Biến đổi dân số trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước - Đặng Nguyên Anh

X· héi häc sè 3 (95), 2006 3<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> BiÕn ®æi d©n sè trong thêi kú<br /> ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n−íc<br /> <br /> §Æng Nguyªn Anh<br /> <br /> <br /> Bøc tranh d©n sè n−íc ta trong nh÷ng n¨m 2000 ®· cã nh÷ng nÐt míi, ph¶n<br /> ¸nh râ nÐt t¸c ®éng cña qu¸ tr×nh biÕn ®æi kinh tÕ - x· héi trong thêi kú c«ng nghiÖp<br /> hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n−íc. B−íc sang giai ®o¹n 2001-2005, c«ng t¸c d©n sè kÕ ho¹ch<br /> hãa gia ®×nh ®−îc triÓn khai trong bèi c¶nh toµn §¶ng, toµn d©n tÝch cùc thùc hiÖn kÕ<br /> ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi 5 n¨m, ®Êt n−íc tiÕp tôc ®¹t ®−îc nh÷ng thµnh tùu to<br /> lín vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ vµ x· héi. NhiÒu chÝnh s¸ch, nghÞ quyÕt, ph¸p luËt vÒ d©n sè<br /> ®−îc ban hµnh vµ hoµn thiÖn trong giai ®o¹n nµy nh»m duy tr× møc ®é gi¶m sinh<br /> v÷ng ch¾c, ®iÒu chØnh c¬ cÊu vµ ph©n bæ d©n c− hîp lý, n©ng cao chÊt l−îng d©n sè.<br /> Tuy nhiªn nh÷ng biÕn ®æi d©n sè trong thêi kú míi còng ®Æt ra kh«ng Ýt th¸ch<br /> thøc vµ c¬ héi ®èi víi sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña ®Êt n−íc. Nh÷ng bµi häc kinh<br /> nghiÖm thu ®−îc trong c«ng t¸c d©n sè - kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh cÇn ®−îc ph¸t huy vµ<br /> bæ khuyÕt. Bµi viÕt nµy tËp trung ®¸nh gi¸ tæng quan t×nh h×nh d©n sè ViÖt Nam tõ<br /> mét sè chiÒu c¹nh c¬ b¶n, ph©n tÝch nh÷ng vÊn ®Ò míi n¶y sinh cÇn cã sù xem xÐt<br /> kÞp thêi. Trong phÇn cuèi, bµi viÕt sÏ ®Ò xuÊt mét sè khuyÕn nghÞ chÝnh s¸ch cô thÓ<br /> cho c«ng t¸c d©n sè, nh»m thùc hiÖn c¸c môc tiªu mµ chiÕn l−îc d©n sè ®· ®Ò ra cho<br /> n¨m 2010.<br /> Quy m« vµ c¬ cÊu d©n sè<br /> Cã thÓ nãi quy m« vµ c¬ cÊu d©n sè trong thêi kú ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp hãa,<br /> hiÖn ®¹i hãa ®−îc ®· kh¸c tr−íc. TÝnh ®Õn thêi ®iÓm 1/4/2005, d©n sè c¶ n−íc lµ 83,1<br /> triÖu ng−êi t¨ng 5,5 triÖu d©n so víi quy m« n¨m 2000 (77,6 triÖu), nÕu tÝnh b×nh<br /> qu©n th× mçi n¨m t¨ng thªm 1,1 triÖu (t−¬ng ®−¬ng víi quy m« d©n sè trung b×nh<br /> cña mét tØnh). Nh− vËy so víi dù b¸o trong chiÕn l−îc d©n sè tr−íc ®©y th× quy m«<br /> d©n sè n−íc ta ®· v−ît h¬n 70 v¹n ng−êi. ViÖt Nam trë thµnh n−íc ®«ng d©n thø 14<br /> trªn thÕ giíi vµ ®øng thø ba so víi c¸c n−íc trong khu vùc §«ng Nam ¸ (sau<br /> In®«nªxia vµ PhilÝppin).<br /> Song song víi quy m« d©n sè lín, mËt ®é d©n sè ë n−íc ta hiÖn nay kh¸ cao vµ<br /> tiÕp tôc gia t¨ng trong thêi kú gÇn ®©y (B¶ng 1). §Õn n¨m 2005, mËt ®é d©n sè chung<br /> cña c¶ n−íc lµ 252 ng−êi/km2, so víi 236 ng−êi/km2 n¨m 2000, ë møc cao h¬n nhiÒu so<br /> víi mËt ®é d©n sè Trung Quèc (136 ng−êi/km2). Tuy nhiªn, ph©n bè d©n sè kh«ng ®ång<br /> ®Òu theo c¸c vïng miÒn. Cã nh÷ng vïng l·nh thæ nh− ®ång b»ng s«ng Hång mËt ®é d©n<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học:www.ios.org.vn<br /> 4 BiÕn ®æi d©n sè trong thêi kú ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n−íc<br /> <br /> sè lªn tíi 1218 ng−êi/km2 cao nhÊt so víi c¸c khu vùc kh¸c1. §Æc biÖt lµ Hµ Néi cã mËt ®é<br /> d©n sè cao nhÊt n−íc, gÊp 14 lÇn so víi mËt ®é chung cña c¶ n−íc (3415 ng−êi/km2) vµ<br /> thÊp nhÊt lµ Lai Ch©u (35 ng−êi/km2 ë møc thÊp h¬n 7 lÇn so víi mËt ®é chung).<br /> B¶ng 1: BiÕn ®æi d©n sè cña ViÖt Nam, thêi kú 2001-2005<br /> <br /> N¨m D©n sè (1000 ng−êi) MËt ®é d©n sè (ng−êi/km2)<br /> <br /> 2000 77.635 236<br /> 2001 78.686 239<br /> 2002 79.727 242<br /> 2003 80.902 246<br /> 2004 82.032 249<br /> 2005 83.119 252<br /> <br /> Nguån: Niªn gi¸m thèng kª, Tæng côc Thèng kª<br /> <br /> VÒ c¬ cÊu d©n sè, ViÖt Nam thuéc vµo nhãm quèc gia cã d©n sè trÎ. GÇn 50%<br /> d©n sè d−íi 25 tuæi, h¬n 1/5 d©n sè trong ®é tuæi vÞ thµnh niªn. C¬ cÊu d©n sè theo<br /> nhãm tuæi tiÕp tôc biÕn ®æi theo h−íng gi¶m nhanh tû träng d©n sè phô thuéc d−íi<br /> 15 tuæi vµ gia t¨ng tû träng ng−êi giµ (trªn 60+). C¸c sè liÖu trªn B¶ng 2 cho thÊy tû<br /> lÖ d©n sè trÎ d−íi 15 tuæi tiÕp tôc gi¶m tõ 33,1% n¨m 1999 xuèng cßn 26,4% n¨m<br /> 2005. T−¬ng øng trong thêi kú nµy, tû träng ng−êi giµ t¨ng lªn tõ 8% lªn 9%. MÆc dï<br /> kh«ng cao nh− c¸c n−íc kh¸c trong khu vùc (Trung Quèc, Th¸i Lan) song tuæi thä<br /> b×nh qu©n cña d©n sè n−íc ta tiÕp tôc ®−îc c¶i thiÖn tõ 68 tuæi n¨m 2000 ®· t¨ng lªn<br /> 71,3 tuæi n¨m 2005. Do tuæi thä ngµy cµng gia t¨ng vµ møc sinh tiÕp tôc gi¶m nªn<br /> theo dù b¸o ®Õn n¨m 2019, d©n sè ViÖt Nam sÏ b−íc sang nhãm "d©n sè giµ" víi tû<br /> träng ng−êi cao tuæi tõ 65 trë lªn chiÕm trªn 10% d©n sè. §iÒu ®¸ng l−u ý lµ do møc<br /> sinh cao trong qu¸ khø nªn sè ng−êi cao tuæi sÏ cã sè l−îng rÊt lín. Nh÷ng nhu cÇu<br /> vÒ dÞch vô søc kháe, ch¨m sãc vµ an sinh x· héi cho mét d©n sè giµ hãa sÏ lµ mét<br /> th¸ch thøc trong x· héi chØ sau 15-20 n¨m n÷a.<br /> B¶ng 2: BiÕn ®æi c¬ cÊu d©n sè qua c¸c thêi kú, ViÖt Nam: 1979-2005<br /> <br /> C¬ cÊu d©n sè 1979 1989 1999 2003 2005<br /> <br /> Tû träng d©n sè theo nhãm tuæi (%)<br /> 0-14 42,5 39,9 33,1 29,3 26,4<br /> 15-49 50,4 52,9 58,8 61,9 64,6<br /> 60+ 7,1 7,2 8,1 8,8 9,0<br /> Tû träng d©n sè phô thuéc kinh tÕ (%)<br /> TrÎ em 0-14 99,4 85,9 70,1 61,5 54,8<br /> Ng−êi giµ 60+ 85,4 72,5 56,4 47,3 40,9<br /> 14,0 13,4 13,7 14,2 13,9<br /> <br /> Nguån: Tæng §iÒu tra D©n sè 1979, 1989, 1999, §iÒu tra BiÕn ®éng d©n sè 2003 vµ 2005.<br /> <br /> <br /> <br /> 1<br /> §«ng Nam Bé cã mËt ®é d©n sè 387 ng−êi/km2, T©y Nguyªn 87 ng−êi/ km2 vµ T©y B¾c chØ cã 69 ng−êi/km2<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học:www.ios.org.vn<br />  §Æng Nguyªn Anh 5<br /> <br /> NÕu nh− trong nh÷ng n¨m 90, tû lÖ nam/n÷ trong d©n sè chªnh lÖch kh«ng lín<br /> (96,7 nam so víi 100 n÷) th× trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, tû sè giíi tÝnh khi sinh (sè bÐ<br /> trai/100 bÐ g¸i) kh¸ cao, nghiªng vÒ trÎ em trai. Theo sè liÖu Tæng §iÒu tra 1999, 16<br /> tØnh thµnh ®· cã tû sè giíi tÝnh khi sinh cao tõ 120/100 trë lªn. So víi tû sè giíi tÝnh<br /> chung cña c¶ n−íc (107/100) th× c¸c tØnh Th¸i B×nh (120/100), Sãc Tr¨ng (124/100), Trµ<br /> Vinh (124/100), Kiªn Giang (125/100), An Giang (128/100) vµ Kon Tum (124/100) ®Òu ë<br /> møc cao, ®Æc biÖt ë khu vùc thµnh thÞ ë nh÷ng ®Þa ph−¬ng nµy, n¬i mµ c¸c dÞch vô x¸c<br /> ®Þnh giíi tÝnh thai nhi kh¸ phæ biÕn. Tuy nhiªn ®Ó kh¼ng ®Þnh xu h−íng nµy cÇn cã<br /> c¸c nghiªn cøu tin cËy ®Ó kÕt luËn t×nh tr¹ng mÊt c©n b»ng giíi tÝnh khi sinh ë ViÖt<br /> Nam song trªn thùc tÕ ®· cã nh÷ng lo ng¹i trong c«ng luËn vÒ t¸c ®éng cña viÖc lùa<br /> chän giíi tÝnh thai nhi th«ng qua n¹o ph¸ thai, c¸c ph−¬ng ph¸p sinh con theo ý muèn<br /> ®Ó sinh con trai, con g¸i. HiÖn nay ch−a thÓ kh¼ng ®Þnh c¸c con sè nãi trªn lµ do sai sè<br /> mÉu ®iÒu tra, hay lµ t×nh tr¹ng nhÊt thêi hoÆc xu h−íng gia t¨ng vÒ mÊt c©n b»ng giíi<br /> tÝnh ë ViÖt Nam khi møc sinh ®· gi¶m thÊp.<br /> BiÕn ®æi møc sinh<br /> Møc sinh ë ViÖt Nam tiÕp tôc gi¶m tuy cã nh÷ng dao ®éng nhÊt ®Þnh. Tû suÊt<br /> sinh th« cña d©n sè n−íc ta hiÖn nay lµ 18,6%o gi¶m kh«ng ®¸ng kÓ so víi 5 n¨m<br /> tr−íc (n¨m 2000 lµ 19,2%o). Tuy nhiªn do tû suÊt sinh th« cßn phô thuéc vµo c¬ cÊu<br /> tuæi cña d©n sè nªn khi xem xÐt møc sinh, chØ tiªu tû suÊt sinh tæng céng (TFR) cÇn<br /> ®−îc sö dông. C¸c sè liÖu quèc gia hiÖn t¹i cho thÊy trong thêi kú nh÷ng n¨m 2000,<br /> TFR cña ViÖt Nam tiÕp tôc gi¶m tõ 2,28 xuèng 2,11 con tÝnh trung b×nh cho mét phô<br /> n÷. MÆc dï cã mét sè ý kiÕn cho r»ng møc gi¶m sinh nµy t−¬ng ®èi chËm (trung b×nh<br /> mçi n¨m chØ gi¶m 0,03 con) so víi giai ®o¹n tr−íc ®©y khi møc sinh cßn cao, song cÇn<br /> thÊy r»ng møc sinh ë ViÖt Nam thÊp h¬n so víi møc sinh cña c¸c n−íc trong khu vùc<br /> cã thu nhËp quèc d©n ngang b»ng hoÆc cao h¬n n−íc ta2.<br /> B¶ng 3: Tæng tû suÊt sinh (TFR) theo khu vùc vµ vïng ®Þa lý, thêi kú 2000-2005<br /> <br /> Khu vùc 2000 2001 2002 2003 2004 2005<br /> I. Theo khu vùc<br /> - Thµnh thÞ 1,8 1,9 1,9 1,7 1,87 1,73<br /> - N«ng th«n 2,5 2,4 2,4 2,3 2,28 2,28<br /> II. Theo vïng<br /> - §ång b»ng s«ng Hång 2,2 2,1 2,1 2,2 2,2 2,06<br /> - §«ng B¾c 2,3 2,4 2,3 2,2 2,3 2,28<br /> - T©y B¾c 3,5 3,1 2,8 2,7 2,5 2,49<br /> - B¾c Trung Bé 2,8 2,7 2,6 2,6 2,6 2,45<br /> - Nam Trung Bé 2,5 2,5 2,4 2,3 2,3 2,21<br /> - T©y Nguyªn 3,8 3,6 3,2 3,1 3,1 3,07<br /> - §«ng Nam Bé 2,1 2,2 2,0 1,8 1,9 1,85<br /> - §ång b»ng s«ng Cöu Long 2,1 2,2 2,0 1,9 2,0 2,00<br /> Nguån: §iÒu tra biÕn ®éng D©n s« - kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh hµng n¨m, Tæng côc Thèng kª.<br /> <br /> 2<br /> VÝ dô nh− In®«nªxia 2,2 con, Brun©y 2,4 con, Malayxia 2,7 con, C¨mpuchia 3,6 con vµ PhilÝppin 3,2 con.<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học:www.ios.org.vn<br /> 6 BiÕn ®æi d©n sè trong thêi kú ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n−íc<br /> <br /> Víi tû suÊt sinh 2,1 con tÝnh trung b×nh cho mét phô n÷ nh− hiÖn nay, ViÖt<br /> Nam ®· ®¹t møc sinh thay thÕ, víi møc sinh chØ cao h¬n Th¸i Lan vµ Singapore trong<br /> khu vùc. §Æc biÖt lµ d©n sè thµnh thÞ ®· ®¹t d−íi møc sinh thay thÕ ngay tõ n¨m 1999<br /> vµ tiÕp tôc duy tr× æn ®Þnh cho ®Õn nay (TFR=1,6 con n¨m 2005). Khu vùc n«ng th«n<br /> tuy ch−a ®¹t møc sinh thay thÕ song møc sinh còng tiÕp tôc gi¶m, víi tæng tû suÊt<br /> sinh tõ 2,5 con n¨m 2000 ®Õn 2,28 con n¨m 2005. Sù chªnh lÖch theo khu vùc vÒ møc<br /> sinh cßn ®−îc ph¶n ¸nh râ nÐt qua c¸c vïng miÒn l·nh thæ (B¶ng 3). Cã ba vïng ®¹t<br /> møc sinh thay thÕ hoÆc thÊp h¬n lµ §ång b»ng s«ng Hång, §«ng Nam Bé, §ång b»ng<br /> s«ng Cöu Long. Ng−îc l¹i, T©y Nguyªn, T©y B¾c vµ B¾c Trung Bé vÉn cã møc sinh<br /> cao. TÝnh chung cã ®Õn 42 trong tæng sè 64 tØnh thµnh ®· ®¹t møc sinh thay thÕ<br /> (TFR=2,1) hoÆc thËm chÝ xuèng thÊp h¬n ng−ìng nµy. Xu h−íng gi¶m sinh sÏ tiÕp tôc<br /> diÔn ra trªn kh¾p khu vùc, tØnh thµnh vµ c¸c ®Þa ph−¬ng c¶ n−íc (H×nh 1).<br /> <br /> H×nh 1. Suy gi¶m møc sinh ë ViÖt Nam qua c¸c thêi kú: 1959-2005<br /> <br /> 50<br /> <br /> <br /> 45<br /> <br /> <br /> 40<br /> CBR<br /> TFR<br /> 35<br /> <br /> <br /> 30<br /> <br /> <br /> 25<br /> <br /> <br /> 20<br /> <br /> <br /> 15<br /> <br /> <br /> 10<br /> 6.39 6.81 5.9 5.25<br /> 4.7 3.98<br /> 5 3.27 2.45 2.21 2.15 2.11<br /> <br /> 0<br /> 1959-64 1964-69 1969-74 1974-79 1979-84 1984-89 1989-94 1994-99 1999-02 2002-03 2003-05<br /> <br /> <br /> <br /> Qu¸ ®é gi¶m sinh ë n−íc ta lµ kh«ng thÓ ®¶o ng−îc. MÆc dï viÖc kÕt hîp so<br /> s¸nh sè liÖu tõ c¸c nguån kh¸c nhau cã thÓ dÉn ®Õn sai sè, song kÕt qu¶ ph©n tÝch sù<br /> biÕn ®æi møc sinh ®Æc tr−ng theo tuæi (ASFR) theo thêi gian cho thÊy xu h−íng sinh<br /> Ýt con cña phô n÷ diÔn ra ë mäi ®é tuæi sinh ®Î trong thêi kú 1988-2002. Tuy nhiªn,<br /> so víi nhãm phô n÷ trÎ d−íi 30 tuæi, tèc ®é gi¶m sinh diÔn ra m¹nh mÏ h¬n ®èi víi<br /> nhãm n÷ lín tuæi h¬n (B¶ng 4). §iÒu nµy còng ph¶n ¸nh r»ng sau khi ®· ®¹t ®−îc sè<br /> con mong muèn, mong muèn thùc hiÖn kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh trë nªn phæ biÕn h¬n<br /> trong sè c¸c cÆp vî chång ngoµi 30 tuæi.<br /> Møc sinh suy gi¶m cã sù giao ®éng lªn xuèng nhÊt ®Þnh trong nh÷ng n¨m gÇn<br /> ®©y, ®Æc biÖt ë khu vùc thµnh thÞ. LÊy vÝ dô, tû suÊt sinh th« (CBR) ë thµnh thÞ gi¶m<br /> tõ 16,9 phÇn ngh×n n¨m 2002 xuèng 15,0 phÇn ngh×n n¨m 2003 vµ l¹i lªn 16,7 phÇn<br /> ngh×n n¨m 2004. §iÒu nµy lµm cho mét sè nhµ qu¶n lý lo ng¹i. Song nh− trªn ®· ®Ò<br /> cËp, tû suÊt sinh th« cßn phô thuéc vµo c¬ cÊu d©n sè nªn sù dao ®éng trong nh÷ng<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học:www.ios.org.vn<br />  §Æng Nguyªn Anh 7<br /> <br /> n¨m 2003-2004 chñ yÕu lµ do t¨ng tû träng phô n÷ b−íc vµo ®é tuæi sinh ®Î. Sè phô<br /> n÷ trong nhãm 20-29 tuæi lµ thÕ hÖ sinh ra sau chiÕn tranh chèng Mü, thuéc nhãm<br /> bïng næ d©n sè. §Õn nay khi b−íc vµo tuæi kÕt h«n vµ sinh ®Î nªn dï mçi ng−êi míi<br /> chØ sinh 1 con nh−ng còng ®ñ lµm t¨ng sè sinh.<br /> B¶ng 4: Tû suÊt sinh ®Æc tr−ng theo tuæi qua c¸c thêi kú<br /> <br /> Tuæi phô n÷ 1988-1989 1989-1993 1998-1999 1998-2002 Tèc ®é gi¶m 1988-2002<br /> <br /> 15-19 35 38 29 25 -28,6<br /> 20-24 197 196 158 138 -29,9<br /> 25-29 209 189 135 114 -45,5<br /> 30-34 155 124 81 60 -61,3<br /> 35-39 100 69 41 26 -74,0<br /> 40-44 49 31 18 10 -79,6<br /> 45-49 14 2 6 2 -85,7<br /> <br /> Nguån: Tæng ®iÒu tra D©n sè 1989, 1999; §iÒu tra Nh©n khÈu häc vµ Søc kháe 2002<br /> <br /> §iÒu ®¸ng quan t©m lµ n¨m 2003-2004, thêi ®iÓm mµ d− luËn vµ c¸c ban ngµnh<br /> h÷u quan lo l¾ng vÒ kh¶ n¨ng bïng næ d©n sè th× tû lÖ sinh con thø 3 kh«ng t¨ng. Theo<br /> sè liÖu kh¶o s¸t cña Tæng côc Thèng kª, tû lÖ phô n÷ sinh con thø 3 trë lªn cña c¶ n−íc<br /> gi¶m trong 5 n¨m qua. Cô thÓ lµ tõ 21,7% (2002) gi¶m xuèng 21,5% (2003); 20,2%<br /> (2004) vµ ë møc 20,8% (2005). Tuy nhiªn, tû lÖ sinh con thø 3 trë lªn cã xu h−íng gia<br /> t¨ng ë nhãm c¸n bé, ®¶ng viªn, nhÊt lµ c«ng nh©n viªn chøc nhµ n−íc (sinh con mét bÒ)<br /> trong khi tû lÖ sinh con thø 3 trë lªn cña ng−êi d©n vÉn æn ®Þnh. Xu h−íng nµy ®· g©y ra<br /> kh«ng Ýt khã kh¨n cho c«ng t¸c d©n sè trong thêi kú míi. Khi ®êi sèng vËt chÊt ®· khÊm<br /> kh¸ lªn, ®Æc biÖt trong nhãm c¸n bé c«ng chøc, khi mµ h¹n chÕ sinh ®Î do ¸p lùc kinh tÕ<br /> ®· kh«ng cßn ph¸t huy t¸c dông nh− tr−íc th× mong muèn sinh thªm con ®Ó “cã nÕp, cã<br /> tΔ lµ ®iÒu rÊt dÔ x¶y ra, nhÊt lµ khi mµ viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch d©n sè - kÕ ho¹ch hãa<br /> gia ®×nh ®−îc níi láng. Tuy nhiªn, viÖc ®¶ng viªn, c¸n bé c«ng chøc vi ph¹m chÝnh s¸ch<br /> d©n sè lµ rÊt ®¸ng l−u t©m v× ®iÒu nµy lµm gi¶m hiÖu qu¶ tuyªn truyÒn cña ch−¬ng<br /> tr×nh vµ chÝnh s¸ch d©n sè - kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh trong céng ®ång vµ ngoµi x· héi, ®ßi<br /> hái cÇn cã nh÷ng biÖn ph¸p xö lý vµ can thiÖp kÞp thêi.<br /> Song song víi sù biÕn ®æi møc sinh, t×nh h×nh sö dông biÖn ph¸p tr¸nh thai vµ<br /> thùc hiÖn kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh trong thêi kú nh÷ng n¨m 2000 cã phÇn æn ®Þnh h¬n,<br /> ®©y lµ ®iÒu th−êng thÊy ë nh÷ng d©n sè cã tû lÖ tr¸nh thai cao nh− ViÖt Nam. Tû lÖ sö<br /> dông c¸c biÖn ph¸p tr¸nh thai t¨ng tõ 73,9% n¨m 2001 lªn 75,3% n¨m 2003 vµ 76,8%<br /> n¨m 2005, t−¬ng ®−¬ng víi møc tr¸nh thai cña c¸c n−íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn (b×nh<br /> qu©n 75% cÆp vî chång sö dông biÖn ph¸p tr¸nh thai). Tuy nhiªn, tû lÖ sö dông c¸c biÖn<br /> ph¸p hiÖn ®¹i lµ 65,7% cho thÊy vÉn cßn 11% cÆp vî chång hiÖn dùa vµo c¸c biÖn ph¸p<br /> tr¸nh thai tù nhiªn, víi ®é an toµn vµ hiÖu qu¶ thÊp. C¬ cÊu c¸c biÖn ph¸p tr¸nh thai<br /> tiÕp tôc ®−îc ®a d¹ng hãa víi viÖc sö dông mét sè biÖn kü thuËt thai míi trong d©n c−<br /> nh− thuèc tiªm tr¸nh thai, thuèc cÊy tr¸nh thai, viªn uèng tr¸nh thai khÈn cÊp. Song<br /> song víi xu h−íng nµy, viÖc sö dông hai biÖn ph¸p tr¸nh thai cã t¸c dông l©u dµi vµ<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học:www.ios.org.vn<br /> 8 BiÕn ®æi d©n sè trong thêi kú ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n−íc<br /> <br /> hiÖu qu¶ tr¸nh thai cao tr−íc ®©y lµ ®×nh s¶n vµ dông cô tö cung cã xu h−íng gi¶m, ®Æc<br /> biÖt lµ ®×nh s¶n gi¶m m¹nh. NÕu nh− trong giai ®o¹n 1996-2000, b×nh qu©n mçi n¨m cã<br /> h¬n 12 v¹n ng−êi ®×nh s¶n th× giai ®o¹n 2001-2005 chØ cßn 4,3 v¹n ng−êi thùc hiÖn<br /> ph−¬ng ph¸p nµy. Râ rµng lµ khi ®êi sèng v¨n hãa, x· héi biÕn ®æi vµ ®i lªn, sù lùa chän<br /> cña ng−êi d©n trë nªn phong phó h¬n, ®ßi hái ®a d¹ng hãa c¸c biÖn ph¸p tr¸nh thai, c¸c<br /> kªnh cung øng ph−¬ng tiÖn vµ dÞch vô phï hîp víi nhu cÇu x· héi.<br /> Di d©n vµ qu¶n lý d©n c−<br /> D−íi t¸c ®éng cña qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa, c«ng nghiÖp hãa, nh÷ng n¨m võa qua<br /> c¸c dßng di d©n tõ n«ng th«n ra ®« thÞ vµ c¸c khu c«ng nghiÖp nh»m t×m viÖc lµm,<br /> c¶i thiÖn thu nhËp diÔn ra rÊt m¹nh mÏ. Tèc ®é ®« thÞ hãa t¨ng nhanh trong giai<br /> ®o¹n 2000-2005 víi tû träng d©n sè ®« thÞ tõ 24,2 n¨m 2000 lªn ®Õn 27% n¨m 2005.<br /> Trong giai ®o¹n 2000-2005, quy m« di d©n tiÕp tôc gia t¨ng, c¸c h×nh th¸i di d©n<br /> diÔn ra rÊt ®a d¹ng bao gåm nhiÒu lo¹i h×nh di chuyÓn d©n c−, víi sù tham gia cña<br /> nhiÒu tÇng líp x· héi vµ nhãm d©n c−. §Æc biÖt næi bËt lµ di d©n tõ c¸c vïng n«ng<br /> th«n, ven ®« vµo thµnh thÞ vµ c¸c khu c«ng nghiÖp ®Ó t×m viÖc lµm. T¹i nhiÒu ®Þa<br /> ph−¬ng, n¬i tËp trung c¸c khu c«ng nghiÖp, khu chÕ xuÊt, t¨ng tr−ëng d©n sè c¬ häc<br /> t¨ng nhanh th«ng qua nhËp c−. ChØ riªng c¸c luång di d©n ®Õn thµnh phè Hå ChÝ<br /> Minh mçi n¨m trung b×nh gãp thªm 150.000 ng−êi cho trung t©m ®« thÞ nµy. Theo<br /> thèng kª ch−a ®Çy ®ñ, hiÖn nay sè nh©n khÈu ®¨ng ký KT3 vµ KT4 chiÕm xÊp xØ 10%<br /> d©n sè Hµ Néi vµ trªn 30% d©n sè thµnh phè Hå ChÝ Minh.<br /> Di d©n lµ yÕu tè tÊt yÕu cña sù ph¸t triÓn, cña chÝnh qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp<br /> hãa, hiÖn ®¹i hãa. Di d©n gãp phÇn c¶i thiÖn thu nhËp trong x· héi, chuyÓn dÞch c¬<br /> cÊu kinh tÕ - lao ®éng, h×nh thµnh nªn c¸c trung t©m d©n c− míi. Song qu¸ tr×nh nµy<br /> còng ®· lµm t¨ng d©n sè ®« thÞ, t¨ng nhu cÇu c¸c dÞch vô x· héi, t¹o søc Ðp lªn c¬ së<br /> h¹ tÇng mµ chÝnh quyÒn vµ ng−êi d©n ë c¸c thµnh phè lín ch−a chñ ®éng chuÈn bÞ.<br /> ChÝnh quyÒn c¸c cÊp ch−a chñ ®éng vµ dù b¸o ®−îc biÕn ®éng d©n sè c¬ häc, ®Æc biÖt<br /> cßn lóng tóng trong viÖc tæ chøc x©y dùng nhµ ë, kh¸m ch÷a bÖnh, häc hµnh vµ ®¸p<br /> øng c¸c dÞch vô x· héi cho ng−êi lao ®éng ®Õn ®Þnh c−.<br /> T¹i c¸c khu c«ng nghiÖp, khu chÕ xuÊt, c«ng nh©n lao ®éng gÆp rÊt nhiÒu khã<br /> kh¨n vÒ nhµ ë, trªn 80% ph¶i ¨n ë t¹m bî t¹i nhµ trä t− nh©n víi dÞch vô x· héi kh«ng<br /> ®¸p øng ®−îc yªu cÇu tèi thiÓu ®Ó t¸i t¹o søc lao ®éng. HiÖn t¹i trong tæng sè 860<br /> ngh×n lao ®éng trùc tiÕp lµm viÖc t¹i 131 khu c«ng nghiÖp cña c¶ n−íc, míi chØ cã gÇn<br /> 1/5 sè c«ng nh©n lao ®éng cã chç ë æn ®Þnh, sè cßn l¹i vÉn ph¶i ®i thuª nhµ t¹m. §©y lµ<br /> hËu qu¶ cña mét thêi gian dµi trong quy ho¹ch ph¸t triÓn nhiÒu khu c«ng nghiÖp, khu<br /> chÕ xuÊt kh«ng dµnh ®Êt ®Ó x©y dùng nhµ ë cho ng−êi lao ®éng. ChÊt l−îng cuéc sèng<br /> cña ng−êi di c−, ®Æc biÖt lao ®éng t¹i c¸c khu c«ng nghiÖp, lµ vÊn ®Ò vÉn cßn bÞ bá ngá,<br /> ®ßi hái sù xem xÐt nghiªm tóc trong c¸c chñ tr−¬ng chÝnh s¸ch ®Çu t− vµ t¨ng tr−ëng<br /> kinh tÕ giai ®o¹n ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n−íc.<br /> Trong nh÷ng n¨m 2000, næi bËt lªn cßn lµ nh÷ng bÊt cËp trong c«ng t¸c qu¶n lý<br /> d©n c−. Do ph−¬ng ph¸p qu¶n lý nµy cßn mang nÆng tÝnh hµnh chÝnh, nªn nh÷ng quy<br /> ®Þnh chÝnh s¸ch kh«ng phï hîp víi nguyÖn väng cña ng−êi d©n. HÖ thèng qu¶n lý d©n<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học:www.ios.org.vn<br />  §Æng Nguyªn Anh 9<br /> <br /> c− th«ng qua hé khÈu kh«ng cßn phï hîp, tuy gÇn ®©y ®· cã mét sè ®iÒu chØnh song tiÕp<br /> tôc lµ rµo c¶n cho sù ph¸t triÓn vµ æn ®Þnh cuéc sèng cña c«ng d©n nãi chung vµ ng−êi di<br /> c− nãi riªng. ViÖc g¾n quyÒn tù do c− tró vµo cuèn sæ hé khÈu, g¾n tªn tuæi cña mét<br /> ng−êi vµo c¶ hé gia ®×nh lµ bÊt hîp lý. B¶n th©n c¸c quy ®Þnh ngÆt nghÌo cña hé khÈu<br /> cßn nhiÒu v−íng m¾c vµ bÊt cËp, trong khi c¸c dÞch vô x· héi l¹i g¾n liÒn víi cuèn sæ hé<br /> khÈu. §· ®Õn lóc cÇn ph¶i lo¹i bá nh÷ng giao dÞch vµ quy ®Þnh kÌm hé khÈu, gi¶m bít<br /> c¸c thñ tôc ®¨ng ký th−êng tró cho ng−êi d©n ®Ó kh«ng biÕn hé khÈu thµnh ph−¬ng tiÖn<br /> h¹n chÕ c¸c quyÒn cña c«ng d©n, t¹o kÏ hë cho c¸c tiªu cùc x· héi n¶y sinh.<br /> VÒ chÊt l−îng d©n sè<br /> ChÊt l−îng d©n sè lµ mét kh¸i niÖm réng, phong phó vÒ néi hµm còng nh−<br /> c¸c chØ tiªu ®o l−êng. ë ViÖt Nam, kh¸i niÖm nµy ch−a ®−îc x¸c ®Þnh ®Çy ®ñ vµ<br /> thèng nhÊt lµm c¬ së cho viÖc ®Ò ra ®Þnh h−íng môc tiªu, gi¶i ph¸p vµ ch−¬ng tr×nh<br /> nh»m n©ng cao chÊt l−îng d©n sè. Trong nhiÒu n¨m qua, tr−íc ¸p lùc gia t¨ng d©n<br /> sè qu¸ nhanh, c¸c ngµnh c¸c cÊp tËp trung chñ yÕu gi¶i quyÕt vÊn ®Ò vÒ quy m« d©n<br /> sè. VÊn ®Ò chÊt l−îng d©n sè giê ®©y ®−îc ®Æt ra nh»m ph¸t triÓn nguån nh©n lùc<br /> phôc vô sù nghiÖp c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n−íc.<br /> ChØ sè ph¸t triÓn con ng−êi cña ViÖt Nam tiÕp tôc ®−îc c¶i thiÖn trong nh÷ng<br /> n¨m qua. Theo b¸o c¸o Ph¸t triÓn con ng−êi cña Liªn Hîp quèc hµng n¨m, chØ sè nµy<br /> gia t¨ng tõ 0,539 ®iÓm n¨m 1995 lªn 0,671 ®iÓm n¨m 2000 vµ ®¹t møc 0,704 n¨m<br /> 2005 vµ cã kh¶ n¨ng ®¹t 0,750 ®iÓm vµo n¨m 2010 nh− môc tiªu mµ chiÕn l−îc d©n<br /> sè ®· ®Ò ra. Thø h¹ng 108 cña n−íc ta so víi 177 quèc gia trªn thÕ giíi cho thÊy chÊt<br /> l−îng d©n sè ®ang ®−îc c¶i thiÖn (B¶ng 5). ChØ sè HDI cña ViÖt Nam t¨ng lªn chñ<br /> yÕu lµ do tuæi thä trung b×nh cña d©n sè gia t¨ng vµ thu nhËp b×nh qu©n tiÕp tôc<br /> ®−îc c¶i thiÖn3. Ngoµi hai yÕu tè nµy th× chiÒu c¹nh gi¸o dôc-®µo t¹o cÇn ®−îc ®Æc<br /> biÖt quan t©m tr−íc nh÷ng khã kh¨n bÊt cËp lín hiÖn nay cña hÖ thèng nµy. Tuy<br /> nhiªn, chØ sè HDI cña ViÖt Nam còng chØ xÕp h¹ng trªn 4 n−íc trong khu vùc lµ<br /> C¨mpuchia, In®«nªxia, Lµo, vµ Myanma.<br /> B¶ng 5: ChØ sè ph¸t triÓn con ng−êi cña ViÖt Nam<br /> <br /> N¨m b¸o c¸o ChØ sè HDI (®iÓm) VÞ trÝ xÕp h¹ng<br /> <br /> 1995 0,539 120/174<br /> 2000 0,671 108/174<br /> 2002 0,683 109/174<br /> 2003 0,688 109/174<br /> 2004 0,691 112/177<br /> 2005 0,704 108/177<br /> <br /> Nguån: B¸o c¸o Ph¸t triÓn con ng−êi qua c¸c n¨m (UNDP)<br /> <br /> Tû lÖ suy dinh d−ìng trÎ em d−íi 5 tuæi gi¶m nhanh trong nh÷ng n¨m qua, tõ<br /> <br /> <br /> 3<br /> HiÖn nay HDI ®−îc tÝnh to¸n dùa trªn 3 chØ b¸o: tuæi thä, thu nhËp vµ tr×nh ®é häc vÊn. Râ rµng ®èi víi<br /> nhiÒu quèc gia, trong ®ã cã ViÖt Nam th× ba nh©n tè trªn lµ ch−a ®Çy ®ñ khi xem xÐt chÊt l−îng d©n sè.<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học:www.ios.org.vn<br /> 10 BiÕn ®æi d©n sè trong thêi kú ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n−íc<br /> <br /> 36,8% n¨m 1999 xuèng cßn 25,2% n¨m 2005. Tuy nhiªn, song song víi nh÷ng chØ sè<br /> ®¸ng khÝch lÖ trªn th× chÊt l−îng d©n sè ViÖt Nam l¹i cã nhiÒu vÊn ®Ò quan ng¹i. Tû lÖ<br /> d©n sè bÞ thiÓu n¨ng vÒ thÓ lùc vµ trÝ lùc, trÎ em dÞ tËt bÈm sinh hiÖn lµ vÊn ®Ò rÊt<br /> ®¸ng quan t©m. Nh÷ng sù kiÖn giËt m×nh vÒ hµng ngh×n trÎ em bÞ teo c¬ ®en-ta, trÎ bÞ<br /> bÐo ph×, khiÕm thÞ, khiÕm thÝnh, lµng ung th−, ngé ®éc thùc phÈm, « nhiÔm n−íc sinh<br /> ho¹t,… lµ nh÷ng nguy c¬ ®ang l¬ löng ®e do¹ chÊt l−îng gièng nßi trong t−¬ng lai.<br /> Sù æn ®Þnh cña tû suÊt chÕt th« (xÊp xØ 6 phÇn ngh×n) còng nh− tû suÊt chÕt<br /> trÎ em d−íi 1 tuæi (ë møc thÊp 18 phÇn ngh×n) kh«ng cã nghÜa r»ng vÊn ®Ò bÖnh tËt<br /> vµ tö vong ë ViÖt Nam ®· ®−îc kiÓm so¸t. Tû lÖ tö vong trÎ d−íi 1 tuæi, tû lÖ trÎ em<br /> d−íi 5 tuæi bÞ suy dinh d−ìng cßn cã sù kh¸c biÖt lín gi÷a c¸c vïng miÒn. Th−¬ng tËt<br /> do chiÕn tranh trùc tiÕp ®Ó l¹i thÊp h¬n so víi c¸c nguyªn nh©n kh¸c nh− tai n¹n lao<br /> ®éng, tai n¹n giao th«ng, dÞ tËt bÈm sinh. §o l−êng chÊt l−îng d©n sè cßn ph¶i tÝnh<br /> ®Õn c¸c chØ tiªu kh¸c nh− t×nh h×nh v« sinh, c¸c bÖnh l©y truyÒn qua ®−êng sinh s¶n,<br /> HIV/AIDS, t×nh h×nh n¹o ph¸ thai cao gia t¨ng. ChÊt l−îng d©n sè thÊp ®ang lµ yÕu<br /> tè bÊt lîi cho sù ph¸t triÓn ®Êt n−íc, c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa, them chÝ lµ mèi<br /> quan t©m lín cho t−¬ng lai vµ nßi gièng cña d©n téc.<br /> ChÝnh s¸ch vµ bé m¸y c«ng t¸c d©n sè<br /> N¨m 2003, ñy ban Th−êng vô Quèc héi ®· ban hµnh Ph¸p lÖnh D©n sè, v¨n<br /> b¶n ph¸p lý chuyªn ngµnh cao nhÊt chØ ®¹o c«ng t¸c d©n sè. Cã hiÖu lùc thi hµnh tõ<br /> ngµy 1/5/2003, néi dung Ph¸p lÖnh D©n sè ®· thÓ hiÖn ®Çy ®ñ c¸c quy ®Þnh vÒ quy<br /> m«, c¬ cÊu, ph©n bè vµ chÊt l−îng d©n sè, kh¾c phôc ®−îc sù t¶n m¹n, kh«ng thèng<br /> nhÊt cña chÝnh s¸ch d©n sè trong giai ®o¹n tr−íc ®ã. Tuy nhiªn, Ph¸p lÖnh nµy ®·<br /> ch−a ®−îc cô thÓ hãa thµnh NghÞ ®Þnh h−íng dÉn cô thÓ dÉn ®Õn viÖc thùc hiÖn<br /> Ph¸p lÖnh D©n sè kh«ng nh− mong muèn ®Ò ra4. Trong khi ®ã ®a sè c¸c ®Þa ph−¬ng<br /> rÊt lóng tóng trong viÖc triÓn khai c«ng t¸c tuyªn truyÒn vÒ Ph¸p lÖnh còng nh−<br /> triÓn khai thùc hiÖn Ph¸p lÖnh. §Æc biÖt nhiÒu vÊn ®Ò d©n sè kh¸c ch−a ®−îc quan<br /> t©m ban hµnh trong v¨n b¶n h−íng dÉn thùc hiÖn Ph¸p lÖnh D©n sè nh− di d©n,<br /> ph©n bè d©n c−, chÊt l−îng d©n sè,... mÆc dï ®©y lµ nh÷ng vÊn ®Ò bøc xóc ®Æt ra<br /> trong thùc tiÔn x· héi.<br /> Trong nh÷ng n¨m 1990, do ¸p lùc cña quy m« d©n sè nªn c«ng t¸c d©n sè míi<br /> tËp trung h−íng dÉn thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p ®Ó h¹n chÕ quy m« d©n sè. Thêi kú gÇn<br /> ®©y tõ n¨m 2000-2004, do bé m¸y lµm c«ng t¸c d©n sè cã biÕn ®éng, ho¹t ®éng chê ®îi<br /> sau khi s¸t nhËp tæ chøc, ®Þnh h×nh hÖ thèng míi nªn bé m¸y lµm c«ng t¸c d©n sè<br /> kh«ng æn ®Þnh, cã n¬i cã lóc ®· ghÐp c¬ quan d©n sè víi ngµnh kh¸c. Do ®ã mét sè c¸n<br /> bé lµm c«ng t¸c d©n sè - kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh thiÕu yªn t©m, bá bª c«ng viÖc, nhÊt lµ<br /> ë tuyÕn c¬ së, xö lý kÞp thêi c¸c vÊn ®Ò d©n sè ph¸t sinh. NhiÒu ®Þa ph−¬ng cho r»ng ai<br /> còng cã thÓ lµm ®−îc c«ng t¸c d©n sè, dÉn ®Õn t×nh tr¹ng bè trÝ nh©n sù kh«ng phï<br /> <br /> 4<br /> KÓ tõ khi ban hµnh Ph¸p lÖnh D©n sè, chØ míi cã hai trong sè bèn NghÞ ®Þnh cÇn thiÕt ®−îc x©y dùng. §ã<br /> lµ NghÞ ®Þnh sè 104/2003/N§-CP h−íng dÉn thi hµnh Ph¸p lÖnh D©n sè, nh−ng còng sau 9 th¸ng kÓ tõ khi<br /> Ph¸p lÖnh ®−îc ban hµnh, chËm 4 th¸ng so víi thêi ®iÓm Ph¸p lÖnh cã hiÖu lùc thi hµnh, vµ gÇn ®©y nhÊt<br /> míi cã NghÞ ®Þnh vÒ Thanh tra D©n sè (ban hµnh ngµy 18/4/2006).<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học:www.ios.org.vn<br />  §Æng Nguyªn Anh 11<br /> <br /> hîp. ThËm chÝ cã nhiÒu ng−êi ch−a bao giê ®−îc ®µo t¹o vÒ d©n sè nh−ng ®−îc ph©n<br /> c«ng lµm c«ng t¸c chuyªn tr¸ch d©n sè. §éi ngò céng t¸c viªn d©n sè cÊp c¬ së x·<br /> ph−êng bÞ thay ®æi vµ biÕn ®éng tíi 20% trong nh÷ng n¨m qua, l¹i ph¶i kiªm nhiÖm<br /> qu¸ nhiÒu viÖc liªn quan ®Õn d©n sè, gia ®×nh vµ trÎ em, thËm chÝ c¶ vËn ®éng phßng<br /> chèng HIV/AIDS nªn ®· dÉn ®Õn t×nh tr¹ng qu¸ t¶i, trong khi thï lao rÊt thÊp (25.000<br /> ®ång/th¸ng). ChÕ ®é thï lao, ®·i ngé ch−a tho¶ ®¸ng nµy lµ mét trong nh÷ng nguyªn<br /> nh©n khiÕn cho hiÖu qu¶ cña c«ng t¸c d©n sè bÞ gi¶m sót m¹nh ë c¬ së.<br /> Trong giai ®o¹n 2001-2005, ng©n s¸ch nhµ n−íc ®Çu t− cho c«ng t¸c d©n sè-kÕ<br /> ho¹ch hãa gia ®×nh b×nh qu©n lµ 523 tû ®ång mçi n¨m (bao gåm c¶ nguån hç trî cña<br /> quèc tÕ), t−¬ng ®−¬ng víi møc b×nh qu©n 0,4 USD/ng−êi/n¨m. Nguån ng©n s¸ch<br /> trung −¬ng tõ tr−íc ®Õn nay ®· gãp phÇn quan träng ®Ó thùc hiÖn chÝnh s¸ch d©n sè<br /> ë c¸c tØnh, song gÇn ®©y ng©n s¸ch dµnh cho c«ng t¸c d©n sè bÞ c¾t gi¶m, l¹i theo<br /> ph−¬ng thøc ph©n bæ b×nh qu©n. Víi nguån kinh phÝ h¹n hÑp, c«ng t¸c th«ng tin,<br /> gi¸o dôc, truyÒn th«ng vÒ chÝnh s¸ch d©n sè ë c¸c cÊp huyÖn, x·/ph−êng trë nªn<br /> thiÕu vµ yÕu, kh«ng ®¸p øng ®−îc yªu cÇu thùc tÕ. ViÖc ph©n bæ kinh phÝ hµng n¨m<br /> cßn mang tÝnh b×nh qu©n, c¬ häc, ch−a phï hîp víi ®Þa bµn miÒn nói. Nh÷ng n¬i ®Êt<br /> réng ng−êi th−a, ®Þa bµn träng ®iÓm nh− T©y Nguyªn tiÕp nhËn ®−îc sè kinh phÝ<br /> thÊp h¬n so víi c¸c ®Þa ph−¬ng kh¸c.<br /> Trong nh÷ng n¨m tíi ®©y, c«ng t¸c d©n sè ®ang gÆp nhiÒu khã kh¨n, th¸ch<br /> thøc, ¸p lùc d©n sè ®èi víi ViÖt Nam rÊt lín. Quy m« d©n sè trªn 83 triÖu ng−êi vµ<br /> møc sinh cao trong qu¸ khø sÏ tiÕp tôc lµm gia t¨ng quy m« d©n sè. Hµng n¨m, sè<br /> phô n÷ b−íc vµo tuæi sinh ®Î xÊp xØ 50 v¹n ng−êi, lín gÊp ba lÇn sè phô n÷ ra khái<br /> ®é tuæi sinh ®Î nªn cho dï mçi cÆp vî chång chØ cã mét hoÆc hai con th× d©n sè ViÖt<br /> Nam sÏ cßn tiÕp tôc gia t¨ng vÒ quy m« trong nh÷ng n¨m tíi. Môc tiªu phÊn ®Êu ®Ó<br /> ®¹t ®−îc môc tiªu æn ®Þnh d©n sè ë møc 120 triÖu ng−êi vµo gi÷a thÕ kû 21 sÏ lµ mét<br /> th¸ch thøc lín víi ®èi víi c¸c chÝnh s¸ch vµ c«ng t¸c d©n sè.<br /> Mét sè khuyÕn nghÞ<br /> 1. §Èy m¹nh c«ng t¸c truyªn truyÒn vÒ Ph¸p lÖnh D©n sè vµ c¸c v¨n b¶n quy<br /> ph¹m ph¸p luËt vÒ c«ng t¸c d©n sè. CÇn sím x©y dùng c¸c NghÞ ®Þnh cßn ch−a ®−îc<br /> ban hµnh nh»m h−íng dÉn thùc hiÖn Ph¸p lÖnh D©n sè ®Ó ®−a ph¸p luËt vµo cuéc<br /> sèng. §ång thêi rµ so¸t, söa ®æi c¸c chÝnh s¸ch quy ®Þnh hiÖn kh«ng cßn phï hîp víi<br /> néi dung cña Ph¸p lÖnh d©n sè. Mét sè vÊn ®Ò hiÖn nay trong x· héi ®ang bøc xóc<br /> nh− di d©n, ph©n bè d©n c−, chÊt l−îng d©n sè ®· ®−îc quy ®Þnh trong Ph¸p lÖnh<br /> nh−ng vÉn ch−a cã h−íng dÉn cô thÓ. Nghiªm kh¾c xö lý nh÷ng tr−êng hîp c¸n bé,<br /> c«ng chøc, ®¶ng viªn sinh con thø 3 vi ph¹m chÝnh s¸ch d©n sè.<br /> 2. N©ng cao chÊt l−îng d©n sè ViÖt Nam vÒ thÓ chÊt, trÝ tuÖ vµ tinh thÇn<br /> nh»m ®¸p øng nguån nh©n lùc phôc vô cho sù nghiÖp c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa<br /> ®Êt n−íc. §¸nh gi¸ chÊt l−îng d©n sè kh«ng thÓ chØ dùa trªn chØ sè HDI. Tr−íc m¾t,<br /> cÇn b¶o ®¶m sù b×nh ®¼ng trong viÖc tiÕp cËn nh÷ng dÞch vô x· héi c¬ b¶n, tr−íc hÕt<br /> lµ häc hµnh, kh¸m ch÷a bÖnh ®Ó c¶i thiÖn chÊt l−îng sèng cña c¸c céng ®ång d©n c−.<br /> Gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò tån t¹i cña hÖ thèng gi¸o dôc, can thiÖp sím ®Ó ph¸t hiÖn<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học:www.ios.org.vn<br /> 12 BiÕn ®æi d©n sè trong thêi kú ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n−íc<br /> <br /> trÎ dÞ tËt bÈm sinh, kh¾c phôc kÞp thêi t×nh tr¹ng « nhiÔm m«i tr−êng do chÊt th¶i<br /> c«ng nghiÖp vµ khai th¸c c¹n kiÖt tµi nguyªn, nh»m gãp phÇn ph¸t triÓn nguån nh©n<br /> lùc vµ chÊt l−îng d©n sè. §−¬ng nhiªn, nh÷ng th¸ch thøc trªn kh«ng thÓ mét m×nh<br /> ngµnh d©n sè cã thÓ gi¶i quyÕt ®−îc.<br /> 3. TiÕp tôc thùc hiÖn ®a d¹ng hãa c¸c biÖn ph¸p tr¸nh thai, c¸c kªnh cung<br /> øng ph−¬ng tiÖn vµ dÞch vô søc kháe sinh s¶n, t¹o c¬ héi cho ng−êi sö dông lùa chän<br /> thuËn tiÖn, phï hîp víi nhu cÇu. T¨ng c−êng th«ng tin, t− vÊn vµ cung cÊp dÞch vô<br /> ch¨m sãc søc kháe sinh s¶n, kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh, bao gåm c¶ c¸c bÖnh l©y truyÒn<br /> qua ®−êng t×nh dôc, HIV/AIDS cho vÞ thµnh niªn vµ thanh niªn, c¸c cÆp vî chång trÎ<br /> míi kÕt h«n, ng−êi di c− vµ c«ng nh©n lao ®éng ë c¸c khu c«ng nghiÖp. Môc tiªu b¶o<br /> ®¶m an sinh x· héi cho ng−êi lao ®éng th«ng qua æn ®Þnh n¬i ë, søc kháe, thu nhËp<br /> vµ viÖc lµm lµ ®iÒu kiÖn tiÒn ®Ò cho c«ng nghiÖp hãa vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng.<br /> 4. Khi ph©n bæ ng©n s¸ch cÇn t¨ng nguån lùc cho c«ng t¸c d©n sè, cÇn −u tiªn<br /> nguån lùc cho nh÷ng vïng cã tû lÖ sinh, tû lÖ tö vong trÎ em cßn cao nh− miÒn nói,<br /> vïng s©u vïng xa. Víi nh÷ng ®Þa bµn cã nhiÒu lao ®éng di c−, cÇn ®iÒu chØnh ng©n<br /> s¸ch vµ thµnh lËp quü hç trî cho lao ®éng di c− tiÕn tíi ®¶m b¶o ®¸p øng nhu cÇu sèng<br /> vµ lµm viÖc cho lao ®éng di d©n. CÇn ban hµnh chÝnh s¸ch chØ ®¹o c¸c ®Þa ph−¬ng t¹o<br /> ®iÒu kiÖn thuËn lîi vÒ n¬i ¨n, ë, tiÕp cËn dÞch vô x· héi ®èi víi lao ®éng di c− ra ®« thÞ.<br /> 5. Cñng cè, æn ®Þnh bé m¸y tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña ®éi ngò c¸n bé d©n sè ë<br /> x·, ph−êng vµ ®éi ngò céng t¸c viªn ë th«n, xãm, b¶n, lµng. CÇn ®¶m b¶o chÕ ®é thï<br /> lao, b¶o hiÓm x· héi vµ b¶o hiÓm y tÕ, ®iÒu chØnh chÕ ®é phô cÊp nh»m khuyÕn khÝch<br /> ®éi ho¹t ®éng cña céng t¸c viªn d©n sè c¬ së. Cã thÓ ¸p dông c¬ chÕ kho¸n kinh phÝ<br /> ®Ó ®Þa ph−¬ng chñ ®éng ®iÒu hßa sö dông nguån lùc nµy cho nh÷ng ®Þa bµn cã tû lÖ<br /> sinh cßn cao, cÇn tr¸nh sù ®Çu t− nguån lùc mét c¸ch dµn tr¶i nh− hiÖn nay.<br /> 6. HiÖn nay n−íc ta thiÕu mét hÖ thèng c¬ së d÷ liÖu quèc gia vÒ d©n c−, khiÕn<br /> cho kh«ng cã ®ñ nguån th«ng tin, sè liÖu tin cËy, ®Çy ®ñ vÒ d©n sè ®−îc cËp nhËt th−êng<br /> xuyªn, kÞp thêi phôc vô cho qu¶n lý d©n c−, ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch vµ lËp kÕ ho¹ch ph¸t<br /> triÓn ë c¸c cÊp, c¸c ngµnh. CÇn thùc hiÖn tèt nh÷ng nghiªn cøu t¸c nghiÖp, nghiªn cøu<br /> øng dông nh»m cung cÊp nh÷ng luËn c− khoa häc ®Ó h×nh thµnh chÝnh s¸ch vµ triÓn<br /> khai thùc hiÖn chiÕn l−îc d©n sè. Nh÷ng vÊn ®Ò nh¹y c¶m nh− mÊt c©n b»ng giíi tÝnh<br /> khi sinh cÇn ®−îc minh chøng vµ lµm s¸ng tá b»ng nh÷ng nghiªn cøu cã chÊt l−îng dùa<br /> trªn c¸c sè liÖu chÝnh x¸c vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu tin cËy.<br /> <br /> <br /> Tµi liÖu tham kh¶o<br /> 1. Tæng côc Thèng kª: Niªn gi¸m Thèng kª n¨m 2000, 2001, 2002, 2003, 2004.<br /> 2. Tæng côc Thèng kª: §iÒu tra biÕn ®éng D©n sè vµ KÕ ho¹ch hãa gia ®×nh 2002, 2003, 2004, 2005.<br /> 3. Tæng côc Thèng kª: Sè liÖu Tæng §iÒu tra D©n sè 1989, 1999.<br /> 4. ñy ban D©n sè, Gia ®×nh vµ TrÎ em. 2003. ViÖt Nam: §iÒu tra Nh©n khÈu häc vµ Søc kháe 2002.<br /> 5. ñy ban D©n sè, Gia ®×nh vµ TrÎ em. 2006: B¸o c¸o Quèc héi t×nh h×nh thùc hiÖn chÝnh s¸ch, ph¸p luËt<br /> vÒ d©n sè, giai ®o¹n 2001-2005.<br /> 6. UNDP (Ch−¬ng tr×nh Ph¸t triÓn Liªn Hîp quèc): B¸o c¸o Ph¸t triÓn Con ng−êi: ViÖt Nam.<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học:www.ios.org.vn<br />  §Æng Nguyªn Anh 13<br /> <br /> Phô lôc: D©n sè vµ mËt ®é d©n sè theo c¸c khu vùc vµ tØnh thµnh cña ViÖt Nam, 2005<br /> <br /> <br /> Khu vùc vµ D©n sè MËt ®é TØnh thµnh D©n sè MËt ®é<br /> tØnh thµnh (ng−êi/km2) (ng−êi/km2)<br /> <br /> §ång b»ng s«ng Hång 18.039.476 1.218 Nam Trung Bé 7.049.800 213<br /> Hµ Néi 3.145.290 3.415 §µ N½ng 777.135 619<br /> VÜnh Phóc 1.168.972 852 Qu¶ng Nam 1.463.269 141<br /> B¾c Ninh 998.428 1.236 Qu¶ng Ng·i 1.269.088 247<br /> Hµ T©y 2.525.725 1.152 B×nh §Þnh 1.556.714 258<br /> H¶i D−¬ng 1.711.364 1.038 Phó Yªn 861.100 171<br /> H¶i Phßng 1.792.660 1.175 Kh¸nh Hoµ 1.122.494 216<br /> H−ng Yªn 1.134.119 1.229 T©y Nguyªn 4.758.937 87<br /> Th¸i B×nh 1.860.642 1.204 Kon Tum 374.972 39<br /> Hµ Nam 822.739 965 Gia Lai 1.114.617 72<br /> Nam §Þnh 1.961.080 1.195 §¾c L¾c 1.710.804 131<br /> Ninh B×nh 918.457 664 §¾c N«ng 397.548 61<br /> §«ng B¾c 9.358.338 147 L©m §ång 1.160.996 119<br /> Hµ Giang 673.374 85 §«ng Nam Bé 13.460.159 387<br /> Cao B»ng 514.618 77 Ninh ThuËn 562.257 167<br /> B¾c C¹n 298.900 62 B×nh ThuËn 1.150.563 147<br /> Tuyªn Quang 726.783 124 B×nh Ph−íc 795.947 116<br /> Lµo Cai 575.693 91 T©y Ninh 1.038.522 258<br /> Yªn B¸i 731.828 106 B×nh D−¬ng 915.192 340<br /> Th¸i Nguyªn 1.108.983 313 §ång Nai 2.193.405 372<br /> L¹ng S¬n 739.322 89 Bµ RÞa - Vòng Tµu 913.126 461<br /> Qu¶ng Ninh 1.078.896 183 Thµnh phè Hå ChÝ Minh 5.891.147 2.812<br /> B¾c Giang 1.581.549 414 §ång b»ng s«ng Cöu Long 17.267.568 435<br /> Phó Thä 1.328.392 377 Long An 1.412.707 315<br /> T©y B¾c 2.565.653 69 TiÒn Giang 1.700.859 719<br /> §iÖn Biªn 449.890 47 BÕn Tre 1.351.472 582<br /> Lai Ch©u 314.207 35 Trµ Vinh 1.028.337 464<br /> S¬n La 988.514 70 VÜnh Long 1.055.217 715<br /> Hoµ B×nh 813.042 174 §ång Th¸p 1.654.533 510<br /> B¾c Trung Bé 10.619.985 206 An Giang 2.194.032 644<br /> Thanh Hãa 3.676.998 331 Kiªn Giang 1.655.026 264<br /> NghÖ An 3.042.006 185 CÇn Th¬ 1.135.211 817<br /> Hµ TÜnh 1.300.868 215 HËu Giang 790.841 492<br /> Qu¶ng B×nh 842.246 105 Sãc Tr¨ng 1.272.249 395<br /> Qu¶ng TrÞ 621.713 131 B¹c Liªu 797.665 316<br /> Thõa Thiªn - HuÕ 1.136.154 225 Cµ Mau 1.219.419 234<br /> <br /> Nguån: Niªn gi¸m Thèng kª 2005, Tæng côc Thèng kª.<br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học:www.ios.org.vn<br />