Bình giảng về đoạn thơ sau trong bài Tiếng hát con tàu của Chế Lan Viên:

Đề  bài: Bình giảng đoạn thơ  sau trong bài Tiếng hát con tàu của Chế  Lan Viên: <br /> Nhớ bản sương giăng, nhớ đèo mây phủ... Tình yêu làm đất lạ hóa quê hương<br /> <br /> Bài làm<br /> <br /> Chế Lan Viên là nhà thơ  lãng mạn nổi tiếng trong phong trào Thơ  mới. Nếu trước Cách <br /> mạng, tác giả đã từng viết:<br /> <br /> Với tôi tất cả đều vô nghĩa<br /> <br /> Tất cả không ngoài nghĩa khổ đau<br /> <br /> và ông đã từng mong có được một "tình cầu giá lạnh" để ẩn thân trốn tránh mọi đau khổ, <br /> thì sau cách mạng, trong sự đổi mới của đất nước, của nhân dân, nhà thơ đã làm một cuộc  <br /> hóa thân kì diệu tìm về với nhân dân và cũng là với chính mình. Tiếng hát con tàu chính là  <br /> tiếng thơ  tiêu biểu cho sự  đổi mới  ấy của thơ  Chế Lan Viên. Bài thơ  là khúc ca say mê <br /> rạo rực và lãng mạn của một hồn thơ  đang tìm đến "cánh đồng vui". Nó tiêu biểu cho  <br /> phong cách thơ Chế Lan Viên vừa trữ tình, lãng mạn, vừa đậm chất triết lý, giàu chất trí  <br /> tuệ. Trong khúc hát ấy, hay nhất, dễ thuộc, dễ nhớ nhất có lẽ là đoạn thơ:<br /> <br /> ... Nhớ bản sương giăng nhớ đèo mây phủ<br /> <br /> Nơi nào qua lòng lại chẳng yêu thương?<br /> <br /> Khi ta ở chỉ là nơi đất ở<br /> <br /> Khi ta đi đất đã hóa tâm hồn!<br /> <br /> Anh bỗng nhớ em như đông về nhớ rét<br /> <br /> Tình yêu ta như cánh kiến hoa vàng.<br /> <br /> Như xuân đến chim rừng lông trở biếc<br /> <br /> Tình yêu làm đất lạ hóa quê hương...<br /> Bài thơ  ra đời trong những năm tháng miền Bắc đang bắt tay vào xây dựng chủ nghĩa xã  <br /> hội. Đất nước đang rất cần những con người đi khai phá vùng đất mới xây dựng kinh tế.  <br /> Các văn nghệ  sĩ cũng đang tự  vượt mình để  đi tới "cánh đồng vui", nhằm góp sức xây <br /> dựng đất nước. Chế Lan Viên cũng vậy, ông đang cùng con tàu tâm hồn của mình tìm về <br /> với nhân dân, với cảnh vật Tây Bắc, với cuộc sống bình dị mà đầy ắp chất liệu và cảm  <br /> hứng nuôi dưỡng thơ  ông. Trên con tàu trong cuộc hành trình  ấy, Chế  Lan Viên đã nhớ <br /> lại, gặp lại những con người, những cảnh vật Tây Bắc thân thương. Ông nhớ những con <br /> người bình dị, những anh du kích, những em liên lạc, những chị nuôi quân và cả người mế <br /> già đầy tình nghĩa. Tất cả đã trở thành sợi dây thiêng liêng nối kết nhà thơ  với mảnh đất <br /> này:<br /> <br /> Nhớ bản sương giăng, nhớ đèo mây phủ<br /> <br /> Nơi nào qua lòng lại chẳng yêu thương?<br /> <br /> Thường trực trong tâm hồn nhà thơ là nỗi nhớ, một nỗi nhớ không "chơi vơi" như Quang  <br /> Dũng mà nó là một nỗi nhớ rất cụ thể. Cảnh vật Tây Bắc hiện lên thật đẹp, thật hùng vĩ. <br /> Những ngọn núi, những sườn đèo, những áng mây, tất cả đều rất tự nhiên đi vào thơ ông,  <br /> sống động và đẹp đến diệu kỳ. Nhớ  con người rồi nhớ đến mảnh đất, nỗi nhớ  của nhà <br /> thơ đi từ cái nhỏ đến cái lớn, từ chi tiết đến tổng thể. Ông nhớ  đất Tây Bắc bởi vì đó là  <br /> nơi những con người nhân nghĩa thủy chung đang sống. Và kia, cảnh vật Tây Bắc vẫn còn <br /> đó, vẫn  ẩn hiện thấp thoáng trong sương khói mây ngàn. Sương khói  ở  đây, có lẽ  cũng  <br /> chính là sương khói của hoài niệm, của nỗi vấn vương lưu luyến trong lòng nhà thơ  về <br /> một Tây Bắc ân tình thủy chung. Vì thế cho nên:<br /> <br /> Nơi nào qua lòng lại chẳng yêu thương?<br /> <br /> Câu thơ  là một sự  thực của tình cảm con người tuy rất giản dị nhưng sâu sắc mà thấm  <br /> thìa. Câu thơ  như  là minh chứng cho sự  thật, một sự  thật được rút ra từ  chính sự  trải <br /> nghiệm thấm thía của nhà thơ. Hai câu thơ với đôi ba hình ảnh, tuy ngắn gọn nhưng gợi  <br /> thật nhiều, thật sâu sắc, là cái gì đó cụ  thể, là điểm tựa để  nhà thơ  viết tiếp hai câu thơ <br /> tuyệt bút:<br />  Khi ta ở chỉ là nơi đất ở<br /> <br /> Khi ta đi, đất đã hóa tâm hồn<br /> <br /> Rõ ràng từ  nghĩa thực, nghĩa cụ  thể, nỗi nhớ  Tây Bắc, nhà thơ  đã nâng lên thành nghĩa  <br /> khái quát tượng trưng.<br /> <br /> Đất là nơi ta đến và cũng là nơi ta  ở  với bao kỉ niệm buồn vui, bao nghĩa tình sâu nặng.  <br /> Đất là nơi chứng kiến và ghi nhận toàn bộ  những hành động những công việc, những <br /> niềm vui, nỗi buồn, và có khi là toàn bộ cuộc đời của một con người. Mảnh đất cũng như <br /> "con người", cũng sinh ra, cũng sống rồi cũng chết nhưng đất là một "con người câm". Nó  <br /> chỉ  nhìn, chỉ  nắm bắt, chỉ phát sinh ra sự  sống nhưng nó không thể  nói thành lời. Có lẽ <br /> chính vì vậy mà trong cuộc sống bươn chải hằng ngày, mấy người chúng ta nghĩ tới đất <br /> và tình yêu với mảnh đất mình sống cũng bị  bỏ  qua. Nhưng rồi, một ngày ta đi xa, ta trở <br /> thành người của một vùng đất khác thì ta sẽ thấy đất hóa thành ngọc thành vàng. Nó trở <br /> nên cao quý và đáng trân trọng, bởi vì toàn bộ  mảnh đất  ấy được bao bọc bởi kỉ  niệm.  <br /> Mảnh đất Tây Bắc, nơi ta sống những ngày gian khổ, nơi cái chết và sự  sống không có <br /> ranh giới lại càng đáng nhớ  đáng trân trọng hơn. Có lẽ  chính vì thế  mà hai câu thơ  chứa  <br /> chan, tràn đầy tình cảm yêu thương.<br /> <br /> Khi ta ở, đất chỉ là nơi đất ở<br /> <br /> Khi ta đi, đất đã hóa tâm hồn<br /> <br /> Quả  đúng là khi ta  ở  thì đất chưa hóa tâm hồn. Nhưng lẽ  nào vườn rau, bụi chuối, căn <br /> nhà, tiếng chim... không đọng lại chút gì trong tâm hồn ta, không đáng để ta biến nó thành  <br /> tâm hồn? Quá trình để đất thành hồn là cả một quá trình vận động của tiềm thức. Khi kỉ <br /> niệm lắng sâu vào kí ức, khi khách thể hòa nhập vào chủ thể, khi sự sống bên ngoài được <br /> soi bóng, được in dấu vào đời sống của mỗi người thì nó sẽ trở thành một phần của cuộc  <br /> đời, sẽ thành một mảng tâm hồn theo ta trong cả cuộc đời. Lúc chúng ta nhận ra đất "hóa  <br /> tâm hồn'' cũng chính là lúc chúng ta xa đất. Quả  thực, Chế Lan Viên đã rất tinh tế  và tài  <br /> tình khi nhận ra được quá trình vận động phức tạp mà mãnh liệt ấy, lại càng tài tình hơn  <br /> khi ông đưa được nó vào thơ, làm cho nó trở  thành linh hồn của bài thơ, trở  thành một  <br /> triết lý. Đó cũng là nét độc đáo, nét rất riêng của thơ Chế Lan Viên.<br /> <br /> Có nhiều người không biết vô tình hay hữu ý đã thay chữ "dã" trong câu thơ: "Khi ta đi, <br /> đất đã hóa tâm hồn" thành chữ  "bỗng". Quả  thực chữ  "bỗng" gợi cho ta một cảm giác  <br /> mạnh hơn nhưng sao nó có vẻ bột phát và tức thì làm vậy. Ca dao Việt Nam có câu:<br /> <br /> Cầm lược thì nhớ tới gương<br /> <br /> Cầm khăn nhớ áo, nằm giường nhớ nhau<br /> <br /> Phải có gương, lược, khăn, áo rồi mới nhớ  nhau. Đó là cả  một quá trình thay đổi từ  từ <br /> trong tâm lý của một con người chứ  đâu có bột phát. Là một "kĩ sư  tâm hồn", Chế  Lan  <br /> Viên đã nắm chắc được quy luật  ấy vì vậy ông đã chọn chữ  "đã". "Đã" gợi đến cả  một <br /> quá trình, nó dần dần, sâu lắng, thủ thỉ, thấm dần thấm dần cô đúc dần thành tâm hồn để <br /> rồi khi đi xa, thì ta nhận ra "đất đã hóa tâm hồn". Chữ "đã" đắt hơn chữ "bỗng" chính là ở <br /> chỗ  đó. Quả  thực, nghệ  thuật chọn từ  ngữ  của Chế  Lan Viên đã trở  thành bậc thầy,  <br /> không câu nào thừa, không từ nào thừa, dù chỉ là một chữ, không chữ nào có thể  đổi chỗ <br /> cho nhau và cũng như  không chữ  nào có thể  thay cho chữ  "đã" trong câu trên. Quả  thực  <br /> Chế Lan Viên đã:<br /> <br /> ... trả chữ với giá cắt cổ<br /> <br /> Như khai thác chất hiếm (radium)<br /> <br /> Lấy một gam phải mất hàng năm lao lực<br /> <br /> Lấy một chữ phải mất hàng tấn quặng ngôn từ<br /> <br /> (Malakôpxki)<br /> <br /> Đó có lẽ  nào không phải là một phong cách, một nghệ  thuật độc đáo của thơ  Chế  Lan <br /> Viên.<br /> <br /> Hai câu thơ như một phát điện, một triết lý về quy luật tình cảm mà không khô khan, giáo  <br /> huấn vì nó được rút ra từ  sự  rung động của trái tim, kết tinh từ  sự  sống, tình cảm của  <br /> chính tác giả. Có lẽ chính vì thế mà người đọc yêu thơ ông, thích đọc thơ ông.<br /> <br /> Mạch thơ tiếp theo là sự suy ngẫm về tình yêu và miền đất lạ.<br /> <br /> Anh bỗng nhớ em như đông về nhớ rét<br /> <br /> ...<br /> <br /> Tình yêu làm đất lạ hóa quê hương<br /> <br /> Bốn câu thơ lấp lánh màu sắc rực rỡ, xôn xao của sự sống. Tâm trạng nhà thơ  như  rung <br /> động mơ hồ trong thế giới đầy ắp tình yêu và căng tràn nhựa sống. Nhà thơ bỗng nhớ đến <br /> em, nhớ  đến tình yêu thủy chung đậm đà. Trên con tàu tìm về  quê hương lại nhớ  đến <br /> người yêu, lãng mạn quá, tươi đẹp quá. Nhưng đúng như  mọi bài thơ  khác của Chế  Lan <br /> Viên, như  phong cách nghệ  thuật của thơ  ông, trong cái lãng mạn bao giờ  cũng có một  <br /> triết lý sâu sắc. Nói tới nỗi nhớ  trong tình yêu lãng mạn giữa anh và em, nhà thơ  ví với  <br /> những quy luật đất ­ trời "đông về nhớ rét", với cái gần gũi của tình yêu "như  cánh kiến <br /> hoa vàng" và vẻ đẹp của tình yêu thì như "xuân đến chim rừng lông trở biếc". Mỗi sự vật  <br /> hiện tượng chỉ  tồn tại và sinh thành được trong mối quan hệ  với sự  vật và hiện tượng <br /> khác. Tình yêu cũng vậy. Nó sinh ra trong cuộc sống, trong lao động chiến đấu và trong cả <br /> những cuộc gặp mặt hằng ngày. Có tình yêu là có sự  sống và có sự  sống là có tình yêu, <br /> chúng khăng khít và gắn chặt như mùa đông với giá lạnh. Dùng hai sự vật đối lập nhau:  <br /> tình yêu và giá lạnh, mùa đông và sự sống, quả thực Chế Lan Viên đã rất tài tình, rất tinh <br /> tế. Nhà thơ  đã so sánh rất đúng và rất trúng. Và rồi ông reo lên khi phát hiện ra một quy <br /> luật nữa của tình yêu, một chân lí nữa của cuộc sống:<br /> <br /> Tình yêu làm đất lạ hóa quê hương<br /> <br /> Các cụ ta thường nói "Đất lành chim đậu", con người cũng vậy luôn tìm nơi yên ổn thanh  <br /> bình để sinh sống, làm ăn. Và hình như nơi đâu có tình yêu nơi đó có sự sống. Tình yêu là  <br /> cái gì đó rất cao cả, nó nhân đạo hóa con người, làm cho cuộc sống trở  nên gắn bó thân  <br /> thương:<br />  Tình yêu làm đất lạ hóa quê hương<br /> <br /> Câu thơ  như  một mệnh đề  ngắn gọn mà cô đúc, thật giản dị  nhưng cũng thật cao cả. Ý  <br /> nghĩa của câu thơ không bó hẹp trong tình yêu nam nữ, lứa đôi mà đó chính là tình yêu của  <br /> con người với con người, con người với  đất nước, quê hương,  ở  đâu thắm thiết tình  <br /> người thì ở đó là quê hương. Đó có lẽ chính là ý nghĩa sâu xa của câu thơ.<br /> <br /> Rõ ràng khổ  thơ  là sự  kết hợp hài hòa nhuần nhị  giữa chất trữ  tình bay bổng và triết lý  <br /> sâu sắc, thâm thúy.<br /> <br /> Cũng là triết lý, nhưng triết lý của Chế  Lan Viên không giống Huy Cận, cũng không <br /> giống Tố Hữu. Chế Lan Viên có một nét gì đó rất riêng, rất hiện đại. Những triết lí của  <br /> ông không quá cao siêu rộng lớn, nó chỉ là những triết lý nhỏ  nhưng quan trọng của tâm  <br /> hồn con người, nó rất sống, rất gần gũi và rất dễ đi vào lòng người. Và vì thế, thơ ông ai  <br /> cũng có thể đọc được, ngâm nga cũng được, bình phẩm cũng được. Nhưng để  hiểu sâu, <br /> hiểu kĩ thì thật khó khăn. Sự  kết hợp cảm xúc trữ  tình và suy tưởng, nâng cao cảm xúc <br /> thành những suy nghĩ triết lí là thành công của đoạn thơ này. Hình ảnh trong thơ Chế Lan  <br /> Viên thường mới lạ, độc đáo, tạo nên bởi những liên tưởng so sánh thông minh, tài hoa  <br /> sáng tạo đó là thế  mạnh của ngòi bút Chế  Lan Viên. Phát huy thế  mạnh  ấy, nhà thơ  đã  <br /> kết lên hàng chùm những câu thơ, những hình ảnh đặc sắc vừa gần gũi dung dị, lại vừa  <br /> sâu lắng cao cả. Cái tài trong năng lực dùng từ, sáng tạo hình ảnh của nhà thơ  không lấn <br /> át mà lại càng tôn lên cái tình của nhà thơ  đối với đất nước, đối với .con người tạo nên  <br /> một ấn tượng thẩm mĩ độc đáo đầy cá tính. Tất cả thành công đó đã tạo nên một phong <br /> cách nghệ  thuật độc đáo nhất, vừa trữ  tình sâu lắng vừa giàu chất trí tuệ  suy tưởng ­ <br /> phong cách Chế Lan Viên.<br /> <br />  <br />