Biến đổi xã hội và ý thức xã hội qua quá trình hình thành ý thức pháp luật của các nhóm nông dân thuộc một xã đồng bằng sông Hồng - Nguyễn Đức Truyến

48 X· héi häc sè 2 (62), 1998<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> BiÕn ®æi x· héi vµ ý thøc x· héi<br /> qua qu¸ tr×nh h×nh thµnh ý thøc ph¸p luËt<br /> cña c¸c nhãm n«ng d©n thuéc mét x·<br /> ®ång b»ng s«ng Hång<br /> <br /> NguyÔn §øc TruyÕn<br /> <br /> <br /> <br /> N«ng th«n n−íc ta ®ang tr¶i qua mét thêi k× biÕn ®æi hÕt søc s©u s¾c vµ toµn diÖn.<br /> Nh÷ng biÕn ®æi kinh tÕ - x· héi hiÖn nay, ®· lµm thay ®æi cuéc sèng cña ng−êi n«ng d©n tõ chç c¨n<br /> b¶n lµ khã kh¨n thiÕu thèn do mÊy chôc n¨m chiÕn tranh vµ c¬ chÕ quan liªu bao cÊp g¾n liÒn víi<br /> nã, sang mét cuéc sèng vÒ c¬ b¶n ®· lµ Êm no vµ b¾t ®Çu cã tÝch lòy ®Ó ph¸t triÓn. C¬ cÊu nghµnh<br /> nghÒ vµ thu nhËp trong n«ng th«n ngµy cµng t−¬ng ®èi phong phó vµ ®ang chuyÓn dÞch theo<br /> h−íng chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng. C¬ së h¹ tÇng kÜ thuËt còng ®· b¾t ®Çu ®æi míi vµ ph¸t<br /> triÓn, ®¸p øng ngµy cµng tèt h¬n nhu cÇu ph¸t triÓn s¶n xuÊt, c¶i thiÖn cuéc sèng vËt chÊt vµ tinh<br /> thÇn cho nh©n d©n. Nh−ng ®iÒu quan träng h¬n c¶ lµ liÖu sù biÕn ®æi Êy ®· lµm thay ®æi vÒ c¨n<br /> b¶n c¬ cÊu kinh tÕ x· héi trong n«ng th«n hiÖn nay ch−a, ®· thay ®æi tÝnh chÊt cña c¸c quan hÖ<br /> gi÷a n«ng d©n vµ Nhµ n−íc ch−a (tõ c¬ chÕ tËp trung quan liªu sang c¬ chÕ hîp ®ång tháa thuËn),<br /> vµ do ®ã, ®· thay ®æi c¶ c¸c h×nh thøc ®iÒu hµnh x· héi (tõ thiÕt chÕ hµnh chÝnh sang thiÕt chÕ<br /> ph¸p luËt) ch−a? V× thÕ mµ tõ nh÷ng thay ®æi ban ®Çu chñ yÕu trong lÜnh vùc kinh tÕ liÖu ®· dÉn<br /> tíi nh÷ng thay ®æi trªn mäi mÆt chÝnh trÞ, x· héi vµ luËt ph¸p ch−a? ... C«ng cuéc d©n chñ hãa<br /> trong n«ng th«n liÖu ®· trë thµnh mét vÊn ®Ò quan träng nh»m b¶o ®¶m cho c«ng cuéc ®æi míi<br /> ngµy cµng ph¸t triÓn ®óng víi ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa do §¶ng ta ®Ò x−íng ch−a? §ã lµ<br /> nh÷ng vÊn ®Ò chóng t«i cè g¾ng t×m hiÓu vµ tr×nh bµy ë ®©y.<br /> Kinh tÕ hé n«ng d©n ®· trë thµnh mét ®¬n vÞ kinh tÕ c¬ b¶n bªn c¹nh c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ<br /> tËp thÓ vµ nhµ n−íc. Kinh tÕ tËp thÓ th«ng qua vai trß Hîp t¸c x·, kh«ng cßn trùc tiÕp ®iÒu hµnh<br /> c«ng viÖc s¶n xuÊt trong n«ng th«n mµ chñ yÕu thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng lµm dÞch vô cho s¶n xuÊt<br /> n«ng nghiÖp. Quan hÖ hîp ®ång kinh tÕ gi÷a n«ng d©n vµ Nhµ n−íc th«ng qua vai trß trung gian<br /> lµ Hîp t¸c x· ®· n©ng cao vai trß tù qu¶n kinh tÕ cña c¸c hé n«ng d©n vµ cña chÝnh c¸c Hîp t¸c<br /> x·. Quan hÖ ph¸p lý trong kinh tÕ gi÷a n«ng d©n vµ Nhµ n−íc ®· thùc sù t¹o ra cho ng−êi n«ng<br /> d©n c¸i ý thøc vÒ quyÒn h¹n vµ tr¸ch nhiÖm kinh tÕ cña hä ®èi víi Nhµ n−íc, vÒ vÞ trÝ b×nh ®¼ng<br /> ph¸p lý cña hä trong quan hÖ víi c¸c tæ chøc tËp thÓ vµ Nhµ n−íc.<br /> Khi hé n«ng d©n ®· tù qu¶n vÒ mÆt kinh tÕ, x· héi n«ng th«n còng dÇn dÇn trë nªn cã<br /> tÝnh tù qu¶n, v× bé m¸y hµnh chÝnh quan liªu bao cÊp g¾n víi kinh tÕ tËp thÓ tr−íc ®©y ®· bÞ thu<br /> hÑp ë møc tèi ®a. ThÕ vµo ®ã lµ sù phôc håi tõng b−íc vai trß tÝch cùc cña nh÷ng quan hÖ x· héi<br /> truyÒn thèng (gia ®×nh, gia téc, lµng xãm...) vèn chØ tån t¹i d−íi d¹ng tiÒm n¨ng suèt mÊy chôc<br /> n¨m qua, cña nh÷ng quan hÖ x· héi míi ( quan hÖ d©n sù, quan hÖ thÞ tr−êng, quan hÖ x· héi, vµ<br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  NguyÔn §øc TruyÕn 49<br /> <br /> quan hÖ chÝnh trÞ) do chÝnh c«ng cuéc ®æi míi ®em l¹i vµ chñ yÕu lµ sù t¨ng c−êng vai trß cña Nhµ<br /> n−íc ph¸p quyÒn, cña c¸c thiÕt chÕ d©n chñ-ph¸p luËt.<br /> Tuy nhiªn, mét trong nh÷ng ®iÒu quan träng nhÊt cña nh÷ng biÕn ®æi x· héi ®ã ph¶i kÓ<br /> ®Õn sù biÕn ®æi cña chÝnh nh÷ng ng−êi n«ng d©n, nh÷ng ng−êi ®· chñ ®éng tÝch cùc tham gia<br /> vµo c«ng cuéc ®æi míi do §¶ng ta ®Ò x−íng kh«ng chØ víi t− c¸ch lµ quÇn chóng mµ cßn víi t− c¸ch<br /> lµ nh÷ng ng−êi s¸ng t¹o, nh÷ng ng−êi thùc hiÖn c«ng cuéc ®æi míi ®ã. §ã còng lµ ch©n lý mµ Lª<br /> Nin ®· chØ ra : "C¸ch m¹ng lµ sù nghiÖp cña quÇn chóng".<br /> Thùc tiÔn cña c«ng cuéc ®æi míi trong n«ng th«n nh÷ng n¨m qua ®· cho thÊy r»ng nh÷ng<br /> ng−êi n«ng d©n kh«ng chØ tham gia vµo c«ng cuéc ®æi míi víi t− c¸ch lµ thµnh viªn cña nh÷ng tËp<br /> thÓ cña hä mµ cßn víi t− c¸ch lµ chÝnh nh÷ng tËp thÓ ®ã. V× thÕ mµ nh÷ng thµnh tùu cña c«ng<br /> cuéc ®æi míi ®· ®−îc ph¶n ¸nh nh− lµ kÕt qu¶ cña mét phong trµo x· héi réng r·i. Tuy nhiªn, sù<br /> tham gia tËp thÓ vµ hµnh vi tËp thÓ cña hä, ®· t¹o nªn kh«ng chØ nh÷ng biÕn ®æi cã tÝnh hÖ<br /> thèng, bëi chóng lµ s¶n phÈm cña mét hÖ thèng (hµnh vi x· héi), do ®ã, c¶ nh÷ng biÕn ®æi mµ<br /> chÝnh hä còng kh«ng mong muèn. Bëi v× nh÷ng hµnh vi tËp thÓ bao giê còng gi¶ ®Þnh nh÷ng kÕt<br /> qu¶ ngÉu nhiªn, m©u thuÉn víi nh÷ng môc tiªu d· ®Þnh tr−íc. M¸c còng ®· nãi vÒ phÐp biÖn<br /> chøng cña nh÷ng biÕn ®æi x· héi ë chç, c¸c nh©n vËt x· héi, khi theo ®uæi mét môc tiªu, ®· t¹o ra<br /> mét t×nh thÕ kh¸c biÖt hay m©u thuÉn víi chÝnh môc tiªu ®Þnh ®¹t tíi1.<br /> ChÝnh s¸ch giao ruéng tíi ng−êi s¶n xuÊt kh«ng chØ n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt, t¨ng thu<br /> nhËp cho hä mµ cßn lµm t¨ng s¶n phÈm cho toµn x· héi. Tuy nhiªn, viÖc ph©n phèi ruéng ®Êt Êy<br /> còng ®· g©y ra t×nh tr¹ng thÊt tho¸t hay sö dông kh«ng ®óng môc ®Ých nguån tµi s¶n quan träng<br /> nµy cña toµn x· héi. Sù hÊp dÉn cña kinh tÕ thÞ tr−êng ®· khiÕn nhiÒu ®Þa ph−¬ng Ýt chó ý tíi<br /> ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, tíi sù b¶o vÖ m«i tr−êng sèng cña con ng−êi vµ tíi c¸c phong trµo<br /> x· héi v¨n ho¸ ë ®Þa ph−¬ng. ThËm chÝ khi mong muèn ph¸t triÓn cì së h¹ tÇng n«ng th«n, ®¸p<br /> øng nh÷ng ®ßi hái chÝnh ®¸ng cña chÝnh nh÷ng ng−êi lao ®éng vµ cña c¶ céng ®ång, ng−êi ta ®· ®Ó<br /> x¶y ra nh÷ng m©u thuÉn vµ xung ®ét x· héi kh«ng ®¸ng cã.<br /> Nh÷ng vÊn ®Ò n¶y sinh tõ c«ng cuéc ®æi míi nh÷ng n¨m qua còng ®· x¸c nhËn tÝnh phøc<br /> t¹p trªn nhiÒu b×nh diÖn cña nh÷ng biÕn ®æi trong n«ng th«n hiÖn nay.<br /> V× vËy, viÖc nghiªn cøu nh÷ng biÕn ®æi x· héi trong n«ng th«n hiÖn nay kh«ng thÓ kh«ng<br /> nghiªn cøu ý thøc x· héi vµ hµnh vi x· héi cña chÝnh nh÷ng con ng−êi (n«ng d©n) ®ang trùc tiÕp<br /> gãp phÇn lµm nªn nh÷ng thµnh tùu hÕt søc c¬ b¶n vµ rÊt ®¸ng mong muèn cña c«ng cuéc ®æi míi<br /> h«m nay, nh−ng ®«i khi còng ®Ó x¶y ra c¶ nh÷ng ®iÒu mµ hä kh«ng mong muèn, kh«ng ngê tíi,<br /> hay kh«ng thÓ ý thøc ®−îc tõ tr−íc.<br /> Trong h−íng tiÕp cËn nµy, chóng t«i muèn dùa trªn nh÷ng gi¶ thuyÕt theo quan niÖm x·<br /> héi häc vÒ tæ chøc khi cho r»ng, nh÷ng biÕn ®æi x· héi víi tÝnh c¸ch lµ s¶n phÈm cña hµnh vi<br /> x· héi cña c¸c c¸ nh©n vµ nhãm trong n«ng th«n hiÖn nay ®Òu gi¶ ®Þnh sù biÕn ®æi cña nh÷ng<br /> quan hÖ gi÷a c¸c c¸ nh©n, gi÷a c¸c thµnh viªn vµ tæ chøc x· héi cña hä. Sù thay ®æi chøc n¨ng cña<br /> <br /> 1<br /> Trong quyÓn III cña bé T− b¶n, M¸c nãi vÒ tr−êng hîp c¸c nhµ t− b¶n khi ë vµo t×nh thÕ ph¶i c¹nh tranh víi c¸c ®èi<br /> thñ, lu«n t×m c¸ch c¶i tiÕn søc s¶n xuÊt trong c¸c xÝ nghiÖp cña hä. Nh−ng trong khi lµm viÖc ®ã, hä ®· v« t×nh thu<br /> hÑp chÝnh c¸i c¬ së mµ tõ ®ã lîi nhuËn ®−îc h×nh thµnh, bëi v× chÝnh hä ®· thu hÑp phÇn lao ®éng trong c¸c nh©n tè<br /> cña s¶n xuÊt. XÐt tíi cïng th× chÝnh hä ®· gãp phÇn vµo sù thñ tiªu chñ nghÜa t− b¶n. Còng vËy, trong t¸c phÈm Sù<br /> khèn cïng cña TriÕt häc, M¸c còng nãi vÒ tr−êng hîp c¹nh tranh gi÷a c¸c nhµ t− b¶n.C¸c nhµ t− b¶n ®· t×m c¸ch h¹<br /> gi¸ thµnh s¶n xuÊt cña hä ®Ó chèng l¹i c¸c ®èi thñ cña m×nh. Hä ®· cho tiÕn hµnh c¸c c«ng viÖc kÐo sîi trong c¸c xÝ<br /> nghiÖp mµ tr−íc ®ã kh«ng l©u cßn ®Ó cho c¸c n«ng tr¹i thùc hiÖn. Khi ®ã, hä ®· lµm c¸i ®iÒu mµ chÝnh hä kh«ng<br /> mong muèn lµ t¹o ra mét giai cÊp v« s¶n mµ lîi Ých cña hä l¹i ®èi lËp vÒ c¨n b¶n víi lîi Ých cña hä. L« gÝch c¹nh tranh<br /> gi÷a c¸c nhµ t− b¶n ®· buéc hä ph¶i ®Çu t− ®Ó tù vÖ tr−íc c¸c ®èi thñ cña m×nh. V× thÕ, hä kh«ng chØ ph¸t triÓn c«ng<br /> nghiÖp mµ cßn lµm t¨ng sè l−îng vµ vò trang cho khèi quÇn chóng ®èi ®Þch cña hä. Xem tõ ®iÓn phª ph¸n x· héi häc,<br /> môc BiÕn ®æi x· héi vµ môc PhÐp biÖn chøng, Paris, PUF, 1982, tr. 70-71 vµ 175-176.<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 50 BiÕn ®æi x· héi vµ ý thøc x· héi ...<br /> <br /> ®éi s¶n xuÊt vµ Hîp t¸c x· n«ng nghiÖp tõ sau nghÞ quyÕt 10 cña Bé chÝnh trÞ chÝnh lµ ®iÓm xuÊt<br /> ph¸t cho nh÷ng thay ®æi quan träng nµy. Nh÷ng rµng buéc vÒ tæ chøc trong lao ®éng tËp thÓ vµ trong<br /> ®êi sèng x· héi g¾n víi hai mèi quan hÖ trªn ®· ®−îc thay thÕ bëi sù tù do trong c¸c quan hÖ hîp t¸c<br /> gi÷a c¸c c¸ nh©n vµ quan hÖ hîp ®ång tho¶ thuËn gi−· c¸c c¸ nh©n vµ tæ chøc cña hä.<br /> Tuy nhiªn, hµnh vi x· héi cña c¸c c¸ nh©n hay nhãm ë ®©y, mét khi ®· ®−îc thùc hiÖn<br /> còng gi¶ ®Þnh mét sù thèng nhÊt ý chÝ vµ hµnh ®éng tèi thiÓu cña c¸c c¸ nh©n vµ nhãm trong<br /> c¸c c«ng viÖc tËp thÓ, còng nh− trong c¸c quan hÖ c¸ nh©n vµ tæ chøc. Nh÷ng kÕt qu¶ bÊt ngê,<br /> kh«ng ®¸ng mong muèn cña nh÷ng hµnh vi x· héi cña hä cho thÊy sù bÊt lùc cña c¸c c¸ nh©n vµ nhãm<br /> trong viÖc kiÒm chÕ môc tiªu hµnh ®éng c¸ nh©n vµ do ®ã, trong viÖc lµm chñ t×nh thÕ cña hä.<br /> Còng do hä hµnh ®éng trong khu«n khæ tËp thÓ vµ víi tÝnh c¸ch lµ mét tËp thÓ, hä còng<br /> ph¶i dùa vµo nh÷ng quy −íc x· héi nh− nh÷ng gi¶i ph¸p cho c¸c vÊn ®Ò cña hä. Cã ®iÒu lµ víi<br /> nh÷ng tiÒm n¨ng vËt chÊt, n¨ng lùc nhËn thøc vµ nh÷ng lîi Ých c¸ nh©n kh¸c nhau, c¸c c¸ nh©n<br /> vµ nhãm nµy th−êng phaØ th−¬ng l−îng gi÷a hä víi nhau vµ víi tæ chøc ®Ó cïng x¸c ®Þnh l¹i vÊn<br /> ®Ò ph¶i gi¶i quyÕt vµ ®Ó thÓ chÕ ho¸ l¹i ph¹m vi hµnh ®éng tËp thÓ cña hä.<br /> Th«ng qua nh÷ng quy −íc x· héi nµy, c¸c nh©n vËt x· héi t¹o ra mét ph−¬ng thøc hµnh<br /> ®éng tËp thÓ vµ mét ph−¬ng thøc ®iÒu hµnh x· héi sao cho c¸c chñ thÓ c¸ nh©n nµy khi thùc hiÖn<br /> nh÷ng môc tiªu chung vÉn kh«ng lµm ¶nh h−ëng tíi sù tù do vµ môc tiªu c¸ nh©n cña hä. C¸c quy<br /> −íc x· héi nµy kh«ng quyÕt ®Þnh trùc tiÕp vµ tøc th× hµnh vi cña c¸c c¸ nh©n, mµ chØ thÓ chÕ ho¸<br /> nh÷ng kh¶ n¨ng hµnh ®éng mµ hä cã thÓ lùa chän nh− nh÷ng thÓ thøc cña c¸c cuéc ch¬i (bãng<br /> ®¸, cê t−íng...) mµ ai còng cã thÓ tham gia vµo ®ã.<br /> TÝnh ®Þnh h−íng cña c¸c quy −íc hay thÓ chÕ x· héi ë ®©y ph¶n ¸nh sù ®éc lËp t−¬ng ®èi<br /> cña c¸c hµnh vi vµ ý chÝ cña c¸c c¸ nh©n vµ nhãm trong hÖ thèng hµnh vi tËp thÓ. Bëi v× nh÷ng lîi<br /> Ých c¸ nh©n, tËp thÓ hay nhµ n−íc ë ®©y, cã thÓ rÊt kh¸c nhau, song ®Òu ph¶i ®−îc t«n träng nh−<br /> nhau. H¬n n÷a, c¸c quy −íc x· héi cho dï ®−îc quy ®Þnh cô thÓ ra sao vÉn kh«ng thÓ ®ñ ®Ó thÓ chÕ<br /> ho¸ mäi kh¶ n¨ng hµnh ®éng cña c¸c c¸ nh©n trong hÖ thèng hµnh vi x· héi. §iÒu mµ ng−ßi ta<br /> th−êng nãi tíi nh÷ng kÏ hë cña chÝnh s¸ch vµ luËt ph¸p hiÖn nay, chÝnh lµ ph¶n ¸nh thuéc tÝnh<br /> kh«ng æn ®Þnh cña c¸c tæ chøc vµ cña lÜnh vùc hµnh vi tËp thÓ nµy.<br /> §Ó thÓ nghiÖm nh÷ng gi¶ thuyÕt trªn ®©y vµo qu¸ tr×nh nghiªn cøu, chóng t«i ®· x©y<br /> dùng mét sè gi¶ thuyÕt trung gian ®Ó t×m ra nh÷ng chØ b¸o cÇn ph©n tÝch. C¸c chØ b¸o ®−îc h×nh<br /> thµnh chñ yÕu tõ nh÷ng nhËn ®Þnh cña nh÷ng ng−¬× ®−îc pháng vÊn vÒ t×nh h×nh d©n chñ ph¸p<br /> luËt ë ®Þa ph−¬ng, vÒ nh÷ng chuÈn mùc x· héi (quy −íc x· héi) mµ hä coi lµ phï hîp ®Ó ®¸nh gi¸<br /> t×nh h×nh d©n chñ ph¸p luËt ë ®Þa ph−¬ng, nh÷ng hoµn c¶nh x· héi vµ lÝ do c¸ nh©n cã thÓ gi¶i<br /> thÝch nh÷ng nhËn ®Þnh cña ng−êi ®−îc pháng vÊn, vµ cuèi cïng lµ nh÷ng nguyªn t¾c suy nghÜ vµ<br /> hµnh ®éng cña hä cã liªn quan tíi c¸c gi¸ trÞ, chuÈn mùc vµ ®éng c¬ c¸ nh©n ®−îc quy chiÕu trong<br /> m« h×nh v¨n ho¸ cña hä.<br /> Chóng t«i cè g¾ng ph©n lo¹i c¸c nhËn ®Þnh trªn ®©y cña c¸c c¸ nh©n thµnh nh÷ng nhãm<br /> cã cïng mét sè tiªu chÝ chung ®Ó nhËn diÖn nh÷ng h×nh th¸i vµ cÊp ®é ý thøc vÒ d©n chñ ph¸p luËt<br /> kh¸c nhau ®Ó sau ®ã cã thÓ ph©n tÝch, so s¸nh vµ t×m ra nh÷ng lÝ do ®ång nhÊt vµ kh¸c biÖt ë hä.<br /> §ång thêi, tõ nh÷ng ph©n tÝch nh÷ng d¹ng ý thøc x· héi kh¸c nhau Êy, chóng t«i míi cã thÓ t×m<br /> thÊy c¸i c¬ chÕ cña sù h×nh thµnh ý thøc ph¸p luËt trong c¸c nhãm n«ng d©n hiÖn nay.<br /> §iÒu ®¸ng chó ý ®Çu tiªn mµ chóng t«i nhËn thÊy tõ c¸c kÕt qu¶ ®iÒu tra b»ng an kÐt vµ<br /> tõ c¸c cuéc pháng vÊn lµ phÇn lín c¸c nhãm n«ng d©n ë ®Þa bµn nghiªn cøu (x· §a Tèn, ngo¹i<br /> thµnh Hµ Néi) chØ chó ý tíi nh÷ng chÝnh s¸ch ph¸t triÓn s¶n xuÊt vµ kinh tÕ cña §¶ng vµ Nhµ<br /> n−íc h¬n lµ víi c¸c chÝnh s¸ch x· héi nãi chung, trong ®ã cã c¸c chÝnh s¸ch d©n chñ vµ ph¸p luËt.<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  NguyÔn §øc TruyÕn 51<br /> <br /> Trong c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ mµ hä quan t©m, th× nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ g¾n bã trùc tiÕp víi l¬Þ Ých c¸<br /> nh©n hay gia ®×nh hä vÉn ®−îc chó ý h¬n lµ nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ chung cña c¶ céng ®ång hay x· héi.<br /> §©y lµ ®iÓm ®¸ng lo ng¹i ®Çu tiªn ®èi víi chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng trong vÊn ®Ò tuyªn<br /> truyÒn vµ gi¸o dôc ý thøc ph¸p luËt trong n«ng th«n hiÖn nay. C¸c cuéc häp th«n xãm th−êng<br /> xuyªn chØ cã kho¶ng 20% sè hé gia ®×nh cã ng−êi ®Õn dù. C¸c cuéc häp ®«ng ®¶o nhÊt vÉn chØ lµ<br /> c¸c cuéc häp bµn vÒ nh÷ng néi dung s¶n xuÊt, c¸c ph−¬ng ¸n giao ruéng hay ¨n chia vµo c¸c dÞp<br /> mïa vô. C¸c ph−¬ng tiÖn th«ng tin hiÖu qu¶ nhÊt vÉn lµ TV vµ Radio gia ®×nh, trong khi c¸c<br /> ph−¬ng tiÖn truyÒn th«ng cña x· l¹i Ýt ®−îc chó ý. §iÓm nµy l−u ý chóng ta r»ng nh÷ng mèi quan<br /> t©m kinh tÕ vËt chÊt hiÖn nay cã thÓ h¹n chÕ sù chó ý cña phÇn lín c¸c nhãm n«ng d©n ®èi víi c¸c<br /> vÊn ®Ò x· héi nãi chung trong ®ã cã vÊn ®Ò d©n chñ vµ ph¸p luËt. C¸c kÕt qu¶ ®iÒu tra b»ng ¨ng<br /> kÐt sau ®©y x¸ nhËn râ h¬n t×nh h×nh nµy :<br /> B¶ng 1: C¸c chÝnh s¸ch vµ mèi quan t©m cña c¸c nhãm n«ng d©n §a Tèn<br /> <br /> STT C¸c chÝnh s¸ch Sè tuyÖt ®èi PhÇn tr¨m Tæng sè<br /> 01 C.S Giao ruéng 92 94, 8 97<br /> 02 C.S møc kho¸n 88 91, 7 96<br /> 03 C.S hç trî vèn 81 83, 5 97<br /> 04 C.S hç trî kÜ thuËt 73 75, 3 97<br /> 05 C.S thuÕ n«ng nghiÖp 71 73, 2 97<br /> 06 C.S gi¸ vËt t− 60 61, 9 97<br /> 07 C.S thu quü 60 61, 9 97<br /> 08 C.S gi¸ n«ng s¶n 56 57, 7 97<br /> 09 C.S kh¸c 01 1, 0 97<br /> <br /> Nguån : NguyÔn §øc TruyÕn, t− liÖu ®iÒu tra t¹i §a Tèn, th¸ng 2/1998. Tr. 90-98.<br /> <br /> Trong bèi c¶nh mµ cuéc sèng ng−êi d©n cßn nhiÒu khã kh¨n vÒ kinh tÕ, ®µnh r»ng ®· kh¸<br /> h¬n tr−íc nhiÒu, th× mèi bËn t©m víi c¸c vÊn ®Ò kinh tÕ thiÕt thùc lµ ®iÒu dÔ hiÓu. Song tÝnh cÊp<br /> thiÕt cña c¸c vÊn ®Ò kinh tÕ tr−íc m¾t nµy, ë tr¹ng th¸i cùc ®oan cña nã, cã thÓ lµm cho ng−êi ta<br /> thê ¬ víi nh÷ng vÊn ®Ò chung cña c¶ céng ®ång hay cña toµn x· héi, mét th¸i ®é thiÕu quan t©m<br /> cña ng−êi c«ng d©n tr−íc nh÷ng tr¸ch nhiÖm x· héi cña hä.<br /> Tõ t×nh huèng trªn chóng ta cã thÓ gi¶ ®Þnh r»ng lîi Ých tr−íc m¾t cña ng−êi d©n sÏ cã<br /> nh÷ng ¶nh h−ëng tiªu cùc tíi ý thøc x· héi vµ tinh thÇn luËt ph¸p cña hä. Ng−êi ta chØ chó ý tíi<br /> b¶n th©n m×nh hay c¸i céng ®ång bÐ nhá cña m×nh, chØ chó ý tíi quyÒn lîi c¸ nh©n mµ kh«ng chó ý<br /> tíi tr¸ch nhiÖm cña c¸ nh©n ®èi víi x· héi.<br /> §Ó x¸c nhËn r»ng sù thiÕu quan t©m tíi c¸c chÝnh s¸ch chñ yÕu lµ tõ phÝa nh÷ng ng−êi<br /> d©n chø kh«ng ph¶i tõ phÝa chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng, chóng ta cã thÓ xem b¶ng ph©n tÝch sè<br /> liÖu ®iÒu tra vÒ hiÖu qu¶ c¸c kªnh th«ng tin ®Þa ph−¬ng d−íi ®©y (xem b¶ng2).<br /> C¸c kªnh Hîp t¸c x·, tæ chøc xãm th«n, c¸n bé phæ biÕn vµ nh÷ng thµnh viªn<br /> trong th«n xãm ®· lu«n chiÕm −u thÕ tuyÖt ®èi trong viÖc tuyªn truyÒn phæ biÕn chÝnh s¸ch<br /> tíi ng−êi d©n. Trong khi vai trß chñ ®éng t×m hiÓu chÝnh s¸ch cña hä vÉn rÊt h¹n chÕ nh− c¸c<br /> chØ sè vÒ t×m hiÓu s¸ch b¸o, nghe loa ®µi c«ng céng, qua ng−êi nhµ vµ c¸c nguån kh¸c. TÊt<br /> nhiªn, nh− trªn ®· nãi, nh÷ng kªnh th«ng tin nµy còng chØ l«i cuèn ®−îc sù chó ý cña ng−êi<br /> d©n nÕu nã chuyÓn t¶i nh÷ng néi dung kinh tÕ thiÕt thùc ®èi víi hä. C¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ x·<br /> héi kh¸c hay ph¸p luËt, cã lÏ kh«ng thÓ ®−îc ®ãn nhËn nhiÖt t×nh nh− vËy.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 52 BiÕn ®æi x· héi vµ ý thøc x· héi ...<br /> <br /> B¶ng 2: Ng−êi n«ng d©n biÕt c¸c chÝnh s¸ch qua c¸c kªnh th«ng tin<br /> <br /> STT C¸c ph−¬ng tiÖn Sè tuyÖt ®èi PhÇn tr¨m Tæng sè<br /> 01 Qua s¸ch b¸o 30 30, 9 97<br /> 02 Qua TV,®µi loa c«ng céng 0 0, 0 97<br /> 03 Qua häp xãm th«n 80 82, 5 97<br /> 04 Qua häp HTX 69 71, 1 97<br /> 05 Qua c¸n bé phæ biÕn 64 66, 0 97<br /> 06 Qua thµnh viªn gia ®×nh 53 54, 6 97<br /> 07 Qua thµnh viªn th«n xãm 64 66, 0 97<br /> 08 Qua nguån kh¸c 0 0, 0 97<br /> <br /> Nguån: NguyÔn §øc TruyÕn, t− liÖu ®iÒu tra t¹i x· §a Tèn th¸ng 2/1998. Tr. 99-106.<br /> <br /> Sù quan t©m tíi c¸c chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ n−íc tõ gãc ®é lîi Ých nh− vËy ph¶n ¸nh<br /> sù thiÕu hôt c¨n b¶n vÒ nhËn thøc ph¸p luËt cña ng−êi d©n trong mét x· héi d©n chñ. ChÝnh v×<br /> thÕ mµ khi t×m hiÓu vÒ néi dung c¸c chÝnh s¸ch, c¸c nhãm n«ng d©n phÇn lín lùa chän nh÷ng<br /> ng−êi th©n tÝn, gÇn gòi ®Ó bµy tá sù quan t©m vµ néi dung trao ®æi, thay v× t×m ®Õn nh÷ng c¸n bé<br /> cã thÈm quyÒn vµ cã tr×nh ®é ®Ó trao ®æi.<br /> B¶ng 3: Nh÷ng kªnh trao ®æi vÒ néi dung cña c¸c chÝnh s¸ch<br /> <br /> STT C¸c ®èi t−îng trao ®æi Sè tuyÖt ®èi PhÇn tr¨m Tæng sè<br /> 01 C¸c thµnh viªn gia ®×nh 76 78, 4 97<br /> 02 Nh÷ng ng−êi cïng xãm 74 76, 3 97<br /> 03 Nh÷ng ng−êi th©n quen 72 74, 2 97<br /> 04 C¸n bé chÝnh quyÒn x· 56 57, 7 97<br /> 05 Ng−êi cã uy tÝn trong lµng 52 53, 6 97<br /> 06 Víi bÊt kú ai 32 33, 0 97<br /> <br /> Nguån : NguyÔn §øc TruyÕn, t− liÖu ®iÒu tra t¹i x· §a Tèn, th¸ng 2/1998. Tr. 108-112.<br /> <br /> C¸i th¸i ®é thùc dông Ýt nhiÒu cã tÝnh phæ biÕn nµy dÉu sao còng gióp chóng ta hiÓu ®−îc<br /> phÇn nµo thùc tr¹ng vµ nguyªn nh©n t×nh h×nh thiÕu hôt trong nhËn thøc ph¸p luËt ë n«ng th«n<br /> hiÖn nay. Tuy nhiªn, c¸ch gi¶i thÝch theo hoµn c¶nh vµ tr×nh ®é nhËn thøc ph¸p luËt nµy kh«ng<br /> thÓ gi¶i ®¸p ®−îc nh÷ng thùc tÕ cña t×nh h×nh ph¸p luËt vµ d©n chñ phøc t¹p hiÖn nay. Kh«ng<br /> ph¶i chØ cã ng−êi kÐm nhËn thøc míi kÐm ý thøc ph¸p luËt hay vi ph¹m ph¸p luËt. Nh÷ng gi¶<br /> thuyÕt vÒ hµnh vi tËp thÓ hay x· héi theo c¸ch nh×n x· héi häc tæ chøc ë trªn d−êng nh− gîi ý<br /> cho chóng t«i nhiÒu h¬n vÒ mét c¸ch ph©n tÝch kh«ng chØ liªn quan tíi nhËn thøc, tíi hoµn c¶nh x·<br /> héi vµ c¸ nh©n, mµ c¶ nguyªn t¾c suy nghÜ vµ hµnh ®éng cña c¸ nh©n nh− lµ nh÷ng ph−¬ng thøc<br /> hµnh ®éng cã tÝnh to¸n nh»m môc tiªu tr−íc hÕt lµ lîi Ých c¸ nh©n cña hä thay v× ®ång thêi quan<br /> t©m tíi nh÷ng lîi Ých tËp thÓ vµ x· héi. V× thÕ nh÷ng quan niÖm kh¸c nhau vÒ d©n chñ vµ ph¸p<br /> luËt kh«ng chØ cã mèi liªn hÖ víi tr×nh ®é nhËn thøc cña c¸ nh©n hay nhãm hoÆc víi hoµn c¶nh<br /> sèng cña hä. Nã cßn lµ sù lùa chän mét c¸ch suy nghÜ phï hîp víi quan niÖm vÒ lîi Ých c¸ nh©n<br /> hay tr¸ch nhiÖm c«ng d©n cña hä. TÝnh phøc t¹p cña c¸c nhËn ®Þnh hay quan niÖm do ®ã cã c¬ së<br /> c¶ trong quan hÖ x· héi vµ l¬Þ Ých cña chÝnh nh÷ng c¸ nh©n ®ã-mét c¸ch nh×n theo truyÒn thèng<br /> m¸c xÝt.<br /> C¸c chØ b¸o mµ chóng t«i ®−a ra ®Ó ph©n lo¹i c¸c nhãm ph©n tÝch lµ nh÷ng chñ ®Ò hay<br /> kh¸i niÖm cã liªn quan tíi d©n chñ vµ ph¸p luËt ®ù¬c ph¸t hiÖn trong nh÷ng v¨n b¶n tr¶ lêi pháng<br /> vÊn kh¸c nhau, nh÷ng c¸ch quan niÖm vÒ c¸c chñ ®Ò hay kh¸i niÖm ®ã, nh÷ng quy −íc x· héi mµ<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  NguyÔn §øc TruyÕn 53<br /> <br /> c¸c c¸ nh©n hay nhãm lùa chän ®Ó gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò d©n chñ vµ ph¸p luËt vµ lÝ do cña chóng.<br /> Nh÷ng nh©n tè gi¶i thÝch sù ®ång nhÊt vµ kh¸c biÖt gi÷ac¸c nhãm ®· ®−îc lo¹i h×nh ho¸.<br /> Sau khi ®· ph©n lo¹i nh÷ng c¸ch hiÓu kh¸c nhau vÒ d©n chñ cña c¸c ®èi t−îng ®−îc pháng<br /> vÊn, chóng t«i ®· ®−a ra ®−îc bèn d¹ng thøc nhãm hay bèn cÊp ®é ®Ó ph©n tÝch. C¸c d¹ng thøc<br /> nµy ®−îc h×nh thµnh qua sù ph©n tÝch vµ kÕt hîp nh÷ng chØ b¸o ph©n lo¹i ë trªn, tõ c¸c v¨n b¶n<br /> pháng vÊn vµ dùa trªn nh÷ng ®Þnh h−íng lÝ thuyÕt ®· ®−îc nªu ra tõ ban ®Çu.<br /> 1. D¹ng thøc thø nhÊt<br /> D¹ng thøc thø nhÊt ®ång nhÊt víi cÊp ®é thø nhÊt hay thÊp nhÊt cña mét nhãm c¸c c¸<br /> nh©n lµ sù thiÕu quan t©m ®Õn c¸c v¨n b¶n chÝnh s¸ch vµ ph¸p luËt. §ång thêi, nhãm nµy lu«n cã<br /> th¸i ®é phñ nhËn hay hoµi nghi tr−íc mäi vÊn ®Ò ë ®Þa ph−¬ng hay cña x· héi. Do ®ã, hä th−êng cã<br /> thµnh kiÕn hay thiÕu tinh thÇn x©y dùng ®èi víi m«i tr−êng x· héi xung quanh. Trong mÉu pháng<br /> vÊn s©u cña chóng t«i, nhãm nµy chiÕm mét tû träng kh«ng lín, chØ cã 4/52 tr−êng hîp hay xÊp xØ<br /> 7%. Con sè nµy cã thÓ ch−a ph¶n ¸nh chÝnh x¸c tû lÖ cña nhãm ng−êi thuéc tr¹ng th¸i nµy trong<br /> thùc tÕ, song trong cuéc kh¶o s¸t ban ®Çu nµy chóng t«i chØ muèn nhËn diÖn nã mµ ch−a thÓ ®−a<br /> ra nh÷ng c¬ cÊu tû lÖ thùc sù cã tÝnh ®¹i diÖn.<br /> Khi hái vÒ néi dung thÕ nµo lµ d©n chñ, hÇu hÕt nh÷ng ng−êi ®−îc hái ®Òu tr¶ lêi lµ kh«ng<br /> biÕt hay kh«ng râ. Nh−ng khi hái vÒ nh÷ng vÊn ®Ò cã liªn hÖ ®Õn t×nh h×nh d©n chñ th× hä lu«n cã<br /> mét sù phª ph¸n chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng hay x· héi nãi chung ®· kh«ng chó ý hay ®ông ch¹m tíi<br /> lîi Ých riªng cña hä. Cã ng−êi v× nghÌo tóng kh«ng cã kh¶ n¨ng tù gi¶i quyÕt diÖn tÝch ë cho gia<br /> ®×nh m×nh th× phª ph¸n chÝnh quyÒn x· ®· b¸n ®Êt cho ng−êi ngoa× ®Þa ph−¬ng víi gi¸ cao h¬n<br /> h¼n kh¶ n¨ng tµi chÝnh rÊt h¹n chÕ cña hä. Cã ng−êi thuéc diÖn chÝnh s¸ch kh«ng ®−îc ®·i ngé<br /> tho¶ ®¸ng theo mong muèn chñ quan c¸ nh©n còng phª ph¸n t×nh h×nh ®Þa ph−¬ng lµ mÊt d©n<br /> chñ. Cã ng−êi do kh«ng ®−îc x· duyÖt cho vay vèn còng cho r»ng ®ã lµ thiÕu d©n chñ. Cã tr−êng<br /> hîp va ch¹m víi ®éi s¶n xuÊt vÒ dÞch vô cµy thuª vµ thñ tôc vay vèn r−êm rµ, còng cho ®ã lµ<br /> kh«ng d©n chñ.2<br /> Trong nh÷ng tr−êng hîp nµy, kh«ng chØ sù quan t©m ®Õn ph¸p luËt hay chÝnh s¸ch ë hä bÞ<br /> thiÕu hôt mµ c¶ ý thøc x· héi ë hä còng bÞ thÓ hiÖn mét c¸ch tiªu cùc. Hä chØ nh×n nhËn x· héi qua<br /> lîi Ých c¸ nh©n trùc tiÕp cña hä mµ kh«ng hÒ tÝnh ®Õm ®Õn lîi Ých cña tËp thÓ, céng ®ång hay x·<br /> héi nãi chung. ThËm chÝ quan niÖm d©n chñ ph¸p luËt ë hä chØ lµ nh÷ng lîi Ých mµ Nhµ n−íc hay<br /> x· héi ®em l¹i cho hä.<br /> Nhãm nµy ch−a cã ý thøc vÒ tr¸ch nhiÖm cña ng−êi c«ng d©n trong mét x· héi d©n chñ lµ<br /> ph¶i chñ ®éng t×m hiÓu ®Ó n¾m v÷ng nh÷ng v¨n b¶n chÝnh s¸ch vµ ph¸p luËt còng nh− ph¶i cã<br /> tinh thÇn tr¸ch nhiÖm trø¬c nh÷ng vÊn ®Ò chung cña tËp thÓ, céng ®ång chung vµ cña x· héi. Quy<br /> t¾c x· héi ë ®©y, theo hä, lµ chÝnh quyÒn hay ®oµn thÓ ph¶i quan t©m ®Õn lîi Ých c¸ nh©n cña hä.<br /> Nh−ng b¶n th©n hä l¹i kh«ng quan t©m ®Õntr¸ch nhiÖm x· héi cña mét ng−êi c«ng d©n. C¸ch suy<br /> nghÜ cña nhãm nµy lÊy lîi Ých c¸ nh©n lµm trung t©m, kh«ng biÕt ®Õn céng ®ång vµ x· héi, ph¶n<br /> ¸nh sù bÊt cËp vÒ ý thøc x· héi, vÒ ý thøc d©n chñ vµ ý thøc ph¸p luËt.<br /> 2. D¹ng thøc thø hai<br /> D¹ng thøc thø hai cã liªn quan tíi nh÷ng ng−êi tá ra hiÓu biÕt cßn Ýt vÒ néi dung c¸c v¨n<br /> b¶n chÝnh s¸ch vµ ph¸p luËt nh−ng ®· cã métý thøc x· héi tÝch cùc h¬n nhãm thø nhÊt. TÊt nhiªn,<br /> do hiÓu biÕt chÝnh s¸ch vµ ph¸p luËt ë hä ch−a ®Çy ®ñ nªn quan niÖm d©n chñ ph¸p luËt cña hä ®·<br /> béc lé nh÷ng sai sãt ®¸ng kÓ.<br /> <br /> 2<br /> NguyÔn §øc TruyÕn, c¸c ghi chÐp...tr. 26; 78; 102; 126.<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 54 BiÕn ®æi x· héi vµ ý thøc x· héi ...<br /> <br /> §©y lµ mét nhãm cã tû lÖ kh¸ ®«ng trong mÉu, chiÕm tíi 10/52 ng−êi ®−îc pháng vÊn hay<br /> xÊp xØ 19%. Tr×nh ®é häc vÊn cña nhãm nµy kh«ng nhÊt thiÕt lµ thÊp, cã 3 ng−êi tr×nh ®é trung<br /> häc, 4 ng−êi trung häc c¬ së vµ 3 ng−êi tr×nh ®é tiÓu häc. Hoµn c¶nh nghÒ nghiÖp cña hä kh¸<br /> phong phó, tõ lµm ruéng ®Õn bu«n b¸n, dÞch vô " ... Thµnh phÇn x· héi cña hä còng ®a d¹ng nh−<br /> n«ng d©n, c¸n bé qu¶n lÝ x· vµ c¸n bé tho¸t ly ®· vÒ nghØ h−u... Mèi quan t©m chÝnh trÞ x· héi ë<br /> nhãm nµy cã lÏ xuÊt ph¸t tõ tÝnh n¨ng ®éng kinh tÕ x· héi cña hä h¬n h¼n so víi nhãm ë d¹ng<br /> thøc 1" mµ ®a sè lµ thuÇn n«ng hay lµm thuª.<br /> Trong quan niÖm cña nhãm nµy, ng−êi ta ®· thÊy xuÊt hiÖn mét sè chñ ®Ò vµ kh¸i niÖm<br /> c¬ b¶n cã liªn quan tíi c¸c v¨n b¶n chÝnh s¸ch vµ ph¸p luËt nh− "tù do, b×nh ®¼ng, quyÒn d©n chñ,<br /> bµn b¹c d©n chñ, bÇu ng−êi ®¹i diÖn cho d©n, tù do ph¸t biÓu... ", song khi ph©n tÝch, nh÷ng chñ<br /> ®Ò hay kh¸i niÖm trªn l¹i cã mèi liªn hÖ víi nh÷ng m« h×nh v¨n ho¸ n«ng d©n truyÒn thèng, h¬n lµ<br /> víi tinh thÇn cña c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt hay chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ n−íc ®· ban hµnh.<br /> Chóng th−êng ®−îc quy chiÕu hoÆc lµ víi ®¹o lÝ x· héi nãi chung hoÆc lµ víi m« h×nh d©n chñ<br /> céng ®ång lµng x· nãi riªng.<br /> §iÒu ®¸ng chó ý lµ cã nhiÒu ng−êi cho r»ng hä kh«ng cã ®iÒu kiÖn tiÕp cËn víi c¸c v¨n b¶n<br /> ph¸p luËt song l¹i rÊt tù tin r»ng hä cã thÓ biÕt ®−îc hµnh vi nµo lµ ®óng hay sai ph¸p luËt. Sù tù tin<br /> Êy chÝnh lµ cã c¬ së ë niÒm tin cho r»ng ph¸p luËt chÝnh lµ ®¹o lÝ hay lÝ t−ëng x· héi mµ hä ®· tõng<br /> c¶m nhËn. §ã chÝnh lµ quan niÖm cña ng−êi tiÓu n«ng tõ xa x−a vÒ nÒn d©n chñ lµng x· cña hä ë vïng<br /> ®ång b»ng s«ng Hång. Nã chØ ®¬n gi¶n lµ ng−êi d©n cã thÓ tù lo liÖu cuéc sèng cña m×nh, kh«ng ai c¶n<br /> trë ai vµ nh÷ng c«ng viÖc chung th× ®Òu ®−îc tham gia bµn b¹c. VÝ dô sau ®©y cã thÓ minh chøng ®iÒu<br /> nµy:<br /> "D©n chñ lµ b×nh ®¼ng. Mäi ng−êi nh− m×nh vµ m×nh nh− mäi ng−êi. Ai còng cã quyÒn d©n<br /> chñ. BiÓu hiÖn cña d©n chñ lµ nh©n d©n ®−îc tù do s¶n xuÊt lµm ¨n. ®−îc tù do sinh sèng. Kh«ng<br /> lµm ¶nh h−ëng ®Õn ai lµ sèng ®−îc råi. §Ó cã d©n chñ th× ph¶i cïng nhau hîp lùc, ®ång t©m häp<br /> bµn. C¸i g× lµm ®−îc, kh«ng lµm ®−îc th× ®−a ra ph−¬ng ¸n trong lóc häp". (N÷, tuæi 57, häc vÊn<br /> 5/10, lµm ruéng+®i chî, d¹ng thøc 2)3<br /> Víi hä, d©n chñ cßn lµ c¸i quyÒn cña con ng−êi l−¬ng thiÖn ®−îc ®Êu tranh ®Ó b¶o vÖ ®¹o lÝ<br /> cña con ng−êi nãi chung bÊt kÓ nã thuéc thêi k× lÞch sö nµo. V× thÕ d©n chñ lµ c¸i quyÒn cña con<br /> ng−êi ph¶i ®−îc biÕt vµ ®−îc nãi lªn sù thËt hay lÏ ph¶i. Vµ nÕu d©n chñ chñ yÕu thÓ hiÖn quyÒn<br /> lîi chÝnh ®¸ng cña con ng−êi th× ph¸p luËt chÝnh lµ c¸i b¶o vÖ nh÷ng lîi Ých ®ã. Còng trong tinh<br /> thÇn d©n chñ lµng x· Êy, ng−êi d©n lµ tÊt c¶, cßn sù tån t¹i cña c¸i thùc thÓ x· héi bao trïm lªn<br /> cuéc sèng cña mçi ng−êi vµ quyÕt ®Þnh chÝnh nh÷ng quyÒn lîi ®ã l¹i kh«ng cã chç ®øng trong quan<br /> niÖm ®¹o lÝ cña hä. T− t−ëng d©n chñ cña Nho gi¸o ®−îc c¸c nhµ Nho thuéc c¸c triÒu ®¹i phong kiÕn<br /> ViÖt nam hoan nghªnh cã lÏ còng trªn tinh thÇn Êy: "D©n vi quý, X· t¾c thø chi, Qu©n vi khinh". Sù<br /> thiÕu v¾ng cña ý thøc x· héi cã lÏ còng ph¶n ¸nh sù thiÕu v¾ng cña ý thøc ph¸p luËt trong ®¹o lÝ d©n<br /> gian x−a, mét di s¶n t− t−ëng do qu¸ khø ®Ó l¹i. Mét vÝ dô kh¸c cã thÓ lµm s¸ng tá ®iÒu nµy:<br /> " D©n chñ lµ mäi ng−êi cã quyÒn phª b×nh ng−êi nµy, ng−êi kia, lµ thÊy c¸i g× tr¸i §¹o lÝ<br /> th× nãi ra... " (N÷, tuæi 46, häc vÊn 10/10, hiÖn lµm ruéng+bu«n b¸n, d¹ng thøc 2).4<br /> Còng theo lêi cña ng−êi nµy, ph¸p luËt chÝnh lµ c¸i b¶o vÖ hay bªnh vùc ®¹o lÝ, nã ng¨n<br /> c¶n con ng−êi ®i chÖch khái nh÷ng quy ®Þnh cña nã:<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 3<br /> Nh− trªn, tr. 90.<br /> 4<br /> Nh− trªn, tr. 94.<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  NguyÔn §øc TruyÕn 55<br /> <br /> "Ph¸p luËt lµ c¸i ng¨n c¶n m×nh lµm nh÷ng c¸i g× mµ m×nh thÊy tr¸i víi l−¬ng t©m cña<br /> m×nh. V× thÓ ph¸p luËt ph¶i cã kØ c−¬ng. NhiÒu khi ph¸p luËt láng lÎo, ng−êi ta léng quyÒn. Ph¸p<br /> luËt m×nh nhiÒu khi qu¸ kÐm, bÞ ng−êi kh¸c b¾t n¹t mµ ph¸p luËt kh«ng can thiÖp".5<br /> Hä cho r»ng, d©n chñ lµ sù thi hµnh ®óng d¾n mäi chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ n−íc.<br /> Ng−êi d©n ph¶i ®−îc biÕt mäi thø. HÔ cßn cã khiÕu kiÖn lµ ch−a d©n chñ. D©n ph¶i cã ®¹i biÓu ®Ó<br /> gi¸m s¸t chÝnh quyÒn trong thùc hiÖn chÝnh s¸ch. Nh÷ng nguyªn t¾c Êy, nÕu hiÓu theo l« gÝch suy<br /> nghÜ cña nh÷ng ng−êi nµy th×, chÝnh s¸ch chØ lµ biÓu hiÖn cña nh÷ng quyÒn lîi mµ ng−êi d©n ®−îc<br /> h−ëng. Cßn chÝnh quyÒn chØ lµ ng−êi b¶o ®¶m nh÷ng lîi Ých ®ã cho mäi ng−êi d©n. V× thÕ mµ ng−êi<br /> d©n cÇn cã sù gi¸m s¸t trùc tiÕp nh÷ng ho¹t ®éng cña chÝnh quyÒn. Hä còng ®· quªn r»ng chÝnh<br /> quyÒn theo tinh thÇn luËt ph¸p, chÝnh lµ gåm nh÷ng ®¹i biÓu do d©n bÇu ra th«ng qua chÕ ®é bÇu<br /> cö. NÕu nh− hä kh«ng tin vµo nh÷ng ng−êi ®ã n÷a th× ®iÓm quan träng cÇn xem xÐt chÝnh lµ ph¶i<br /> hoµn thiÖn c¬ chÕ thùc hiÖn ph¸p luËt chø kh«ng ph¶i lµ lÊy d©n chñ trùc tiÕp thay cho d©n chñ<br /> ®¹i diÖn, lÊy d©n chñ lµng x· thay cho d©n chñ ph¸p luËt.<br /> "...Nh©n d©n ë x· hiÖn nay cßn nhiÒu c¸i kh«ng ®−îc biÕt. Nh©n d©n cßn th¾c m¾c, ®¬n tõ<br /> lµ ch−a d©n chñ. §Ó cã d©n chñ, c¸n bé cÇn lµm ®óng chñ tr−¬ng chÝnh s¸ch cña §¶ng, cña trªn<br /> ®−a xuèng. TriÖt ®Ó chÊp hµnh chñ tr−¬ng chÝnh s¸ch cña Nhµ n−íc. Ph¶i cã ®¹i biÓu cã uy tÝn<br /> trong d©n, ®¹i diÖn cho d©n ®Ó gi¸m s¸t nh÷ng c«ng viÖc cña cÊp trªn". (nam, tuæi 50, häc vÊn<br /> 10/10,bé ®éi vÒ h−u, d¹ng thøc 2).6<br /> Còng theo c¸ch c¶m nhËn cña hä, d©n chñ chØ lµ biÓu hiÖn cña mét x· héi cã an ninh trËt<br /> tù. N¬i mµ sù sèng cña con ng−êi ®−îc b×nh yªn, kh«ng cã tÖ n¹n x· héi hay trém c¾p.., mét x· héi<br /> mµ con ng−êi chØ cã ý thøc tr¸ch nhiÖm trong c¸i céng ®ång bÐ nhá cña hä lµ th«n hay xãm. C¸i ý<br /> thøc Êy còng rÊt cô thÓ vµ giíi h¹n trong khu«n khæ cña ®¹o lý lµng x·:<br /> "D©n chñ ë ®©y th× tèt th«i. Xãm kh¸c cßn trém c¾p, xãm nµy th× kh«ng. Ng−êi d©n<br /> th¾c m¾c cã quyÒn ph¸t biÓu víi c¸n bé. Nh−ng nãi víi c¸n bé th× h¬i khã. §−êng võa lµm ph¶i<br /> cÊm xe c«ng n«ng. Xe cø ch¹y háng c¶ ®−êng. D©n nãi víi tr−ëng th«n nh−ng kh«ng gi¶i quyÕt<br /> ®−îc. Cßn x· th× kh«ng nãi g×. (T«i cã ®i ®Õn ®o¹n ®−êng phÝa trong ®©u nªn ®−êng háng còng<br /> kh«ng cÇn, mÆc kÖ.)<br /> D©n chñ trong n«ng th«n lµ háng ®©u söa ®Êy, xe anh lµm háng, anh ph¶i chÞu tr¸ch<br /> nhiÖm. Thö hái lªn ®µi xem nh− thÕ cã ®−îc kh«ng? D©n cïng xãm nãi nhau l¹i sî mÊt lßng. Xe ®i<br /> háng th× cø hái ®µi xem, c«ng n«ng ®Òn hay ai ®Òn? " (Nam, tuæi 65, häc vÊn 1/10, d¹ng thøc 2).7<br /> Trong ®o¹n tr¶ lêi pháng vÊn võa råi, ng−êi n«ng d©n nµy kh«ng chØ nãi quan niÖm<br /> cña m×nh vÒ d©n chñ mµ cßn nãi hé c¶ cho quan ®iÓm cña c¸n bé x· vµ nh÷ng ng−êi trong cïng<br /> xãm cña «ng. M« h×nh d©n chñ lµng x· cña «ng râ rµng ®· gÆp r¾c rèi khi ®¹o lÝ céng ®ång ®·<br /> bÞ coi th−êng vµ vi ph¹m. Bëi m« h×nh nµy chØ kªu gäi ng−êi ta tù gi¸c lµm theo ®¹o lÝ céng<br /> ®ång mµ kh«ng thÓ buéc mäi ng−êi tu©n thñ nã nh− mét chuÈn mùc ph¸p luËt. Ng−êi ta chØ<br /> t«n träng ®¹o lÝ céng ®ång khi nã ®ång nhÊt víi lîi Ých c¸ nh©n cña hä. Tr−ëng th«n kh«ng gi¶i<br /> quyÕt ®−îc. C¸n bé x· kh«ng nãi g× nh−ng l¹i cho lµ m×nh kh«ng ®i ®Õn ®o¹n ®−êng trong ®ã<br /> nªn kh«ng cÇn, mÆc kÖ. D©n cïng xãm nãi nhau l¹i sî mÊt lßng. C¸ch diÔn ®¹t nµy cho dï cã<br /> tÝnh gi¶ ®Þnh song l¹i rÊt nhÊt qu¸n vÒ c¸ch nh×n cña kh«ng Ýt ng−êi trong n«ng th«n hiÖn nay<br /> vÒ nh÷ng vÊn ®Ò phøc t¹p trong cuéc sèng chung ®· kh«ng cßn nguyªn vÑn tÝnh céng ®ång cña<br /> hä. Râ rµng lµ d©n chñ céng ®ång kiÓu lµng x· kh«ng cßn ®¶m ®−¬ng næi vai trß tæ chøc x· héi<br /> <br /> <br /> 5<br /> Nh− trªn, tr. 94.<br /> 6<br /> Nh− trªn, tr. 97.<br /> 7<br /> Nh− trªn, tr. 99.<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 56 BiÕn ®æi x· héi vµ ý thøc x· héi ...<br /> <br /> cña nã. Bëi v×, m« h×nh d©n chñ céng ®ång chØ cã thÓ ph¸t huy søc m¹nh dùa trªn søc m¹nh<br /> cña d− luËn x· héi vèn g¾n liÒn víi mét ý thøc céng ®ång cßn bÒn chÆt. Song hä ch−a thÓ ý<br /> thøc ®−îc vai trß vµ ý nghÜa cña nÒn d©n chñ ph¸p luËt trong ®êi sèng n«ng th«n hiÖn nay ra<br /> sao.<br /> Mét biÓu hiÖn kh¸c cña d¹ng thøc nµy lµ h×nh ¶nh vÒ mét nÒn d©n chñ céng ®ång ®−îc<br /> hiÓu mét c¸ch phiÕn diÖn. Trong ý t−ëng cña hä, ®ã chØ lµ quyÒn ph¸t biÓu, gãp ý cña ng−êi d©n vÒ<br /> bÊt cø ®iÒu g×, bÊt kÓ c¸n bé ®óng hay sai.<br /> "D©n chñ lµ chç héi häp th× ®−îc quyÒn ph¸t biÓu, tham gia. Sai tr¸i còng ®−îc gãp ý. C¸n<br /> bé ph¶i tiÕp thu ý kiÕn, sai th× söa, ®óng th× ph¸t huy". (Nam, tuæi 50, häc vÊn 7/10, §¶ng viªn,<br /> tr−íc cã tham gia cÊp uû, c¸n bé ®éi s¶n xuÊt, d¹ng thøc 2).8<br /> Cã khi nã chØ ®¬n gi¶n lµ sù c«ng b»ng trong ph©n chia ruéng ®Êt. "§Ó thùc hiÖn d©n chñ th×<br /> chØ cã c«ng b»ng vÒ ruéng ®Êt lµ tèt".(Nam, tuæi 30, häc vÊn 12/12, bé ®éi xuÊt ngò, d¹ng thøc 2 ).9<br /> Còng cã khi sù ®¬n gi¶n ho¸ Êy l¹i mang tÝnh cùc ®oan khi ®ßi hái d©n chñ lµ ng−êi d©n ph¶i<br /> ®−îc trùc tiÕp quyÕt ®Þnh bÊt cø viÖc g×, cßn chÝnh quyÒn chØ lµ ng−êi thùc hiÖn c¸c quyÕt ®Þnh cña d©n<br /> sau khi ®· ®−îc bµn b¹c d©n chñ. Tinh thÇn luËt ph¸p ë ®©y hÇu nh− kh«ng ®−îc biÕt ®Õn.<br /> "Mäi thø ph¶i ®−îc ®−a ra bµn b¹c tr−íc d©n. D©n quyÕt th× míi lµ d©n chñ, cßn c¸n bé<br /> quyÕt th× ch−a ph¶i lµ d©n chñ". (Nam, tuæi 45, häc vÊn 7/10, d¹ng thøc 2).10<br /> Cã mét thùc tÕ lµ ng−êi ta vÉn ®Ò cao d©n chñ céng ®ång hay sù tham gia trùc tiÕp cña<br /> ng−êi d©n vµo c¸c c«ng viÖc céng ®ång thay v× thùc hiÖn d©n chñ dùa trªn ph¸p luËt vµ th«ng qua<br /> c¸c ®¹i biÓu do d©n cö, dï r»ng hä ®· thÊy ®−îc mÆt tr¸i cña nã (nguyªn t¾c céng ®ång) kh«ng chØ<br /> ng¨n c¶n c¸n bé ®Þa ph−¬ng thùc hiÖn nghiªm chØnh ph¸p luËt mµ cßn ng¨n c¶n chÝnh nh÷ng<br /> ng−êi d©n ®Êu tranh víi nh÷ng hµnh vi x©m ph¹m lîi Ých chung cña c¶ céng ®ång. Râ rµng lµ d©n<br /> chñ trùc tiÕp b¶o ®¶m tèt h¬n lîi Ých trùc tiÕp cho ng−êi d©n nh−ng l¹i rÊt yÕu trong vai trß kiÓm<br /> so¸t x· héi v« t− vµ nghiªm kh¾c. VÝ dô vÒ chuyÖn xe c«ng n«ng ®i lµm háng ®−êng ë trªn ®· lµ<br /> mét vÝ dô x¸c ®¸ng cho tÝnh h¹n chÕ cña c¸c quy t¾c céng ®ång vµ sù thiÕu hiÓu biÕt vÒ vai trß<br /> ph¸p luËt trong x· héi hiÖn nay.<br /> "Nãi chung ph¸p luËt lµ ®óng nh−ng ng−êi thùc hµnh ph¸p luËt ë ®Þa ph−¬ng kh«ng thùc<br /> hiÖn ®−îc. Gi¶i quyÕt kh«ng triÖt ®Ó phÇn nhiÒu lµ do nÓ nhau (hµng xãm, bµ con th©n quen)".11<br /> "Ph¶i cã døt kho¸t (kh«ng nÓ nang) míi cã d©n chñ. Th«n nµy ch−a døt kho¸t. D©n ai cã th©n ng−êi<br /> Êy lo. Hµng xãm th× nÓ nhau, hoÆc lµ cã gãp ý th× hä chöi l¹i. C¸n bé th«n th× kh«ng quan t©m gi¶i quyÕt".<br /> Tõ d¹ng thøc nµy, chóng ta thÊy râ tinh thÇn cña hä lµ muèn duy tr× c¸c quy t¾c x· héi<br /> vèn ®−îc x¸c ®Þnh trªn nÒn t¶ng ®¹o lÝ céng ®ång vµ trªn nguyªn t¾c tham gia trùc tiÕp cña ng−êi<br /> d©n kh«ng th«ng qua c¬ chÕ ®¹i diÖn. Nh×n chung nhãm nµy còng cßn nhËn thøc d©n chñ ph¸p<br /> luËt chñ yÕu ë khÝa c¹nh quyÒn lîi h¬n lµ tr¸ch nhiÖm c«ng d©n. Song xÐt vÒ ý thøc x· héi th× hä<br /> ®· thÓ hiÖn râ h¬n h¼n nhãm trªn qua ý thøc vÒ hµnh vi theo ®¹o lÝ. V× nhËn thøc cßn s¬ sµi vµ cßn<br /> Ýt kinh nghiÖm vÒ vÊn ®Ò nµy nªn hä ch−a thÓ hiÓu ®−îc nh÷ng h¹n chÕ cña d©n chñ céng ®ång vµ<br /> tÇm quan träng cña d©n chñ ph¸p luËt. H¬n n÷a, sù ®ång nhÊt luËt ph¸p víi chÝnh quyÒn ®Þa<br /> ph−¬ng ®· lµm cho hä hiÓu sai vµ thiÕu tin t−ëng vµo d©n chñ ®¹i diÖn, nhÊt lµ khi hä cã va ch¹m<br /> quyÒn lîi víi chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng. Còng chÝnh v× thÕ, hä cµng cã lÝ do ®Ó ®Ò cao d©n chñ céng<br /> ®ång trùc tiÕp.<br /> <br /> 8<br /> Nh− trªn, tr. 107.<br /> 9<br /> Nh− trªn, tr. 112.<br /> 10<br /> Nh− trªn, tr. 109.<br /> 11<br /> Nh− trªn, tr. 110.<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  NguyÔn §øc TruyÕn 57<br /> <br /> 3. D¹ng thøc thø ba<br /> ë d¹ng thøc nµy gåm nh÷ng ng−êi cã tr×nh ®é nhËn thøc, am hiÓu ph¸p luËt vµ chÝnh<br /> s¸ch, nh−ng xÐt trªn b×nh diÖn tham gia x· héi, do nh÷ng h¹n chÕ vÒ ®iÒu kiÖn sèng, ý thøc chñ<br /> quan, ... hä ch−a thùc sù hoµ nhËp vµo ®êi sèng kinh tÕ x· héi ë ®Þa ph−¬ng. Nh÷ng ng−êi nµy<br /> phÇn lín kh«ng ®−îc giao ruéng kho¸n nªn Ýt tham gia s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, chØ sèng nhê l−¬ng<br /> h−u cña m×nh lµ chÝnh. V× thÕ trong c¸ch nhËn xÐt ®¸nh gi¸ cña hä vÒ ®êi sèng d©n chñ vµ ph¸p<br /> luËt ë ®Þa ph−¬ng, chóng ta võa thÊy ë hä nh÷ng chñ ®Ò ph¸p luËt c¬ b¶n võa thÊy mét c¸ch ph©n<br /> tÝch c©n b»ng gi÷a quyÒn h¹n vµ tr¸ch nhiÖm cña ng−êi c«ng d©n trong x· héi. Kh¸c víi hai nhãm<br /> tr−íc, nhãm nµy ®· b¾t ®Çu ph¸t biÓu vÒ ý thøc tr¸ch nhiÖm cña ng−êi d©n, vÒ c¬ chÕ thùc hiÖn<br /> c¸c chÝnh s¸ch vµ d©n chñ ph¸p luËt ë ®Þa ph−¬ng.<br /> Do hiÓu biÕt vÒ d©n chñ ph¸p luËt nªn nhãm nµy cã sù c«ng b»ng, ®óng mùc trong viÖc<br /> ®¸nh gi¸ sù thùc hiÖn d©n chñ ph¸p luËt cña chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng còng nh− nh÷ng mÆt tèt vµ<br /> sù thiÕu hôt tõ phÝa ng−êi d©n. Nh−ng còng do ch−a cã sù tham gia thËt sù vµo cuéc sèng ë ®Þa<br /> ph−¬ng nªn nh÷ng suy nghÜ cña hä th−êng cã tÝnh nguyªn t¾c mµ thiÕu nh÷ng ph©n tÝch x¸c thùc<br /> vµ cô thÓ.<br /> Nhãm nµy cã 13 ng−êi hay 25% trªn tæng sè ng−êi ®−îc pháng vÊn. Trong ®ã, sè c¸n bé<br /> tho¸t li vÒ h−u chiÕm 10 ng−êi, sè c¸n bé ®Þa ph−¬ng ®· nghØ c«ng t¸c lµ 3 ng−êi. Nhãm nµy cã 2<br /> ng−êi tr×nh ®é ®¹i häc, 2 ng−êi trung häc, 8 ng−êi trung häc c¬ së vµ 1 tiÓu häc.<br /> §iÓm cÇn l−u ý tr−íc tiªn ë nhãm nµy lµ ý thøc chÊp hµnh chÝnh s¸ch vµ ph¸p luËt cña<br /> ng−êi c«ng d©n. Sù phª ph¸n c¸c mÆt tiªu cùc hay h¹n chÕ cña c¸n bé ®Þa ph−¬ng lµ ®óng møc vµ<br /> th−êng kh«ng cô thÓ vµ trùc tiÕp. §«i khi ng−êi ta cã c¶m gi¸c lµ hä lu«n gi÷ th¸i ®é dÌ dÆt vµ tÕ<br /> nhÞ tr−íc c¸c vÊn ®Ò ë ®Þa ph−¬ng. §ã còng lµ t©m lÝ e dÌ hay gi÷ kÏ cña nhiÒu ng−êi ®· tho¸t li<br /> nhiÒu n¨m míi trë vÒ ®Þa ph−¬ng. 12<br /> Trong néi dung d©n chñ ë ®Þa ph−¬ng, hä nhÊn m¹nh tr−íc hÕt vµo viÖc tuyªn truyÒn cho<br /> d©n hiÓu ®−îc c¸c chÝnh s¸ch, hiÓu ph¸p luËt vµ c¸n bé chÝnh quyÒn còng ph¶i g−¬ng mÉu h¬n<br /> trong häc tËp vµ thi hµnh ph¸p luËt. Bëi v× d©n cã hiÓu th× ng−êi ta míi lµm theo ph¸p luËt ®−îc,<br /> vµ ng−êi d©n còng t×m hiÓu ph¸p luËt qua tÊm g−¬ng vµ hµnh ®éng cña ng−êi c¸n bé.<br /> "Muèn n©ng cao d©n chñ, cÇn tuyªn truyÒn cho d©n hiÓu ®−îc chÝnh s¸ch. D©n cã hiÓu,<br /> ng−êi ta míi lµm ®−îc...Muèn nghiªm chØnh thùc thi ph¸p luËt th× ph¶i ®Ó cho d©n hiÓu h¬n ph¸p<br /> luËt vµ c¸n bé còng ph¶i g−¬ng mÉu h¬n".13<br /> Khi nãi vÒ chÝnh quyÒn®Þa ph−¬ng, hä th−êng ®øng ë vÞ trÝ ng−êi quan s¸t h¬n lµ trùc tiÕp<br /> ph¸t biÓu ý kiÕn cña m×nh. §iÒu nµy cã thÓ lµ do hä kh«ng ®−îc trùc tiÕp tham gia c¸c sinh ho¹t ë ®Þa<br /> ph−¬ng, hoÆc do ng¹i va ch¹m víi chÝnh quyÒn nªn nãi cÇm chõng. Tuy nhiªn hä thõ¬ng nãi vÒ nh÷ng<br /> quyÒn c¬ b¶n cña ng−êi c«ng d©n mµ nh÷ng ng−êi n«ng d©n thuéc hai nhãm tr−íc kh«ng biÕt ®Õn.<br /> "D©n chñ trong x· ch−a triÖt ®Ó, ng−êi ®i häp x· l¹i kh«ng ®em hÕt ý, tinh thÇn cña ng−êi<br /> d©n lªn x·. ThÊy x· viªn hä nãi hîp t¸c x· cßn l«i th«i l¾m, cßn kiÖn c¸o vÒ kinh tÕ, ruéng ®Êt. §Ó<br /> cã d©n chñ th× h¬i khã. C¸n bé chØ biÕt truyÒn ®¹t. M×nh nghe, khi nµo m×nh kh«ng ®ång ý vµ gãp ý<br /> th× tr¶ lêi cña cÊp trªn h¬i l©u, kh«ng ®−îc tr¶ lêi, kh«ng ®−îc gi¶i thÝch tho¶ ®¸ng cho d©n. Khi d©n<br /> ph¶n ¸nh th× ph¶i tr¶ lêi, ®õng nãi råi ®Ó ®Êy". (Nam, tuæi 58, häc vÊn 8/10, bé ®éi vÒ h−u, d¹ng thøc<br /> 3).<br /> <br /> <br /> <br /> 12<br /> Nh− trªn, tr. 16.<br /> 13<br /> Nh− trªn, tr. 16-17.<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 58 BiÕn ®æi x· héi vµ ý thøc x· héi ...<br /> <br /> VÒ ý thøc ph¸p luËt, ph¶i thÊy r»ng nhãm nµy ®· n¾m ®−îc nh÷ng néi dung c¬ b¶n ®µnh<br /> r»ng khi diÔn ®¹t trë l¹i, c©u ch÷ cña hä kh«ng thËt chÝnh x¸cl¾m. Cã thÓ ®−a ra mét vÝ dô vÒ ®Þnh<br /> nghÜa ph¸p luËt lµ g× vµ nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t huy vai trß cña ph¸p luËt trong n«ng th«n hiÖn<br /> nay ®Ó thÊy kh¶ n¨ng nhËn thøc ph¸p luËt cña hä:<br /> "Ph¸p luËt lµ mäi ®iÒu Nhµ n−íc ban ra, cho phÐp mäi ng−êi ®−îc lµm nh÷ng g×. Ph¸p luËt<br /> lµ ®Ó khèng chÕ nh÷ng phøc t¹p cña x· héi. §Ó ph¸t huy ph¸p luËt th× d©n ph¶i ñng hé ph¸p luËt.<br /> Muèn vËy, d©n ph¶i hiÓu biÕt vÒ luËt ph¸p. Sù tuyªn truyÒn gi¸o dôc luËt ph¸p cho d©n lµ cÇn<br /> thiÕt. Tham gia víi «ng cã nhËn thøc cßn ®ì, víi «ng kh«ng cã nhËn thøc th× b¶o thñ, khã nãi.<br /> Ph¸p luËt mµ cøng nh¾c th× cã khi d©n hä kh«ng −ng".14<br /> NÕu so s¸nh víi ®Þnh nghÜa vÒ ph¸p luËt ®−îc sö dông trong tõ ®iÓn tiÕng ViÖt do V¨n<br /> T©n chñ biªn vµ Nhµ xuÊt b¶n Khoa häc X· héi Ên hµnh n¨m 1991, th× ng−êi tr¶ lêi pháng vÊn ®·<br /> n¾m ®−îc tinh thÇn cèt lâi cña nã.15 Cßn xÐt vÒ tinh thÇn cña luËt ph¸p, hä còng ®· hiÓu ®−îc tÇm<br /> quan träng cña sù ®ång thuËn cña ng−êi d©n ®èi ph¸p luËt víi t− c¸ch lµ mét ph−¬ng thøc hµnh<br /> ®éng chung vµ hîp thøc, ®µnh r»ng míi chØ ë khÝa c¹nh thùc dông nhÊt lµ ®Ó khèng chÕ nh÷ng<br /> phøc t¹p cña x· héi. Còng chÝnh v× cÇn cã sù ñng hé cña ng−êi d©n mµ viÖc thùc thi ph¸p luËt cÇn<br /> tr¸nh cøng nh¾c, hay vËn dông sao cho phï hîp víi ®Æc ®iÓm vµ tr×nh ®é cña ng−êi d©n ë tõng ®Þa<br /> ph−¬ng. Tuy nhiªn, nãi nh− ng−êi tr¶ lêi ë ®©y th× râ rµng ®· cã sù thiÕu chÝnh x¸c. Bëi v× ph¸p<br /> luËt lµ nh÷ng nguyªn t¾c hµnh ®éng chung nhÊt cña toµn x· héi nªn kh«ng thÓ kh«ng ®−îc x¸c ®Þnh ë<br /> nh÷ng møc ®é vµ ph¹m vi cÇn thiÕt. ChØ cã sù vËn dông ph¸p luËt míi cã thÓ kh«ng nªn cøng nh¾c.<br /> Víi tr×nh ®é nhËn thøc ph¸p luËt nh− vËy, lÏ ra nhãm nµy cã thÓ ph¸t huy vai trß gi¸o<br /> dôc, tuyªn truyÒn luËt ph¸p trong n«ng th«n, song trªn thùc tÕ hä ®· thiÕu nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn<br /> thiÕt ®Ó ph¸t huy vai trß cña m×nh. Tr−íc hÕt lµ nh÷ng ®iÒu kiÖn cho sù hoµ nhËp vµ tham gia x·<br /> héi cña hä. ChØ cã nh÷ng ng−êi cßn tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ hay x· héi ë ®Þa ph−¬ng<br /> míi duy tr× ®−îc mèi liªn hÖ vµ ¶nh h−ëng cña hä tíi nh÷ng ng−êi xung quanh. Nh÷ng ng−êi<br /> kh«ng cã c¬ héi nµy th−êng xa c¸ch dÇn nh÷ng mèi quan t©m cña cuéc sèng chung. Hä thiÕu th«ng<br /> tin, trao ®æi, nªn hiÓu biÕt cña hä còng cã phÇn thiÕu cô thÓ vµ t−êng tËn.<br /> Cã tr−êng hîp do tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ ngoµi n«ng nghiÖp nªn hä cã ®iÒu<br /> kiÖn nhËn thøc kh¸ râ t×nh h×nh d©n chñ ë ®Þa ph−¬ng. Hä cã thÓ nãi vÒ c¬ chÕ sinh ho¹t d©n chñ ë<br /> ®Þa ph−¬ng, vÒ v¨n b¶n ph¸p luËt, vÒ lßng tin cña nh©n d©n vµo nh÷ng ng−êi thi hµnh ph¸p luËt<br /> vµ ¶nh h−ëng cña nã tíi ý thøc ph¸p luËt ë ®Þa ph−¬ng ra sao. Hä cã thÓ ph©n tÝch t×nh h×nh d©n<br /> chñ vµ ph¸p luËt ë ®Þa ph−¬ng d−íi d¹ng nh÷ng nh©n tè vµ c¬ chÕ lµ ®iÒu kh«ng thÓ cã ë nh÷ng<br /> ng−êi chØ quen sèng víi c¸c quan hÖ céng ®ång, ch−a tõng tr¶i qua mét sù ®µo t¹o tèi thiÓu vµ<br /> ch−a cã kinh nghiÖm vÒ ph¸p luËt.<br /> Cã tr−êng hîp lµ mét c¸n bé vÒ h−u song v× cã tham gia s¶n xuÊt n«ng nghiÖp nªn hiÓu<br /> biÕt rÊt s©u s¾c vÒ chÝnh s¸ch khuyÕn n«ng ë ®Þa ph−¬ng. ¤ng cho r»ng hîp t¸c x· chuyÓn sang<br /> lµm dÞch vô tøc lµ ®Ó tæ chøc gióp ®ì nh©n d©n s¶n xuÊt chø kh«ng ph¶i chuyÓn sang kinh doanh<br /> thuÇn tuý. ChÝnh s¸ch giao ruéng ë ®Þa ph−¬ng kh«ng hîp lÝ v× muèn t¨ng diÖn tÝch giao kho¸n ®·<br /> bá bê ruéng, g©y ¶nh h−ëng tíi n¨ng xuÊt. VÊn ®Ò ®Þnh thêi h¹n nép thuÕ cÇn tÝnh ®Õn tÝnh chÊt<br /> cña lao ®éng n«ng nghiÖp vµ hoµn c¶nh cña nh÷ng hé thuÇn n«ng kh«ng cã c¸c nguån thu kh¸c dÔ<br /> bÞ ®Èy ®Õn thua lç. Quü thñy lîi ch−a ®−îc tÝnh to¸n c«ng b»ng vµ hîp lÝ, xa còng tÝnh nh− gÇn,<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 14<br /> Nh− trªn, tr. 73<br /> 15<br /> Ph¸p luËt -d. PhÐp t¾c do Nhµ n−íc ®Æt ra ®Ó quy ®Þnh hµnh vi cña mäi ng−êi . Tõ ®iÓn tiÕng ViÖt. V¨n T©n chñ<br /> biªn. Nhµ xuÊt b¶n Khoa häc X· héi. Hµ Néi. Tr. 955.<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  NguyÔn §øc TruyÕn 59<br /> <br /> m−a còng tÝnh nh− n¾ng... §ã kh«ng ph¶i lµ sù phª ph¸n chÝnh s¸ch mµ lµ sù phª ph¸n viÖc vËn<br /> dông chÝnh s¸ch khuyÕn n«ng cña Nhµ n−íc sao cho cã hiÖu qu¶ thùc sù.16<br /> Trong khi ®ã cã c¸n bé vÒ h−u cã tr×nh ®é, nh−ng v× kh«ng cã ®iÒu kiÖn tham gia s¶n xuÊt<br /> vµ c«ng t¸c x· héi nªn chØ biÕt b×nh luËn nh÷ng vÊn ®Ò c©u ch÷ chung chung mµ Ýt tËp trung vµo<br /> nh÷ng vÊn ®Ò träng yÕu cña d©n chñ vµ ph¸p luËt ë ®Þa ph−¬ng. Hä b¨n kho¨n sao chuyÓn ®æi hîp<br /> t¸c x· mµ kh«ng thÊy thÝ ®iÓm ë ®©u nh− thêi k× Hîp t¸c ho¸ tr−íc ®©y, trong khi kh«ng hiÓu v×<br /> sao c¸c gia ®×nh ph¶i ®ãng gãp c¸c kho¶n dÞch vô s¶n xuÊt nh− : gièng, t−íi tiªu, kÜ thuËt, ...? Cã<br /> khi th× phµn nµn trång xu hµo bÞ Õ, sao kh«ng cã ai chØ ®¹o? Råi nu«i lîn b©y giê cã khi kh«ng cã c¶<br /> c«ng. Cã khi l¹i kªu ca lµ nhµ cao lªn th× ®−êng thÊp xuèng, ph©n gio n−íc th¶i ®æ ra ®−êng, vÖ<br /> sinh kh«ng biÕt dän ®i ®©u. ChÝnh s¸ch vay vèn th× sao ng©n hµng kh«ng cho vay qua th«n x·? Hñ<br /> tôc th× c−íi xin ma chay rÊt lín, cßn mª tÝn dÞ ®oan th× th»ng mï dÉn ®−êng... 17<br /> Còng cã tr−êng hîp do va ch¹m quyÒn lîi, hä phñ nhËn mäi tiÕn bé ë ®Þa ph−¬ng, kh«ng<br /> tinvµo c¬ chÕ d©n chñ ®¹i diÖn, vµo chÝnh quyÒn, mÆc dÇu hä nãi lµ vÉn tin ë Ph¸p luËt vµ ph¸p<br /> luËt víi chÝnh quyÒn kh«ng ph¶i lµ mét. ThËm chÝ hä mong muèn trë l¹i h×nh thøc d©n chñ cùc<br /> ®oan thiÕu sù l·nh ®¹o cña §¶ng vµ Nhµ n−íc (thêi k× c¶i c¸ch ruéng ®Êt, tr−íc söa sai). 18<br /> Tõ thùc tÕ cña nhãm nµy, chóng ta cã thÓ nhËn ra tÇm quan träng cña yÕu tè tham gia x·<br /> héi hay tÝnh tÝch cùc chÝnh trÞ x· héi cña ng−êi d©n bªn c¹nh tr×nh ®é nhËn thøc ph¸p luËt cña hä.<br /> NhËn thøc kh«ng thÓ thay thÕ ho¹t ®éng thùc tiÔn cña hä, ®µnh r»ng nÕu nhËn thøc ph¸p luËt kh«ng<br /> ®¹t tíi tr×nh ®é cÇn thiÕt sÏ chØ t¹o ra nh÷ng quan niÖm s¬ khai vÒ mét nÒn d©n chñ céng ®ång (nh− ë<br /> nhãm 2), kh«ng ®ñ søc t¹o c¬ së x· héi cho qu¸ tr×nh ®æi míi trong n«ng th«n hiÖn nay.<br /> 4. D¹ng thøc thø t−<br /> §©y lµ d¹ng thøc cña nh÷ng ng−êi mµ tr×nh ®é nhËn thøc ph¸p luËt cña hä kh«ng chØ ®Çy<br /> ®ñvµ cã tÝnh hÖ thèng h¬n, mµ xÐt vÒ ý thøc x· héi, hä còng cã tÝnh tÝch cùc chÝnh trÞ x· héi cao so<br /> víi c¶ ba nhãm ®· ®−îc xem xÐt.<br /> Nhãm nµy, qua ph©n tÝch t− liÖu pháng vÊn, cã sè l−îng ®«ng h¬n c¶ trong mÉu ®iÒu tra<br /> cña chóng t«i. Hä gåm 20 ng−êi, tøc 38% trªn tæng sè ng−êi ®−îc pháng vÊn. Tû lÖ nµy cã thÓ<br /> kh«ng hoµn toµn ph¶n ¸nh ®óng t×nh h×nh hiÖn nay ë n«ng th«n, bëi v× chóng t«i ph¶i c¨n cø vµo<br /> sù giíi thiÖu cña l·nh ®¹o ®Þa ph−¬ng ®Ó cã mét danh s¸ch nh÷ng ng−êi ®−îc pháng vÊn cho mét<br /> vÊn ®Ò chÝnh trÞ x· héi kh¸ tÕ nhÞ vµ phøc t¹p lµ vÊn ®Ò d©n chñ trong n«ng th«n hiÖn nay. Danh<br /> s¸ch nµy ch¾c ch¾n lµ cã ®«ng nh÷ng ng−êi hiÓu biÕt vÒ ph¸p luËt, chÝnh s¸ch vµ tÝch cùc vÒ mÆt<br /> c«ng t¸c x· héi. Tuy nhiªn trong qu¸ tr×nh ®i ®iÒu tra, chóng t«i còng ®· tù ý thay hoÆc bæ sung<br /> nh÷ng ®èi t−îng pháng vÊn ngoµi danh s¸ch vµo mÉu pháng vÊn. Bëi v×, tr−íc hÕt lµ cã nh÷ng hé<br /> lu«n v¾ng mÆt khi chóng t«i ®Õn nhµ. Hai lµ chóng t«i còng muèn më réng thµnh phÇn x· héi cho<br /> tÝnh ngÉu nhiªn cña mÉu ®−îc thÓ hiÖn ®Çy ®ñ chõng nµo hay chõng Êy. Tuy nhiªn tØ lÖ 42% nµy<br /> sÏ chØ cã gi¸ trÞ tham kh¶o.<br /> Trong sè nµy, phÇn ®«ng (14 ng−êi)lµ nh÷ng ng−êi ®· tõng tham gia c«ng t¸c ë ®Þa ph−¬ng<br /> hay ®· ®i c«ng t¸c tho¸t ly c«ng t¸c mét thêi gian råi trë vÒ ®Þa ph−¬ng ( 5 ng−êi ). Hä ®· ®−îc ®µo<br /> t¹o, båi d−ìng trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp vÒ vÊn ®Ò ph¸p luËt. H¬n n÷a, trong qu¸ tr×nh tham gia c«ng<br /> t¸c, hä còng ph¶i tù t×m hiÓu ph¸p luËt vµ c¸ch vËn dông ph¸p luËt trong c¸c t×nh huèng vµ quan<br /> hÖ x· héi kh¸c nhau. Cho nªn, hä kh«ng chØ cã tr×nh ®é nhËn thøc mµ c¶ kinh nghiÖm trong viÖc<br /> xö lÝ c¸c quan hÖ ph¸p luËt.<br /> <br /> 16<br /> Nh− trªn, tr. 75.<br /> 17<br /> Nh− trªn, tr. 46-48<br /> 18<br /> Nh− trªn, tr. 138-141.<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 60 BiÕn ®æi x· héi vµ ý thøc x· héi ...<br /> <br /> Do phÇn ®«ng lµ c¸c c¸n bé ®· vÒ h−u hay t¹i chøc nªn ë nhãm nµy, c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ<br /> x· héi hay luËt ph¸p còng ®−îc bµn ®Õn mét c¸ch ®Çy ®ñ h¬n. Qóa tr×nh d©n chñ ho¸ trong n«ng<br /> th«n còng ®−îc xem xÐt hÖ thèng h¬n. Ch¼ng h¹n, tõ khi ®æi míi, t×nh tr¹ng nî thuÕ Nhµ n−íc ®·<br /> ®−îc chÊm døt ë ®Þa ph−¬ng, song nh÷ng nî cò vÉn d©y d−a, ch−a kÕt thóc. Nh÷ng hé thùc hiÖn<br /> chÝnh s¸ch mua ®Êt gi·n d©n hiÖn nay thùc ra lµ thiÖt thßi so víi nh÷ng hé ®−îc cÊp ®Êt ë tõ<br /> nhiÒu n¨m tr−íc.VÊn ®Ò thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch míi ë ®Þa ph−¬ng nhiÒu khi kh«ng tham kh¶o ý<br /> kiÕn nh©n d©n vµ chÝnh quyÒn c¬ sá cßn g©y nhiÒu khóc m¾c vµ bÊt hîp lÝ. Nh÷ng con em c¸c gia<br /> ®×nh c«ng nh©n viªn chøc ë n«ng th«n kh«ng cßn ®−îc h−ëng c¸c chÕ ®é bao cÊp nh− tr−íc ®©y liÖu<br /> b©y giê cã ®−îc nhËn ruéng nh− c¸c hé n«ng nghiÖp ë ®Þa ph−¬ng hay kh«ng? Cã hay kh«ng cã mét<br /> chÝnh s¸ch cÊp ®Êt −u tiªn cho ®èi t−îng lµ lao ®éng chÝnh thøc vµ cho c¸c hé chÝnh s¸ch so víi<br /> viÖc chia b×nh qu©n ®Êt canh t¸c cho nh©n khÈu hiÖn nay? QuyÒn sá h÷u ®Êt giao kho¸n sÏ ®−îc<br /> thùc hiÖn ë møc nµo ®Ó vÉn ph¸t huy kh¶ n¨ng ®Çu t− s¶n xuÊt cña ng−êi d©n võa ®¶m b¶o tÝnh<br /> nguyªn t¾c cña së h÷u tËp thÓ trong qu¸ tr×nh ®æi míi.19<br /> Thùc tÕ nµy gîi cho chóng ta mét suy nghÜ vÒ tÇm quan träng cña sù vËn dông vµ thùc<br /> hiÖn ph¸p luËt vµ ý thøc tham gia x©y dùng ph¸p luËt ë ®Þa ph−¬ng ph¶i ®−îc coi lµ mét ®ßi<br /> hái thùc tiÔn ®èi víi mäi ng−êi d©n, nhÊt lµ nh÷ng ng−êi gi÷ c¸c c−¬ng vÞ l·nh ®¹o vµ qu¶n lÝ trong<br /> n«ng th«n hiÖn nay. ý thøc x©y dùng ph¸p luËt, do ®ã còng lµ ®iÓm ®Æc tr−ng cho nhãm nh÷ng<br /> ng−êi thuéc d¹ng thøc nµy.<br /> ý thøc x©y dùng ph¸p luËt kh«ng chØ thÓ hiÖn trong nh÷ng ®¸nh gi¸ tÝch cùc cña nhãm<br /> nµy vÒ nh÷ng mÆt ®· ®−îc thùc hiÖn tèt ë ®Þa ph−¬ng mµ c¶ ë nh÷ng phª ph¸n cña hä vÒ nh÷ng<br /> mÆt ch−a lµm ®−îc, cßn sai lÇm vµ thiÕu xãt. ViÖc ChÝnh quyÒn x· tr−íc ®ã thùc hiÖn sai chÝnh<br /> s¸ch ®Êt ®ai còng nh− viÖc ®Þa ph−¬ng ch−a tæ chøc thùc hiÖn tèt viÖc tuyªn truyÒn ph¸p luËt<br /> trong nh©n d©n vµ tíi tõng ng−êi d©n còng ®· ®−îc nhãm nµy nªu ra vµ phª ph¸n tÝch cùc.20<br /> ý thøc x©y dùng ph¸p luËt còng lµ ý thøc tuyªn truyÒn ph¸p luËt trong nh©n d©n h¬n lµ<br /> sù ®Ò cao xö lÝ ph¸p luËt thuÇn tuý, trong khi ng−êi d©n ch−a thùc sù hiÓu biÕt vÒ ph¸p luËt vµ vai<br /> trß cña nã ®èi víi qu¶n lÝ x· héi trong n«ng th«n hiÖn nay. ViÖc ®Ò cao hoµ gi¶i c¸c quan hÖ vµ m©u<br /> thuÉn d©n sù ë cÊp th«n xãm chÝnh lµ biÓu hiÖn tèt cña tinh thÇn x©y dùng ph¸p luËt. Tuy nhiªn<br /> sù hoµ gi¶i kh«ng thÓ ®i ng−îc l¹i nh÷ng nguyªn t¾c ph¸p lÝ mµ chØ nh»m thùc hiÖn c¸c nguyªn<br /> t¾c ph¸p lÝ mét c¸ch mÒm dÎo phï hîp víi ®¹o lÝ n«ng th«n hiÖn nay.<br /> Sù nh×n nhËn vÊn ®Ò d©n chñ vµ ph¸p luËt thùc tÕ lµ viÖc thùc hiÖn mèi quan hÖ gi÷a<br /> ng−êi d©n vµ chÝnh quyÒn cã thÓ lµm s¸ng tá nh÷ng vÊn ®Ò cã tÝnh nguyªn t¾c mµ ®«i khi nÕu chØ<br /> xÐt trªn b×nh diÖn kinh tÕ, ng−êi ta kh«ng thÓ thÊy ®−îc. ChÝnh quyÒn x· ®«i khi qu¸ chó ý tíi lîi<br /> Ých kinh tÕ cã thÓ sÏ lµm ¶nh h−ëng t¬Ý lîi Ých cña ng−êi d©n víi t− c¸ch lµ lîi Ých céng ®ång hay lîi Ých<br /> cña toµn x· héi. ViÖc ng−êi d©n chØ chó ý lîi Ých kinh tÕ cña gia ®×nh, Ýt tham gia c¸c buæi häp th«n<br /> xãm vµ hîp t¸c x·, chÝnh lµ nguyªn nh©n dÉn tíi t×nh tr¹ng thiÕu ý thøc x· héi vµ luËt ph¸p ë hä. C¸c<br /> ®oµn thÓ chØ chó ý phong trµo hay lîi Ých cña riªng m×nh còng sÏ xa rêi môc tiªu chung cña toµn x· héi<br /> lµ x©y dùng mét chÕ ®é d©n chñ x· héi chñ nghÜa, hay mét chÕ ®é x· héi mµ ng−êi d©n ph¸t huy ®Çy<br /> ®ñ nhÊt tinh thÇn lµm chñ cña m×nh d−íi sù l·nh ®¹o cña §¶ng vµ th«ng qua hÖ thèng Nhµ n−íc vµ<br /> c¸c tæ chøc x· héi. Sù phª ph¸n xu h−íng duy kinh tÕ cña mét sè c¸n bé chÝnh quyÒn vµ ®oµn thÓ ®·<br /> lµm sai lÖch chøc n¨ng x· héi cña tæ chøc Nhµ n−íc vµ c¸c tæ chøc x· héi ë ®Þa ph−¬ng ®· x¸c nhËn ý<br /> thøc ph¸p luËt cña nhãm nµy ë mét tr×nh ®é cao h¬n h¼n so víi c¸c nhãm kh¸c.21<br /> <br /> <br /> 19<br /> Nh− trªn, tr. 2<br /> 20<br /> Nh− trªn, tr. 2-4.<br /> 21<br /> Nh− trªn, tr. 20.<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  NguyÔn §øc TruyÕn 61<br /> <br /> Hä còng hiÓu r»ng: ý thøc ph¸p luËt ®−îc x¸c ®Þnh trong mèi liªn hÖ víi ý thøc x· héi cña<br /> ng−êi d©n. Khi ng−êi d©n kh«ng ý thøc ®−îc lîi Ých cña hä lµ g¾n liÒn víi lîi Ých x· héi th× hä dÔ<br /> dµng ®èi lËp lîi Ých c¸ nh©n víi lîi Ých x· héi, vi ph¹m ph¸p luËt th«ng qua nh÷ng hµnh vi nh−:<br /> lÊn chiÕm ®Êt c«ng, vi ph¹m luËt giao th«ng vµ b¶o vÖ m«i tr−êng. Nh−ng ý thøc luËt ph¸p còng<br /> cÇn ®−îc h×nh thµnh tõ chÝnh hµnh vi ph¸p luËt cña chÝnh quyÒn nªn sù xö lÝ ph¸p luËt nghiªm<br /> minh chèng l¹i hµnh vi vi ph¹m còng lµ cÇn thiÕt. V× thÕ, viÖc x©y dùng vµ thi hµnh c¸c thiÕt chÕ<br /> d©n chñ ë c¬ së lµ c¬ së ®Ó n©ng cao ý thøc x· héi vµ ý thøc ph¸p luËt cho ng−êi d©n. §ång thêi, ý<br /> thøc ph¸p luËt còng cÇn ph¶i ®−îc kh¼ng ®Þnh kh«ng chØ qua gi¸o dôc mµ cßn ph¶i qua hµnh vi<br /> g−¬ng mÉu cña c¸n bé vµ sù xö lÝ nghiªm kh¾c hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt:<br /> "Phøc t¹p nhÊt lµ ý thøc x· héi cña d©n kÐm. Gi¶i quyÕt ®ông ch¹m l¹i g©y khã kh¨n,<br /> chöi bíi. LÊn chiÕm ®Êt c«ng lµm h− háng ®−êng giao th«ng. B¾t « t« th× gia ®×nh chöi, x· bÊt lùc.<br /> .. V× thÕ, n©ng cao d©n chñ trong th«n xãm cÇn thùc hiÖn thiÕt chÕ d©n chñ vµ dù th¶o do thµnh<br /> phè ®−a ra vÒ d©n biÕt, d©n bµn, d©n lµm, d©n kiÓm tra. ChÝnh quyÒn ph¶i kiªn quyÕt, hä sî va<br /> ch¹m nªn tr¸nh nÐ vµ hay bá cuéc. Cã lóc khã kh¨n th× c¶ c«ng an huyÖn còng ph¶i bá, nh− viÖc<br /> c−ìng chÕ gia ®×nh lµm nhµ trªn ®Êt 5%". (Nam, tuæi 63, häc vÊn 10/10, bé ®éi vÒ h−u, tr−ëng<br /> th«n, d¹ng thøc 4).22<br /> Nh÷ng thµnh viªn thuéc nhãm nµy còng ý thøc ®−îc mét xu h−íng d©n chñ qu¸ trín<br /> trong mét bé phËn d©n c− n«ng th«n. §ã lµ t×nh tr¹ng d©n chñ cùc ®oan kh«ng n»m trong khu«n<br /> khæ ph¸p luËt mµ chóng ta ®· thÊy tiÒm tµng trong suy nghÜ cña mét sè ng−êi thuéc nhãm 2. V×<br /> thÕ, d©n chñ trong n«ng th«n, theo hä còng lu«n cÇn cã mét sù h−íng dÉn:<br /> "CÇn më réng l−íi th«ng tin vÒ chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ n−íc... LuËt ph¸p Nhµ n−íc<br /> ch−a tíi ®−îc ng−êi d©n. Míi chØ tíi c¸n bé, nh−ng còng h¹n chÕ l¾m. D©n chñ còng cÇn cã h−íng<br /> dÉn, trong khu«n khæ ph¸p luËt. Cã thø d©n chñ qu¸ ®µ, coi th−êng luËt ph¸p vµ c¸n bé lµ qu¸ trín".23<br /> Sù h−íng dÉn ph¸p luËt cho ng−êi d©n chÝnh lµ ®Ó kh¾c phôc t×nh tr¹ng thiÕu hôt vÒ<br /> nhËn thøc ph¸p luËt trong nh©n d©n còng nh− sù yÕu kÐm cña ho¹t ®éng luËt ph¸p trong n«ng<br /> th«n. C«ng cô h−íng dÉn Êy, theo nhãm nµy chÝnh lµ nh÷ng quy −íc ®Ó ph¸t huy d©n chñ ph¸p<br /> luËt.24<br /> D©n chñ ë ®Þa ph−¬ng n«ng th«n, theo nhãm nµy, kh«ng chØ lµ vÊn ®Ò nhËn thøc ®Ó qu¸<br /> nhÊn m¹nh vÊn ®Ò d©n chñ trong bµn b¹c, häp hµnh. Nã cÇn ph¶i ®−îc xem xÐt vµ chØ ®¹o thùc<br /> hiÖn trªn thùc tÕ míi cã thÓ gióp ng−êi d©n hiÓu thÕ nµo lµ d©n chñ. 25<br /> Quan hÖ d©n chñ trong n«ng th«n hiÖn nay chñ yÕu lµ sù b×nh ®¼ng trªn mäi lÜnh vùc gi÷a<br /> ng−êi d©n vµ chÝnh quyÒn hay Nhµ