Cách viết hoa trong tiếng Việt

Chia sẻ: Nguyen Van Vinh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:9

Thêm vào BST

Báo xấu

411
lượt xem 80
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Quyết định của bộ trưởng bộ giáo dục và đào tạo về việc ban hành quy định tạm thời về viết hoa tên riêng trong sách giáo khoa. Cách viết tên riêng Việt Nam và tên người nước ngoài

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Cách viết hoa trong tiếng Việt

Cách vi t hoa trong ti ng Vi t QUY T ð NH c a B trư ng B Giáo d c và ðào t o s 07/2003/Qð-BGDðT ngày 13/3/203a v vi c ban hành Quy ñ nh t m th i v vi t hoa tên riêng trong sách giáo khoa. I. CÁCH VI T TÊN RIÊNG VI T NAM 1. Tên ngư i: Vi t hoa ch cái ñ u c a t t c các âm ti t. Ví d : - ðinh Tiên Hoàng, Tr n Hưng ð o. - Tr n Phú, Ngô Gia T , Nguy n Th Minh Khai. - T H u, Thép M i. - V A Dính, Bàn Tài ðoàn. * Chú ý: Tên danh nhân, nhân v t l ch s ñư c c u t o b ng cách k t h p b ph n v n là danh t chung v i b ph n tên g i c th cũng ñư c coi là tên riêng và vi t hoa theo quy t c vi t hoa tên ngư i . Ví d : - Ông Gióng, Bà Trưng. - ð Chi u, ð Thám. 2. Tên ñ a lý: Vi t hoa ch cái ñ u c a t t c các âm ti t. Ví d : - Thái Bình, Trà Vinh, C n Thơ. - Th a Thiên - Hu , Bà R a - Vũng Tàu. - Sa Pa, Mù Cáng Ch i, Pác Bó. * Chú ý: Tên ñ a lý ñư c c u t o b i danh t ch hư ng ho c b ng cách k t h p b ph n v n là danh t chung, danh t ch hư ng v i b ph n tên -g i c th cũng ñư c coi là danh t riêng ch tên ñ a lý và vi t hoa theo quy t c vi t hoa tên ñ a lý. Ví d : - B c B , Nam B , Tây B c, ðông B c. - Vàm C ðông, Trư ng Sơn Tây. - H Gươm, C u Gi y, B n Th y, C a Vi t, ðèo Ngang, Vũng Tàu. 3. Tên dân t c: Vi t hoa ch cái ñ u c a t t c các âm ti t. Ví d : Kinh, Tày, Sán Dìu, Lô Lô, Phù Lá, Hà Nhì. 4. Tên ngư i, tên ñ a lý và tên các ñ a t c vi t Nam thu c các dân t c thi u s anh em có c u t o t ña âm ti t (các âm ti t ñ c li n nhau): ð i v i m i b ph n t o thành tên riêng, vi t hoa ch cái ñ u và có g ch n i gi a các âm ti t. Ví d : - Ê-ñê, Ba-na, Xơ-ñăng, Tà-ôi. - Kơ-pa Kơ-lơng, Nơ-trang-lơng. - Y rơ pao, Chư-pa. 5. Tên cơ quan, t ch c, ñoàn th : Vi t hoa ch cái ñ u c a âm ti t ñ u tiên và các âm ti t ñ u c a các b ph n t o thành tên riêng. Ví d : - Ban Ch p hành Trung ương ð ng C ng s n Vi t Nam. -1-
- y ban Thư ng v Qu c h i. - y ban Trung ương M t tr n T qu c Vi t Nam. - B Giáo d c và ðào t o; B Lao ñ ng - Thương binh và Xã h i; B Nông nghi p và Phát tri n nông thôn. - Trung ương ðoàn Thanh niên C ng s n H Chí Minh. - Trư ng ð i h c Sư ph m Hà N i I; Trư ng Ti u h c Kim ð ng. - Nhà máy Cơ khí Nông nghi p I. 6. T và c m t ch các con v t, ñ v t, s v t ñư c dùng làm tên riêng c a nhân v t: Vi t hoa ch cái ñ u c a âm ti t t o thành tên riêng. Ví d : - (chú) Chu t, (bác) G u, (cô) Chào Mào, (ch ) Sáo S u - (bác) N i ð ng (cô) Ch i Rơm, (anh) C n C u - (ông) M t Tr i, (ch ) Mây Tr ng. II. CÁCH VI T TÊN RIÊNG NƯ C NGOÀI 1. Tên ngư i, tên ñ a lý: 1.1. Trư ng h p phiên âm qua âm Hán - Vi t: Vi t theo quy t c vi t tên ngư i, tên ñ a lý Vi t Nam. Ví d : - Mao Tr ch ðông, Kim Nh t Thành. - ð c, Nh t B n, B ðào Nha, Tri u Tiên. 1.2. Trư ng h p phiên âm không qua âm Hán-Vi t (phiên âm tr c ti p, vi t sát theo cách ñ c): ð i v i m i b ph n t o thành tên riêng, vi t hoa ch cái ñ u và có g ch nôi gi a các âm ti t. Ví d : - Phơ-ri-ñơ-rich Ăng-ghen, Vơ-la-ñi-mia I-lích Lê-nin. - Mát-xcơ-va, I-ta-li-a, An-giê-ri. 2. Tên cơ quan, t ch c, ñoàn th nư c ngoài: 2.1. Trư ng h p d ch nghĩa: Vi t theo quy t c vi t tên cơ quan, t ch c, ñoàn th Vi t Nam. Ví d : - Trư ng ð i h c T ng h p Qu c gia Mát-xcơ-va mang tên Lô-mô-nô-x p. - Vi n Khoa h c Giáo ñ c B c Kinh. 2.2. Trư ng.h p vi t t t: Vi t nguyên d ng vi t t t.Tùy t ng trư ng h p, có th ghi thêm tên d ch nghĩa ho c ghi thêm tên nguyên không vi t t t. Ví d : WB (Ngân hàng Th gi i), ho c WB (World Bank)./. ------------------------------- Ngu n: Công báo s 21-22 (1676-1677), ra ngày 10/4/2003 -2-
Trích: Thư ng t a Thích Tu S , “Phàm l , Trư ng A-hàm”: ... Theo thói quen, trong các b n d ch Vi t t Hán văn, nh ng t phiên âm ti ng Ph n ñ u ñư c vi t hoa, không phân bi t t riêng hay t chung. Thí d , do trang ph c d bi t, trong Hán văn không t nào chính xác tương ñương v i uttarāsa-ga c a ti ng Ph n, nên ph n l n ñư c phiên âm là u t-ña- la-tăng, và trong các b n d ch Vi t, t phiên âm này luôn luôn vi t hoa. B n d ch Vi t Trư ng A- hàm s c g ng chu n hóa cách vi t các t , phiên âm, cũng như các t d ch nghĩa, ñ có th phân bi t t riêng và t chung. - Vì ti ng Ph n là ngôn ng ña âm ti t, trong khi Hán là ngôn ng ñơn âm. ð phiên âm m t ti ng Ph n, c n nhi u t Hán. Nh ng t Hán phiên âm này s ñư c liên k t nhau b ng d u n i. Thí d : Xá-l i-ph t, là phiên âm c a m t t ti ng Ph n: Śāriputra (Skt) hay Sāriputta (Pāli). Nhưng n u vi t Xá-l i T , ñó là hai t ghép v i nhau, m t t phiên âm, và m t t d ch nghĩa. S phân bi t này r t c n thi t ñ tránh nh m l n ñã x y ra như t “ñàn vi t”, ñư c gi i thích là b thí ñ siêu vi t tam gi i, do nh n th c r ng t này ghép m t phiên âm Ph n c a dāna (b thí) và m t t nghĩa Hán. Th c t , n u “ñàn-vi t” ñư c vi t v i d u n i, nh t ñ nh ñó là phiên âm c a dāna-pati (thí ch ). - Nh ng t phiên âm, n u là t riêng, không phân bi t nhân danh hay ñ a danh, ñ u ñư c vi t v i ch hoa ñ u. Các ch ti p theo ñ u vi t thư ng và liên k t v i nhau b ng d u n i. N u tên riêng do ghép nhi u t Ph n, m i t b t ñ u b ng ch hoa phiên âm. Thí d : Ni-ki n-ñà Nhã-ñ T , cách vi t cho th y có ba t Ph n ghép l i v i nhau: Nirgrantha-Jña i-putra. - Nh ng tên riêng ñư c d ch nghĩa, n u là ñ a danh, ch ch ñ u ñư c vi t hoa, và không có d u n i. Thí d : Vương xá thành. Nhưng n u là tên ngư i, t t c ñ u vi t hoa, không có d u n i. Thí d : Khánh H . * -3-
Trích: H i ñ ng Qu c gia Ch ñ o biên so n T ñi n bách khoa Vi t Nam QUY T C CHÍNH T TI NG VI T VÀ PHIÊN CHUY N TI NG NƯ C NGOÀI Phiên chuy n tên riêng nư c ngoài (tên ngư i, ñ a danh) sang ti ng Vi t nhi u th p k qua ñã gây nhi u tranh lu n sôi n i dai d ng mà v n chưa khi nào ñ t ñ n s nh t trí. Hi n nay v n còn là v n ñ r t th i s , b c xúc ñư c ñ c p thư ng xuyên trên báo chí. Cùng m t tên ngư i, cùng m t ñ a danh nhưng có nhi u cách phiên chuy n khác nhau. M i t báo, t p chí, m i cu n sách có cách phiên chuy n khác nhau và th m chí trong m t n ph m, m i tác gi có cách phiên chuy n riêng, nhi u lúc r t tuỳ ti n, không tuân theo m t quy lu t th ng nh t nào c . Quan ñi m v phương pháp phiên âm tuy r t khác nhau nhưng t u trung có th quy v ba hình th c ch y u sau: 1. Vi t như nguyên ng ho c chuy n t Latinh n u nguyên ng không thu c h Latinh. 2. Phiên âm theo âm v n c a ti ng Vi t d a vào cách ñ c c a nguyên ng có g ch n i gi a các âm ti t. Vd. Phi-lip-pin, In-ñô-nê-xi-a, Gi c Si-r c, Pa-ri. 3. V a phiên âm, v a chuy n t ñ có th ñ m b o tên phiên chuy n g n v i nguyên ng nh t. Vd. Philippin, Sêchxpia, Huygo, Pari. Tuy r ng vi c phiên chuy n tên riêng nư c ngoài là r t khó khăn và ph c t p nhưng không ph i là không th ñi t i m t s th ng nh t nào ñó ñ ph c v b n ñ c và t o ñi u ki n thu n ti n cho nh ng ngư i vi t sách, vi t báo có ch tra c u, không ph i m t thì gi t mình tìm ra cách phiên chuy n. ði u lí tư ng là có th biên so n ñư c m t cu n c m nang có tính pháp quy v tên riêng nư c ngoài phiên chuy n sang ti ng Vi t. ðó là m c tiêu c a m c di n ñàn “Quy t c phiên chuy n tên riêng nư c ngoài”. Trong quá trình biên so n b “T ñi n bách khoa Vi t Nam”, Ban biên so n ñã ph i phiên chuy n hàng nghìn tên riêng nư c ngoài thu c nhi u ngôn ng khác nhau: Anh, Pháp, Nga, ð c, Tây Ban Nha, Trung Qu c, n ð , Ar p..., nh ng ngôn ng thu c h Latinh và phi Latinh. ðư c phép c a Th tư ng Chính ph (Công văn s 1635/VPCP-KG ngày 27.4.2000), trên cơ s l y ý ki n c a các u viên H i ñ ng Qu c gia ch ñ o biên so n T ñi n bách khoa Vi t Nam và ñư c Ban thư ng tr c H i ñ ng thông qua, ch t ch H i ñ ng ñã ban hành b n Quy t c chính t và phiên chuy n ti ng nư c ngoài ñ áp d ng th ng nh t trong b “T ñi n bách khoa Vi t Nam” và các công trình khoa h c c a H i ñ ng. Chúng tôi xin chuy n t i lên m ng toàn văn b n quy t c này ñ làm cơ s cho di n ñàn và r t mong ñư c s hư ng ng tham gia th o lu n ñóng góp ý ki n c a m i ngư i. H i ñ ng Qu c gia ch ñ o biên so n T ñi n bách khoa Vi t Nam -4-
I. Chính t ti ng Vi t Hi n nay, trong các trư ng h c và trong sách giáo khoa ph thông ñã th ng nh t cách vi t ti ng Vi t theo chính t truy n th ng. Tuy nhiên, trong sách báo và gi a các nhà xu t b n v n chưa có s th ng nh t, nh t là vi c phiên chuy n ti ng nư c ngoài và chưa có văn b n quy ñ nh c a Nhà nư c. Trong lúc ch ñ i quy ñ nh th ng nh t c a Nhà nư c, ñư c phép c a th tư ng chính ph (Công văn s 4: 1635/VPCP-KG ngày 27 tháng 4 năm 2000) và th c hi n ngh quy t c a H i ñ ng Qu c gia Ch ñ o Biên so n T ñi n Bách khoa Vi t Nam trong H i ngh toàn th ngày 3-4.5.2000, sau khi l y ý ki n c a các u viên H i ñ ng và ñư c Ban thư ng tr c thông qua, ch t ch H i ñ ng ban hành quy t c chính t và phiên chuy n ti ng nư c ngoài ñ áp d ng th ng nh t trong b T ñi n bách khoa Vi t Nam và các công trình khoa h c c a H i ñ ng. 1. B ng ch cái ti ng Vi t g m các ch cái x p theo th t : A, Ă, Â, B, C, D, ð, E, Ê, G, H, I, K, L, M, N, O, Ô, Ơ, P, Q, R, S, T, U, Ư, V, X, Y. 2. Các t ti ng Vi t vi t theo quy t c chính t hi n hành (tham kh o các t ñi n chính t ), chú ý phân bi t: c/k: ca, co, cô, cơ; ke, kê, ki. d/gi: da, dô, dơ; gia, gio, giơ, giô. g/gh: ga, go, gô, gơ; ghe, ghê, ghi. Vi t r i các âm ti t, không dùng d u g ch n i. 3. Dùng i thay cho y cu i âm ti t m . Ví d : hi sinh, hi v ng, bi t li. Tr trong các âm ti t uy và các trư ng h p sau qu ho c y ñ ng m t mình ho c ñ ng ñ u âm ti t. Ví d : ý nghĩa, ý chí, yêu m n. M t s t có i làm thành t thì v n vi t theo thói quen: eo, m ĩ; ho c i ñ ng ñ u m t s âm ti t: in, im, inh, ít i, t t, u xìu. Ngo i l : trong cách vi t tên riêng (tên ngư i, tên ñ t), tên các tri u ñ i ñã quen dùng y thì v n vi t theo truy n th ng. Ví d : tri u Lý, Lý Bôn, Lý Thư ng Ki t, xã Lý Nhân, Nguy n Th Lý, vv. 4. Vi t hoa. 4.1. Vi t hoa tên ngư i: - Tên ngư i Vi t Nam, Trung Qu c (ñ c theo âm Hán – Vi t) bao g m tên th t, tên t , tên hi u, ...ñ u vi t hoa t t c các ch ñ u c a âm ti t và không dùng g ch n i. Ví d : Tr n Qu c Tu n; Nguy n Du, t T Như, hi u Thanh Hiên. - M t s tên g i vua chúa, quan l i, trí th c Vi t Nam, Trung Qu c th i phong ki n ñư c c u t o theo ki u danh t chung (ñ vương, hoàng h u, tông, t , h u, t , phu t , vv.) k t h p v i danh t riêng thì vi t hoa t t c các ch ñ u c a âm ti t, ví d : Mai H c ð , ðinh Tiên Hoàng, Hùng Vương, L c Long Quân, B Cái ð i Vương, Lê Thái T , Lê Thánh Tông, Phù ð ng Thiên Vương, Kh ng T , La Sơn Phu T , vv. -5-
- M t s tên ngư i Vi t Nam c u t o b ng cách k t h p m t danh t chung (ví d : ông, bà, thánh, c ho c t ch h c v , ch c tư c, vv.) v i m t danh t riêng dùng ñ g i, làm bi t hi u, ... thì danh t chung ñó cũng vi t hoa. Ví d : Bà Trưng, Ông Gióng, C Tr ng, ð Thám, Lãnh C , C Tr , Nghè Tân, Tr ng Lư ng, ð Chi u, Tú Xương, ð i C n, vv. - Tên ngư i trong các dân t c thi u s Vi t Nam cũng vi t hoa t t c các ch ñ u c a âm ti t và không dùng g ch n i, Ví d : Lò Văn Bư ng, Giàng A Páo, Y Niêm, A Ma Pui, vv. 4.2. Vi t hoa tên ñ a lí: - Tên ñ a lí Vi t Nam và tên ñ a lí ñ c theo âm Hán - Vi t vi t hoa các ch ñ u c a âm ti t và không dùng g ch n i, ví d : Hà N i, Trung Qu c, Trư ng Giang, vv. - Tên ñ a lí th gi i phiên gián ti p qua ti ng Hán và ñ c theo âm Hán - Vi t cũng vi t hoa t t c các ch cái ñ u c a âm ti t và không dùng g ch n i, ví d : Hà Lan, Ph n Lan, Na Uy, Thu ði n, ðan M ch, Ai C p, B ðào Nha, Tây Ban Nha, vv. - T ch phương hư ng k t h p v i t ch phương hư ng ho c m t t chung ñơn ti t nào ñó dùng ñ ch m t vùng, m t mi n, m t khu v c nh t ñ nh thì vi t hoa t t c các thành ph n c a nó, ví d : Tây B c Kỳ, ðông Nam Kỳ, B c Trung B , Nam Trung B , B c Hà, Nam Hà, ðàng Trong, ðàng Ngoài, ðông Nam B , Trư ng Sơn Tây, B c Bán C u, Nam Bán C u, B c C c, Trung Phi, C n ðông, khu ðông B c, vùng Tây Nam, quan h ðông - Tây, ñ i tho i B c - Nam, các nư c phương ðông, văn h c phương Tây, vv. - ð a danh Vi t Nam c u t o b ng cách k t h p danh t chung (bi n, c a, b n, vũng, l ch, vàm, buôn, b n, vv.) v i danh t riêng (thư ng ch có m t âm ti t thì vi t hoa t t c các ch ñ u t o nên ñ a danh ñó, ví d : C a Lò, B n Nghé, Vũng Tàu, L ch Trư ng, Vàm C , Vàm Láng, Buôn H , B n Keo, Sóc Trăng, vv. 4.3. Tên các t ch c: - Tên các t ch c ñư c vi t hoa ch ñ u c a thành t ñ u và các t , c m t c u t o ñ c trưng (nét khu bi t) c a t ch c và tên riêng n u có. Ví d : Chính ph Vi t Nam, Qu c h i Vi t Nam, M t tr n T qu c Vi t Nam, ð ng C ng s n Vi t Nam, Trư ng ð i h c T ng h p Hà N i, Nhà Xu t b n T ñi n bách khoa, ðài Truy n hình Vi t Nam, Ban T ch c Trung ương, nư c C ng hoà H i giáo Pakixtan, vv. 4.4. Vi t hoa các trư ng h p khác: - Tên các năm âm l ch: vi t hoa c hai âm ti t. Ví d : năm K T , Cách m ng Tân H i, Cu c chính bi n M u Tu t, T t M u Thân, vv. - Tên các ngày ti t và ngày t t: vi t hoa âm ti t th nh t. Ví d : ti t L p xuân, ti t ð i hàn, t t ðoan ng , t t Trung thu, t t Nguyên ñán. - T ch s trong nh ng ñơn v là tên g i các s ki n l ch s : không vi t b ng con s mà vi t b ng ch hoa. Ví d : Cách m ng tháng Tám, Cách m ng Xã h i ch nghĩa tháng Mư i. - Tên g i m t s th i kì l ch s , s ki n l ch s có ý nghĩa quan tr ng: vi t hoa âm ti t ñ u. Ví d : th i kì Ph c hưng, Chi n tranh th gi i I, phong trào C n vương. - Vi t hoa tên các ngành, l p, b , h , gi ng (chi) trong phân lo i sinh v t. Ví d : h Kim giao; b Mư i chân, l p Thân m m; chi Tôm he; l p Nh n; cây h ð u; h Dâu t m, vv. -6-
- Tên các niên ñ i ñ a ch t: vi t hoa ch ñ u c a âm ti t th nh t, ví d : ñ i C sinh, k Cacbon, loài ngư i xu t hi n t ñ u k ð t - Tên g i các huân chương, huy chương, danh hi u vinh d ,... vi t như sau: huân chương ð c l p, Sao vàng, C ñ , Lênin, H Chí Minh; huân chương Quân công, Chi n công, Kháng chi n, Chi n sĩ v vang; K ni m chương; T qu c ghi công; B ng vàng danh d ; gi i thư ng Nhà nư c; danh hi u Ngh sĩ nhân dân, Nhà giáo nhân dân, Th y thu c nhân dân, Anh hùng lao ñ ng, vv. - Tên g i các tôn giáo, giáo phái vi t b ng ti ng Vi t ho c Hán - Vi t: vi t hoa t t c các ch ñ u c a âm ti t, ví d : Tin Lành, Cơ ð c, Thiên Chúa, Hoà H o, Cao ðài, Bà La Môn, Ti u Th a, ð i Th a, M t Tông, Thi n Tông, vv. Chú ý: Nho giáo, Thiên Chúa giáo, ñ o H i, H i giáo. - Tên các tác ph m, sách báo, văn ki n,... ñ trong ngo c kép và vi t hoa như sau: * N u tên ngư i, tên ñ a lí, tên tri u ñ i,... dùng làm tên tác ph m thì vi t hoa tên ngư i, tên ñ a lí, tên tri u ñ i ñó, ví d : “Th ch Sanh”, “H Chí Minh toàn t p”, “Ngh An” , “Lĩnh Nam chích quái”, “Vi t s lư c”, “H u Hán thư”, “Tam Qu c chí”, vv. * Ngoài các trư ng h p trên, ch vi t hoa âm ti t th nh t, ví d : “Làm gì”, báo, “Nhân dân”, t p chí “Kh o c h c”, “Dư ñ a chí”, “Hi n pháp nư c C ng hoà Xã h i ch nghĩa Vi t Nam”, “Lu t t ch c Qu c h i và H i ñ ng Nhà nư c”. - Tên ch c v , h c v chung không vi t hoa, ví d : t ng th ng, ch t ch, t ng bí thư, ñ i s , thái thú, t ng ñ c, ti n sĩ, c nhân, vi n sĩ,... tr m t s trư ng h p ñ c bi t. 5. Tr t t các d u thanh ñi u: không d u, huy n, h i, ngã, s c, n ng. ðánh d u các d u thanh ñi u trên âm chính: hoà, thuý, qu , kho , ngo n ngoèo. II- Phiên chuy n tên riêng và thu t ng ti ng nư c ngoài Cho ñ n năm 1990, trên th gi i có g n 5.000 ngôn ng , trong ñó có kho ng 1/10 ngôn ng có ch vi t. Song không có m t ngôn ng nào ngay t ñ u ñã có ñ v n t ng mà ñ u ph i nh p m t s t ng m i t ti ng nư c ngoài. Hình th c ph bi n c a vi c nh p t ng m i là phiên âm, nghĩa là ghi ñúng ho c g n ñúng âm c a t nư c ngoài b ng các âm, v n c a b n ng . Ngoài ra còn có cách chuy n t t ti ng nư c ngoài này sang b n ng ho c vi t nguyên d ng ch nư c ngoài. Chúng ta s d ng bi n pháp v a phiên âm v a chuy n t và g i chung là phiên chuy n ti ng nư c ngoài. 1. Nguyên t c chung: phiên chuy n tên riêng nư c ngoài b ng các âm, v n và ch Vi t d a vào cách ñ c tr c ti p c a nguyên ng có th bi t ñư c. Trư ng h p chưa ñ c ñư c nguyên ng thì phiên chuy n gián ti p qua ngôn ng khác. 1.1.ð i v i các ngôn ng có ch vi t dùng h th ng ch cái Latinh (Anh, Pháp, ð c, Tây Ban Nha, Italia, vv.): phiên âm theo cách ñ c tr c ti p các ngôn ng ñó kèm theo chú thích nguyên d ng tên g c ñ t gi a hai ngo c ñơn (ho c có b ng ñ i chi u kèm theo sách). Ví d : Camaguây (Tây Ban Nha: Camaguey), thành ph Cuba Aizơnac (ð c: Eisenach), thành ph ð c. Oelinhtơn (Anh: Wellington), th ñô c a Niu Zilân. -7-
Vacsava (Ba Lan: Warszawa), th ñô c a Ba Lan. Oasinhtơn (Anh: Washington), th ñô c a Hoa Kì. Clintơn Jâuzip ðâyvixơn (Anh: Clinton Joseph Davisson), nhà v t lí h c Hoa Kì. 1.2. ð i v i các ngôn ng không dùng h th ng ch cái Latinh như các ngôn ng Ar p, Tri u Tiên, Lào: n u chưa phiên âm ñư c theo cách ñ c tr c ti p thì phiên âm qua ngôn ng trung gian (tuỳ theo ngôn ng ñó s d ng ti ng Anh, Pháp hay ti ng khác) kèm theo chú thích ngôn ng trung gian gi a hai ngo c ñơn, ví d Niu ðêli (Anh: New Delhi), th ñô c a n ð ; ho c phiên qua d ng Latinh c a ngôn ng ñó (n u có), ví d Maxcat (Masqat), th ñô c a Ôman (so sánh ti ng Pháp: Mascate). 1.3. ð i v i ti ng Nga: phiên âm tr c ti p t ti ng Nga, không như c hoá lư c b tr ng âm. Ví d : Lômônôxôp M.V. (ломоносов M.B.) Tatiana (татяна) 1.4. ð i v i ti ng Hán: phiên âm theo âm Hán - Vi t (có chú thích âm d ng Latinh c a ch Hán). Ví d : ð Ph (Du Fu), B c Kinh (Beijing). M t s trư ng h p không ñ c theo âm Hán - Vi t thì phiên theo âm d ng Latinh c a ti ng Hán. Ví d : Alasan (Alashan), sa m c phía B c Trung Qu c. 1.5. ð i v i tên riêng nư c ngoài ñã quen dùng (nh t là phiên theo âm Hán - Vi t) thì gi nguyên. Ví d : Pháp, Anh, Mĩ, Thu Sĩ, Kim Nh t Thành. Tuy nhiên n u có nh ng thay ñ i m i v tên riêng theo hư ng phiên âm g n v i nguyên ng (ho c nư c ñó ñã thay ñ i tên g i) thì s phiên âm tên riêng nư c ngoài theo cách m i, có chú thích nguyên ng và tên g i cũ ñ t trong ngo c ñơn. Ví d : Ôxtrâylia (cũ: Úc); Italia (cũ: Ý); Myanma (cũ: Mi n ði n); ðôn Kihôtê (cũ: ðông Kisôt). 2. Quy ñ nh cách vi t tên riêng nư c ngoài b ng ch Vi t như sau: vi t li n các âm ti t theo ñơn v t , tr m t s trư ng h p ñ c bi t vi t r i dùng d u g ch n i gi a các âm ti t (ví d : Lu-i = Louis), không ñánh d u thanh ñi u c a ti ng Vi t. Ví d : Gôxen Xanvaño Alienñê (Tây Ban Nha: Gossen Salvador Allende); Hainơrich Bruyninh (ð c: Heinrich Bruning). 3. B sung m t s âm và t h p ph âm ñ u t , ñ u âm ti t ñ phiên chuy n. 3.1. C u t o t h p ph âm ñ u âm ti t g m 2 ph âm: br, khr, xc, ñr, vv. Ví d : ðruyông (Pháp: Druon); Xcaclati (Italia: Scarlatti). 3.2. Các ph âm cu i v n, cu i t v n gi nguyên các ph âm cu i ti ng Vi t: n, m, p, l, c, ch, ng, nh, t. Ví d : Mañrit (Tây Ban Nha: Madrid); Aptaliông (Pháp: Aftalion). 3.3. S d ng b n ch cái F, J, W, Z (f, j, w, z) ñ : - Vi t các ñơn v ño lư ng, các kí hi u qu c t trong hoá h c và khoa h c t nhiên, tên vi t t c các t ch c qu c t . Ví d : W = Oat, J = Jun, Fe = S t, WTO = T ch c Thương m i Th gi i. - Phiên âm tên riêng (tên ngư i, tên ñ a lí) nư c ngoài. Ví d : Frăngxoa Busê (Pháp: François Bouchet), Jêm Biucanơn (Anh: James Buchanan). 4. Các c p ch cái i và y; ph và f; j và gi ñ u ñư c dùng ñ phiên âm căn c vào nguyên ng : nguyên ng dùng ch cái nào thì chuy n sang ti ng Vi t dùng ch cái tương ng. -8-
5. M t s trư ng h p thêm ơ, ví d : Marơ (Marr), Tơroa (Troie). 6. Tên ngư i và tên ñ a lí c a các dân t c thi u s Vi t Nam vi t theo ti ng Vi t và ghi chú tên dân t c trong ngo c ñơn như trong T ñi n bách khoa Vi t Nam; ví d : ð c L c (ðăk Lăk), B c C n (B c K n). 7. Thu t ng g c ti ng nư c ngoài cũng ñư c phiên chuy n theo các nguyên t c trên. S d ng thu t ng ñã dùng th ng nh t trong t ng chuyên ngành và liên ngành. Thu t ng hoá h c t m th i dùng theo quy ñ nh do Ban biên so n hoá h c ñ ngh . Ví d : dùng i thay cho y (oxi, hiñro) tr các kí hi u nguyên t , các kí hi u ch ch c và g c hoá h c al, ol, yl (etanol, metyl); ví d : dùng ozơ trong h th ng hiñrat cacbon (glucozơ), aza trong h th ng các enzim (lipaza). 8. Tên thu c không phiên âm sang ti ng Vi t mà s d ng nguyên d ng theo ti ng Anh ho c ti ng Pháp. Bi t dư c cũng ñư c dùng theo nguyên d ng vi t trên nhãn mác c a lo i thu c ñó. * -9-