Chẩn đoán và điều trị sốt ve mò ở Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới thành phố Hồ Chí Minh

Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 20 * Số 1 * 2016<br /> <br /> <br /> CHẨN ĐOÁN VÀ ĐIỀU TRỊ SỐT VE MÒ<br /> Ở BỆNH VIỆN BỆNH NHIỆT ĐỚI-THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH<br /> Trần Đăng Khoa*, Lê Bửu Châu*, Nguyễn Anh Tú**<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Mở đầu: Sốt ve mò là bệnh sốt phát ban truyền nhiễm do Orientia Tsutsugamushi gây ra, lây truyền qua vết<br /> cắn của ấu trùng mò. Diễn biến của bệnh thay đổi từ những thể nhẹ, có thể tự giới hạn đến những trường hợp<br /> nặng, gây tử vong. Những năm gần đây, sốt ve mò ngày càng phổ biến nhưng có rất ít nghiên cứu về bệnh này ở<br /> Việt Nam trong thế kỉ XXI.<br /> Mục tiêu nghiên cứu: Mô tả đặc điểm dịch tễ, lâm sàng, cận lâm sàng, kháng sinh và đáp ứng kháng sinh<br /> điều trị của bệnh sốt ve mò ở người lớn.<br /> Phương pháp nghiên cứu: Nghiên cứu mô tả hàng loạt trường hợp bệnh nhân người lớn sốt kéo dài và có<br /> lâm sàng điển hình gồm: sốt, phát ban, vết loét, viêm hạch... được chẩn đoán sốt ve mò tại khoa Nhiễm B, Bệnh<br /> viện Bệnh Nhiệt Đới TP.HCM từ năm 2013 đến năm 2014 sẽ được tư vấn tham gia vào nghiên cứu. Sau khi<br /> bệnh nhân đồng ý tham gia nghiên cứu sẽ được hỏi bệnh sử, khám lâm sàng và thu tập các thông tin về tình hình<br /> tiếp xúc với ổ bệnh, xét nghiệm, biến chứng, kháng sinh điều trị và đánh giá đáp ứng điều trị.<br /> Kết quả: Trong thời gian nghiên cứu, có 76 trường hợpsốt ve mò được chẩn đoán và đồng ý tham gia<br /> nghiên cứu, tuổi trung bình là 40,7 ±5 tuổi; 48 (63,2%) trường hợp là nam giới, làm nông chiếm gần 50%<br /> dân. Hơn 2/3 số bệnh nhân đến nhập viện sau thời gian sốt 7-14 ngày, nhức đầu và đau nhức mình chiếm<br /> hơn 90%. Viêm phổi là biến chứng thường gặp nhất với gần 50% số ca bệnh. Vết loét được ghi nhận dưới<br /> rốn chiếm 60,5% với kích thước chủ yếu từ 0,5x1 cho đến 1x1 cm; 97,4% số ca chỉ có 1 vết loét. Bạch cầu<br /> máu trong giới hạn bình thường chiếm hơn 50%; tiểu cầu thấp chỉ chiếm 22,4%; đa phần có tăng men gan<br /> AST và ALT nhẹ. Trung bình của CRP và procalcitonin ở mức cao, gan lách to chiếm 23,2%. Hơn 50%<br /> được điều trị với Azithromycin đơn độc, Thời gian cắt sốt trung bình khi dùng kháng sinh Azithromycin<br /> hoặc Doxycycline đơn độc khoảng 48 giờ, so sánh giữa dùng Azithromycin đơn độc và Doxycycline đơn độc<br /> không khác nhau có ý nghĩa về thời gian cắt sốt trung bình (p>0,05).<br /> Kết luận: Sốt ve mò là bệnh nhiễm trùng khá phổ biển trong những năm gần đây, việc chẩn đoán bệnh chủ<br /> yếu dựa vào dịch tễ, lâm sàng với vết loét điển hình, còn cận lâm sàng chẩn đoán xác định chưa được quan tâm<br /> nhiều. Nghề nghiệp làm nông, nam giới chiếm đa số và đa phần bệnh nhân được điều trị muộn. Viêm phổi là biến<br /> chứng thường gặp nhất và chủ yếu là viêm phổi mô kẻ. Thời gian cắt sốt trung bình khi sử dụng kháng sinh<br /> Azithromycin hoặc Doxycyline đơn độckhác biệt không ý nghĩa, thời gian này khoảng 48 giờ.<br /> Từ khóa: Sốt ve mò, Orientia Tsutsugamushi, Azithromycin, Doxycycline.<br /> ABSTRACT<br /> DIAGNOSIS AND TREATMENT OF SCRUB TYPHUS ATHOSPITAL FOR TROPICAL DISEASES<br /> IN HO CHI MINH CITY<br /> Tran Dang Khoa, Lê Buu Chau, Nguyen Anh Tu<br /> * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 20 - No 1 – 2016: 354 - 358<br /> <br /> Background: Scrub typhusisan infectious disease caused by Orientia Tsutsugamushi, transmitted through<br /> the bite of chigger. Evolution of the disease can vary from mild, self-limited to severe cases, the patient die. In<br /> <br /> * Bộ môn Nhiễm ĐHYD TP.HCM ** Bộ môn Nhiễm ĐH Y khoa Phạm Ngọc Thạch.<br /> Tác giả liên lạc: Trần Đăng Khoa ĐT 01669008987, Email: drmikoha@gmail.com<br /> 354 Chuyên Đề Nội Khoa II<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 20 * Số 1 * 2016 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> recent years, scrub typhus increasingly popular but no more researches on this disease in Vietnam.<br /> Objective: Describe the characterization epidemiological, clinical, laboratory, antibiotic and the responseof<br /> antibiotic of scrub typhus in adults.<br /> Methods: Prospective, descriptive study examining adult- hospitalized- patients, who were diagnosised<br /> scrub typhuswithfever, rash, ulcer, inflammation of lymph nodes... and were treated at Ward B in Hospital for<br /> Tropical diseases from 2013 to 2014.<br /> Results: A total of 76scrub typhus cases were enrolled. Mean age was 40.7 ± 5 years and male predominated<br /> (63.2%), over 50% of patients are farmers. More than 2/3 of patients hospitalized after 7-14 days duration of<br /> fever, headache and aches for more than 90%. Pneumonia is the most common complication, with nearly 50% of<br /> case. The ulcer was recorded below the navel occupies 60.5% primarily sizes from 0,5x1cm to1x1 cm. 97.4% of<br /> cases have only one ulcer. Leukemia count in blood is normal over 50%; low platelets accounted for only 22.4%;<br /> the mean of AST and ALT are high. Mean of CRP and procalcitoninare high and hepatomegaly and splenomegaly<br /> are 23.2%. Over 50% of cases were treated with Azithromycin alone, the mean of time afebrilebetween treated<br /> with Azithromycin or Doxycycline alone have no significant difference (p>0.05)<br /> Conclusion: Scrub typus is an infection disease fairly common in recent years, the diagnosis is mainly based<br /> on epidemiological, clinical with typical ulcers, while determined diagnosis don’t receive much attention.<br /> Farming, men make have high ratioand most of patients were treated late. Pneumonia is the most common<br /> complication and mostly interstitial pneumonia. The mean of time afebrilebetween treated with Azithromycin or<br /> Doxycycline alone have no significant difference, this time is about 48 hours.<br /> Keywords: Scrub typhus, Orientia Tsutsugamushi, Azithromycin, Doxycycline<br /> MỞ ĐẦU ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP<br /> Sốt ve mò là bệnh sốt phát ban truyền nhiễm Thiết kế nghiên cứu<br /> do Orientia Tsutsugamushi gây ra, lây truyền qua Nghiên cứu mô tả hàng loạt trường hợp.<br /> vết cắn của ấu trùng mò. Bệnh có đặc điểm lâm<br /> Dân số mẫu<br /> sàng là sốt kéo dài, có vết loét do côn trùng đốt,<br /> Bệnh nhân sốt ve mò nhập viện điều trị tại<br /> phát ban dạng sẩn và viêm hạch(5). Việt Nam<br /> BV BNĐ TP.HCM từ năm 2013 đến năm 2014.<br /> nằm trong khu vực khí hậu nhiệt đới gió mùa<br /> nóng ẩm, phần lớn cư dân sống bằng nghề nông, Tiêu chuẩn chọn mẫu<br /> là điều kiện thuận lợi cho bệnh sốt ve mò phát Bệnh nhân được chẩn đoán sốt ve mò dựa<br /> triển. Diễn biến của bệnh thay đổi từ những thể vào đặc điểm lâm sàng và dịch tễ, nhập viện<br /> nhẹ, có thể tự giới hạn đến những trường hợp điều trị tại BV BNĐ TP.HCM từ năm 2013 đến<br /> nặng, gây tử vong. Tuy nhiên các ca sốt ve mò năm 2014.<br /> thường đến điều trị muộn do chủ quan, ngoài ra<br /> Địa điểm thực hiện<br /> việc người dân và nhân viên y tế chưa nhận thức<br /> Khoa Nhiễm B, BV BNĐ TP.HCM.<br /> được hết mối nguy hiểm của bệnh vì thế công<br /> tác phát hiện sớm ca bệnh còn hạn chế. Do đó Phương pháp thực hiện<br /> nghiên cứu này được thực hiện nhằm mô tả đặc Bệnh nhân người lớn sốt kéo dài và có lâm<br /> điểm lâm sàng, cận lâm sàng, kháng sinh điều trị sàng điển hình gồm: sốt, phát ban, vết loét, viêm<br /> và đáp ứng kháng sinh của bệnh sốt ve mò tại hạch... được chẩn đoán sốt ve mò sẽ được tư vấn<br /> BV Bệnh Nhiệt Đới TP. Hồ Chí Minh (BV BNĐ tham gia vào nghiên cứu. Sau khi bệnh nhân<br /> TP.HCM) hiện nay. đồng ý tham gia nghiên cứu sẽ được hỏi bệnh<br /> sử, khám lâm sàng và thu tập các thông tin về<br /> <br /> <br /> <br /> Bệnh Nhiễm 355<br /> Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 20 * Số 1 * 2016<br /> <br /> tình hình tiếp xúc với ổ bệnh, xét nghiệm biến gặp nhất là từ 20 đến 60 tuổi chiếm 82,9%. Hoạt<br /> chứng, kháng sinh điều trị và đánh giá đáp ứng động tiếp xúc ghi nhận chủ yếu là làm nông với<br /> điều trị. 48,6%; kế đến là đi núi, đi rừng để cắm trại, du<br /> Phân tích kết quả lịch hoặc săn bắt chiếm 25% (Bảng 1).<br /> <br /> Thu thập số liệu bằng mẫu bệnh án soạn sẵn. Đặc điểm lâm sàng:<br /> Phân tích số liệu bằng phần mềm thống kê SPSS Bảng 2. Đặc điểm lâm sàng (n=76)<br /> 16.0. Biến định tính được trình bày dưới dạng Đặc điểm Số ca (n) Tỉ lệ<br /> tần số và tỉ lệ phần trăm. Biến định lượng được Số ngày sốt trước nhập viện<br /> < 7 ngày 10 13,2<br /> trình bày dưới dang giá trị trung bình (TB) và độ<br /> 7 – 14 ngày 52 68,4<br /> lệch chuẩn (ĐLC) nếu có phân phối chuẩn hoặc 15-30 ngày 14 18,3<br /> trình bày dưới dạng giá trị trung vị (khoảng Sốt cao liên tục 63 82,9<br /> o<br /> IQR) nếu không phân phối chuẩn. Dùng phép Sốt ≥ 40 C 43 56,6<br /> kiểm Chi bình phương và Fisher’s exact để so Nhức đầu 70 92,1<br /> sánh tỷ lệ của một biến số định tính trong hai Đau nhức mình 70 92,1<br /> Hạch to 23 30,3<br /> nhóm khác nhau. Dùng phép kiểm t để so sánh<br /> trung bình của một biến số định lượng (phân Tiêu hóa 20 26,3<br /> phối chuẩn) trong hai nhóm khác nhau. Dùng Hô hấp 13 17,1<br /> phép kiểm Mann-Whitney để so sánh trung vị Phát ban 7 9,2<br /> của một biến số định lượng (không phân phối Biến chứng<br /> chuẩn) trong hai nhóm khác nhau. Giá trị p ≤ Viêm phổi 34 46,5<br /> 0,05 được xem như có ý nghĩa thống kê. Viêm màng não 1 1,3<br /> Bệnh nhân sốt ve mò thường đến bệnh viện<br /> KẾT QUẢ<br /> sau khi sốt 7-14 ngày (68,4%), biểu hiện nhức<br /> Đặc điểm dân số đầu và đau nhức mình là 2 triệu chứng thường<br /> Trong khoảng thời gian từ năm 2013 đến hết gặp nhất của bệnh chiếm hơn 90%. Tình trạng<br /> năm 2014 có 76 trường hợp được chẩn đoán sốt sốt cao ≥ 40oC khi nhập viện chiếm hơn 50%, với<br /> ve mò đồng ý tham gia vào nghiên cứu tại Khoa đa số là sốt cao liên tục. Viêm phổi là biến chứng<br /> Nhiễm B, BV BNĐ TP.HCM. thường gặp nhất với gần 50% số ca bệnh dù biểu<br /> Đặc điểm chung của mẫu nghiên cứu được hiện hô háp chỉ chiếm 17,1%.<br /> trình bày theo bảng 1 như sau: Bảng 3. Đặc điểm vết loét (n=76)<br /> Đặc điểm Số ca (n) Tỉ lệ<br /> Bảng 1. Đặc điểm chung dân số nghiên cứu (n=76)<br /> Vị trí vết loét<br /> Đặc điểm Số ca (%) TB ± ĐLC<br /> Dưới rốn 46 60,5<br /> Tuổi 40,7 ± 5<br /> Từ rốn đến cổ 30 39,5<br /> Nam giới 48(63,2)<br /> Kích thước vết loét<br /> Nhóm tuổi<br /> 0,5 x 0,5 cm 11 14,5<br /> < 20 tuổi 04 (5,3)<br /> 0,5 x 1 cm 23 30,3<br /> Từ 20-60 tuổi 63 (82,9)<br /> 1 x 1 cm 28 36,8<br /> >60 tuổi 09 (11,8)<br /> >1x1 cm 14 18,4<br /> Hoạt động tiếp xúc<br /> Một vết loét 74 97,4<br /> Làm nông 37 (48,6)<br /> Làm vườn 10 (13,2) Gần 2/3 vị trí vết loét được ghi nhận dưới<br /> Leo núi, đi rừng... 19 (25,0) rốn với kích thước chủ yếu từ 0,5x1 cho đến 1x1<br /> Không xác định 10 (13,2) cm; và đa số bệnh nhân nghiên cứu chỉ có 1 vết<br /> Tuổi trung bình: 40,7 ± 5 tuổi, giới nam chiếm loét (97,4%); 2 vết loét chỉ chiếm 2,6% và không<br /> 63,2% gần gấp đôi giới nữ, nhóm tuổi thường ghi nhận trường hợp có 3 vết loét trở lên.<br /> <br /> <br /> 356 Chuyên Đề Nội Khoa II<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 20 * Số 1 * 2016 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Đặc điểm cận lâm sàng lúc được chẩn đoán Azithromycin đơn độc và Doxycycline đơn độc<br /> sốt ve mò không khác nhau có ý nghĩa về thời gian cắt sốt<br /> Bảng 4. Đặc điểm cận lâm sàng lúc chẩn đoán trung bình (p>0,05).<br /> BÀN LUẬN<br /> Đặc điểm (n=76) Số ca (%) TB ± ĐLC<br /> 3<br /> Bạch cầu máu (/mm ) Trong thời gian lấy mẫu từ năm 2013 đến<br /> 4000 – 10.000 44 (57,9) năm 2014 có tất cả 76 trường hợp sốt ve mò được<br /> >10.000 29 (38,2)<br /> 3 chẩn đoán và điều trị tại khoa Nhiễm B, BV BNĐ<br /> Tiểu cầu 2 tuần, điều này có thể do<br /> Doxycycline 5 (6,6)<br /> đối tượng mắc bệnh thường là nông dân, hiểu<br /> Doxycycline + kháng sinh khác 7 (9,2)<br /> Thời gian cắt sốt (giờ)<br /> biết về bệnh ít nên chưa nhận thức được mối<br /> Azithromycin 43,17 ± 3,68 nguy hiểm của bệnh sốt ve mò khi điều trị trễ.<br /> Azithromycin + kháng sinh khác 84,9 ± 12,0 Biểu hiện bệnh giống với mô tả trong y văn<br /> Doxycycline 47,2 ± 11,3 trước đây, nhức đầu và đau nhức mình là 2 triệu<br /> Doxycycline + kháng sinh khác 52,8 ± 12,4<br /> chứng thường gặp nhất của bệnh chiếm hơn<br /> Trong 76 ca sốt ve mò tham gia nghiên cứu 90%, triệu chứng hạch to chỉ chiếm 30,3%, các<br /> có hơn 50% được điều trị với Azithromycin đơn triệu chứng khác về phát ban, tiêu hóa và hô hấp<br /> độc, và 6,6% điều trị với Doxycycline đơn độc, chiếm 9,2%, 17,1 và 26%; theo thứ tự(5). Tuy nhiên<br /> các kháng sinh khác phối hợp kèm theo là các triệu chứng này không phải là triệu chứng<br /> Ceftriaxone, Imipenem, Levofloxacin khi có biến đặc hiệu nên bệnh rất dễ bỏ sót nếu không ghi<br /> chứng đi kèm. Thời gian cắt sốt trung bình khi nhận dịch tễ liên quan và phát hiện vết loét do<br /> dùng kháng sinh Azithromycin hoặc ấu trùng mò cắn. Tình trạng sốt cao ≥ 40oC khi<br /> Doxycycline đơn độc khoảng 48 giờ, còn khi có nhập viện chiếm hơn 50%, với đa số là sốt cao<br /> biến chứng thì dài hơn, so sánh giữa dùng<br /> <br /> <br /> Bệnh Nhiễm 357<br /> Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 20 * Số 1 * 2016<br /> <br /> liên tục. Viêm phổi là biến chứng thường gặp Doxycycline đơn độc không khác nhau có ý<br /> nhất với gần 50% số ca bệnh dù biểu hiện hô hấp nghĩa về thời gian cắt sốt trung bình (p>0,05).<br /> chỉ chiếm 17,1%; và tổn thương chủ yếu là dạng Tuy nhiên nghiên cứu này chỉ là nghiên cứu mô<br /> mô kẻ trên phim X-quang phổi (26%). Các kết tả hàng loạt ca nên chưa thể đánh giá so sánh<br /> quả này cũng phù hợp với một nghiên cứu ở Đài hiệu quả điều trị của 2 loại thuốc trên, cần có<br /> Loan với hạch to chiếm 33%, ho 24%, tiêu chảy nghiên cứu thử nghiệm lâm sàng tiếp theo.<br /> 18%,viêm phổi 36%(6); hoặc nghiên cứu khác về KẾT LUẬN<br /> lính Mỹ tham chiến tại Việt Nam với nhức đầu<br /> chiếm 100%, phát ban 35%(2,3). Gần 2/3 vị trí vết Sốt ve mò là bệnh nhiễm trùng khá phổ biển<br /> loét được ghi nhận dưới rốn với kích thước chủ trong những năm gần đây, việc chẩn đoán bệnh<br /> yếu từ 0,5x1 cho đến 1x1 cm; và đa số bệnh nhân chủ yếu dựa vào dịch tễ, lâm sàng với vết loét<br /> nghiên cứu chỉ có 1 vết loét (97,4%); 2 vết loét chỉ điển hình, còn cận lâm sàng chẩn đoán xác định<br /> chiếm 2,6% và không ghi nhận trường hợp có 3 chưa được quan tâm nhiều. Nghề nghiệp làm<br /> vết loét trở lên. nông, nam giới chiếm đa số và đa phần bệnh<br /> nhân được điều trị muộn. Viêm phổi là biến<br /> Cận lâm sàng của bệnh sốt ve mò đa phần<br /> chứng thường gặp nhất và chủ yếu là viêm phổi<br /> không đặc hiệu, bạch cầu máu trong giới hạn<br /> mô kẻ. Thời gian cắt sốt trung bình khi sử dụng<br /> bình thường chiếm hơn 50%; tiểu cầu thấp chỉ<br /> kháng sinh Azithromycin hoặc Doxycyline đơn<br /> chiếm 22,4%; đa phần có tăng men gan AST và<br /> độc khác biệt không ý nghĩa, thời gian này<br /> ALT nhẹ. Trung bình của CRP và procalcitonin ở<br /> khoảng 48 giờ.<br /> mức cao, gan lách to chỉ chiếm 23,2%. Một điều<br /> hạn chế của nghiên cứu này là không làm được TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> các xét nghiệm để chẩn đoán xác định sốt ve mò, 1. Althaf A, Sarosh Kumar K, et al (2008), “A study on scrub<br /> typhus in terytiary hospital”, KMI issue 4.<br /> cũng như xác định chủng Rickettsia lưu hành ở 2. Berman SJ, Kundin WD (1973), "Scrub typhus in South<br /> từng địa phương. Vietnam. A study of 87 cases".Ann Intern Med, 79 (1), pp. 26-<br /> 30.<br /> Hiện nay, kháng sinh điều trị sốt ve mò đã 3. Deller JJJr, Russell PK (1967), "An analysis of fevers of<br /> thay đổi khi Chloramphenicol không còn được unknown origin in American soldiers in Vietnam".Ann<br /> sử dụng rộng rãi như trước kia, Doxycycline và Intern Med, 66 (6), pp. 1129-43.<br /> 4. Liu YX, Feng D, Suo JJ, Xing YB, Liu G, et al (2009), "Clinical<br /> Azithromycin là 2 lựa chọn đầu tay để điều trị characteristics of the autumn-winter type scrub typhus cases<br /> sốt ve mò hiện tại(5. Trong 76 ca sốt ve mò tham in south of Shandong province, northern China".BMC Infect<br /> Dis, 9, pp. 82<br /> gia nghiên cứu có hơn 50% được điều trị với<br /> 5. Nguyễn Trần Chính (2008), "Bệnh sốt ve mò".Bệnh truyền<br /> Azithromycin đơn độc và 6,6% điều trị với nhiễm, pp. 364-371.<br /> Doxycycline đơn độc, các kháng sinh khác phối 6. Tsay RW, Chang FY (1998), "Serious complications in scrub<br /> typhus".J Microbiol Immunol Infect, 31 (4), pp. 240-4.<br /> hợp kèm theo là Ceftriaxone, Imipenem,<br /> Levofloxacin khi có biến chứng đi kèm. Thời<br /> gian cắt sốt trung bình khi dùng kháng sinh Ngày nhận bài báo: 27/11/2015<br /> Azithromycin hoặc Doxycycline đơn độc khoảng Ngày phản biện nhận xét bài báo: 30/11/2015<br /> 48 giờ, còn khi có biến chứng thì dài hơn, so sánh Ngày bài báo được đăng: 15/02/2016<br /> giữa dùng Azithromycin đơn độc và<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 358 Chuyên Đề Nội Khoa II<br />