Bảo tồn văn hóa các dân tộc thiểu số rất ít người thực trạng và một số vấn đề đặt ra

Bảo tồn văn hóa các dân tộc… 11<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> BẢO TỒN VĂN HÓA<br /> CÁC DÂN TỘC THIỂU SỐ RẤT ÍT NGƯỜI<br /> THỰC TRẠNG VÀ MỘT SỐ VẤN ĐỀ ĐẶT RA<br /> Nguyễn Ngọc Thanh*<br /> Tóm tắt: Bài viết chỉ ra một số thách thức trong bảo tồn văn hóa các dân tộc thiểu số rất ít người trên<br /> các phương diện kinh tế, xã hội, ngôn ngữ, văn hóa và phát triển dân số. Đặc biệt, hiện tượng mai một và<br /> mất dần bản sắc văn hóa ở các dân tộc thiểu số rất ít người đang ngày càng diễn ra ở nhiều phương diện<br /> của đời sống tộc người. Ngay từ khi nước Việt Nam dân chủ cộng hòa ra đời Đảng và Nhà nước đã quan<br /> tâm đến bảo vệ di sản văn hóa tộc người với những điều ghi trong Hiến pháp 1946 và gần đây, qua một số<br /> chính sách dân tộc cụ thể. Tuy nhiên, việc xây dựng chính sách còn bất cập, thiếu kế hoạch lâu dài nên<br /> hiệu quả còn thấp. Vì vậy, xây dựng chính sách bảo tồn văn hóa và phát triển các tộc người cần tiếp cận<br /> trên ba phương diện: dân số, văn hóa và phát triển kinh tế sẽ góp phần đảm bảo cho sự thành công của<br /> các chính sách, chương trình nói riêng; sự nghiệp phát triển các dân tộc thiểu số ở Việt Nam nói chung.<br /> Từ khóa: Dân tộc thiểu số rất ít người, thực trạng, bảo tồn văn hóa, phát triển.<br /> <br /> <br /> 1. Mở đầu * 2. Một số thách thức trong bảo tồn văn<br /> Việt Nam là một quốc gia - dân tộc đa tộc hóa các DTTS rất ít người<br /> người, trong đó có 53 dân tộc thiểu số Trong 53 DTTS ở Việt Nam, có 16 dân tộc<br /> (DTTS). Sự đa dạng về thành phần dân tộc và được xếp vào nhóm dân số rất ít người (dưới<br /> văn hóa là một đặc trưng của Việt Nam so với 10.000 người). Đó là các dân tộc: Rơ Măm, Ơ<br /> nhiều quốc gia khác. Tuy nhiên, đa dạng dân Đu, Brâu, Pu Péo, Si La, Ngái, Cống, Bố Y,<br /> tộc và các đặc điểm văn hóa cũng đặt ra Cơ Lao, Mảng, Lô Lô, Lự, Chứt, Pà Thẻn, La<br /> những thách thức nhất định cho công cuộc Ha, La Hủ, với dân số là 55.081 người, địa<br /> phát triển cộng đồng các dân tộc ở nước ta, bàn cư trú chủ yếu ở miền núi 11 tỉnh: Hà<br /> nhất là sự chênh lệch về nhịp độ phát triển<br /> Giang, Cao Bằng, Điện Biên, Lai Châu, Sơn<br /> kinh tế - xã hội giữa các dân tộc, các vùng<br /> La, Lào Cai, Tuyên Quang, Thái Nguyên,<br /> miền. Bên cạnh các dân tộc cư trú ở những<br /> Quảng Bình, Nghệ An, Kon Tum (2). Các dân<br /> khu vực địa lý tự nhiên thuận lợi về canh tác<br /> tộc này có số phận lịch sử khác nhau, một số<br /> nông nghiệp và giao thương, trình độ sản<br /> dân tộc được hình thành tại chỗ hoặc di cư<br /> xuất cao, kinh tế ổn định; lại có những dân<br /> đến Việt Nam từ rất lâu đời; một số dân tộc<br /> tộc cư trú trên những địa bàn có điều kiện<br /> mới định cư ở Việt Nam trong những thế kỷ<br /> hết sức khắc nghiệt, đời sống bấp bênh, đói<br /> gần đây, cũng có dân tộc chỉ xuất hiện duy<br /> nghèo, bệnh tật. Hơn nữa, những điều tra<br /> nhất ở Việt Nam; trong khi số còn lại có<br /> quy mô lớn ở vùng dân tộc, miền núi cho<br /> thấy, tiến bộ đạt được trong xóa đói giảm không ít những đồng tộc ở các nước láng<br /> nghèo không đồng đều giữa các vùng và giềng... Quá trình tộc người gắn với các yếu tố<br /> giữa các nhóm dân tộc (1). lịch sử và địa lý tự nhiên khiến cho các dân<br /> tộc rất ít người có trình độ phát triển chênh<br /> lệch nhau, nhưng nhìn chung là thấp hơn hẳn<br /> *PGS.TS. Viện Dân tộc học - Viện Hàn lâm Khoa<br /> học xã hội Việt Nam.<br /> so với các tộc người dân số đông, định cư lâu<br /> 12 3 (43) - 2019: CHUYÊN ĐỀ: BẢO TỒN VÀ PHÁT HUY...<br /> <br /> <br /> đời ở những khu vực thuận lợi cho phát triển giao lưu hơn), đa số cư dân các DTTS rất ít<br /> và giao lưu (Thái, Tày, Mường, Chăm, Khơ người phải đối mặt với tình trạng đói nghèo,<br /> Me...). Sự chênh lệch này không đơn thuần thất học, chăm sóc sức khỏe hạn chế và điều<br /> chỉ là khoảng cách về đời sống mà còn lệ kiện sinh hoạt không đảm bảo, dễ bị ảnh<br /> thuộc về kinh tế, chính trị lẫn văn hoá, xã hội hưởng bởi thảm họa thiên tai (lũ quét, lũ<br /> vào những dân tộc đông dân hơn (chẳng hạn, ống, cháy rừng…). Báo cáo kết quả điều tra<br /> người La Ha, La Hủ, Cống, Si La... xưa kia bị thực trạng kinh tế - xã hội 53 DTTS năm<br /> lệ thuộc, làm nô lệ cho những chúa đất và các 2015 của Ủy ban Dân tộc cho biết:<br /> chức dịch người Thái; người Bố Y lệ thuộc hệ - Nhóm DTTS rất ít người có tỷ lệ hộ<br /> thống quản lý do người Tày, hay người<br /> nghèo rất cao. Có những dân tộc tỷ lệ hộ<br /> Hmông, người Dao chi phối)... Điều này đã<br /> nghèo lên đến trên 70%, như La Hủ, Mảng<br /> góp phần kìm hãm sự vươn lên và khẳng định<br /> và Chứt.<br /> mình của các dân tộc rất ít người một thời<br /> gian dài trong lịch sử, đồng thời để lại những - Khoảng 55,3% dân số nhóm DTTS rất ít<br /> hệ quả (về văn hóa, ngôn ngữ…) tác động người từ 15 tuổi trở lên biết đọc, biết viết; tức<br /> không nhỏ đến sự vận động, phát triển của các là gần non nửa dân số thuộc diện mù chữ.<br /> dân tộc này trong hiện tại và tương lai. - Lực lượng lao động có trình độ ở các<br /> Trên con đường hội nhập vào mặt bằng DTTS rất ít người vẫn còn ít ỏi, đặc biệt là 4<br /> phát triển chung của các địa phương, vùng dân tộc La Hủ, Rơ Măm, Mảng và Brâu tỷ lệ<br /> miền và quốc gia, các DTTS rất ít người đang lao động đã qua đào tạo chỉ dưới 2,0%.<br /> đứng trước nhiều vấn đề cần giải quyết để<br /> - Khoảng cách đặc biệt xa từ nhà đến các<br /> từng bước hòa nhập và giảm khoảng cách phát<br /> cơ sở y tế là một thực trạng ở nhiều DTTS rất<br /> triển với mặt bằng chung của quốc gia.<br /> ít người. Ở người La Ha, La Hủ, Chứt, Mảng,<br /> Có thể thấy rằng, phần lớn các DTTS rất ít Cống bệnh viện cách nhà từ 32,6 đến 48km,<br /> người đã và đang phân bố ở những địa bàn xa người Rơ Măm và Ơ Đu bệnh viện cách nhà<br /> xôi, hẻo lánh, địa hình hiểm trở, cách xa đô từ 60,1 đến 72km.<br /> thị, cách xa đồng bằng... Trước thập niên 50<br /> của thế kỷ XX, có những dân tộc trong số này - Về điều kiện sinh hoạt, 13/16 DTTS rất ít<br /> còn ở tình trạng biệt lập, khép kín, ít cơ hội người tỷ lệ hộ có nhà kiên cố dưới mức trung<br /> tiếp xúc với xã hội bên ngoài. Cá biệt có bình của 53 DTTS là 14,5%; 10/16 DTTS rất<br /> nhóm người Rục, Arem, Mã Liềng (nhóm địa ít người, tỷ lệ hộ sử dụng nguồn nước hợp vệ<br /> phương của dân tộc Chứt) ở miền núi phía tây sinh dưới mức trung bình, chiếm 73,3%. Hiện<br /> Quảng Bình sống hoàn toàn cô lập, chỉ biết tại, một số dân tộc như Ơ Đu, Rơ Măm, Si La,<br /> săn bắt hái lượm, lấy hang đá làm nhà và bị Lự và Brâu, lưới điện quốc gia đã bao phủ gần<br /> “nguyên thủy” hóa (3). như toàn bộ thôn bản (tỷ lệ hộ dùng điện lưới<br /> từ 99% đến 100%), thì vẫn còn những dân tộc<br /> Ngày nay, khoảng cách địa lý và khó<br /> có tỷ lệ dùng điện lưới dưới 80%; trong đó,<br /> khăn về giao thông đi lại vẫn là một trở lực<br /> đặc biệt là dân tộc Mảng, La Hủ và Lô Lô,<br /> rất lớn đối với các dân tộc này trong việc<br /> dưới 50,0% hộ có điện sinh hoạt (4).<br /> giao lưu học hỏi cũng như việc thụ hưởng<br /> lợi ích từ những chính sách, chương trình Hệ thống chính trị cơ sở ở vùng DTTS rất<br /> phát triển quốc gia (không kể đến người ít người cũng còn nhiều bất cập, chậm được<br /> Ngái vốn có trình độ phát triển tương đối kiện toàn và củng cố, đặc biệt là vùng sâu,<br /> cao, lại cư trú ở những vùng thuận lợi cho vùng xa. Cán bộ cơ sở vừa thiếu vừa yếu, nhất<br /> Bảo tồn văn hóa các dân tộc… 13<br /> <br /> <br /> là cán bộ người dân tộc; các điều kiện cơ sở nhạc cụ truyền thống dưới 30%, thấp nhất là<br /> vật chất, các chế độ đãi ngộ cần thiết để hoạt người Ngái (8,49%) và Ơ Đu (10,55%) (5).<br /> động chưa đảm bảo. Một số cán bộ cơ sở<br /> Sự thay đổi dễ nhận thấy trong văn hóa vật<br /> không biết chữ hoặc chỉ đạt trình độ tiểu học, chất của các DTTS rất ít người là qua trang<br /> đa phần chưa qua đào tạo chuyên môn và phục và nhà ở. Hiện nay, phần lớn trẻ và nam<br /> quản lý Nhà nước. giới đều mặc âu phục. Phụ nữ vẫn mặc theo<br /> Về quản lý xã hội, các DTTS rất ít người là truyền thống, nhưng không phải là những<br /> những thành phần chịu ảnh hưởng mạnh của chiếc váy do chính bàn tay họ tự dệt, mà thay<br /> chính sách đất đai liên quan đến bảo vệ rừng bằng các loại vải bán ở thị trường hoặc những<br /> và hoạt động tái định cư phục vụ cho các dự chiếc váy may sẵn du nhập từ Trung Quốc.<br /> án thủy điện. Việc bố trí lại lực lượng lao Nhà ở trình tường, mái lợp ngói âm dương,<br /> động và di dịch dân cư làm tăng quá trình xen tường rào bằng đá một đặc trưng của các tộc<br /> cư mạnh mẽ giữa họ và các dân tộc khác, dẫn người vùng biên giới phía Bắc cũng đang dần<br /> đến những quan hệ mới nảy sinh cần được thay thế bằng nhà xây theo kiến trúc của các<br /> nhận thức và xử lý đúng đắn. tộc người bên kia biên giới<br /> <br /> Trong bối cảnh quá trình phát triển và Có thể nói, từ ngôn ngữ, các vật dụng<br /> tăng cường giao lưu, hội nhập đã và đang tác của cuộc sống hàng ngày, đến kiến trúc<br /> động mạnh mẽ đến đời sống vùng DTTS miền nhà ở, các lễ nghi trong đời sống xã hội<br /> núi, những điều kiện kể trên nhìn chung khiến (hôn nhân, tang ma, thờ cúng...) mang<br /> cho khả năng tự bảo tồn, phát huy văn hóa đậm nét bản sắc truyền thống và khác biệt<br /> truyền thống của nhóm DTTS rất ít người bị của từng tộc người ít còn được duy trì,<br /> hạn chế. thay vào đó là nét văn hóa của nhóm đa<br /> số. Hệ luỵ từ xu hướng này sẽ để lại<br /> Hiện tượng mai một và mất dần bản sắc những hậu quả khó lường, nó không đơn<br /> văn hóa (pha tạp, biến đổi, biến thái văn thuần chỉ là mai một bản sắc văn hoá<br /> hóa…) ở các DTTS rất ít người đang ngày truyền thống tộc người, mà kết hợp với<br /> càng diễn ra theo nhiều chiều cạnh khác nhau. các tác động kinh tế - xã hội khác có thể<br /> Việc chú ý bảo tồn, phát huy các giá trị văn dẫn đến không còn sự hiện diện của một<br /> hóa truyền thống tốt đẹp còn lơi lỏng nên xu số tộc người thiểu số trong tương lai (6).<br /> hướng của thanh niên hiện nay là hướng vào<br /> Dân số và phát triển ở các DTTS rất ít<br /> cái mới, cái hiện đại mà quên đi những gì tổ<br /> người cũng là một vấn đề đáng phải suy nghĩ,<br /> tiên để lại.<br /> 5 dân tộc Si La, Pu Péo, Rơ Măm, Brâu, Ơ Đu<br /> Kết quả điều tra thực trạng kinh tế - xã hội có dân số dưới 1.000 người, chủ yếu sống ở<br /> của 53 DTTS đã cung cấp dữ liệu so sánh hữu một làng và thuộc diện cần phải bảo tồn đặc<br /> ích cho việc làm rõ sự mai một và mất dần biệt. Trong đó, hai dân tộc Pu Péo và Si La<br /> bản sắc văn hóa truyền thống của 16 tộc người dân số giảm đi đáng kể giữa hai cuộc Tổng<br /> có dân số ít. Theo đó, điển hình đáng lo ngại điều tra dân số và nhà ở gần đây nhất, năm<br /> nhất của việc không biết tiếng mẹ đẻ, người Ơ dân tộc từ 1.000 đến dưới 5.000 người là Lô<br /> Đu chỉ còn 27,7% số người nói được ngôn Lô, Mảng, Cơ Lao, Bố Y, Cống tuy có nguy<br /> ngữ của dân tộc mình, người Cơ Lao (45,5%), cơ thấp hơn nhưng tốc độ tăng dân số cũng<br /> Ngái (50,8%), La Chí (64,4%) và La Ha rất chậm (7). Nhiều ý kiến cho rằng, các<br /> (67,3%). Đặc biệt có 5 dân tộc tỷ lệ người biết DTTS rất ít người đang đứng trước nguy cơ<br /> đến bài hát truyền thống, điệu múa và sử dụng suy thoái giống nòi; nguyên nhân là vì nạn<br /> 14 3 (43) - 2019: CHUYÊN ĐỀ: BẢO TỒN VÀ PHÁT HUY...<br /> <br /> <br /> tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống, ở 16 30A, Chương trình hỗ trợ nhà ở cho các hộ<br /> DTTS rất ít người, tỷ lệ tảo hôn là 8,8%o nghèo, Chương trình 5 triệu hécta rừng... đã<br /> (trung bình 53 dân tộc là 6,5%o), tỷ lệ hôn có tác dụng đưa các DTTS - bao gồm cả các<br /> nhân cận huyết thống là 41,3% (trung bình dân tộc rất ít người - từng bước hòa nhập<br /> 53 dân tộc là 21,0%), tập quán sinh đẻ lạc vào sự phát triển chung của đất nước.<br /> hậu, tỷ lệ suy dinh dưỡng cao... làm tuổi thọ<br /> Nhận thức về hoàn cảnh đặc biệt và những<br /> của họ thấp hơn rất nhiều so với mặt bằng<br /> nguy cơ đối với các DTTS rất ít người, thời<br /> chung của cả nước (8).<br /> gian gần đây, Đảng và Nhà nước đã có<br /> Các DTTS rất ít người chủ yếu sống ở địa những động thái cụ thể đối với các tộc<br /> bàn vùng sâu, vùng xa, cũng là vùng nhạy người này. Bên cạnh một số điều được quy<br /> cảm về an ninh chính trị và trật tự an toàn xã định trong Hiến pháp, Nghị quyết, Nghị<br /> hội. Đời sống thiếu đầy đủ và các nguy cơ đe định liên quan đến chính sách dân tộc và<br /> dọa đối với sự tồn tại lâu dài của tộc người công tác dân tộc, vấn đề DTTS rất ít người<br /> tạo cơ hội cho các lực lượng thù địch lợi đã được giải quyết qua một số Đề án, Dự<br /> dụng để xuyên tạc, phủ nhận những thành án cụ thể được ban hành theo các Quyết<br /> quả trong chính sách dân tộc của Việt Nam. định của Thủ tướng Chính phủ hoặc Bộ<br /> Điều đó cũng có nghĩa rằng sự quan tâm giải Văn hóa, Thể thao và Du lịch. Cụ thể, 5<br /> quyết thỏa đáng những vấn đề thực tiễn đang dân tộc có dân số dưới 1.000 người là Si<br /> xảy đến đối với các DTTS rất ít người sẽ La, Pu Péo, Rơ Măm, Brâu, Ơ Đu được đưa<br /> đem lại hiệu quả chính trị là nâng cao lòng tự vào danh sách cần quan tâm đặc biệt. Từ<br /> hào, tự tôn dân tộc, chống lại những âm mưu năm 2005, các chương trình hỗ trợ phát<br /> phá hoại, chia rẽ, gây mất ổn định và đoàn triển 5 dân tộc này đã được thực hiện bên<br /> kết dân tộc. cạnh các chương trình hỗ trợ giảm nghèo<br /> 3. Chính sách bảo tồn văn hóa và phát toàn quốc khác. Trong những năm tiếp<br /> triển các tộc người có dân số rất ít người theo, Chính phủ phê duyệt nhiều đề án, dự<br /> án quan trọng khác như Đề án “Phát triển<br /> Từ giữa thế kỷ XX đến nay, chính sách<br /> giáo dục đối với các dân tộc rất ít người<br /> dân tộc của Việt Nam đã không ngừng hoàn<br /> giai đoạn 2010 - 2015” (2010); Đề án “Bảo<br /> thiện. Đảng và Nhà nước ta đã từng bước<br /> tồn, phát triển văn hóa các DTTS Việt Nam<br /> xây dựng khung chính sách dân tộc được<br /> đến năm 2020” (2011) và Dự án “Bảo tồn<br /> đánh giá là tiến bộ cả về quan điểm lẫn hành<br /> khẩn cấp và hỗ trợ, tăng cường năng lực<br /> động, đồng thời cũng phù hợp với đa số các<br /> bảo tồn, phát triển văn hóa các dân tộc, bài<br /> diễn ngôn quốc tế liên quan đến vấn đề dân<br /> trừ hủ tục ở vùng đồng bào DTTS” (2013);<br /> tộc trong một quốc gia đa dân tộc. Với việc<br /> Đề án “Phát triển kinh tế - xã hội vùng các<br /> đặt ra và tuân thủ 3 nguyên tắc “bình đẳng”,<br /> dân tộc: Mảng, La Hủ, Cống, Cờ Lao”<br /> “đoàn kết”, “tương trợ”, chính sách dân tộc<br /> (2011); gần đây nhất là Đề án “Hỗ trợ phát<br /> luôn được quan tâm, chú trọng nhằm thiết<br /> triển kinh tế - xã hội các DTTS rất ít người<br /> lập sự bình đẳng và hòa nhập phát triển,<br /> củng cố, tăng cường sự đoàn kết thống nhất giai đoạn 2016 - 2025” (2016).<br /> của cộng đồng các dân tộc. Nhiều chính Theo quan điểm của Đảng và Nhà nước ta,<br /> sách, giải pháp của Chính phủ nhằm hỗ trợ chính sách nhất định phải được các tộc người<br /> nâng cao đời sống các DTTS trên cả nước thụ hưởng, hướng tới phát triển kinh tế, nâng<br /> đã được triển khai và gặt hái được nhiều cao đời sống người dân, nhưng phải gìn giữ<br /> thành tựu đáng kể. Chương trình 135, 134, được bản sắc văn hóa của họ. Điều này xuất<br /> Bảo tồn văn hóa các dân tộc… 15<br /> <br /> <br /> phát từ nhận thức bảo tồn để phát triển và phát để tránh sự đầu tư dàn trải, không đúng trọng<br /> triển giúp cho việc bảo tồn tốt hơn, là sự cân tâm. Hiệu quả của chính sách văn hóa được<br /> bằng giữa bảo vệ các giá trị văn hóa dân tộc xem xét trước hết ở chỗ người thực thi chính<br /> và sự hội nhập quốc tế. Theo đó, chính sách sách làm cách nào để nhận diện được trọng<br /> bảo tồn và phát triển các DTTS rất ít người ở tâm của sự bảo tồn, sau đó là việc đưa phát<br /> Việt Nam nên được nghiên cứu xây dựng dựa hiện đó gắn với chuỗi các hành động tiếp<br /> trên 3 yếu tố có quan hệ chặt chẽ với nhau: theo, bao gồm cả việc lôi kéo, thuyết phục<br /> Thứ nhất,bảo tồn và phát triển dân số tộc cộng đồng cùng hành động. Ở đây, để nâng<br /> người: lịch sử thường cho thấy, các cộng đồng cao chất lượng đánh giá, có thể xem xét thêm<br /> về yếu tố chuyên môn và đạo đức, tâm huyết,<br /> tộc người có dân số rất ít người dù có giàu bản<br /> trách nhiệm nghề nghiệp của người được giao<br /> sắc như thế nào thì cũng có nguy cơ bị ảnh<br /> nhiệm vụ đánh giá các giá trị văn hóa.<br /> hưởng về văn hóa cao khi cư trú gần hoặc<br /> xen lẫn các cộng đồng có dân số đông hơn, Cách đây hơn 30 năm, đã có lời cảnh báo<br /> đặc biệt là các nhóm bị xé lẻ, cư trú phân về tình trạng nhiễu loạn văn hóa đương diễn<br /> tán ra nhiều khu vực, có lịch sử di cư lâu ra ở nước ta với những mức độ khác nhau, ở<br /> dài. Trên thực tế, việc kiểm soát dân số là những địa phương, tộc người khác nhau,<br /> một trong những lĩnh vực khó khăn nhất được thể hiện ở tình hình chưa ổn định trong<br /> trong quản lý quốc gia. Phát triển dân số đời sống nói chung và văn hóa nói riêng, ở<br /> tộc người, vì vậy, gắn với các biện pháp những ý kiến dường như khác nhau giữa các<br /> khuyến khích sinh sản đối với các tộc nhà nghiên cứu, và quần chúng nhân dân về<br /> người có dân số rất ít người. Trong một vài những biểu hiện hành vi văn hóa trong xã<br /> trường hợp, chính sách bảo tồn và phát hội, mặc dầu không ai không tán thành<br /> triển dân số tộc người có thể chuyển trọng đường lối, phương châm xây dựng văn hóa<br /> tâm từ khuyến khích sinh đẻ sang nâng cao của Đảng (8). Đến nay lời cảnh báo đó vẫn<br /> chất lượng dân số. Chất lượng dân số ở đây còn nguyên giá trị.<br /> thể hiện qua các yếu tố đầu vào như tỷ lệ<br /> Nhìn chung, bảo tồn và phát huy các giá trị<br /> suy dinh dưỡng, tỷ lệ tử vong, tuổi thọ<br /> văn hóa tộc người tại Việt Nam thường tiếp<br /> trung bình, tần suất mắc các bệnh, đặc biệt<br /> cận trên hai phương diện văn hóa vật thể và<br /> là các bệnh truyền nhiễm nguy hiểm. Các<br /> văn hóa phi vật thể. Văn hóa vật thể bao gồm:<br /> khía cạnh xã hội như nhu cầu và nhận thức<br /> nhà cửa, trang phục, ẩm thực, nhạc cụ,<br /> của người dân, khả năng cung ứng các dịch<br /> phương tiện sản xuất, đi lại... Văn hóa phi vật<br /> vụ chăm sóc sức khỏe, vệ sinh - môi trường<br /> thể gồm: phong tục, tập quán, tri thức địa<br /> và đẩy lùi dịch bệnh, củng cố hệ thống y phương, tổ chức xã hội, lễ hội, văn học, nghệ<br /> tế… hiệu quả sử dụng tri thức địa phương thuật dân gian. Ngôn ngữ thường được nhắc<br /> trong đối phó với bệnh tật, các thực hành đến như một lĩnh vực đặc thù đã có chính sách<br /> văn hóa ảnh hưởng đến chất lượng dân số riêng (mặc dù có thể xếp vào văn hóa phi vật<br /> (phong tục sinh đẻ và nuôi con, tảo hôn và thể). Vấn đề quan trọng hơn là phải xác định<br /> hôn nhân cận huyết) cần được xem xét, được các lĩnh vực, yếu tố cần ưu tiên bảo tồn<br /> phân tích thấu đáo. khẩn cấp, đồng thời đánh giá được việc đáp<br /> Thứ hai, bảo tồn và phát huy các giá trị ứng các nhu cầu và sự tham gia của người dân<br /> văn hóa tộc người: văn hóa là lĩnh vực rất về bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa của<br /> rộng nên việc bảo tồn và phát huy cần tập chính họ theo quan điểm phát triển bền vững<br /> trung vào những giá trị độc đáo của tộc người về văn hóa. Vì vậy, đề xuất giải pháp cần chỉ<br /> 16 3 (43) - 2019: CHUYÊN ĐỀ: BẢO TỒN VÀ PHÁT HUY...<br /> <br /> <br /> rõ làm thế nào để người dân có thể tiếp cận Các DTTS rất ít người chủ yếu sống ở địa<br /> các nguồn lực từ những chương trình văn hóa bàn vùng sâu, vùng xa, cũng là vùng nhạy<br /> đã được thực thi, cũng như quyền của họ đối cảm về an ninh chính trị và trật tự an toàn xã<br /> với các phương tiện hay môi trường nền tảng hội. Đời sống thiếu thốn và các nguy cơ đe<br /> cho sự đảm bảo duy trì các yếu tố truyền dọa đối với sự tồn tại lâu dài của các tộc<br /> thống (ví dụ như rừng, thiết chế nhà cộng người tạo cơ hội cho các lực lượng thù địch<br /> đồng, luật tục). lợi dụng để xuyên tạc, phủ nhận những thành<br /> Thứ ba, phát triển đời sống kinh tế - xã quả trong chính sách dân tộc của Việt Nam.<br /> Điều đó cũng có nghĩa rằng sự quan tâm giải<br /> hội: là một trọng tâm quan trọng của mục tiêu<br /> quyết thỏa đáng những vấn đề thực tiễn đang<br /> phát triển tộc người. Đây là quá trình nâng cao<br /> xảy đến đối với các DTTS rất ít người sẽ<br /> điều kiện sống về vật chất và tinh thần của<br /> đem lại hiệu quả chính trị là nâng cao lòng tự<br /> con người qua việc sản xuất ra của cải vật<br /> hào, tự tôn dân tộc, chống lại những âm mưu<br /> chất, cải tiến quan hệ xã hội, nâng cao chất<br /> phá hoại, chia rẽ, gây mất ổn định và đoàn<br /> lượng học vấn phổ thông. Trên thực tế, chính<br /> kết dân tộc.<br /> sách cho phát triển kinh tế - xã hội thường<br /> được ưu tiên hàng đầu trong hệ thống các Trong bối cảnh mà việc bảo tồn và phát<br /> chính sách dân tộc ở Việt Nam. triển các DTTS rất ít người ở Việt Nam đang<br /> được Nhà nước và xã hội rất quan tâm, sự ra<br /> Tính bền vững của phát triển tộc người chủ<br /> đời của một số chính sách riêng cho các<br /> yếu được xem xét qua mối quan hệ giữa phát<br /> DTTS rất ít người đã bước đầu đáp ứng đòi<br /> triển kinh tế - xã hội đối với bảo tồn, phát huy<br /> hỏi của thực tiễn. Nhưng, có lẽ do mới triển<br /> văn hóa để phát triển bền vững. Bản chất của<br /> khai, hoặc triển khai theo từng giai đoạn,<br /> việc này là tìm kiếm các giải pháp giải quyết<br /> thiếu tính đồng bộ nên các chính sách này<br /> các mục tiêu của chính sách và hiệu quả mang<br /> chưa để lại ấn tượng sâu sắc trong cộng đồng<br /> lại, cả trên phương diện lý luận và thực tiễn.<br /> và dư luận xã hội. Những thảo luận từ các<br /> 4. Kết luận và khuyến nghị cuộc hội thảo khoa học, trên phương tiện<br /> Có thể nói, ở một tương lai không xa, nếu thông tin đại chúng, cho thấy, quá trình xây<br /> không có những biện pháp cụ thể đối với vấn dựng chính sách còn thiếu những giải pháp<br /> đề nâng cao số lượng, chất lượng dân số và bảo toàn diện, thiếu lộ trình có tính chiến lược<br /> tồn văn hóa của các DTTS rất ít người, nguy cơ theo hướng phát triển bền vững và việc áp<br /> suy thoái đến mức tiêu vong là hoàn toàn có dụng thiếu linh hoạt với từng tộc người. Cho<br /> thể xảy ra. Đây không chỉ là một tổn thất cho nên, trong thời điểm hiện tại, việc đánh giá<br /> tính đa dạng tộc người, đa dạng văn hóa của một cách khoa học và đề xuất các giải pháp<br /> thế giới nói chung và Việt Nam nói riêng, mà nâng cao hiệu quả của chính sách bảo tồn và<br /> hơn hết, là một thiệt hại không thể bù đắp cho phát triển các DTTS rất ít người là hết sức<br /> chính người dân của các tộc người này. Vấn đề cần thiết và cấp bách; góp phần đảm bảo cho<br /> càng trở nên quan trọng và cấp bách hơn bởi sự nghiệp phát triển các DTTS ở Việt Nam<br /> Việt Nam đã tham gia Công ước Bảo vệ và nói chung./.<br /> phát huy sự đa dạng của các biểu đạt văn hóa N.N.T<br /> (năm 2007), trong đó cam kết về trách nhiệm<br /> _______________________<br /> bảo vệ và phát huy sự đa dạng các biểu đạt văn<br /> hóa phong phú của cộng đồng các dân tộc trên 1. Ngân hàng Thế giới (2012), Khởi đầu tốt,<br /> lãnh thổ đất nước. nhưng chưa phải đã hoàn thành: Thành tựu ấn<br /> Bảo tồn văn hóa các dân tộc… 17<br /> <br /> <br /> tượng của Việt Nam trong giảm nghèo và những 4. Ủy ban Dân tộc (2015), Tờ trình số 12/TTr-<br /> thách thức mới, Hà Nội, tr. 5, 20-23. UBND về “Phê duyệt đề án Hỗ trợ phát triển kinh<br /> tế, xã hội các dân tộc thiểu số rất ít người giai đoạn<br /> 2. Tổng điều tra dân số và nhà ở năm 2009.<br /> 2016 - 2025”, Hà Nội.<br /> 3. Nguyễn Ngọc Thanh (1991), “Ghi chép dân<br /> tộc học về người Rục ở Quảng Bình”, Tạp chí Dân 5, 6. Ủy ban Dân tộc (2017), Tổng quan thực<br /> tộc học, số 4, tr. 67. trạng kinh tế - xã hội của 53 dân tộc thiểu số, Hà<br /> Nội, tr. 58-59.<br /> - Nguyễn Ngọc Thanh (2002), “Một lời kêu cứu<br /> từ thực trạng người Rục”, trong: Tính đa đạng của 7. Ủy ban Dân tộc - UNDP (2010), “Nghiên<br /> Văn hóa Việt Nam những tiếp cận về sự bảo tồn, cứu thực trạng nguồn nhân lực vùng dân tộc thiểu<br /> UNESCO - Trung tâm Khoa học xã hội và Nhân văn số và đề xuất các giải pháp phát triển nguồn nhân<br /> quốc gia, Hà Nội, tr. 143. lực vùng dân tộc và miền núi”, Dự án: Tăng cường<br /> năng lực cho Ủy ban Dân tộc xây dựng thực hiện<br /> - Bế Viết Đẳng (chủ biên - 1996), Các dân và giám sát chính sách dân tộc, VIE02/001-<br /> tộc thiểu số trong sự phát triển kinh tế, xã hội ở SEDEMA & EMPCD.<br /> miền núi, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội, tr.<br /> 180-181. 8. Ủy ban Dân tộc (2015), bđd.<br /> <br /> - Lê Duy Đại (2001), “Đặc điểm dân số các 9. Đặng Nghiêm Vạn (1986), “Bảo vệ và phát<br /> dân tộc thiểu số ở Việt Nam”, in trong, Các dân triển đặc điểm dân tộc trong văn hóa Việt Nam”,<br /> tộc thiểu số Việt Nam thế kỷ XX, Nxb. Chính trị Tạp chí Dân tộc học, số 4 (52), tr.37.<br /> Quốc gia, Hà Nội, tr. 419. Tài liệu tham khảo khác<br /> - Đặng Nghiêm Vạn (2003), Cộng đồng quốc Viện Dân tộc học (1984), Các dân tộc ít người ở<br /> gia dân tộc Việt Nam, Nxb. Đại học Quốc gia Việt Nam: Các tỉnh phía Nam, Nxb. Khoa học xã<br /> Thành phố Hồ Chí Minh, Thành phố Hồ Chí Minh, hội, Hà Nội.<br /> tr. 364.<br /> <br /> Nguyễn Ngọc Thanh: Preserving the culture of smaller ethnic minorities: situation and<br /> arising problems<br /> The paper identifies some challenges in preservation of culture of smaller ethnic minorities in terms of<br /> economic, social, language, culture and population development aspects. The risk of degradation and<br /> gradual losing of cultural identity of ethnic minorities in many aspects of life is increasingly. Since the<br /> establishment of the Democratic Republic of Vietnam, the Communist Party of Vietnam and State have<br /> paid attention to protection of ethnic cultural heritage which was stated in the 1946 Constitution and<br /> recently, has been reflected in a number of specific ethnic policies. However, policy impacts are limited<br /> due to inadequacies and a lack of long-term perspective in policy formulation. Therefore, policies of ethnic<br /> cultural preservation and development should be formulated based on three approaches of population,<br /> culture and economic development, which will contribute to the success of policies and programs in<br /> particular and development of ethnic minorities in Vietnam in general.<br /> <br /> Keywords: Smaller ethnic minorities, reality, cultural preservation, development.<br />