CÇN THèNG NHÊT TRONG §¸NH GI¸<br />
VÒ T¦ T¦ëNG F. W. NIETZSCHE<br />
<br />
<br />
NguyÔn TiÕn Dòng(*),<br />
Hoµng §øc B×nh(**)<br />
<br />
Friedrich Wilhelm Nietzcshe (1844-1900) lµ nhµ t− t−ëng §øc lõng<br />
danh trªn nhiÒu ph−¬ng diÖn. VÒ mÆt triÕt häc «ng ®−îc t«n vinh lµ<br />
«ng tæ cña chñ nghÜa hiÖn sinh v« thÇn, ng−êi ®· khai sinh ra kh¸i<br />
niÖm siªu nh©n ®Çy tranh c·i trong triÕt häc nh−ng l¹i lµ nguån c¶m<br />
høng nghÖ thuËt cho v¨n häc vµ ®iÖn ¶nh; VÒ Thi ca «ng chØ ®øng sau<br />
Goeth; VÒ v¨n häc «ng ®· t¹o ra sù bÊt ph©n gi÷a v¨n vµ triÕt v« cïng<br />
tinh tÕ trë thµnh sù ch©m ngßi cho phong c¸ch J-P-Sartre (1905-<br />
1980), F.Sagan (1935-2004),... Tuy vËy khi ®¸nh gi¸ vÒ triÕt häc<br />
Nietzsche, ng−êi ta th−êng r¬i vµo hai th¸i cùc lµ ca ngîi t− t−ëng cña<br />
«ng lªn ®Õn tËn m©y xanh hoÆc g¹t bá hoµn toµn. Víi bµi viÕt nµy, c¸c<br />
t¸c gi¶ muèn gãp mét tiÕng nãi chung ®Ó cïng ®i ®Õn sù thèng nhÊt<br />
b−íc ®Çu vÒ mét t©m hån §øc ®Çy tµi n¨ng nh−ng b¹c mÖnh nµy vÒ<br />
ph−¬ng diÖn häc thuËt.<br />
<br />
<br />
iÖn chøng vÒ mèi quan hÖ gi÷a b¶n m¹nh. XÐt theo khÝa c¹nh ®ã, dÔ dµng<br />
B chÊt vµ hiÖn t−îng chØ ra r»ng,<br />
kh«ng ph¶i tÊt c¶ c¸c hiÖn t−îng ®Òu<br />
nhËn thÊy quan niÖm vÒ b¶n n¨ng cña<br />
Nietzsche kh«ng gièng víi quan niÖm<br />
ph¶n ¸nh ®óng b¶n chÊt, thËm chÝ cã cña chñ nghÜa ph¸t xÝt.. (*)(**)<br />
hiÖn t−îng ph¶n ¸nh sai lÖch b¶n chÊt. Nietzsche lµ ng−êi c¨m ghÐt chiÕn<br />
Do vËy khi xem xÐt hoÆc ®¸nh gi¸ hiÖn tranh, lªn ¸n nhµ n−íc §øc g©y chiÕn<br />
t−îng, ng−êi ta kh«ng ®−îc bá qua bÊt tranh víi c¸c n−íc Ph¸p, ¸o. ¤ng xem<br />
cø mèi liªn hÖ nµo mµ sù vËt hiÖn t−îng ®ã lµ sù lõa dèi cña nh÷ng ng−êi cÇm<br />
trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp n»m trong liªn quyÒn, mét viÖc lµm kh«ng trong s¹ch<br />
hÖ ®ã. nóp d−íi chiªu bµi quèc gia d©n téc.<br />
Tr−íc hÕt, cÇn ph¶i kh¼ng ®Þnh Nh−ng nh÷ng nhËn ®Þnh nµy sÏ r¬i vµo<br />
r»ng, triÕt häc cña Nietzsche lµ triÕt häc vµo biÖn minh ®¬n thuÇn cho t− t−ëng<br />
®Ò cao søc m¹nh cña b¶n n¨ng víi t− Nietzsche nÕu nh− kh«ng chØ ra r»ng<br />
c¸ch lµ nguån lùc, lµ c¸i ®µ cña tån t¹i. (*)<br />
PGS. TS. TriÕt häc, Tr−ëng khoa Lý luËn<br />
V× vËy b¶n n¨ng trong quan niÖm cña chÝnh trÞ, tr−êng §¹i häc Khoa häc, §¹i häc HuÕ.<br />
Nietzsche kh«ng ®ång nhÊt víi søc (**)<br />
ThS. TriÕt häc, Phã gi¸m ®èc Së Gi¸o dôc vµ<br />
m¹nh mµ lµ sinh lùc ®Ó t¹o ra søc §µo t¹o Thõa Thiªn HuÕ.<br />
CÇn thèng nhÊt trong ®¸nh gi¸… 35<br />
<br />
ngay trong häc thuyÕt cña Nietzsche r»ng, mçi tªn ph¸t xÝt ®Òu cã ®Çy ®ñ hai<br />
còng cã nhiÒu yÕu tè ®Ó chñ nghÜa ph¸t ®Æc ®iÓm lµ ®éc tµi vµ theo chñ nghÜa<br />
xÝt lîi dông. S«vanh bµi Do Th¸i. Cßn Nietzsche<br />
Nietzsche kh«ng chØ lµ nhµ triÕt trong rÊt nhiÒu t¸c phÈm cña m×nh ®·<br />
häc, «ng cßn lµ nhµ th¬, nhµ v¨n vµ víi lªn ¸n hai ®Æc ®iÓm nµy. Ch¼ng h¹n,<br />
mét t©m hån ®Çy chÊt nghÖ sÜ nªn trong th¸ng 6/1886 trong th− göi mÑ m×nh,<br />
c¸c t¸c phÈm cña «ng mét ý t−ëng cã thÓ Nietzsche ®· ®¶ kÝch chñ tr−¬ng dïng<br />
®−îc hiÓu theo nhiÒu c¸ch kh¸c nhau. b¹o lùc cña Bismarck, Thñ t−íng Phæ,<br />
Chñ nghÜa ph¸t xÝt ®· chép ®−îc nh÷ng ®Ó më réng l·nh thæ. ¤ng viÕt:<br />
ý t−ëng cña Nietzsche, ®Ò cao sù cuång "Bismarck cã mét tr¸i tim l¹nh lïng tµn<br />
say, ®am mª trong c¸c t¸c phÈm cña «ng nhÉn, dòng c¶m vµ kh«ng dao ®éng<br />
®Ó khÝch lÖ tinh thÇn cña nh÷ng tªn ph¸t nh−ng «ng ®¸nh gi¸ thÊp ®¹o nghÜa vµ<br />
xÝt trong chiÕn trËn. Bªn c¹nh ®ã, trong søc m¹nh cña nh©n d©n" (1, tr.149).<br />
t− t−ëng cña «ng còng chøa nhiÒu ®iÓm Theo Nietzsche, Bismarck ®ang theo<br />
mµ sù tiÕp cËn nÕu thiÕu quan ®iÓm ®uæi nh÷ng môc tiªu tÇm th−êng v×<br />
biÖn chøng sÏ thÊy d−êng nh− cã sù "môc tiªu cao th−îng quyÕt kh«ng thÓ<br />
®ång ®iÖu víi quan ®iÓm ph¸t xÝt, ch¼ng thùc hiÖn b»ng thñ ®o¹n gian ¸c" (1,<br />
h¹n quan ®iÓm cña «ng vÒ quÇn chóng. tr.149). §èi víi ng−êi Do Th¸i kh«ng<br />
Nietzsche ®· x©y dùng siªu nh©n tõ nh÷ng «ng kh«ng coi th−êng mµ cßn ®Ò<br />
viÖc h¹ thÊp vai trß cña quÇn chóng cao tè chÊt cña hä: "Ng−êi ta, kh«ng tha<br />
nh©n d©n vµ «ng r¬i vµo chñ nghÜa h− thø cho ng−êi Do Th¸i v× hä cã trÝ tuÖ vµ<br />
v« lÞch sö. H¬n n÷a, trong chõng mùc tiÒn b¹c,... T«i chØ muèn ®em b¾n bá bän<br />
nµo ®ã «ng ®· sa vµo quan niÖm phi ®¹o bµi Do Th¸i". ¤ng chñ tr−¬ng x©y dùng<br />
®øc, «ng kh«ng thÊy ®−îc nh÷ng gi¸ trÞ mét ch©u ¢u thèng nhÊt, mét ch©u ¢u<br />
æn ®Þnh cña ®¹o ®øc cho dï thùc tiÔn cña nh÷ng ng−êi ch©u ¢u vµ «ng lµ<br />
kh«ng ngõng vËn ®éng vµ biÕn ®æi. Vµ thµnh viªn cña ch©u ¢u ®ã. Bëi thÕ<br />
cuèi cïng th× «ng vÉn kh«ng tho¸t khái Nietzsche kh«ng thÓ lµ kÎ chung ®−êng<br />
c¸i ®Þa vÞ giai cÊp cña «ng. Nietzsche víi chñ nghÜa ph¸t xÝt vµ l¹i cµng kh«ng<br />
muèn ®Ëp ph¸, muèn lµm ®¶o lén thÓ lµ nhµ lý luËn cña chñ nghÜa ph¸t<br />
nh÷ng gi¸ trÞ ®ang hiÖn hµnh nh−ng xÝt. Thùc tÕ ®· cho thÊy râ Nietzsche vµ<br />
kh«ng ph¶i lµ cho sè ®«ng mµ chØ cho chñ nghÜa ph¸t xÝt lµ ®èi lËp nhau.<br />
mét sè Ýt, bëi v× trong m¸u thÞt cña «ng Trong c¸c t¸c phÈm cña m×nh, nhÊt<br />
"lµ dßng gièng quý téc". Khi gi¶i thÝch lµ ý chÝ quyÒn lùc, Nietzsche ®· xem ý<br />
nh÷ng hiÖn t−îng nµy, L−u C¨n B¸o (1) chÝ sèng (nguån gèc cña sù sèng) lµ nÒn<br />
®· cã nh÷ng ®¸nh gi¸ hîp lý vÒ mÆt häc t¶ng cña mäi ho¹t ®éng nh−ng «ng l¹i<br />
thuËt khi «ng cho r»ng chñ nghÜa ph¸t kh«ng ph¶i lµ kÎ coi träng quyÒn lùc cña<br />
xÝt lîi dông mÆt h¹n chÕ trong t− t−ëng giíi thèng trÞ. ý chÝ quyÒn lùc kh«ng<br />
triÕt häc Nietzsche, råi xuyªn t¹c söa ®ång nghÜa víi søc m¹nh cña quyÒn lùc.<br />
ch÷a qu¶ng b¸ Nietzsche lµ ng−êi dù ¤ng chØ muèn kh¬i dËy c¸c søc m¹nh<br />
b¸o sù ra ®êi cña chñ nghÜa ph¸t xÝt. Vµ cña ý chÝ, ®ã chÝnh lµ quyÒn lùc chi phèi<br />
trªn thùc tÕ Nietzsche kh«ng ph¶i lµ tÊt c¶.<br />
nhµ lý luËn tiªn phong cña chñ nghÜa §iÒu nµy chøng tá r»ng, viÖc xÐt<br />
ph¸t xÝt. L−u C¨n B¸o chøng minh ®o¸n vµ thÈm ®Þnh mét t− t−ëng kh«ng<br />
36 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 12.2012<br />
<br />
<br />
ph¶i lµ mét c«ng viÖc ®¬n gi¶n. Marx lµ ph¶i nªu ®−îc b¶n chÊt cña chÕ ®é ®ã,<br />
ng−êi ®· ®Æt nÒn mãng cho c¸ch xem xÐt chØ ra tÊt yÕu ph¶i lµm c¸ch m¹ng ®Ó<br />
vµ ®¸nh gi¸ t− t−ëng cña mét triÕt gia. xãa bá x· héi ®ã. C¸ch m¹ng x· héi ®èi<br />
Khi nhËn xÐt vÒ c¸c nhµ duy vËt siªu víi häc gi¶ t− s¶n lu«n lµ mét c¸i g× ®ã<br />
h×nh thÕ kû XVII - XVIII, Marx ®· chØ ra rÊt kiªng dÌ. B¶n th©n Nietzsche còng<br />
r»ng : "ThËm chÝ nh÷ng nhµ triÕt häc ®· chØ muèn ®¶o ho¸n gi¸ trÞ vµ dõng l¹i ë<br />
lµm cho c¸c t¸c phÈm cña m×nh mang ®ã. V× vËy, khi nãi Nietzsche phª ph¸n<br />
mét h×nh thøc cã nh− hÖ thèng (vÝ dô x· héi ph−¬ng T©y th× còng cã nghÜa lµ<br />
nh− Spinoza) th× kÕt cÊu thùc tÕ bªn Nietzsche kh«ng ®ång t×nh víi hiÖn<br />
trong hÖ thèng còng hoµn toµn kh¸c biÖt tr¹ng cña x· héi ®ã vµ dù b¸o t×nh tr¹ng<br />
víi h×nh thøc mµ trong ®ã «ng ta tr×nh ®ã sÏ ngµy cµng lµm cho con ng−êi bÞ<br />
bµy hÖ thèng mét c¸ch cã ý thøc" (2, tha hãa.<br />
tr.710). Tr−êng hîp Nietzsche còng ph¶i MÆc dï ®Ò cao ý chÝ quyÒn lùc<br />
®−îc xem xÐt d−íi sù chØ ®¹o ®ã. NghÜa nh−ng Nietszche l¹i cã c¸ch nh×n nhËn<br />
lµ ph¶i tu©n thñ nghiªm ngÆt nh÷ng vÒ nhµ n−íc t− b¶n kh«ng mÊy thiÖn<br />
nguyªn t¾c cña phÐp biÖn chøng duy vËt c¶m bëi v× nhµ n−íc t− b¶n lµ hiÖn th©n<br />
khi ®¸nh gi¸ tõ nguyªn nh©n xuÊt hiÖn cña lý tÝnh. Theo «ng, quyÒn lùc chÝnh<br />
cho ®Õn néi dung vµ sù th©m nhËp cña t− trÞ lµ hiÖn th©n cña c¸i ¸c, lõa dèi, ®¸nh<br />
t−ëng ®ã vµo trong cuéc sèng. c¾p nh−ng l¹i ®−îc kh¾c d−íi c¸i mÆt n¹<br />
Nguyªn nh©n vÒ sù ®¸nh gi¸ nµy cã s¹ch sÏ vµ nh©n tõ. V× vËy, «ng gäi nhµ<br />
thÓ ph¶i bµn luËn thªm nh−ng phÇn lín n−íc lµ mét Idola kiÓu míi (Idola theo<br />
c¸c nhµ nghiªn cøu ®Òu thèng nhÊt lµ ë tiÕng Hy L¹p cæ lµ sù ph¶n ¸nh xuyªn<br />
em g¸i cña Nietzsche. Khi Nietzsche r¬i t¹c nªn ®−îc dÞch ra tiÕng ViÖt lµ ngÉu<br />
vµo ®êi sèng thùc vËt, dù ®o¸n ®−îc t−îng hoÆc ¶o ¶nh) cÇn lo¹i bá ®Ó cã con<br />
nh÷ng gi¸ trÞ kinh tÕ vµ tinh thÇn cña ng−êi (tõ cña Nietzsche - ¸m chØ nhµ<br />
c¸c t¸c phÈm cña Nietzsche trong t−¬ng n−íc lµm tha ho¸ b¶n chÊt ng−êi).<br />
lai, tõ n¨m 1891, bµ ®· t×m c¸ch thu Nietzsche viÕt: "Nhµ n−íc lµ c¸i g×<br />
thËp c¸c b¶n th¶o vµ ghi chÐp cña thÕ? Nµo! H·y dáng tai lªn, ta sÏ nãi cho<br />
Nietzsche vµ b¾t ®Çu chØnh lý theo ý cña anh em. Nhµ n−íc lµ con quû l¹nh lïng<br />
m×nh. Toµn bé t− t−ëng cña Nietzsche nhÊt trong sè nh÷ng con quû l¹nh<br />
®−îc bµ s¾p xÕp thµnh 19 tËp vµ cho lïng,... Nhµ n−íc th× dèi tr¸ trong tÊt c¶<br />
xuÊt b¶n. ViÖc nµy ®· mang l¹i cho bµ c¸c ng«n ng÷ vÒ thiÖn vµ ¸c, trong tÊt c¶<br />
kh«ng chØ lîi Ých to lín mÆt kinh tÕ mµ c¸c lêi lÏ nhµ n−íc ph¸t biÓu, Nhµ n−íc<br />
cßn ®−îc chÝnh quyÒn ph¸t xÝt trao tÆng ®Òu nãi dèi,... ChØ khi nµo Nhµ n−íc<br />
b»ng TiÕn sÜ danh dù. chÊm døt n¬i ®ã míi khái sù cã con<br />
Tuy cßn rÊt nhiÒu h¹n chÕ thËm chÝ ng−êi kh«ng d− thõa" (4, tr.98-101).<br />
lµ sai lÇm nh−ng vÉn cã thÓ kh¼ng ®Þnh Nietzsche nh×n x· héi ph−¬ng T©y<br />
r»ng triÕt häc Nietzsche ®· ®Æt ra ®−îc víi con m¾t cña mét ng−êi trong cuéc,<br />
mét sè vÊn ®Ò mang tÝnh dù b¸o, phª kh«ng gièng nh− nh÷ng ng−êi kh¸c vå<br />
ph¸n tõ bªn trong x· héi t− b¶n (hay vËp hay ®¾c chÝ víi c¸i bÒ ngoµi hµo<br />
cßn gäi lµ phª ph¸n tõ phÝa h÷u). Khi nho¸ng mµ tõ trong lßng nã, «ng ®· dù<br />
t×m hiÓu sù phª ph¸n cña Nietzsche ®èi b¸o con ng−êi, con ®Î cña hoµn c¶nh ®ã<br />
víi x· héi t− b¶n kh«ng thÓ ®ßi hái «ng sÏ ngµy cµng thiÕu hoµn chØnh, lÖ thuéc<br />
CÇn thèng nhÊt trong ®¸nh gi¸… 37<br />
<br />
vµo hoµn c¶nh sèng. VÒ ®iÓm nµy, kü thuËt vµ sù lÖ thuéc cña con ng−êi<br />
Nietzsche ®· ®Æt nÒn mãng cho c¸c vµo chóng. Nietzsche dïng h×nh ¶nh con<br />
quan niÖm cña c¸c trµo l−u triÕt häc rÖp ®Ó so s¸nh. Khi con rÖp sèng trªn<br />
hiÖn ®¹i ph−¬ng T©y nh− chñ nghÜa nh÷ng chiÕc ghÕ ph«t¬i th× nã kh«ng cßn<br />
hiÖn sinh, chñ nghÜa nh©n vÞ. C¶ hai muèn ho¹t ®éng n÷a v× nã cho r»ng<br />
trµo l−u triÕt häc nµy ®Òu lªn ¸n chñ kh«ng thÓ cã ë ®©u tèt h¬n thÕ n÷a vµ<br />
nghÜa t− b¶n ®· lµm tha ho¸ con ng−êi. nh− vËy nã ph¶i t×m c¸ch tho¶ hiÖp ®Ó<br />
Víi chñ nghÜa hiÖn sinh, m¸y mãc kü kh«ng cã sù x¸o trén (v× ý t−ëng nµy mµ<br />
thuËt ®· biÕn con ng−êi thµnh nh÷ng cã nhµ y häc ®· cho r»ng Nietzsche ®· dù<br />
c¸i m¸y v« hån, ®¸nh mÊt chiÒu s©u b¸o ®−îc mÆt tr¸i cña sù ph¸t triÓn<br />
t©m linh, cuéc sèng cµng hiÖn ®¹i th× trong ®êi sèng kinh tÕ vµ sù lÖ thuéc vµo<br />
con ng−êi cµng c« ®¬n. Víi chñ nghÜa c¸c ph−¬ng tiÖn kü thuËt, nhÊt lµ sù l¹m<br />
nh©n vÞ, x· héi ph−¬ng T©y lµ mét céng dông c¸c thµnh qu¶ cña khoa häc sÏ dÉn<br />
®ång r«-bèt, v× vËy con ng−êi kh«ng t×m ®Õn bÖnh tËt mang tÝnh x· héi nh− bÖnh<br />
thÊy c¸i t«i cña m×nh. vÒ tim m¹ch, bÖnh bÐo ph× vµ héi chøng<br />
Vµo nh÷ng n¨m 80 cña thÕ kû XIX, ®¸i th¸o ®−êng).<br />
Nietzsche ®· kh¸i qu¸t c¸c ®Æc ®iÓm Trong chõng mùc nµo ®ã, khi bµn vÒ<br />
cña con ng−êi ph−¬ng T©y hiÖn ®¹i tõ con ng−êi cña x· héi ph−¬ng T©y hiÖn<br />
ba mèi quan hÖ: m«i tr−êng x· héi, kinh ®¹i, Nietzsche ®· dù b¸o ®−îc sù lªn<br />
tÕ vµ t©m lý. Theo «ng, con ng−êi ng«i cña ®ång tiÒn trong tÊt th¶y c¸c<br />
ph−¬ng T©y hiÖn t¹i tån t¹i trong m«i quan hÖ ®êi sèng, kh«ng lo¹i trõ c¶<br />
tr−êng ø thõa kü thuËt, lÊy kü thuËt lµ trong lÜnh vùc chÝnh trÞ vµ quan hÖ quèc<br />
th−íc ®o sù ph¸t triÓn cña trÝ tuÖ nªn tÕ. §©y lµ hËu qu¶ tÊt yÕu cña viÖc sïng<br />
mäi gi¸ trÞ cña cuéc sèng chØ ®−îc ®Þnh b¸i gi¸ trÞ vËt chÊt. TiÒn b¹c trë thµnh<br />
®o¹t ë bªn ngoµi. §ã lµ con ng−êi kh«ng gi¸ trÞ thÈm ®Þnh cao nhÊt. Theo mét sè<br />
cã chiÒu s©u t©m linh, khÐp kÝn trong häc gi¶ ph−¬ng T©y, Nietzsche ®· dù<br />
c¸i vá bäc cña c¸c tiÖn nghi vËt chÊt! Hä b¸o ®−îc sù xuÊt hiÖn cña c¸c quan hÖ<br />
gièng nh− nh÷ng hép s¬n ®−îc ký hiÖu thùc dông trong lèi sèng cña con ng−êi<br />
b»ng nh÷ng b¶ng mµu s¾c loÌ loÑt. hiÖn ®¹i. §ång tiÒn ®· ®i vµo trong mäi<br />
"Ng−êi hiÖn ®¹i cã h×nh d¹ng kú dÞ, ngâ ng¸ch cña cuéc sèng. Con nghª<br />
gièng nh− nh÷ng hép s¬n. Thµnh phè vµng sÏ giÕt chÕt mäi høng thó v« t− vµ<br />
v¨n minh lµ quª h−¬ng cña mäi hép s¬n, sù cao th−îng cña con ng−êi. §èi lËp víi<br />
n¬i ®Êy ng−êi ta dïng ®å trang søc loÌ ¸nh kim lÊp l¸nh, con ng−êi trë nªn xØn<br />
loÑt trang ®iÓm nh− hép s¬n, gi¸ trÞ cña mèc t©m hån, ch¹y theo lèi sèng toan<br />
cuéc sèng x©y dùng trªn nh÷ng vËt tÝnh dÉn ®Õn sù ghÎ l¹nh vµ v« c¶m vÒ<br />
phÈm bªn ngoµi. Bªn ngoµi ®−êng vÖ, t©m hån. Nietzsche viÕt: "Sôp l¹i tr−íc<br />
mÆc ¸o quÇn loÌ loÑt, tinh thÇn trèng ®ång tiÒn Mü: c«ng viÖc lµ cho ng−êi ta<br />
rçng, sù sèng thiÕu néi dung" (1, tr.138). tÊt bËt kh«ng thë ra h¬i - tay cÇm ®ång<br />
Kh«ng chØ vËy, con ng−êi ph−¬ng T©y hå ®Ó suy nghÜ vÊn ®Ò, khi ¨n c¬m còng<br />
hiÖn ®¹i ngµy cµng r¬i vµo xu h−íng d¸n m¾t vµo tin tøc th−¬ng m¹i, ®êi<br />
ch©y ú trong ho¹t ®éng vµ vËn ®éng vÒ sèng cña con ng−êi nh− lu«n lèi sèng sî<br />
mÆt sinh häc. Thñ ph¹m g©y nªn t×nh nhì viÖc, bãp chÕt mäi th¸ch thøc cao<br />
tr¹ng nµy còng chÝnh lµ c¸c ph−¬ng tiÖn th−îng" (1, tr.138).<br />
38 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 12.2012<br />
<br />
<br />
Nh÷ng dù b¸o vÒ con ng−êi cña x· cho r»ng: "Sau khi «ng chÕt kh«ng bao<br />
héi ph−¬ng T©y cho thÊy, Nietzsche ®· l©u th× nh÷ng tr−íc t¸c cña «ng ®−îc<br />
thËt sù l¹c h−íng khi gi¶i thÝch c¸c hiÖn dÞch thµnh nhiÒu thø ng«n ng÷, truyÒn<br />
t−îng x· héi. Kh¸c víi nh÷ng ng−êi m¸c réng ra kh¾p thÕ giíi. ¤ng ®· dµnh ®−îc<br />
xÝt, Nietzsche chØ ®−a ra gi¶i ph¸p lµ mét vinh dù mang tÝnh toµn cÇu mµ «ng<br />
con ng−êi ph¶i biÕt v−ît qua chÝnh cho r»ng ®¸ng lý «ng ph¶i giµnh ®−îc tõ<br />
m×nh, cßn yÕu tè cèt lâi lµ ph¶i thay ®æi tr−íc" (5, tr.276).<br />
c¸c nÒn t¶ng t¹o ra sù tha ho¸ ®ã th× Nh÷ng ý kiÕn trªn ®Òu thèng nhÊt<br />
Nietzsche l¹i kh«ng thÊy. Do vËy sù kh¼ng ®Þnh Nietzsche lµ nhµ t− t−ëng<br />
nh×n nhËn cña Nietzsche vÒ con ng−êi lín cña ph−¬ng T©y hiÖn ®¹i vµ thõa<br />
vµ x· héi ph−¬ng T©y chØ dõng l¹i ë ý nhËn trong t− t−ëng cña «ng kh«ng chØ<br />
nghÜa häc thuËt, sù ph¶n kh¸ng cña ®Æt ra nh÷ng vÊn ®Ò cña thêi ®¹i «ng<br />
Nietzsche còng chØ dõng l¹i ë sù ph¶n mµ cho mäi thêi ®¹i nh− sè phËn con<br />
kh¸ng. Nh−ng dÉu sao Nietzsche còng ng−êi, gi¸ trÞ vµ phÈm h¹nh cña con<br />
h¬n h¼n mét sè nhµ triÕt gia, nhµ t− ng−êi trong ®êi sèng x· héi,... V× vËy, nã<br />
t−ëng ®−¬ng thêi lµ kh«ng lªn tiÕng ca kh«ng chØ thuéc vÒ lÜnh vùc triÕt häc mµ<br />
ngîi b¶o vÖ chÕ ®é hiÖn hµnh mµ b−íc lµ ®èi t−îng cña nhiÒu lÜnh vùc nghiªn<br />
®Çu nh×n thÊy nh÷ng dÊu hiÖu c¨n bÖnh cøu nh− t©m lý häc, v¨n häc, ©m nh¹c,...<br />
trÇm kha cña x· héi ®ã vµ ph¶i ®îi ®Õn<br />
Sù ¶nh h−ëng cña Nietzsche trong<br />
sù ra ®êi cña chñ nghÜa Marx míi cã<br />
lÜnh vùc triÕt häc in dÊu s©u ®Ëm trong<br />
gi¶i ph¸p thËt sù khoa häc ®Ó läc bá vµ<br />
chïm triÕt häc nh©n sinh (giíi nghiªn<br />
ph¸t triÓn nã.<br />
cøu Trung Quèc hiÖn ®¹i cho r»ng<br />
T− t−ëng cña Nietzsche kh«ng chØ Nietzsche lµ ng−êi s¸ng lËp ra triÕt häc<br />
giíi h¹n ë n−íc §øc mµ cßn lan réng ra nh©n sinh). Chñ nghÜa Freud, mét trong<br />
c¶ ch©u ¢u, nh÷ng ¶nh h−ëng cña nã nh÷ng trµo l−u t− t−ëng lín cña thÕ kû<br />
còng kh«ng dõng l¹i ë thÕ kû XIX mµ ®· XX, ®· t¹o ra kh«ng Ýt sãng giã trong<br />
b¸m rÔ s©u vµo mét sè trµo l−u triÕt häc häc thuËt còng chÞu ¶nh h−ëng quan<br />
lín cña thÕ kû XX, thËm chÝ lµ thÕ kû ®iÓm vÒ ®éng lùc thóc ®Èy ho¹t ®éng<br />
XXI. ¶nh h−ëng cña Nietzsche r¶i ®Òu con ng−êi cña Nietzsche lµ ë b¶n n¨ng,<br />
trªn c¸c lÜnh vùc t©m lý, th¬ v¨n vµ ©m c¸i chØ dÉn cho con ng−êi kh«ng ph¶i lµ<br />
nh¹c, ®Æc biÖt lµ triÕt häc. Theo ®¸nh lý tÝnh mµ lµ ý chÝ cña sinh tån. Freud<br />
gi¸ cña L−u C¨n B¸o, th× "cã ng−êi nãi, tõng nãi "«ng ta (tøc lµ Nietzsche) hiÓu<br />
nÕu chän trong nh÷ng nhµ t− t−ëng cña biÕt thÊu suèt vÒ chÝnh m×nh h¬n (con<br />
thÕ kû tr−íc hai ng−êi cã ¶nh h−ëng lín ng−êi) bÊt kú ng−êi nµo kh¸c tõng sèng<br />
nhÊt trong thÕ kû nµy th× nªn chän M¸c hoÆc sÏ sèng".<br />
vµ Nietzsche. ThËt vËy, hai «ng ®Òu Trong lÜnh vùc v¨n häc, rÊt nhiÒu<br />
kh«ng ph¶i lµ nh÷ng nhµ triÕt häc kiÓu nhµ v¨n ®· t×m thÊy c¶m høng s¸ng t¸c<br />
kinh viÖn, ¶nh h−ëng trªn nhiÒu h−íng tõ t− t−ëng cña Nietzsche nh−: Thomas<br />
kh¸c nhau ®· v−ît lªn thêi ®¹i cña Mann, Hermann Hesse, AndrÐ Gide,<br />
m×nh, ®· v−ît ra ngoµi vßng luÈn quÈn AndrÐ Matreaux, Anbert Camus... ë<br />
cña häc thuËt, ®· lµm chÊn ®éng c¶ ý lÜnh vùc s©n khÊu næi lªn ba t¸c gi¶ lín<br />
thøc x· héi ph−¬ng T©y" (1, tr.6). C¸c lµ: August Strindberg, Luigi Pirandello<br />
t¸c gi¶ cña M−êi nhµ t− t−ëng lín còng vµ Bernard Shaw. B. Shaw ®· ®Æt tªn<br />
CÇn thèng nhÊt trong ®¸nh gi¸… 39<br />
<br />
cho mét trong nh÷ng vë kÞch hay nhÊt häc gi¶ cã uy tÝn nh− Chu Quèc B×nh,<br />
cña m×nh lµ Con ng−êi vµ siªu nh©n Nh÷ TÝn,...<br />
(1905). TriÕt lý cña vë kÞch ®−îc rót ra<br />
ë ViÖt Nam nh÷ng n¨m 40 cña thÕ<br />
tõ quan ®iÓm ®¹o ®øc cña Nietzsche.<br />
kû XX, NguyÔn §×nh Thi ®· cho ra m¾t<br />
¤ng ®· thõa nhËn: "Danh tiÕng cña t«i<br />
cuèn "TriÕt häc Nietzsche" vµ «ng trë<br />
cã ®−îc lµ nhê t«i ®Êu tranh kh«ng<br />
thµnh ng−êi ®Çu tiªn ë n−íc ta nghiªn<br />
ngõng ®Ó buéc c«ng chóng xem xÐt l¹i<br />
cøu vÒ nhµ t− t−ëng §øc g©y nhiÒu<br />
nÒn ®¹o ®øc cña hä" (5, tr.227). LÜnh vùc<br />
tranh c·i nµy.<br />
©m nh¹c lµ mét lÜnh vùc rÊt khã ®Ó c¸c<br />
Nh÷ng nhËn ®Þnh vÒ t− t−ëng cña<br />
t− t−ëng cña triÕt gia x©m nhËp. §Æc<br />
Nietzsche ®−îc rót ra tõ lËp tr−êng<br />
biÖt lµ viÖc phæ nh¹c cho mét t¸c phÈm<br />
phÐp biÖn chøng duy vËt trªn ®©y ch−a<br />
triÕt häc th× cµng hi h÷u nh−ng ®iÒu nµy<br />
thÓ lµ nh÷ng kÕt luËn cuèi cïng vÒ t−<br />
®· ®−îc x¶y ra víi t¸c phÈm Zarathustra<br />
t−ëng Nietzsche mµ chØ ®−îc xem lµ sù<br />
®· nãi nh− thÕ, t¸c phÈm thuÇn tuý nãi<br />
tæng hîp nh÷ng ®iÓm cÇn ®−îc thèng<br />
vÒ nh÷ng vÊn ®Ò cña triÕt häc ®· ®−îc<br />
nhÊt trong häc thuËt ®Ó cã mét c¸i nh×n<br />
c¸c nhµ so¹n nh¹c lõng danh Mahler,<br />
chung vÒ mét triÕt gia cho ®Õn tËn<br />
Delius vµ Schoenberg phæ nh¹c.<br />
nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû XXI vÉn cßn<br />
ë ph−¬ng §«ng, ¶nh h−ëng cña<br />
ph¶i tranh luËn vÒ mÆt häc thuËt.<br />
Nietzsche kh«ng m¹nh mÏ nh− ë<br />
Nh−ng chÝnh sù tranh luËn ®ã l¹i lµ<br />
ph−¬ng T©y. Tuy nhiªn, Nietzsche ®·<br />
biÓu hiÖn cña sù kh«ng tÇm th−êng, lµ<br />
®−îc giíi häc thuËt Trung Hoa quan<br />
mét nh©n tè quan träng ®Ó x¸c ®Þnh gi¸<br />
t©m tõ nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû XX. Cã lÏ<br />
trÞ cña triÕt gia - F. W. Nietzsche - tÝnh<br />
ng−êi ®Çu tiªn cña Trung Hoa ®−a<br />
biÖn chøng cña sù ph¸t triÓn lµ thÕ ®ã.<br />
Nietzsche lªn diÔn ®µn häc thuËt lµ<br />
Vµ còng chÝnh v× thÕ, nh÷ng kÕt luËn<br />
V−¬ng Quèc Duy n¨m 1904 víi bµi viÕt<br />
®−îc rót ra ë ®©y kh«ng bao giê tån t¹i<br />
"Shopenhauer vµ Nietzsche". Tõ 1919<br />
víi t− c¸ch lµ kÕt luËn sau cïng.<br />
®Õn 1920, Nietzsche ®−îc giíi thiÖu mét<br />
c¸ch kh¸ toµn diÖn kh«ng chØ tõ th©n<br />
thÕ sù nghiÖp mµ b−íc ®Çu ®· chØ ra sù Tµi liÖu tham kh¶o<br />
¶nh h−ëng cña Nietzsche ®èi víi mét vµi 1. L−u C¨n B¸o. Phridric Nits¬. HuÕ:<br />
trÝ thøc lóc bÊy giê qua c¸c bµi viÕt vµ ThuËn Ho¸, 2004.<br />
dÞch thuËt cña Lç TÊn, Qu¸ch M¹c 2. M¸c - ¡nghen toµn tËp. TËp 29. H.:<br />
Nh−îc, Cï Thu B¹ch, Mao ThuÉn, Cao ChÝnh trÞ quèc gia, 1995.<br />
Hµn, Phµn §»ng,... Trong thêi gian 3. M¸c - Phridrich ¡nghen tuyÓn tËp.<br />
"C¸ch m¹ng V¨n hãa", t− t−ëng cña TËp 1. H.: Sù thËt, 1980.<br />
Nietzsche bÞ r¬i vµo quªn l·ng vµ ®−îc 4. F. Nietzsche. Zarathustra ®· nãi<br />
®¸nh gi¸ lµ mét hiÖn t−îng kh«ng b×nh nh− thÕ. H.: V¨n häc, 1999.<br />
th−êng vÒ mÆt x· héi vµ häc thuËt. HiÖn 5. V−¬ng §øc Phong, Ng« HiÓu Minh.<br />
nay, ë Trung Quèc, Nietzsche ®· ®−îc ThËp ®¹i tïng th− - 10 nhµ t− t−ëng<br />
giíi thiÖu réng r·i vµ nhiÒu c«ng tr×nh lín thÕ giíi. H:. V¨n hãa Th«ng tin,<br />
nghiªn cøu ®· ®−îc xuÊt b¶n cña c¸c 2006.<br />