734
BIỂU ĐỒ PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC VIỆT NAM:
CHIẾN LƢỢC “ĐẦU TƢ XANH” CHO TƢƠNG LAI ỀN VỮNG
Lê Văn Hải(1)
TÓM TẮT:
Xanh hoá nền kinh tế là xu hướng tiếp cận mới trong phát triển kinh tế các
quốc gia trên thế giới hiện nay, Ďể hướng Ďến tương lai bền vững hơn. Trong
những quyết sách Ďể thực hiện mục tiêu Ďặt ra, không thể không nhắc Ďến yếu tố
con người với vai trò là chủ thể thực hiện và hưởng thụ những thành quả lao
Ďộng. Bên cạnh Ďó, con người cũng là yếu tố cốt lõi, quan trọng nhất cho mọi vấn
Ďề, mọi hoạt Ďộng kinh tế - xã hội. Xuất phát từ yêu cầu của xu hướng phát triển
kinh tế - xã hội hiện nay, bài viết tập trung phân tích nguồn nhân lực của Việt
Nam với tư cách là một bộ phận quan trọng nhất trong tổng thể nguồn lực quốc
gia, sự cần thiết Ďầu tư vào nguồn nhân lực - yếu tố chính Ďể phát triển bền vững.
Từ khoá: Nguồn nhân lực, Ďầu tư xanh, phát triển bền vững.
ABSTRAC: Greening the economy is a new approach in economic
development in countries around the world today, aiming for a more sustainable
future. In making decisions to achieve set goals, it is impossible not to mention
the human factor as the subject performing and enjoying the fruits of labor.
Besides, people are also the core and most important factor for all problems and
all socio-economic activities. Originating from the requirements of current socio-
economic development trends, the article focuses on analyzing Vietnam's human
resources as the most important part of the overall national resources, the need to
It is necessary to invest in human resources - a key factor for sustainable
economic and social development.
Keywords: Human resources, green investment, sustainable development.
1. Đặt vấn đề
Chúng ta không ngạc nhiên khi con người luôn Ďược Ďặt ở vị trí trung tâm ở
mọi cuộc bàn luận cũng như ở những quyết sách của chính phủ, các tổ chức và
doanh nghiệp. Điều Ďó cho thấy tầm quan trọng của con người trong các hoạt
Ďộng Ďể cứu lấy hành tinh Ďang ngày càng trở nên ô nhiễm và khó sống hơn. Mỗi
quốc gia Ďều có ý Ďịnh chung trong việc tạo ra một tương lai bền vững và bao
1. Học viện Chính trị - Bộ Quốc phòng. Email: lehaiktct@gmail.com
735
trùm. Tuy nhiên, cách làm của họ lại khác nhau và hướng Ďến những lợi ích
mang tính Ďặc thù của mỗi quốc gia. Một loạt các hội nghị bàn tròn Ďược tổ chức
bởi các tổ chức quốc tế Ďể bàn tìm giải pháp cho tương lai của loài người, và Ďều
thống nhất ở một Ďiểm chung Ďó là cần cải thiện trình Ďộ và ý thức con người khi
tham gia vào hoạt Ďộng mang tính xã hội và cá nhân trong bảo vệ môi trường
sống của nhân loại. Ngay từ thế kỷ XIX, Ph.Ăng-ghen Ďã cảnh báo rằng, ―chúng
ta cũng không nên quá tự hào về những thắng lợi của chúng ta Ďối với giới tự
nhiên. Bởi vì cứ mỗi lần ta Ďạt Ďược một thắng lợi là mỗi lần giới tự nhiên trả thù
lại chúng ta‖ (Ph.Ăng-ghen, 1883). Lời cảnh báo trước Ďó hàng thế kỉ nay Ďã
hiện diện mà rõ rệt và mạnh mẽ nhất là những tác Ďộng tiêu cực của môi trường
tới Ďời sống xã hội. Do vậy, vấn Ďề con người và phát triển con người Ďã Ďược
Ďưa lên vị trí Ďặc biệt của các nhà hoạch Ďịnh chính sách cũng như các nhà quản
trị doanh nghiệp, Ďiều Ďó Ďã thúc Ďẩy mạnh mẽ các nghiên cứu trong phát triển
nguồn nhân lực. Các ý kiến khi bàn về phát triển nguồn nhân lực Ďều thống nhất
và cho rằng: không có quốc gia nào vững mạnh khi không có nguồn nhân lực
vững mạnh. nguồn nhân lực là tài sản lớn nhất, là thước Ďo hiệu quả sản xuất của
một nền kinh tế, là một trong những yếu tố quyết Ďịnh cạnh tranh quốc gia.
Nguồn tài sản trí tuệ này không những giữ vững hiệu quả cho hoạt Ďộng hiện tại
mà còn sinh lợi cho tương lai (Schultz, 1961; Becker, 1964). Hay “Tiền bạc tiêu
mãi cũng hết, quyền lực rồi sẽ mất; chỉ có trí tuệ của con người thì khi sử dụng
không những không mất Ďi mà còn lớn lên‖ (Alvin Toffler, 1992).
Trong thời Ďại của các cuộc cách mạng công nghiệp, nguồn nhân lực luôn
Ďược xem là yếu tố cấu thành quan trọng nhất của lực lượng sản xuất xã hội, là
nguồn lực ―nội sinh‖ giữ vai trò quyết Ďịnh Ďến sự phát triển của một tổ chức,
doanh nghiệp hoặc của quốc gia với tính chất Ďặc biệt nằm ở cả phần giá trị và
giá trị sử dụng không có ―giới hạn‖ của nó, nếu biết bồi dưỡng, khai thác và sử
dụng hợp lí. Đây là một Ďặc Ďiểm ưu việt, vượt trội mà không có nguồn lực khác
nào có Ďược. Khi nói Ďến nguồn nhân lực là nói Ďến hoạt Ďộng thực tiễn của con
người, sự tác Ďộng của yếu tố con người tới tự nhiên và xã hội có ý nghĩa quyết
Ďịnh Ďến toàn bộ tiến trình phát triển của lịch sử. Trong Ďó, con người là nhân tố
năng Ďộng nhất, sáng tạo nhất, quyết Ďịnh nhất của quá trình sản xuất ra của cải
vật chất. Chỉ có con người mới có thể làm thay Ďổi Ďược công cụ sản xuất,
phương thức tác Ďộng vào Ďối tượng lao Ďộng làm cho sản xuất ngày càng phát
triển với năng suất và hiệu quả cao, từ Ďó làm thay Ďổi quan hệ sản xuất và các
quan hệ xã hội khác, với mục Ďích nâng cao Ďời sống vật chất và tinh thần của
con người và toàn bộ xã hội loài người.
Ở Việt Nam, Đảng Cộng sản Việt Nam chủ trương: ―Coi con người là trung
tâm, chủ thể, nguồn lực quan trọng nhất và mục tiêu của sự phát triển; lấy giá trị
văn hoá, con người Việt Nam là nền tảng, sức mạnh nội sinh quan trọng bảo Ďảm
sự phát triển bền vững‖. Đồng thời khẳng Ďịnh: ―Mọi chính sách của Đảng, Nhà
nước Ďều phải hướng vào nâng cao Ďời sống vật chất, tinh thần và hạnh phúc của
nhân dân‖; thực hiện ―phát huy nhân tố con người, lấy nhân dân làm trung tâm;
736
phát huy vai trò của văn hoá - nền tảng tinh thần của xã hội, là mục tiêu, Ďộng lực
của sự phát triển‖ (Đảng Cộng sản Việt Nam, 2021), con người Ďược chăm lo
phát triển toàn diện.
Tuy nhiên, khi Ďầu tư vào nguồn nhân lực - vốn ―con người‖, ngoài những
hiệu quả kinh tế, xã hội và những cơ hội do nó mang lại thì vẫn nổi lên một số
thách thức, Ďó là: Làm thay Ďổi văn hoá tổ chức, môi trường làm việc; về chi phí
ngắn hạn; khả năng tài chính và Ďầu tư ban Ďầu,… Do vậy, phát triển nguồn nhân
lực ở Việt Nam trở thành một chiến lược quan trọng Ďể xanh hoá nền kinh tế vì
một tương lai bền vững hơn.
2. Cơ sở lí thuyết và phƣơng pháp nghiên cứu
về phát triển nguồn nhân lực
Nguồn nhân lực Ďược khái quát dưới nhiều góc Ďộ khác nhau khi nói về
nguồn nhân lực hay nguồn lực con người, các nhà kinh Ďiển của chủ nghĩa Mác -
Lênin cho rằng, con người là yếu tố số một của lực lượng sản xuất, là ―những con
người có năng lực phát triển toàn diện, Ďủ sức tinh thông toàn bộ hệ thống sản
xuất‖ (Ph.Ăng-ghen,1847). Theo Chương trình Phát triển của Liên Hợp Quốc:
―Nguồn nhân lực là tất cả những kiến thức, kĩ năng, kinh nghiệm, năng lực và
tính sáng tạo của con người có quan hệ tới sự phát triển của mỗi cá nhân và của
Ďất nước‖ (UNDP, 2000). Ngân hàng Thế giới cho rằng: ―Nguồn nhân lực là
toàn bộ vốn con người bao gồm thể lực, trí lực, kĩ năng nghề nghiệp,… của mỗi
cá nhân‖ (The World Bank, 2002). Theo Tổ chức Lao Ďộng quốc tế (ILO), trích
dẫn bởi chuyên gia về lao Ďộng L. Mertens-Motevideo: ―Nguồn nhân lực của
một quốc gia là toàn bộ những người trong Ďộ tuổi có khả năng tham gia lao
Ďộng, là nguồn cung cấp sức lao Ďộng cho sản xuất xã hội, cung cấp nguồn lực
con người cho sự phát triển‖ (Leonard Mertens-Motevideo, 2004).
Ở Việt Nam, ―Nguồn nhân lực - Phát triển nguồn nhân lực‖ là những cụm
từ Ďược sử dụng rộng rãi và phổ biến trong những thập kỉ gần Ďây, Ďược dùng
trong nhiều văn kiện của Đảng, Nhà nước và các công trình khoa học. Đến nay
có một số quan niệm tiêu biểu Ďó là: ―Nguồn nhân lực là tổng thể những tiềm
năng của con người, trước hết là tiềm năng lao Ďộng, bao gồm: thể lực, trí lực,
phẩm chất và nhân cách của con người nhằm Ďáp ứng yêu cầu của một cơ cấu
kinh tế - xã hội nhất Ďịnh, có thể là một quốc gia, một vùng, một ngành hoặc một
tổ chức nhất Ďịnh trong hiện tại và tương lai‖ (Phạm Minh Hạc, 2001). ―Nguồn
nhân lực của tổ chức là toàn bộ lực lượng lao Ďộng làm việc trong tổ chức Ďó,
trong một khoảng thời gian nhất Ďịnh, nguồn nhân lực của tổ chức Ďược biểu
hiện thông qua số lượng, cơ cấu, chất lượng nguồn nhân lực và năng lực làm việc
của mỗi cá nhân, họ cùng nhau Ďóng góp và thực hiện mục tiêu chung cho phát
triển tổ chức của mình‖ (Phương Hữu Từng, 2018). Như vậy, nguồn nhân lực có
thể Ďược hiểu dưới nhiều góc Ďộ khác nhau, nhưng tựu chung lại, nguồn nhân
lực là nguồn cung cấp sức lao Ďộng cho hoạt Ďộng sản xuất, cung cấp vốn con
người cho sự phát triển của xã hội. Hay, nguồn nhân lực là khả năng lao Ďộng
của xã hội, bao gồm các nhóm dân cư trong Ďộ tuổi lao Ďộng, là tổng thể các
yếu tố về thể lực, trí lực của con người Ďược huy Ďộng vào quá trình lao Ďộng.
737
Trong thời Ďại ngày nay, con người Ďược coi là một ―tài nguyên Ďặc biệt‖,
một nguồn lực của sự phát triển kinh tế. Bởi vậy, việc phát triển con người -
nguồn nhân lực trở thành vấn Ďề chiếm vị trí trung tâm trong hệ thống phát triển
các nguồn lực. Chăm lo Ďầy Ďủ Ďến con người là yếu tố bảo Ďảm chắc chắn nhất
cho sự phồn vinh, thịnh vượng của mọi quốc gia. Đầu tư cho con người là Ďầu tư
có tính chiến lược, là cơ sở nền tảng cho sự phát triển bền vững. Theo UNESCO:
―Phát triển nguồn nhân lực là làm cho toàn bộ dân cư có sự lành nghề, luôn phù
hợp trong mối quan hệ với sự phát triển của Ďất nước‖ (Zygmunt Gostkowski,
1986). Yoshihara. Kunio (1989) có quan Ďiểm: ―Phát triển nguồn nhân lực là hoạt
Ďộng Ďầu tư mang tính dài hạn Ďể tạo ra nguồn nhân lực có Ďủ số lượng, Ďảm bảo
chất lượng Ďáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế xã hội của Ďất nước và Ďảm bảo sự
phát triển của mỗi cá nhân, doanh nghiệp‖. Theo ILO, trích dẫn bởi Sriyan de Silva
(1997), ―Phát triển nguồn nhân lực là quá trình gia tăng kiến thức, kĩ năng và năng
lực của tất cả mọi người trong tổ chức và xã hội. Trong lĩnh vực kinh tế, nó Ďược mô
tả như sự tích luỹ của vốn nhân lực‖. Từ rất sớm, Chủ tịch Hồ Chí Minh Ďã chỉ
rõ: “Vì lợi ích mười năm thì phải trồng cây, vì lợi ích trăm năm thì phải trồng
người‖. Trong Di chúc Ďể lại cho toàn Đảng, toàn dân, Người căn dặn: “Đầu tiên là
công việc Ďối với con người‖. ―Bồi dưỡng thế hệ cách mạng cho Ďời sau là một việc
rất quan trọng và rất cần thiết‖ (Hồ Chí Minh, 2011).
Phát triển nguồn nhân lực là hoạt Ďộng có mục Ďích, liên tục và toàn diện của
tổ chức và cá nhân nhằm nâng cao năng lực, phát huy tiềm năng của con người
nhằm Ďáp ứng yêu cầu thực tiễn. Đó là sự phát triển số lượng, chất lượng, cơ cấu
nhân lực, xây dựng môi trường học tập và làm việc tích cực nhằm sử dụng hiệu
quả khả năng của con người trong cải tạo tự nhiên Ďể hướng Ďến sự phát triển bền
vững trong tương lai, giúp con người có cuộc sống ngày càng tốt Ďẹp hơn.
Có thể thấy, khi phân tích sự phát triển nguồn nhân lực, thường xét Ďến ba
yếu tố: số lượng, chất lượng và cơ cấu. Trong Ďó, chất lượng nguồn nhân lực
luôn Ďược quan tâm hàng Ďầu ở Việt Nam hiện nay, Ďó là nguồn nhân lực chất
lượng cao - bộ phận tinh tuý của nguồn nhân lực. Đại hội lần thứ XIII của Đảng
Cộng sản Việt Nam chỉ rõ: ―Đẩy mạnh phát triển nguồn nhân lực, nhất là nhân
lực chất lượng cao, Ďáp ứng yêu cầu của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư
và hội nhập quốc tế. Phát triển Ďội ngũ chuyên gia, nhà khoa học Ďầu ngành; chú
trọng Ďội ngũ nhân lực kĩ thuật, nhân lực số, nhân lực quản trị công nghệ, nhân
lực quản lí, quản trị doanh nghiệp; nhân lực quản lí xã hội và tổ chức cuộc sống,
chăm sóc con người‖ (Đảng Cộng sản Việt Nam, 2021).
Không còn nghi ngờ gì nữa, nguồn nhân lực là một trong những nguồn lực,
nguồn tài nguyên giữ vai trò quyết Ďịnh Ďến sự tồn tại và phát triển bền vững của
bất kì một tổ chức hay một quốc gia. Nguồn lực tài chính mạnh hay hệ thống
phương tiện, kĩ thuật hiện Ďại Ďến Ďâu cũng là vô nghĩa nếu không có nguồn nhân
lực có chất lượng, Ďó là những con người có tri thức, kĩ năng nghề nghiệp, khả
năng sáng tạo và có trách nhiệm với cộng Ďồng,... Do vậy, ngày nay Ďầu tư vào
738
con người Ďã trở thành một chiến lược, là yêu cầu khách quan, giải pháp hữu hiệu
nhất Ďể hướng Ďến sự phát triển bền vững và bao trùm.
3. Phƣơng pháp nghiên cứu
Bài viết sử dụng phương pháp nghiên cứu Ďịnh tính bao gồm: hệ thống hoá lí
thuyết về nguồn nhân lực, phân tích thống kê, so sánh, tổng hợp, mô hình hoá và
nhận Ďịnh. Các phương pháp nhằm hướng Ďến việc phân tích rạch ròi mối quan hệ
giữa những nhân tố Ďược xem là chung nhất hiện nay cho sự phát triển bền vững
như: vốn, khoa học, công nghệ; truyền thông; các thiết chế của Nhà nước; các cam
kết mang tính quốc tế;… Ďể làm nổi bật vai trò của nguồn nhân lực trong những nội
dung của phát triển bền vững và bao trùm. Đồng thời trong nghiên cứu này, tác giả
tổng hợp những nội dung liên quan Ďến nguồn nhân lực của Việt Nam trên cơ sở
những số liệu thống kê Ďã công bố nằm trong giai Ďoạn 2010 - 2022.
4. Biều đồ nguồn nhân lực Việt Nam
4.1. Th c trạng nguồn nhân l c Việt Nam
Trong bối cảnh thách thức của môi trường và sự biến Ďộng toàn cầu, việc phát
triển nguồn nhân lực trở thành một trong những yếu tố then chốt quyết Ďịnh sự thành
công của doanh nghiệp và cộng Ďồng. Đồng thời, việc áp dụng chiến lược Ďầu tư
vào con người là bước quan trọng Ďể Ďảm bảo sự bền vững cho tương lai.
Bảng 1. Số liệu thống kê về lao động Việt Nam giai đoạn 2010 - 2022
Năm
Dân số
(nghìn
người)
Lực
lƣợng
lao động
(nghìn
người)
Lao động
có việc làm
Tỉ lệ lao
động từ
15 tuổi
trở lên
đã qua
đào tạo
(%)
Tỉ lệ thất
nghiệp
trong độ
tuổi lao
động (%)
Năng suất
lao động
(triệu
Ďồng/người)
Tổng
số
(nghìn
người)
So với
dân số
(%)
2010
87067,3
50373,5
49124,4
56,4
14,6
2,88
44,0
2015
92228,8
54266,0
53110,5
57,6
19,9
2,33
79,4
97582,7
54842,9
53609,6
54,9
24,1
2,48
150,1
2022
99461,7
51704,9
50604,7
50,9
26,4
2,34
188,0
(Nguồn: Niên giám thống kê 2010 - 2022)
Hiện nay, lực lượng lao Ďộng của Việt Nam khoảng gần 52 triệu người, hằng
năm trung bình có khoảng 1,5 - 1,6 triệu thanh niên bước vào tuổi lao Ďộng. Tỉ lệ
lao Ďộng có việc làm trong nền kinh tế trong hơn một thập kỉ vừa qua luôn chiếm
trên 50% so với dân số cả nước. Đây là tỉ lệ khá lí tưởng trong giai Ďoạn dân số
vàng của Việt Nam. Tỉ lệ lao Ďộng từ 15 tuổi trở lên Ďang làm việc Ďã qua Ďào
tạo liên tục tăng lên qua các năm, từ 14,6 vào năm 2010 Ďã tăng lên 26,4 vào
năm 2022. Tỉ lệ lao Ďộng Ďã qua Ďào tạo không ngừng tăng lên làm cho chất
lượng nguồn nhân lực Việt Nam không ngừng Ďược cải thiện