸c Tr·i trong tËp th¬ nµy. §©y lµ nh÷ng c¶m nhËn chñ quan cña nhµ th¬ tr−íc “hiÖn thùc lÞch sö”, cã ý nghÜa phÈm, NguyÔn Tr·i muèn tr×nh bµy béc lé th¸i ®é thÈm mÜ nhµ th¬ ®èi víi cuéc sèng, chø b»ng nghÖ thuËt mét mèi xung ®ét míi kh«ng ph¶i lµ b¶n th©n cuéc sèng. §éc gi¶ cã thÕ thÊy ®−îc mét phÇn sù thËt cña b¶n th©n cuéc sèng ®en tèi trong thêi ®¹i «ng, ®ã lµ mèi xung ®ét lóc ®ã lµ c¬ së cho th¸i ®é thÈm mÜ cña NguyÔn Tr·i gi÷a “trÝ thøc” vµ “ph¶n trÝ thøc”, n¶y trong tËp th¬, ®−îc ghi l¹i Ýt nhiÒu trong c¸c bé sö nh− §¹i ViÖt sö ký toµn th− cña Quèc sö qu¸n triÒu Lª, ViÖt sinh d−íi mét v−¬ng triÒu xuÊt th©n Ýt sö th«ng gi¸m c−¬ng môc cña Quèc sö qu¸n triÒu nhiÒu “phi trÝ thøc”, ®−îc x¸c lËp trªn NguyÔn hay §¹i ViÖt th«ng sö cña Lª Quý §«n…VÝ dô, s¸ch C−¬ng môc viÕt: Th¸ng 4 Kû DËu [1429], dï ®· vÒ nh÷ng truyÒn thèng v¨n ho¸ Ýt nhiÒu h−u, [TrÇn Nguyªn] H·n bÞ giÕt (XV:20, I:852-853). Th¸ng 11 Canh TuÊt [1431], giÕt Th¸i óy Lª [Ph¹m V¨n] “phi trÝ thøc”, trong chñ tr−¬ng träng X¶o (XV:27, I:861). 1434 [Gi¸p DÇn], Lª Th¸i T«ng l¹i dông mét ®éi ngò quý téc, t−íng lÜnh, mêi [NguyÔn Tr·i] ra lµm quan §¹i Hµnh KhiÓn. Nh−ng ®ông ch¹m víi Lª S¸t, Lª VÊn cïng bän Néi mËt viÖn quan l¹i Ýt nhiÒu “phi trÝ thøc”, vµ thùc NguyÔn Thóc HuÖ, Häc sÜ Lª C¶nh X−íc (XVI:10-12; hµnh mét ®−êng lèi chÝnh trÞ còng Ýt I:877-878). Th¸ng 6 §inh TÞ [1437], Th¸i T«ng dïng Lª nhiÒu “phi trÝ thøc”… TÊn bi kÞch vµ mèi Kh¶ phÕ Lª S¸t, råi giÕt ®i (XVII:6-8; I:909-910, 911- 912). Sau l¹i giÕt Lª Ng©n, ng−êi tõng bªnh vùc Lª S¸t xung ®ét nµy lÇn ®Çu tiªn xuÊt hiÖn (XVII:14-15; I:918-919). ¦a dïng ho¹n quan L−¬ng §¨ng... NguyÔn Tr·i can gi¸n kh«ng ®−îc (XVII:10-14; trong lÞch sö, vµ lÇn ®Çu tiªn ®−îc thÓ I:914-918)… T¹p chÝ Khoa häc §HQGHN, KHXH & NV, T.XXIII, Sè 1, 2007
  13. NguyÔn Ph¹m Hïng 42 hiÖn mét c¸ch nghÖ thuËt trong tËp th¬ ng−êi”, sao cã thÓ nãi r»ng non s«ng ®Êt N«m cßn l¹i ®Çu tiªn nµy, cµng lµm cho n−íc ®ã lµ mét “non s«ng ®Êt n−íc t−¬i tËp th¬ cã thªm nh÷ng gi¸ trÞ to lín vui” vµ “t©m hån NguyÔn Tr·i sèng mét trong lÞch sö v¨n häc (7). nhÞp víi non s«ng ®Êt n−íc t−¬i vui” Êy? NguyÔn Tr·i ®· bÞ ®Èy ra ngoµi cuéc ®êi Th¬ N«m NguyÔn Tr·i chñ yÕu ®−îc Êy, hay «ng kh«ng muèn nhËp cuéc víi s¸ng t¸c trong nh÷ng n¨m cuèi ®êi, sau cuéc ®êi Êy, víi nh÷ng con ng−êi Êy, khi khi «ng “c¸o l·o håi h−u”. Mét sù “c¸o l·o mµ «ng thÊy rÊt râ c¸i “chÝnh thøc x· håi h−u” kh«ng ph¶i v× “c«ng thµnh nhi héi” ®ang thay thÕ c¸i “x· héi chÝnh th©n tho¸i”, cã thÓ cã chót Ýt gîi høng tõ thøc” ngù trÞ cuéc ®êi. t− t−ëng L·o Trang hay PhËt gi¸o, Nh−ng nh− mét nghÞch lý, th¬ Quèc nh−ng nguyªn nh©n chÝnh lµ sù thÊt ©m thi tËp cµng buån bao nhiªu, cµng c« väng ®èi víi chÕ ®é ®−¬ng thêi. Quèc ©m thi tËp thÓ hiÖn kh¸ s©u s¾c vµ ch©n ®¬n bao nhiªu, cµng l¹nh gi¸ bao nhiªu, thùc th¸i ®é, t×nh c¶m, t©m tr¹ng cña cµng tuyÖt väng bao nhiªu th× l¹i nh− NguyÔn Tr·i chñ yÕu trong nh÷ng hoµn cµng hµm chøa bÊy nhiªu nçi kh¸t khao, c¶nh v« cïng khã ngÆt cña cuéc ®êi «ng niÒm hy väng, nh÷ng −íc m¬ ch¸y báng lóc bÊy giê. Tr−íc hiÖn thùc cña cuéc ®êi vÒ con ng−êi vµ cuéc ®êi t−¬i ®Ñp, nång vµ lßng ng−êi ®en tèi, ®Çy ch«ng gai vµ th¾m, nh©n t×nh. Trong nçi buån ®au, hiÓm hãc, NguyÔn Tr·i ®· béc lé rÊt râ NguyÔn Tr·i x©y ®¾p nªn nh÷ng giÊc m¬ t©m tr¹ng ®au buån, c« ®éc vµ thÊt väng ®Ñp cho t©m hån m×nh, vµ v× thÕ mµ nã cña m×nh. ThÕ th× sao cã thÓ nãi r»ng th¬ còng lµ giÊc m¬ ®Ñp cho t©m hån con «ng “lµ th¬ cña mét ng−êi yªu ®êi, yªu ng−êi c¶ mét thêi ®¹i. Tµi liÖu tham kh¶o(7) NguyÔn Hång Phong, Thêi ®¹i NguyÔn Tr·i. In trong: NguyÔn Tr·i, khÝ ph¸ch vµ tinh 1. hoa cña d©n téc, NXB Khoa häc x· héi, H., 1980, tr. 47. NguyÔn HuÖ Chi, NiÒm thao thøc lín trong th¬ NguyÔn Tr·i, In trong: MÊy vÊn ®Ò vÒ 2. sù nghiÖp vµ th¬ v¨n NguyÔn Tr·i, NXB Khoa häc x· héi, H. 1963. NguyÔn Tr·i toµn tËp, §µo Duy Anh, TrÇn V¨n Gi¸p, V¨n T©n dÞch, phiªn ©m, chó 3. gi¶i, NXB Khoa häc x· héi, H., 1976. TrÇn §×nh H−îu, NguyÔn Tr·i vµ Nho gi¸o, In trong: Nho gi¸o vµ v¨n häc ViÖt Nam 4. trung cËn ®¹i, NXB V¨n ho¸ th«ng tin, H., 1995, tr. 91. TrÇn Ngäc V−¬ng, Thêi ®¹i NguyÔn Tr·i, In trong: NguyÔn Tr·i, khÝ ph¸ch vµ tinh hoa 5. cña d©n téc, NXB Khoa häc x· héi, H., 1980. (7) Bi kÞch cuéc ®êi NguyÔn Tr·i kh«ng t¸ch rêi nh÷ng mèi xung ®ét triÒu chÝnh trong thêi ®¹i «ng. Nh−ng trong bµi viÕt nµy, chóng t«i chØ bµn ®Õn vÊn ®Ò tÊn bi kÞch cña ng−êi trÝ thøc ®−îc biÓu hiÖn trong th¬ ca cña «ng vµ gãp phÇn lý gi¶i c¨n nguyªn cña nã, môc ®Ých lµ nh»m nhËn thøc l¹i th¸i ®é thÈm mÜ cña NguyÔn Tr·i trong tËp th¬, tøc lµ th¸i ®é thÈm mÜ cña «ng ®èi víi cuéc sèng lóc ®ã, chø kh«ng nh»m môc ®Ých lý gi¶i c¨n nguyªn cña nh÷ng bi kÞch c¸ nh©n cô thÓ, nh÷ng xung ®ét triÒu chÝnh hay nh÷ng vÊn ®Ò lÞch sö cô thÓ kh¸c. T¹p chÝ Khoa häc §HQGHN, KHXH & NV, T.XXIII, Sè 1, 2007
  14. NhËn thøc l¹i th¸i ®é thÈm mü cña NguyÔn Tr·i... 43 Vò Khiªu, Ng−êi trÝ thøc cña d©n téc anh hïng, In trong: NguyÔn Tr·i, khÝ ph¸ch vµ 6. tinh hoa cña d©n téc, NXB Khoa häc x· héi, H., 1980, tr. 65. Xu©n DiÖu, “Quèc ©m thi tËp”, t¸c phÈm më ®Çu nÒn th¬ cæ ®iÓn ViÖt Nam. In trong: 7. NguyÔn Tr·i, khÝ ph¸ch vµ tinh hoa cña d©n téc, NXB Khoa häc x· héi, H., 1980, tr. 244. VNU. JOURNAL OF SCIENCE, soc., sci., human, T.xXIII, n01, 2007 TO THINK OUT AGAIN NGUYEN TRAI’S AESTHETIC POSITION IN THE “QUOC AM THI TAP” (ANTHOLOGY OF POEMS IN NATIONAL LANGUAGE) Assoc.Prof. Dr. Nguyen Pham Hung College of Social Sciences and Humanities, VNU Earlier, certain people held that “the whole of Nguyen Trai’s anthology of poems was an anthology of a person full of optimism and humanity”, hence “Nguyen Trai’s soul rhymed with his happy country”. The article raises the question about the necessity of having a second think about Nguyen Trai’s aesthetic position in regard to man and life at that time. With an analysis of the author’s artistic inspiration apparent in the collection of poems, the article shows that, although there are certain verses that have voiced a mood full of optimism and kindheartedness, and that have brought out the image of “a happy country”, nevertheless the most part of the poems has revealed the poet’s frame of mind characterized by loneliness, sadness, disappointment and repugnance while the poet was facing extremely difficult circumstances of existence, confronting the injustices in society, and leading a life in a “natural environment” in his native land that was rather chilly, deserted, finding himself surrounded by those people full of underhand tricks and ill intentions. This is a collection of poems reflecting most faithfully and penetratingly the mood of an individual person living in a sad period of the country full of turmoil in the wake of a war, at the beginning of the 15th century. However, the greater the loneliness, chilliness and disappointment, the collection of poems is all the more permeated with the poet’s intensive thirst for, hope of and dreaming of the happy, warm and kind man and life. While having grievances, Nguyen Trai wished to foster, for the good of his soul, beautiful dreams that were also beautiful dreams for the soul of man at that time. This is the very reason that has led to Nguyen Trai’s soul to be always “pure and full of vitality”, to always “rhyme well with his own country”. T¹p chÝ Khoa häc §HQGHN, KHXH & NV, T.XXIII, Sè 1, 2007
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

LV.11: Bộ Luận Văn Tốt Nghiệp Chuyên Ngành Tài Chính Ngân Hàng
172 tài liệu
836 lượt tải
THÔNG TIN
TRỢ GIÚP
HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG
Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.

 

Đồng bộ tài khoản
3=>0