Cái nhìn nhân bản của Nguyễn Minh Châu về hiện thực chiến tranh trong truyện ngắn sau năm 1975

TAÏP CHÍ KHOA HOÏC ÑAÏI HOÏC SAØI GOØN Soá 33 (58) - Thaùng 10/2017<br /> <br /> <br /> <br /> Cái nhìn nhân bản của Nguyễn Minh Châu<br /> về hiện thực chiến tranh trong truyện ngắn sau năm 1975<br /> <br /> Nguyen Minh Chau’s humane view on the reality of war in short stories after 1975<br /> <br /> TS. Nguyễn Diệu Linh,<br /> Trường Đại học Khoa học – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> Nguyen Dieu Linh, Ph.D.,<br /> University of Sciences – Thai Nguyen University<br /> <br /> Tóm tắt<br /> Nhìn lại chặng đường sáng tác của Nguyễn Minh Châu trước và sau năm 1975, có thể dễ dàng nhận<br /> thấy sự đổi mới trong tư duy nghệ thuật của nhà văn. Nếu như ở giai đoạn trước năm 1975, Nguyễn<br /> Minh Châu nhìn nhận, đánh giá chiến tranh thông qua các sự kiện, biến cố mang tầm vóc lịch sử và<br /> thời đại, thì đến giai đoạn sau 1975 nhà văn lại nhìn nhận chiến tranh từ tiêu điểm con người. Trong<br /> đó, ông đi sâu khám phá những tính cách, số phận và cả những nỗi đau riêng của từng cá nhân. Nhà<br /> văn thể hiện rất rõ cái nhìn nhân bản đối với các vấn đề của đời sống xã hội, trong đó có vấn đề hiện<br /> thực chiến tranh.<br /> Từ khóa: Nguyễn Minh Châu, cái nhìn nhân bản, hiện thực chiến tranh.<br /> Abstract<br /> Looking back on Nguyen Minh Chau’s compositions before and after 1975, it is easy to see the<br /> innovation of the writer's artistic thinking. Before 1975, Nguyen Minh Chau recognized and assessed<br /> the war through incidents and events bearing historical and contemporary stature, then in the post-1975<br /> period, the writer saw the war with human focus, on which he has deeply explored personality, fate and<br /> personal pain of each individual. The writer has clearly showed his humane view on issues of social life,<br /> including issues of the reality of war.<br /> Keywords: Nguyen Minh Chau, humane view, the reality of war.<br /> <br /> <br /> 1. hiện lại bức tranh khốc liệt ấy c ng những<br /> số phận éo le, bi kịch một cách sâu sắc và<br /> 1.1. Sự tàn khốc và nghiệt ngã của da diết. Qua những tác phẩm của mình,<br /> chiến tranh Nguyễn Minh Châu đã đưa ra cách nhìn<br /> Sau giai đoạn đổi mới, với khẩu hiệu: nhận mới mẻ về chiến tranh, về những “di<br /> “Nhìn thẳng sự thật, đánh giá đúng sự thật, chứng” của chiến tranh đối với con người.<br /> nói rõ sự thật”, một số nhà văn đã nhận Chiến tranh đã l i xa, nhưng không hề phai<br /> thức lại nhiều vấn đề của chiến tranh. Là mờ trong ký ức của nhà văn. Ông đã nhìn<br /> một nhà văn - chiến sĩ, từng chứng kiến và nó với nhiều chiều kích khác nhau. Sự tàn<br /> tham gia vào những thời khắc ác liệt nhất khốc dai dẳng và dữ dội của chiến tranh<br /> của cuộc chiến, Nguyễn Minh Châu đã tái được tái hiện đúng như những gì nó đã<br /> <br /> 61<br /> CÁI NHÌN NHÂN BẢN CỦA NGUYỄN MINH CHÂU VỀ HI N THỰC CHIẾN TRANH…<br /> <br /> <br /> diễn ra. Hiện thực ấy có khi là những chiến một sự đày đọa của chiến tranh lên con<br /> công vang dội, nhưng cũng có khi là những người nhỏ bé của cô.<br /> tổn thất trên nhiều mặt của đời sống xã hội, Khác với Q y, nhân vật Hạnh trong<br /> nhưng bi kịch nhất là trên phương diện tình Bên đường chiến tranh lại có một mối<br /> yêu. Nguyễn Minh Châu đã đáp ứng được tình đầu thầm lặng mà sâu sắc. Chiến tranh<br /> nhu cầu sâu thẳm của bạn đọc cũng như đã đưa Thụy đến bên cuộc đời Hạnh.<br /> của chính người cầm bút khi nhìn thẳng Nhưng cũng chính chiến tranh đã khiến họ<br /> vào những nỗi đau mà chiến tranh đem lại phải xa nhau quá nửa đời người. D sự gặp<br /> cho con người. gỡ ấy thỏa lòng mong mỏi của hai người,<br /> Qùy - nữ nhân vật chính trong Người nhưng không thể giúp họ trở về sống bên<br /> đàn bà trên chuyến tàu tốc hành có cả một nhau. Cuối truyện, sau khi gặp được Thụy,<br /> lịch sử tình trường dài dằng dặc và đẹp như Hạnh yên tâm theo chồng đi nơi khác và<br /> mơ bên những cánh rừng Trường Sơn trải nhường lại ngôi nhà của mình cho bộ đội.<br /> đầy bom đạn. Nhưng niềm khát khao đi Tình yêu đã giúp cho không khí chiến<br /> kiếm tìm sự hoàn mỹ và “thánh nhân” giữa tranh bớt đi sự ngột ngạt, nhưng nó lại<br /> cuộc đời đã khiến Q y trở thành “một con càng làm rõ hơn sự tàn nhẫn của cuộc<br /> chim mất bạn, núp vào xó nhà...chưa bao chiến, khắc sâu hơn nỗi đau mà họ phải<br /> giờ cảm thấy lẻ loi cô độc như vậy...” [2, gánh chịu. Chiến tranh đã đẩy họ xuống<br /> tr.160]. Chị chỉ còn là “cái xác, hai con mắt vực sâu của sự mất mát và tổn thương,<br /> sâu hoắm, thăm thẳm” [2, tr.160], đến nỗi khiến “bi kịch tình yêu” đeo bám tâm hồn<br /> “không khóc được, hai con mắt và cả người những con người ấy đến hết cuộc đời.<br /> như bị vắt kiệt hết nước” [2, tr.160]. Và sự Sự khốc liệt và nghiệt ngã của chiến<br /> day dứt, đau khổ, hối lỗi, hoang tưởng của tranh không chỉ hằn lên số phận những con<br /> tình yêu đổ vỡ đã ám ảnh dai dẳng suốt cả người đã trực tiếp hoặc gián tiếp tham gia<br /> cuộc đời Quỳ. Chiến tranh đã không cho vào cuộc chiến mà còn được Nguyễn Minh<br /> Q y cơ hội để được “tắm mình” trong Châu miêu tả qua những cảnh tượng đổ nát,<br /> những phút giây hạnh phúc và yêu đương hoang tàn của cảnh vật, thiên nhiên một<br /> thật sự, theo đúng nghĩa của tình yêu. Quỳ cách chân thực mà vô c ng khủng khiếp.<br /> đã cống hiến hết mình cho những năm tháng Đặc biệt là mảnh đất miền Trung nghèo đói,<br /> tuổi trẻ nơi chiến trường. Chị nhìn thấy sự xác xơ trong Cỏ lau với “…cái thị xã<br /> khốc liệt của chiến tranh đã đè nát cuộc đời Quảng Trị này… chiến sự chà đi xát lại<br /> của những người quanh chị. Quỳ đã bước mấy phen, đến một nửa hòn gạch nguyên<br /> qua bom đạn, bước ra từ chiến tranh, tường lành cũng chẳng thấy, giá còn thì cũng<br /> chừng đó là chiến thắng, nhưng suốt phần không nằm ở chỗ nhà cũ”, “nhà cửa, phố xá<br /> đời còn lại chị phải mang bi kịch do chiến chỉ còn một đống gạch vỡ cho cỏ lau mọc”<br /> tranh để lại. Những tổn thương đã khắc sâu [2, tr.460]. Hình ảnh điêu tàn của mảnh đất<br /> và hằn vết trong trái tim người đàn bà đa miền Trung trong Miền cháy sau những<br /> cảm, khiến Q y trở thành một “bệnh nhân ngày tháng bom đạn đã gieo vào lòng người<br /> tâm thần” với căn bệnh mộng du. Đôi khi đọc nỗi xót xa, thương cảm. Trên mảnh đất<br /> những vết thương tinh thần còn đau đớn và ấy, là những cảnh chia ly, mất mát, là những<br /> dai dẳng hơn gấp nhiều lần vết thương trên người mẹ, người vợ…chờ đợi người thân<br /> thân thể. Và Q y đã phải chấp nhận nó, như trong vô vọng mỏi mòn.<br /> <br /> 62<br />  NGUYỄN DI U LINH<br /> <br /> <br /> Và sự tàn phá của chiến tranh cũng phận, trong: Bức tranh, Người đàn bà trên<br /> được miêu tả qua cái nhìn của Q y: chuyến tàu tốc hành, Cỏ lau và Mùa trái<br /> “…trong các làng xóm vẫn còn tiêu điều cóc ở miền Nam. Đồng thời, nhà văn đã<br /> và nát như tương… Sau trận tàn phá của không ngần ngại thẳng thắn vạch trần bộ<br /> bom đạn Mỹ như nạn hồng thủy vừa tràn mặt đạo đức giả, sự vô ơn bội nghĩa, sự tha<br /> qua, cuộc sống của con người y như vừa hóa của những người lính đã không giữ<br /> mới bắt đầu” (Người đàn bà trên chuyến được nhân phẩm của mình. Chiến tranh đã<br /> tàu tốc hành) [2, tr.187]. Ngay đến cả ngôi sàng lọc phẩm giá con người đến mức đau<br /> đền linh thiêng nhất làng Thơi cũng bị xót. Chiến tranh cũng đã phanh phui đến<br /> “đánh bom nhiều đợt chỉ còn một hàng bậc trần trụi những sai lầm không chỉ của<br /> thềm xây đá Thanh” [2, tr.376]. người lính mà còn của cả một số vị lãnh<br /> Từ cái nhìn về hiện thực chiến tranh đạo chỉ huy của ta trong quân đội. Đây là<br /> mang tính chất khám phá, phát hiện, có điều nhạy cảm mà chưa một nhà văn nào<br /> chiều sâu, Nguyễn Minh Châu muốn phê c ng thời với Nguyễn Minh Châu nhắc đến<br /> phán cái nhìn lãng mạn, một chiều về cuộc trong những sáng tác của mình.<br /> sống. Nhà văn đặt ra vấn đề trách nhiệm Ngọn lửa chiến tranh đã giúp người<br /> của người nghệ sĩ, của nghệ thuật phải đào đọc nhìn nhận và đánh giá đâu là những<br /> sâu, phải phản ánh chân thực cuộc sống, d phẩm chất tốt đẹp, anh h ng, đâu là sự hèn<br /> thực tế ấy gai góc, x xì, quá phũ phàng, nhát, đố kỵ, hám lợi của con người. Ngay<br /> bất công, ngang trái. Đó chính là tư tưởng cả những nhân vật được nhà văn tôn vinh<br /> nhân bản mà nhà văn muốn gửi gắm qua như những anh h ng vẫn có những khuyết<br /> từng trang viết. điểm thậm chí tầm thường, đốn mạt… Mới<br /> 1.2. Sự xuống cấp đạo đức của con hôm qua có thể họ sẵn sàng hy sinh bản<br /> người trong chiến tranh thân cho lý tưởng cao đẹp, sát cánh c ng<br /> Sau năm 1975, Nguyễn Minh Châu đã đồng đội, nhưng hôm nay khi được phong<br /> khai thác hình tượng người lính ở nhiều chức tước, quân hàm thì họ trở nên cao<br /> bình diện khác nhau. Đặc biệt là ở trạng ngạo, tự mãn, thậm chí có những hành<br /> thái tâm lý và nhân cách đạo đức. Bên cạnh động chỉ huy hết sức sai lầm, để rồi phải<br /> việc miêu tả những con người có lối sống trả giá bằng cả mạng sống và cuộc đời của<br /> trong sáng, có nhân cách, có ý chí, thể hiện những người lính khác.<br /> niềm tin yêu của tác giả đối với thế hệ trẻ, Toàn trong Mùa trái cóc ở miền Nam<br /> thì vẫn còn đó những con người có lối sống là một nhân vật như thế. Toàn được miêu<br /> tham lam, vị kỷ, biến chất, tha hoá nhân tả là một tay tiểu đoàn trưởng bạc bẽo, lạnh<br /> cách vì mải mê chạy theo chủ nghĩa vật l ng, ham hố quyền lực, địa vị… Sau khi<br /> chất, chủ nghĩa danh lợi “con người vì cái chiếm được căn cứ “con nhím” của địch,<br /> lợi vật chất đang hèn đi, tầm thường đi” Toàn đã vin vào kỷ luật quân đội biến<br /> (Ma Văn Kháng). Nhà văn đã mạnh dạn đề người lính anh h ng thành những người t<br /> cập đến những con người “rắn rết” trong khổ sai. Toàn bắt anh em trong tiểu đoàn<br /> hình dạng “rồng phượng”, là khuôn mặt “dầm mưa” luyện tập “đi đều” và hát<br /> “thiên thần” trong một tâm hồn “ác những bài hát ca ngợi người lính. Sự cứng<br /> quỷ”…, những con người chịu sự tác động nhắc trong suy nghĩ lãnh đạo và sự lạnh<br /> tiêu cực của chiến tranh lên tính cách và số l ng của một “bàn tay sắt” đã biến những<br /> <br /> 63<br /> CÁI NHÌN NHÂN BẢN CỦA NGUYỄN MINH CHÂU VỀ HI N THỰC CHIẾN TRANH…<br /> <br /> <br /> người từng sát cánh bên Toàn trở thành khuyết trên cơ thể, thậm chí là cả những nhu<br /> những cỗ máy biết nói và thật nực cười. Sự cầu cá nhân tầm thường, ích kỷ. Anh “cũng<br /> nhẫn tâm lên đến đỉnh điểm trong cách chỉ mừng rỡ hí hửng khi được thăng cấp…<br /> huy sai lầm của Toàn là cái chết thương cũng chăn một đàn gà riêng, đánh một cái<br /> tâm của Phác - người anh em, người đồng quần xà lỏn đi phát rẫy, cũng yêu người<br /> đội đã vào sinh ra tử với anh. Cũng chính này, nói xấu sau lưng người kia” và đặc biệt<br /> vì địa vị quyền lực, Toàn đã tỏ ra thờ ơ, là “có mồ hôi tay, hai bàn tay lúc nào cũng<br /> lạnh nhạt với mẹ ruột vì hắn muốn mình có dấp dính” [2, tr.152]. Ngay đến chính bản<br /> một bản “lý lịch trong sạch” để thuận lợi thân Quỳ là một người đàn bà hoàn hảo, đẹp<br /> trên con đường thăng quan tiến chức. Đến về mọi mặt: thể xác, tâm hồn, tài năng, đức<br /> lúc này, Nguyễn Minh Châu không thể kìm hạnh… nhưng cũng mắc không ít sai lầm,<br /> nén nổi thái độ căm ghét mà phải thốt lên nhất là trong tình yêu với Hòa.<br /> rằng: “Lâu nay mình chỉ sống với người, Trong Cỏ lau, Lực - một phó chính ủy<br /> chỉ biết sống với người, với thần thánh, thì kiên trung, anh dũng cũng có những phút<br /> bây giờ hãy sống với quỷ, hãy chạm chén tầm thường. Chỉ vì sự ích kỷ, nhỏ nhen với<br /> với quỷ, quỷ già đời quỷ mới tập sự” một chút tư th cá nhân mà anh đã đẩy<br /> [2, tr.557]… Đây cũng là một hiện thực người lính vào chỗ chết. Không những thế,<br /> đau lòng tồn tại ngay trong hàng ngũ cách Lực luôn muốn che đậy những sai lầm khi<br /> mạng mà Nguyễn Minh Châu đã mạnh dạn chỉ huy trận đánh: “Trong khi chuẩn bị<br /> phanh phui trên trang giấy. trận đánh, tôi chỉ hạ lệnh mà không kiểm<br /> Đó còn là hình ảnh của Quang trong tra, và nhát sợ chết trong một lúc trận<br /> Cơn giông. Vì ham muốn quyền lực, muốn đánh quá ác liệt, đã để cho xe tăng địch<br /> được thỏa mãn những nhu cầu “dung tục khống chế được bãi tha ma, khi mà chúng<br /> thường ngày”, không chịu được cảnh thiếu ồ ạt phản kích vào lúc nửa đêm”. Sự thiếu<br /> thốn khi phải “ăn rau tàu bay, ăn củ đoác, trách nhiệm, “hục hặc, đòn phép, thậm chí<br /> uống nước suối để duy trì chiến đấu” là kèn cựa địa vị” [2, tr.152] đã dẫn đến sự<br /> [2, tr.227], Quang đã chạy sang hàng ngũ hy sinh, đổ máu vô nghĩa của những người<br /> địch, trở thành kẻ phản bội Tổ quốc. Thông lính trẻ. Nguyễn Minh Châu đã cay đắng<br /> qua Cơn giông, Nguyễn Minh Châu muốn nhận rằng: “chiến tranh làm con người ta<br /> nêu lên một thực trạng, người chiến sĩ cách hư hơn là làm cho người ta tốt hơn”<br /> mạng d chân chính đến đâu cũng có thể [2, tr.504]. Chiến tranh đã ném con người<br /> đánh mất mình, bị những lợi lộc, ham muốn vào vòng thử thách phẩm giá hết sức nghiệt<br /> tầm thường làm lu mờ lương tâm, phẩm ngã, nhưng nó cũng dạy cho mỗi người biết<br /> chất, nhân cách nếu không có một tinh thần hối lỗi và nhìn ra sai lầm.<br /> tỉnh táo, sự kiên định và lòng quả cảm. 2. K ám p á ỗ đ ị l<br /> Hòa - một Trung đoàn trưởng trong số ủ ữ ờ ậ<br /> Người đàn bà trên chuyến tàu tốc hành Phản ánh nỗi đau riêng của từng con<br /> tuy là một người chỉ huy tài năng trong người cá nhân có ý nghĩa sâu sắc và đậm<br /> quân sự, nhạy bén trong chiến lược, am hiểu tính nhân văn. Nguyễn Minh Châu đã khắc<br /> binh pháp với những trận đánh thần thánh, họa những bi kịch ấy một cách chân thực,<br /> vang dội và được tôn vinh như một người không tô vẽ, gượng ép. Với cái nhìn nhân<br /> anh hùng, nhưng cũng có những khiếm bản, nhà văn đã thấy được miền đất mới<br /> <br /> 64<br />  NGUYỄN DI U LINH<br /> <br /> <br /> mà mình cần đi đến và khám phá. Bằng sự người sau chiến tranh. Họ hòa nhập vào<br /> đổi mới “thầm lặng” của một cây bút mẫn cuộc sống thường nhật với vô vàn những<br /> cảm với đời và tràn đầy tình yêu thương mất mát, đớn đau.<br /> con người, Nguyễn Minh Châu đã kéo gần Chúng ta đều biết rằng “chiến tranh<br /> khoảng cách giữa nhân vật văn học với đâu phải trò đùa”. Đó là chân lí, bởi chiến<br /> hiện thực cuộc sống, đưa văn học Việt tranh đã gây nên tội ác, những vết thương<br /> Nam tới chân trời của những cách tân và không thể hàn gắn. Cuộc đời và số phận<br /> đổi mới trong tư duy nghệ thuật. của anh lính Lực trong truyện ngắn Cỏ lau<br /> 2.1. Số phận của những người lính thật nghiệt ngã, trớ trêu. Bước vào cuộc<br /> chịu nhiều bất hạnh chiến, Lực mới là một thanh niên ngoài hai<br /> Văn học kháng chiến đã xây dựng hình mươi tuổi, còn khi trở về anh đã ngoài bốn<br /> ảnh những người lính hiên ngang trước đầu mươi. Chiến tranh đã lấy đi tuổi trẻ, hạnh<br /> đạn quân th . Họ luôn mang trong mình vẻ phúc lứa đôi và xót xa hơn, nó đã để lại<br /> đẹp lý tưởng, đại diện cho sức mạnh và ý trong anh một nỗi đau, một vết thương tinh<br /> chí của cả cộng đồng. Chiến tranh qua đi, thần không thể lành. Anh đã dằn vặt trong<br /> người lính hạnh phúc đón nhận sự tự do, sự đau đớn mà nghĩ rằng “Hai mươi bốn<br /> được rời tay súng với niềm tin về một cuộc năm, cả tôi và Thai đều đã già. Chúng tôi<br /> sống với những trọng trách lớn lao và mới đánh mất nhau suốt cả một thời trẻ tuổi,<br /> mẻ: kiến thiết và xây dựng đất nước. Thế nhưng trừ phi kẻ sống người chết, bây giờ<br /> nhưng, chưa hưởng hết niềm vui bất tận gặp nhau chúng tôi không thể nào quen<br /> của chiến thắng, người lính đã bừng tỉnh và được trông thấy mỗi người có một cuộc đời<br /> hụt hẫng bởi những khắc nghiệt, những lo khác. Chúng tôi vẫn còn yêu nhau. Tôi<br /> toan của cuộc sống thường ngày. Họ chao không dám nghĩ đến ngày mai Thai lại trở<br /> đảo giữa cuộc đời và nỗi đau đầu tiên đến về với gia đình. Tôi biết rằng chỉ có người<br /> với họ, chính là bi kịch “lạc thời”. Họ như đàn bà đang đi bên cạnh, giữa đáy con<br /> đứng ngoài xã hội, cô đơn giữa đồng loại sông khô này mới có thể xoa dịu bao nhiêu<br /> và lạc lõng trước cuộc sống mới. Ngày nào vết thương mà chiến tranh đã để lại trong<br /> những người lính còn sục sôi khí thế lên lòng tôi” [2, tr.517]. Lực trở về quê hương<br /> đường tham gia chiến đấu bảo vệ từng mái sau chiến tranh để nối lại cuộc sống hạnh<br /> nhà, và cả những người họ yêu thương, thì phúc xưa, nhưng rốt cục lại trở thành người<br /> trong khoảnh khắc của sự trở về, những thừa ngay trong chính ngôi nhà của mình.<br /> người lính lại cảm thấy bơ vơ trên chính Chiến tranh như “một nhát dao phạt<br /> mảnh đất từng thấm máu của mình, trong ngang” khiến cuộc đời Lực trở nên dang<br /> chính gia đình mà họ đã cất bước ra đi. Họ dở. Số phận của Lực tiêu biểu cho biết bao<br /> thành kẻ trắng tay khi mất đi tất cả: gia người lính trở về hậu phương phải chịu<br /> đình, vợ con, người yêu, bè bạn…Nếu cảnh mất người yêu, mất vợ, mất gia đình.<br /> trong chiến tranh, người lính có thể giải Nhưng không vì thế mà người lính xưa<br /> quyết mọi vấn đề một cách công minh và chạy trốn số phận, anh đã dũng cảm đối<br /> sòng phẳng thì trong thời bình, họ lại lúng mặt với sự thật nghiệt ngã ấy. Dường như<br /> túng trong việc ứng xử với các mối quan hệ Nguyễn Minh Châu chưa bao giờ mất đi<br /> xã hội đầy phức tạp. Nguyễn Minh Châu niềm tin vào những người lính. Vì thế mà<br /> luôn trăn trở với số phận của những con “Cái làm nên sự hấp dẫn của câu chuyện<br /> <br /> 65<br /> CÁI NHÌN NHÂN BẢN CỦA NGUYỄN MINH CHÂU VỀ HI N THỰC CHIẾN TRANH…<br /> <br /> <br /> trong Cỏ lau không phải là việc khắc phục không dứt. Những phẩm chất cao đẹp của<br /> khó khăn, rắc rối trong khi đi tìm mộ các người lính giữa cuộc sống thường lại được<br /> chiến sĩ đã hy sinh ở chiến trường Quảng thử thách bởi những nghĩa vụ đời thường<br /> Trị, mà là câu chuyện đôi vợ chồng vì diễn ra âm thầm nhưng vô c ng khốc liệt.<br /> chiến tranh phải tan vỡ hạnh phúc, chuyện Nhà văn đã thể hiện sự trăn trở suy tư về số<br /> về thân phận những người đã trải qua hai phận của con người sau chiến tranh, khi họ<br /> cuộc chiến tranh, những hi sinh mất mát hòa nhập vào cuộc sống đời thường với<br /> của những người trẻ tuổi chiến đấu cho biết bao mất mát, đớn đau và thua thiệt.<br /> độc lập của Tổ quốc, hạnh phúc, tự do của Nhưng tựu chung lại, điều cốt lõi mà nhà<br /> nhân dân” [7, tr.219]. văn muốn cho chúng ta thấy được là sự<br /> Những cô thanh niên xung phong trực khắc nghiệt và những khó khăn trong cuộc<br /> tiếp tham gia chiến đấu trên các cánh rừng sống thực tại đã đẩy người lính đến “tấn bi<br /> Trường Sơn như Q y (Người đàn bà trên kịch” của số phận.<br /> chuyến tàu tốc hành) có số phận đau đớn 2.2. Những người phụ nữ vượt lên số<br /> với một chuỗi bi kịch trong tình yêu. Tạo phận để sống đẹp<br /> hóa đã ưu ái cho Quỳ vẻ đẹp từ khuôn mặt Bên cạnh những câu chuyện về số<br /> đến dáng dấp, làm chết đứng bao chàng trai phận người lính, Nguyễn Minh Châu còn<br /> nơi chiến trường. Và cũng thật trớ trêu khi dành sự quan tâm đặc biệt tới người phụ nữ<br /> Q y bước vào tình yêu - sự khởi nguồn của với một sự cảm thông, thấu hiểu sâu sắc.<br /> hạnh phúc và cả những khổ đau, tê tái. Khi Nhà văn đã ghi dấu ngòi bút của mình qua<br /> yêu, có lúc chị mãnh mẽ, quyết liệt, sẵn một loạt sáng tác viết về kiểu nhân vật này<br /> sàng “vừa van lạy như một con nô lệ vừa với số lượng và nội dung khá dày dặn, như:<br /> rút súng K54 ra dạo” [2, tr.151], nhưng tiểu thuyết Những người đi từ trong rừng<br /> cũng lại có những phút giây chị trốn chạy, ra (1982), tập truyện ngắn Người đàn bà<br /> nhẫn tâm bỏ rơi người mà mình yêu tha trên chuyến tàu tốc hành (1983), Bến quê<br /> thiết. Và cũng chính tình yêu đã khiến cuộc (1985), Cỏ lau (1989)… Với các câu<br /> đời chị rơi vào những cơn mộng du triền chuyện này, Nguyễn Minh Châu đã đi sâu<br /> miên, không dứt. Sống trong cuộc đời mới vào những góc khuất, những bi kịch của<br /> nhưng Quỳ lại chìm đắm trong hoài niệm, người phụ nữ trong và sau chiến tranh.<br /> quá khứ với sự cô đơn hối tiếc khôn nguôi. Thông qua “những lát cắt của hiện thực”,<br /> Thế nhưng, nhờ có tình yêu của Hòa, của nhà văn đã làm sáng lên phẩm giá tốt đẹp<br /> Hậu, của Ph mà Quỳ đã không đánh mất của người phụ nữ ngay cả trong những thời<br /> chính mình, không làm mờ đi phẩm chất khắc khó khăn nhất của cuộc sống.<br /> cao đẹp của một người lính cũng như phẩm Những người phụ nữ nơi hậu chiến<br /> hạnh của một người phụ nữ mẫu mực. suốt chặng đường dài chiến tranh đã chôn<br /> Chiến tranh đã đi qua, nhưng ngọn lửa v i tuổi thanh xuân trong cô đơn và đợi<br /> nhiệt thành và nỗi đau của những người chờ vô vọng. D trong hoàn cảnh chiến<br /> lính thì còn mãi. Nguyễn Minh Châu đã đề tranh hay khi hòa bình lập lại, họ vẫn chấp<br /> cập tới số phận người lính ở nhiều khía nhận và sẵn sàng trở thành “hòn vọng phu”<br /> cạnh và bình diện khác nhau. Cái nhìn về với “những hình người đàn bà bằng đá đầy<br /> bi kịch của những con người hậu chiến cô đơn giữa trời xanh” [2, tr.518]. Đó là<br /> mang âm hưởng của nỗi đau, nỗi xót xa Thai trong Cỏ lau. Cũng giống như bao<br /> <br /> 66<br />  NGUYỄN DI U LINH<br /> <br /> <br /> người con gái khác, Thai ao ước có một sáng, bình yên.<br /> mái ấm gia đình và những đứa con. Chị kết Một trong những yếu tố quan trọng<br /> hôn với Lực, nhưng chưa đầy một tuần bên giúp cho những người phụ nữ vượt lên sự<br /> nhau anh đã phải ra chiến trường và rồi éo le của cuộc sống chính là chức năng<br /> Thai đau đớn nhận nhầm cái xác trôi sông thiên bẩm: thiên chức làm mẹ. Nguyễn<br /> là chồng mình. Nỗi đau ấy tưởng chừng đã Minh Châu viết về họ trong tư cách một<br /> ngủ yên trong kí ức, khi Thai quyết định đi người mẹ với một thái độ đầy ưu ái. Q y<br /> bước nữa với Quảng, người đã hết lòng yêu (Người đàn bà trên chuyến tàu tốc hành)<br /> thương, tôn trọng và cho chị mái nhà yên đã nói lên điều thiêng liêng này thật trân<br /> ấm. Nhưng trớ trêu thay, sau hai mươi bốn trọng: “Tôi đã trông thấy, tất cả cái phần<br /> năm xa cách, Lực quay trở về. Thai bị đặt sâu thẳm như một thiên phú riêng của tâm<br /> trong hoàn cảnh éo le khi phải đứng trước hồn những người đàn bà chúng tôi: Đó là<br /> sự lựa chọn giữa người cũ và kẻ mới: Lực, bản năng chăm lo, bảo vệ lấy sự sống của<br /> người đàn ông duy nhất mà chị yêu suốt con người - do chính chúng tôi mang nặng<br /> đời và Quảng - người chồng mới với những đẻ đau sinh ra. Đó là tình thương người<br /> đứa con... Cuộc gặp gỡ với Lực đã trỗi dậy bẩm sinh của nữ tính - sợi dây thần kinh<br /> trong chị tình yêu thời tuổi trẻ và dấy lên đặc biệt nhạy cảm của nữ giới chúng tôi”<br /> niềm đau đớn, ân hận. Tận đáy lòng, chị [2, tr.184].<br /> muốn b đắp và xoa dịu vết thương chiến Có thể nói, hình tượng người phụ nữ<br /> tranh đã để lại cho Lực: “Em sẽ van xin trong truyện ngắn của Nguyễn Minh Châu<br /> anh ấy cho em được nuôi nấng mấy đứa sau năm 1975 luôn mang nét tính cách dịu<br /> con em. Anh ấy thương cho thì được, bằng dàng, nhưng ẩn chứa bên trong một khát<br /> không em cũng tay trắng trở về với anh. khao sống mạnh mẽ và quyết liệt. Tất cả<br /> Vớt vát mấy năm tuổi già, em sống với họ: Q y, Loan, Hạnh, Thai… đều là những<br /> anh” [2, tr.517]. Thế nhưng cuối cùng, người đàn bà thủy chung, son sắc, tình yêu<br /> Thai vẫn không thể chối bỏ trách nhiệm và của họ chỉ dành riêng cho một người. Tuy<br /> thiên chức làm mẹ của một người đàn bà. cuộc đời họ trải qua những bi kịch, nhưng<br /> Số phận đã an bài, chị không dễ gì thay đổi ở bất cứ hoàn cảnh nào, nỗi đau nào họ vẫn<br /> được hoàn cảnh và phải chấp nhận số phận chọn cho mình một cách sống đẹp, đầy<br /> éo le của mình. niềm tin và lạc quan vào cuộc sống. Họ là<br /> Loan trong Sống mãi với cây xanh những người phụ nữ có sự chịu đựng, sự hi<br /> may mắn hơn Thai bởi trước khi chồng hy sinh đầy cảm phục. Chính sự nhẫn nhịn ấy<br /> sinh, đã kịp để lại cho cô một đứa con. làm đẹp thêm “thiên tính nữ” của những<br /> Loan đã kìm nén nỗi đau riêng để nuôi dạy người phụ nữ với bản tính tốt đẹp không dễ<br /> đứa con trai khôn lớn và dành cho con tất gì bị thay đổi. Họ đã tự vươn lên thoát khỏi<br /> cả tình yêu của một người mẹ, cũng là tình hoàn cảnh éo le của cuộc sống, luôn giữ<br /> yêu của một người cha. Chiến tranh đã trong mình đức hy sinh cao cả, lòng thủy<br /> cướp Huân khỏi tay Loan nhưng suốt bao chung và giàu lòng yêu thương con người.<br /> năm sống trong cảnh mẹ góa con côi, cô Qua những tác phẩm của mình,<br /> vẫn giữ trọn tình yêu thủy chung với Nguyễn Minh Châu đã khai thác tận c ng<br /> chồng, chấp nhận cuộc sống cô đơn đến nội tâm nhân vật với những bi kịch số phận<br /> cuối đời và hy vọng vào một ngày mai tươi của mỗi người lính, mỗi người phụ nữ, để<br /> <br /> 67<br /> CÁI NHÌN NHÂN BẢN CỦA NGUYỄN MINH CHÂU VỀ HI N THỰC CHIẾN TRANH…<br /> <br /> <br /> từ đó nhìn thấy rất nhiều vấn đề nổi cộm, K<br /> khẩn thiết mà trước đây văn học chưa nhìn 1. Nguyễn Thị Bình (2007), Văn xuôi Việt Nam<br /> thấy và chưa dám động chạm tới. Nhà văn 1975 - 1995 những đổi mới cơ bản, Nxb<br /> cũng đã bộc lộ những nỗi day dứt về sự tha Giáo dục.<br /> hóa biến chất của con người bởi chiến 2. Nguyễn Minh Châu (2006), Tuyển tập truyện<br /> tranh. Chiến tranh có thể đem lại cho người ngắn, Nxb Văn học.<br /> lính những chiến thắng vinh quang nhưng 3. Nguyễn Minh Châu (2002), Trang giấy trước<br /> đèn, Nxb Khoa Học Xã Hội, H.<br /> nó cũng sẵn sàng lấy đi thiên lương và<br /> 4. Nguyễn Văn Công (2011), Những chuyển<br /> phẩm giá cao cả của những người không biến về tư tưởng và bút pháp trong truyện<br /> vững tâm trên con đường cách mạng mà họ ngắn Nguyễn Minh Châu sau 1975, Luận văn<br /> đã chọn và chiến đấu vì nó. Phải chăng nhà thạc sĩ văn học, Trường Đại học Sư phạm<br /> văn đã ngộ ra rằng d là anh h ng thì vẫn Tp. Hồ Chí Minh.<br /> là con người, mà đã là con người thì không 5. Nguyễn Đăng Điệp (2006), Chân dung các<br /> nhà văn Việt Nam hiện đại, Nxb Giáo dục,<br /> thể không mắc sai lầm, không thể là thánh<br /> Hà Nội.<br /> nhân. Bằng thái độ nhìn thẳng, nói thật, 6. Nguyễn Trọng Hoàn (Giới thiệu và tuyển<br /> Nguyễn Minh Châu muốn nhấn mạnh sự chọn) (2004), Nguyễn Minh Châu về tác giả<br /> suy thoái đạo đức của con người sẽ là mầm và tác phẩm, Nxb Giáo dục.<br /> mống cho cái xấu, cái ác xuất hiện làm rối 7. Nhiều tác giả (2007), Truyện ngắn Nguyễn<br /> xã hội nếu như nó không bị lên án, không Minh Châu tác phẩm và lời bình, Nxb<br /> Văn học.<br /> được tiêu diệt đến tận gốc rễ.<br /> <br /> <br /> Ngày nhận bài: 20/9/2017 Biên tập xong: 15/10/2017 Duyệt đăng: 20/10/2017<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 68<br />