intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE

Chính sách của triều Nguyễn đối với Thiên chúa giáo

Chia sẻ: Caygaolon Caygaolon | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:8

60
lượt xem
2
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tính độc tôn và tính kiêu hãnh của Thiên chúa giáo cùng nghi thức mang tính tương khắc với văn hóa truyền thống và sự lạm dụng chính trị của các thế lực bên ngoài đối với Thiên chúa giáo là nguyên nhân dẫn đến các chính sách đối với Thiên chúa giáo của nhà cầm quyền Việt Nam trong đó có triều Nguyễn.

Chủ đề:
Lưu

Nội dung Text: Chính sách của triều Nguyễn đối với Thiên chúa giáo

CHiNH SACH CUA TRIEU NGUYEN DOI VOTI<br /> THIEN CHUA GIAO<br /> DO BANG*<br /> <br /> <br /> <br /> phdp mang tinh sieu hinh vd cQdng che ndi<br /> T hien Chua giao du nhap vdo Viet<br /> Nam tQ nam 1533 (1), day khdng<br /> ehi la vd'n de t h u i n tuy eiia tdn giao, tin<br /> tren da cham manh vdo tQ tQdng dan tdc vd<br /> van hda truyen thd'ng nen de gay ngd nhdn,<br /> ngQdng, van hda ma la vd'n de chinh tri-xa kich dpng ddn den chinh sdch ky thi, ca'm<br /> hdi rd't nhay cam qua cac thdi ky lich sif cd dao eiia trieu dinh nhd Nguyen vd dQdc<br /> che dp chinh tri khde nhau. Tinh ddc tdn vd ddng dao nhan dan vd'n mang ndng tinh<br /> tinh kieu hanh ciia Thien chiia giao cung ngQdng sung bdi td tien ddng tinh ung hp.<br /> nhQng nghi thQc mang tinh tUdng khic vdi 1. Trieu Gia Long (1802-1819)<br /> van hda truyen thd'ng va sy lam dyng chinh<br /> tri ciia cdc the lye ben ngodi ddi vdi Thien Trong ede vua trieu Nguyen b thdi ky ty<br /> chua giao Id nguyen nhan dan den cdc chinh chu, Gia Long Id ngQdi rd't ed thien chi vdi<br /> sdch ddi vdi Thien ehua giao cua nha elm Thien ehua giao nhUng dng van ehu trUdng<br /> quydn Viet Nam trong dd cd trieu Nguyin. bao ve Nho gido va nghi le thd cung td tien;<br /> dng cung eho r i n g dia ngye, thien ddng ciia<br /> NhQng ngQdi truyen gido eho ring ehi luan thuyet Thien chua gido Id sy di doan<br /> phdi Cd dd'e truyen vao Viet Nam Id ddng chi Idm me hoac, quyen ru nhQng ngQdi<br /> chinh thd'ng trye thupc tda thdnh La Ma, thieu hieu biet (2).<br /> dai dien eho sQ Qu viet vd tinh hodn vu<br /> NhQng quan diem cua vua Gia Long cho<br /> nhd't so vdi bat ky tdn giao ndo. Nen viec<br /> rang ngQdi theo Thien ehua gido cung Id<br /> truyen gido vd bao ve dao Id nhiem vu<br /> cdng dan neu hp khdng tin tQdng vdo thd<br /> thieng lieng cua nhan loai van minh, hp<br /> cung td tien vd cdc t h i n linh thi cung<br /> khdng nhQng khdng mud'n thda hiep vdi ba't<br /> khdng nen elm doan hp (3).<br /> cQ tdn giao nao ma phai xda sach eae tdn<br /> giao ban dia de xay dyng mdt Thien chua Khdng mdt lenh cam dao nao dQdc ban<br /> giao dpc tdn, mdt dQc tin tuyet ddi ve Chua. hanh dQdi thdi Gia Long, cac giao si deu<br /> Do vdy, ho dQa ra cac dieu ca'm ky nhQ ca'm cho rang day Id giai doan thuan ldi cho viec<br /> lay xac ngUdi chet, ca'm dang hUdng dot truyen gido b Viet Nam.<br /> ne^n cho ngUdi chet, ca'm dpc vdn te, ca'm Tuy nhien, Gia Long vdn tha'y nguy ed<br /> mac tang phuc. NhQng dinh hQdng vd giai ve ma't chii quyen moi khi cd hdi den vdi<br /> <br /> <br /> *PGS.TS. Trudng Dai hpc Khoa hpc Hud<br /> 46 Rghien cijru Lich si!ir. sg 1.2010<br /> <br /> phUdng Tay thdng qua con dUdng bao ve De quan ly, theo doi boat ddng truyen<br /> dao Thien chua nen dng can dan ngUdi ke gido, Minh Mang lenh cho cac gido si ve<br /> vi (Minh Mang) khdng nen ddi xif phan biet kinh dd Hue Id'y cd Id de dich sach.<br /> giQa cac dao Nho, Phat, Thien chua giao.<br /> Nam 1831, chinh phu Phap cif mpt tau<br /> Viec khiing bd' tdn gido se Id nguyen nhan<br /> den Hue dat lai quan he ngoai giao nhUng<br /> ddn den cdc bien ddng xd hdi va gay ra thu<br /> hi vua Minh Mang ey tuyet. NhQng dpng<br /> oan trong nhan dan; ddi khi lam syp dd ca<br /> thai ddi ngoai day kieu ky nay cua Minh<br /> ngdi vua.<br /> Mang da gay sy phan Qng cho nhieu gidi<br /> 2. T r i e u M i n h M a n g (1820-1840) chQc Phdp.<br /> Chpn Minh Mang ke vi, Gia Long da Ndm 1832, Minh Mang ra du: "Cai<br /> nhdn thay dQdc kha ndng quyet doan ciia thuye't thien dQdng, tdm lai chi la chuyen<br /> mdt con ngQdi cQng ran cd the giai quyet hoang dQdng, khdng ed b i n g chQng. Hdn<br /> ede cdng viec phQc tap ciia trieu dinh, ddc nQa ne'u khdng kinh t h i n minh, khdng thd<br /> biet Id ddi vdi phQdng Tay trong dd cd vd'n tien td thi ra't trdi vdi chinh dao. NhQng<br /> de truyen giao ludn Idm cho nha vua tran viec trai luan ly, hai phong hda, dieu d'y ke<br /> trd, au lo. •. , ,, : ra cdn nhieu, thyc da pham de'n phap luat.<br /> Dao a'y quy Id ta dao hdn dao nao het" (5).<br /> Nam 1824, chinh phii Phap cif J. B.<br /> Chaigneau sang Hue de duy tri boat dpng Nam 1832, nhan vu giao si ngQoi Phap<br /> ngoai giao ed tQ thdi Gia Long. Nam dd, cd ed ten la Pham Van Kinh b hp dao DUdng<br /> mpt tau Phap den Da Nang mang thu va le Sdn, huyen Hudng Trd, tinh ThQa Thien bi<br /> vat cua vua Phdp giii den vua Minh Mang mat truyen dao, cau kinh. Quan phu ThQa<br /> nhung bi Minh Mang tQ chdi, mdt sd giao si Thien nhieu Ian gpi de'n cdng dUdng<br /> khuyen cao nhung khdng mpt ai chiu bd<br /> nhan dd trdn len dQdc dd't lien de truyen<br /> dao. Nam dd, Minh Mang ra lenh eho eae<br /> gido.<br /> quan tinh "khuyen cdo bo dao, ai thanh<br /> Nam 1825, vua Minh Mang ban hanh thyc bude qua cay Thdp ty thi miin tdi,<br /> dy cam dao: "Cac tdn giao sai trdi cua nhd thd, nha giang cho buy diet di, ai cd<br /> ngQdi Tdy DQdng Idm hQ hdng Idng ngQdi. tinh khdng tuan bi toi nang" (6).<br /> Da IQ lau nhieu tdu Tay DQdng den day<br /> Chdu bdn trieu Nguyen cd ghi lai viec<br /> budn bdn vd da de lai cdc dao trQdng trong<br /> theo doi Gido si Pham Van Kinh qua ban<br /> VQdng qudc nay. Cac dao trQdng da Idi keo<br /> tau ciia Bp Hinh ngay 25 t h i n g 5 nam<br /> vd ldm hdng nhan tam, lam suy thoai<br /> Minh Mang 19 (1838) nhu sau: Cd ten<br /> t h u i n phong my tyc. Dd chang phai tai boa<br /> Pham Van Kinh, ngUdi Tay DUdng, thang 5<br /> ldn cho dd't nQde. Vay phai chd'ng lai sy lam<br /> nam Minh Mang 13 (1832), can an ve<br /> dung ndy de dQa dan chung trd lai eon<br /> truyen dao Gia Td cl lang Co Lao, phii ThQa<br /> dQdng chinh... phai canh phdng can than<br /> Thien bi ket an giao giam hau mong dn<br /> mat hai cang, mien nui, td't ea mpi nga<br /> phdt lam kinh cl phu ThQa Thien nhUng<br /> dQdng thuy bd de ngan khdng eho cac dao<br /> vdn khdng chQa, ngay dem giang dao ta<br /> trudng Tay DUdng xam nhdp len lut, tra giao, lai day di ddn phu cl Ai Lao, sau lai<br /> trdn vdo dan chung de gieo rac bdng den cho trcl ve an tri b huyen Cam Ld. Bp chung<br /> tren vUdng qud'e" (4). toi cho ngUdi len Cam Lo mat tham xem<br /> Chinh sach ciia trieu Rguy^n... 47<br /> <br /> Pham Van Kinh ed len thdng tin tQc gi TQ ndm 1825 - 1838 cd 4 Gidm mue, 9<br /> chang. Biet r i n g Pham Van Kinh b tren d'y, Linh muc ngoai qud'e, 20 Linh muc ngQdi<br /> ngay thudng ed nhieu ngudi tdi lui, tien bae Viet vd hdng tram gido dan bi sdt hai (10).<br /> an tieu du gia, vd xem bd kieu cdng khdng Thang 10 nam 1839, Minh Mang ban<br /> sd gi ca. VQa rdi ddn Quang Tri ed ngUdi hanh du ed'm dao: Bude td't ea nhQng ngQdi<br /> theo td dao, khdng chiu bude qua hinh chQ theo dao phai bd dao trong vdng mdt ndm,<br /> thdp, vay xin giao Pham Van Kinh eho tinh xay dyng ehua chien vdo nhQng ndi trQdc<br /> Quang Tri tra ta'n cho ra viec" (7). Qua dd day xdy dyng nhd thd. Td't ea t h i n dan<br /> mdi tha'y sy can trpng, khoan dung cua phai tich eye trdng nom ehua chien.<br /> trieu dinh Hue ddi vdi cdc gido si nQde<br /> ngodi vd van de cam dao khdng ddn gian Du cam dao mdi ndy da gay sy edm<br /> nhQ cac tdi pham khac. (r{, H phdn trong gido dd vd gidi chQc Thien chua<br /> gido, lam cha'n ddng xa hdi. Tuy nhien,<br /> Nam 1834, Minh Mang ban hdnh "Thap chinh phu Phdp vd trieu dinh Hue cung<br /> dieu gido huan", nha vua chi ra ring: Dao mong mud'n ed sQ hieu biet can thiet vd<br /> Gia td lai cdng vd ly "Trai gdi chung dung thien chi tQ ca hai phia de cd the xich lai<br /> hdn tap, viec lam ndy gid'ng nhQ cam thu... gan vd cai thien lot hdn tinh the gay ed'n<br /> Dd Id Idm cho bai hoai luan ly, hQ hdng vd'n ed. Nam 1840, Minh Mang cQ Phan<br /> gido hda, khdng the tin dQdc. Ne'u ngQdi Thanh Gian elm d i u mdt phai doan sang<br /> ndo dd hi dd ddnh thi nen mau chdng bd di. Phdp de tim hieu tinh hinh vdi mong mud'n<br /> P h i n cdc viec quan, hdn, tang, te deu phai xdy dyng quan he ngoai giao td't hdn.<br /> theo ll tuc nQde nhd..." (8). NhQng dieu md ca hai phia khdng muon da<br /> xay ra la khi phdi dodn eiia trieu dinh Hue<br /> Nam 1835, Phan Ba Dat, Phd dd ngy sQ<br /> den Phdp hi cdc gidi chQc trong Giao hdi<br /> Vien Dd sat tau: Cd' dao Ma Song<br /> ThQa sai Paris phan ddi kich liet vd van<br /> (Marehand) b Gia Dinh ddng Ida vdi Le Van<br /> ddng mdt cude tdy chay tren bdo chf, lam<br /> Khdi khi hi b i t khai r i n g "ThIy thud'c<br /> dp lye manh me vdi nhd vua nen vua Phdp<br /> ngQdi Tdy DQdng khoet mat ngQdi s i p chet<br /> bude phai tQ chdi tiep phai dodn cua trieu<br /> de che thud'c", edn "Td giao Tay DQdng eho<br /> dinh Hue.<br /> mdt trai, mdt gdi b chung mdt nhd ed tQdng<br /> gach ngan each, khi dpng tinh due, rdp cho Tuy the, so' gido dan dQdi thdi Minh<br /> chung chet bep, ip la'y nQde xdc chet, hda Mang vdn dQdc tiep tue tdng, vdo ndm<br /> lam hdnh cho ngQdi theo dao an khien cho 1840, ea nQde ed 3 Gidm mye, 2 Phd gidm<br /> hp me dao khdng bd dQdc"; rdi nghe ndi muc, 24 Linh mue ngoai qudc, 144 Linh<br /> "Trai gdi la'y vd, Id'y chdng, dao trudng dem muc ngQdi Viet vd 420.000 gido dan (11).<br /> ngudi eon gdi vdo nha kin vdi danh nghla 3. Trieu Thieu Tri (1841-1847)<br /> giang dao thyc ra de ddm d..." (9). NhQng<br /> DQdi thdi Thieu Tri, nhd vua vin duy tri<br /> chuyen nay dQdc phia ra trong dan gian va<br /> ehfnh sdch cam dao dQdc ban hdnh tQ thdi<br /> quan Dd ngy sif Phan Ba Dat da kbeo then<br /> Minh Mang nhQng khdng td ra tfch eye<br /> dpt thanh nhQng mau chuyen ly ky, ba'p<br /> nhQ trieu vua trQdc. P h i n ldn ede gido si bi<br /> d i n nen de gay a'n tQdng trong trieu dinh<br /> b i t deu dQdc Thieu Tri eho lanh dn "tram<br /> va tao nen sy p h i n no trong cdng chung.<br /> giam hau" (tdi chet nhQng giam ddi xet), rdi<br /> Viec giet dao tQ dd cdng khdc liet hdn.<br /> cudl cung cung dQdc tra ty do. Ddi vdi cdc<br /> 48 Rghien curu Lich sit, so 1.2010<br /> <br /> quan theo dao nhd vua kien tri thuyet phue Tuy nhien, trong nhan thQc Thieu Tri<br /> tao cho hp ed ed hpi bd dao dd Id trQdng hdp vdn cho Thien chua giao ludn la nguy cd<br /> quan thii ngy Ho Van DQdng b tinh Ddng ciia md't chu quyen va dao Ion phong hoa<br /> Nai da ty nguyen bd dao b i n g cdch bQdc dan tpc. Nha vua xem Thien chua giao<br /> qua cay Thanh gid nhQng vdn chQa chiu dy cung la m I m gay tai boa khdng kem gi<br /> le te t h i n b mieu Ky, trinh nhd vua xem thud'c phien vd deu do ngQcfi phQdng Tay<br /> xet (12). mang lai. Nam 1847, nhan trieu dinh ban<br /> ve viec ngQdi phQdng Tay de'n xin budn ban<br /> Nam 1841, ede gido si Miche, Duelos,<br /> vd truyen giao, nha vua ra dy: "NgQdi Tay<br /> Galy, Berneux vd Gharries hi b i t vd hi ket DQdng Idng vdn xao tra, ne'u bo ed'm dao thi<br /> an til hinh nhQng Thieu Tri khdng cho thi Anh Cat Ldi nghe thd'y cung cau xin bo<br /> hdnh an. Ndm 1843, tdu chien Phap cam thude phien. NhQng dich Id gid'ng sai<br /> Heroine ty tien den Da Nang, thuyen lang, khdng the thda man dQdc nd... Va lai<br /> trQdng Felix Favin L6veeque yeu ciu trieu dao Gia td Id td giao, cai hai rdi se den bdi<br /> dinh Hue tha cac gido si tren. Thieu Tri chuyen ngodi bien, md dQdng eho chinh<br /> chd'p thuan vd trao cdc gido si cho vien chien. Thud'c phien Id thQ thude me, cai hai<br /> thuyen trQdng ndi tren; tdu Phdp rdi cang cua nd rdi se khuynh gia bai san, hai den<br /> Dd Ning ngdy 16-3-1843. tinh mang ngQdi ta. Hai viec d'y deu<br /> nghiem cam trong nQde..." (14).<br /> Thdng 11 nam Thieu Tri thQ 7 (4-1-<br /> 1848), Bd Hinh dang sd phdng tbfeb quan Ndm 1847, Dd dd'e Cecille chi huy hai<br /> pham, trong dd cd trUdng hdp Nguyin Van quan Phap den uy hiep, 5 chien thuyen ciia<br /> Thien d tinh Phu Yen: "Thien theo dao Gia trieu dinh b ciia bien Da Ndng hi tau Phdp<br /> Td, khdng chiu bd hi ghep tdi giao giam hau td'n cdng. TQc gian vi hi si nhyc, vua Thieu<br /> (giam ddi ngdy t h i t cd') qua den thdng 6 Tri ra lenh chem eae quan da khdng hodn<br /> nam thQ 6 (1846), y dQdc tha chet, day ra thdnh nhiem vy giQ cang, rdi chi thi cho<br /> ldm linh d HQng Hda, quan tinh nhieu lan cac quan dia phQdng nghiem khic thyc<br /> khuyen giai, y cung khdng chiu bd dao. Nay hien lenh b i t dao tren ca nQde.<br /> gap dip an xd, y dQdc tha ve que" (13).<br /> 4. T r i e u Tii Diic (1848-1883)<br /> Chinh sdch mem deo ve ed'm dao thdi NhQng ap lyc quan sy va ngoai giao ciia<br /> Thieu Tri da lam cho so' gido dan dQdc tang Phap da dQa den nhQng sdng gid dQdi trieu<br /> them nhd't Id tai Trung vd Nam Ky. dinh Ty DQc da gay ra nhieu bie'n cd trong<br /> Ndm 1844, dia phan gido hpi dQdc chia giao hpi Thien ehua giao cl Viet Nam.<br /> ra nhQ sau: Giai doan 1848-1862 la thdi ky khdc het<br /> - Dia phdn Hue gdm cac tinh Quang trong cuoc chien Viet - Phap khdng can sQc<br /> Binh, Quang Tri, ThQa Thien do Pellerin cung la thdi ky sat dao gay g i t ciia trieu<br /> Idm Gidm mue. dinh Hue vdi cdc nhd "truyen giao va giao<br /> dan.<br /> - Dia phdn Quy Nhdn gdm cdc tinh<br /> Trung Ky cdn lai do Cuenot lam Gidm mye. Nam 1848, luc mdi len ngdi vua, Ty DQc<br /> da phe duyet lenh ed'm dao: "Pham nhQng<br /> - Dia phdn Sai Gdn gdm cac tinh Nam<br /> dao trQdng Tay DQdng den nQde ta thi cho<br /> ky cdn lai do Lefebre lam Giam mye. V<br /> quan dan mpi ngQdi ai cd the bat dQdc nop<br /> Chinh s^ch ciia trieu Rguyen... 49<br /> <br /> quan, thQdng cho 300 lang bae. Cdn ngQdi giao dan hi bat, trong sd' dd ed 17 ngQdi<br /> dao trQdng Tay DQdng d'y do quan sd tai x6t khdng chiu bd dao nen hi iQu day.<br /> hdi ro rang ly lich, Idp tQc dem viec dang<br /> Tiep theo Id sy xud't hien mdt sd' gido si<br /> tau, cho dem dfeb than nan nhan d'y nem<br /> vd giao dan trong dpi quan viin chinh Phdp<br /> xud'ng bie'n. Cdn nhQng dao trQdng vd bpn<br /> trong cdc cuoc ta'n cdng vdo Dd Ning, Gia<br /> theo dao Id ngQdi nQde ta, xin do cac nha<br /> Dinh nam 1858, 1859, 1861 ldm cho trieu<br /> lai x6t viec hinh hai, ba Ian mdi bao cho<br /> dinh Ty DQc cd dii chQng cQ ve dm mQu sil<br /> biet tdi, neu hp biet hdi cai bd dao bQdc qua<br /> dung tdn gido cua giac Phdp vd phan bdi<br /> cay gid chQ thap thi tha ra ngay. NgQdi nao<br /> cua mdt sd' gido dan (17) nen trieu dinh da<br /> khdng chiu nhay qua cay gid chQ thdp thi<br /> ban hdnh nhieu lenh du ed'm dao bing cdch<br /> ngQdi dao trQdng cung nen xif tif, cdc con<br /> chien theo dao hay tam thieh vdo mat, dudi Xii tif hinh, dap len Thanh gia, b i t bupe bd<br /> ve cho vao sd dan. Ne'u hp biet hdi cai thi dao, thieh chQ vao mat, di day...<br /> cung cho den quan de trQ bo thich chQ d'y Nam 1861, Ty DQc ra sic lenh "Phdn<br /> di" (15). thdp gido dan" nham phdn tdn, cd lap,<br /> Giai phdp b i t bd dao bang cdch bQdc kiem sodt vd tieu diet mIm chdng ddi eiia<br /> qua cay Thanh gia ddi vdi gido si vd giao gido dan (18). Chi du nay dQdc cdc ca'p<br /> dan trong budi d i u cua trieu Ty DQc tuy chinh quyen chd'p hdnh nghiem chinh la<br /> khdng mdi nhQng phQdng thQc thyc hien mdt ddn chinh tri, tam ly ddnh vdo can nao<br /> mem deo hdn vd cd tinh phdn biet trong vd tinh cam eiia gido dan vd td chQc eiia<br /> viec xet xif n h i m tao cd hdi cho ngQdi Viet gido hpi Thien chua gido; ldm phd hiiy cdc<br /> theo dao cd the trd ve que qudn ldm an Idng vd ede ed sd Thien chua gido, cdc gia<br /> binh thQdng. dinh theo Thien ehua gido bude phai ly tan<br /> de ty tieu vong, ho hdng, bd con xa lanh.<br /> Nam 1851, sau vu Hdng Bao, con trai<br /> Gido dan khdng cd cd hpi de ldm le, sinh<br /> trudng cua vua Thieu Tri mUu lat dd Ty<br /> boat hpi dodn, each ly vdi cac gido si vd cac<br /> DQc khdng thdnh, do nghi ngd lien ket vdi<br /> td chQc tdn giao; ban than nhQng ngUdi<br /> Thien ehua giao nen Ty DQc ban hdnh du<br /> thee dao thudng xuyen bi giam sdt, con cai<br /> ed'm dao gay gat hdn: De ldm sdng td chinh<br /> hi cdch ly khdi mdi trUdng tdn gido va Idm<br /> dao, cin phai b i t vd nem xud'ng sdng eae<br /> dao trQdng Tay DQdng hoac Id ngQdi Viet con tin.<br /> Nam, du chung cd cha dap hay khdng cha Vdi chinh sdch gie't dao oan nghiet ndy,<br /> dap len cay Thdp ty gia, phai chat chung ra ngodi cac gido si phudng Tay bi sdt hai,<br /> Idm hai de cho mpi ngQdi cung biet sy trong thdi gian nay ed den 115 linh mue<br /> nghiem ngdt ciia phap luat nQde ta" (16). ngUdi Viet hi giet, 50 nQ tu vien hi phd buy,<br /> Viec bat dao tQ dd cdng rao riet vd giet dao 2600 nQ tu phai di tan, 100 nQ tu hi giet,<br /> cdng khdc liet hdn.<br /> khoang 100 lang gido dan hi san thdnh<br /> Nam 1857, Ty DQc ra lenh chem quan binh dia, 10.000 chQc sle trong ede hp dao<br /> Tam pham Thai hoc Ty khanh Hd Dinh Hy hi b i t giam, trong sd' dd hdn mdt nQa bi<br /> vi vien quan theo Thien chua gido nhQng giet; 2000 xQ dao hi triet ha, 300.000 giao<br /> khdng chiu bd dao lai ngd'm nglm tiep xue dan bi phan thdp, trong sd dd ed 50.000<br /> vdi giac, mQu phan qud'e. Vu an nay ed 29 ngQdi bi giet.<br /> 50 Rghien cum Lich siir. sg 1.2010<br /> <br /> Giai doan 1862-1874 la thdi ky hiep phan ddi nghi hda cua trieu dinh va phong<br /> thQdng, nhan nhQdng ciia trieu dinh nen trdo "Binh Tay sdt ta" dien ra rd't manh cl<br /> Thien chua giao dQdc ty do truyen giang. Trung vd Blc Ky, lam nhieu lang theo dao<br /> Khoan 2 cua Hiep Qdc Nhdm Tud't (1862) hi tan phd, nhieu linh mye vd gido dan bi<br /> quy dinh: "Cdng dan hai nQde Phdp va Tdy gie't, lam eho uy the trieu dinh Ty DQc<br /> Ban Nha cd the hdnh dao Gia Td trong giam sut nghiem trpng, tinh hinh xa hdi<br /> nQde Viet Nam vd cdng ddn cua nQde nay, cdng phQc tap hdn, tao ldi the cho Phdp va<br /> ba't luan ai, neu mud'n theo dao Gia Td thi nhQng tay sai nhanh chdng dung vu lyc de<br /> theo vd khdng hi ngdn trd; nhQng khdng chie'm doat dd't nQde ta.<br /> dQdc CQdng bQc ai trd thdnh tin dd Gia Td<br /> Tuy khdng thyc hien chinh sach ca'm<br /> neu ngQdi d'y khdng mud'n" (19). dao nhQng viec truyen giao dudi thdi Gia<br /> Nam 1865, Ty DQc lai ra mot chi dy Long cung khdng phai thuan ldi vi tinh<br /> chinh thQc eho phep cac gido si ty do cha't ^ thQc he giQa mpt trieu dinh chpn<br /> truyen giao va dan chung dUde ty do theo Nho giao lam khudn mdu chinh tri vdi dpi<br /> dao. ' t. ngil quan chQc tQ cac nho gia dQdc dao tao<br /> ngdy cang ddng dao len ndm quyen trd nen<br /> Tuy nhien, sy nhUdng bp cua trieu dinh bao thii va mdt ben la Thien chua giao va<br /> khdng nhQng da dan den bQc xuc, phan ddi nhQng ngQdi truyen dao ty nhdn Id tdn<br /> kich liet eiia ede si tif dy ky thi HQdng b gido sieu viet cua loai ngQdi mang tinh ddc<br /> Hue, Hd Npi, Nam Dinh nam 1864 ldm tdn can dQdc truyen ba he tQ tQdng vd vdn<br /> trieu dinh Ty DQc md't uy the md cung Id minh dd tren todn elu. Ca hai deu mudn<br /> cd de Phap leo thang danh chiem 3 tinh thu phue, cam hda ngQdi dan ve phia minh<br /> mien Tay Nam Ky ndm 1868. bang "dQc tin" de cd mpt hdu thudn xa hdi,<br /> Nam 1874, Phap ep trieu dinh Hue ky rdng rai vd vQng chac.<br /> hiep Qdc cdng nhan chu quyen eiia Phap b<br /> DQdi trieu Minh Mang va Thieu Tri khi<br /> Nam Ky vd dQdc ty do truyen gido.<br /> van de truyen giao trd nen ed'p bach ddi vdi<br /> Theo hiep Qdc Giap Tud't (1874), ngQdi eae nQde phQdng Tdy vd kem theo Id ap lUc<br /> theo dao Thien chua ed quyen dy cdc ky thi quan sQ, tdn giao trd thanh va'n de chinh<br /> do trieu dinh td chQc va tham gia vdo bp tri bQc thie't va sau s i c ddi vdi trieu dinh<br /> mdy nhd nUde cdc cap, tham dy vdo ede Hue. Lenh ed'm dao dQdc trieu dinh ban<br /> boat dpng chfnh tri, xa hpi ciia dd't nude hdnh nhQng cac giao si vSn len lut truyen<br /> nhu mpt cdng dan binh thUdng, binh d i n g gido. De ngdn chan nguy cd ve ehu quyen<br /> nhu mpi cdng ddn khdc. se hi md't, tinh hinh xa hdi se hon loan va<br /> van de van hda truyen thd'ng hi xam h^i,<br /> Giai doan 1874-1883 Id thdi ky Thien<br /> trieu dinh Hue huy dpng ea he thd'ng chinh<br /> chua giao dUdc boat dpng hdp phdp, nhieu<br /> tri va xa hdi de dQdng dau. Dd la mdt he<br /> nhd thd dUdc xay dyng tren ca nUdc, dd't<br /> thd'ng nha nQde va phap luat tQ trung Udng<br /> dai, tdi san ciia gido hpi dUdc md rdng, giao den dia phUdng cung tin ngudng thd cung<br /> ddn cung gia tang. .,, .,, td tien va than linh trong toan xa hpi lam<br /> Hiep Ude Giap Tud't tranh dUde cac cude cdng cu de ngan chan va chien da'u, da ddn<br /> dd mdu tQ trieu dinh, nhQng day lai la thdi den nhieu vy tan sat d i m mau, da man<br /> ky d i m mau do cac phong trdo van than lam nhQng ngUdi theo dao vd'n cd khoang<br /> Chinh sach ciia h-ieu Rguyen... 51<br /> <br /> each nay bi dao sau them hdchia each, mdt DQc dung liic nhQng trieu dinh Hue tQ dd<br /> nguy cd mdi ciia dan tpc s i p den gin. bi cd lap trQdc sQc td'n cdng cua quan Phap<br /> vd cdc cude khdi nghla chdng Phdp eiia<br /> li Dudi trieu Ty DQc lenh ca'm d^o v i n<br /> nhan dan, lai bi dai bd phdn nhan dan bd<br /> dUde ban hdnh cung nhQng bie'n ddng trong<br /> rdi ke ca nhQng ngQdi theo dao vd nhQng<br /> cung dinh vd xa hdi da lam cho the nQde ra<br /> ngQdi chd'ng dao. Mdt trieu dinh cd the,<br /> rdi, suy yeu. Ld'y ed bao ve gido si vd gido<br /> khdng edn dQdc hdu t h u i n cua nhdn ddn<br /> dan hi sat hai, lien quan Phdp - Tay Ban<br /> vd thieu quye't tdm ddnh giac Id nguyen<br /> Nha dem quan td'n cdng vdo Dd Ning<br /> nhan ddn den nhQng thd't bai lien tiep cho<br /> (1858) cd mpt so' gido si vd gido dan Idm ndi<br /> den ndm Ty DQc qua ddi (1883), quan Phap<br /> Qng, tinh hinh sat dao trd nen phd bien vd<br /> ddnh vdo eifa Thudn An, bupe trieu dinh<br /> khde liet hdn, nha't la sau khi trieu dinh<br /> Hue ky hiep Qdc Quy Mui, chap nhan sy dd<br /> cho thyc hien lenh "phdn thdp gido dan"<br /> hd cua thyc dan Phdp ddi vdi todn coi nQde<br /> nam 1861. Mot cuoc chien tranh mang tinh<br /> ta.<br /> tra thu ciia ngQdi nam quyen lyc ddi vdi<br /> nhQng Idng theo dao vd gido dan khdng vu Chinh sach ca'm dao cua eae vua Nguyen<br /> khi ty ve .vd cung da man chQa tQng thd'y la mdt trong nhQng nguyen nhdn de lien<br /> trong lich sii nQde ta. Trieu dinh Hue tQdng quan Phdp - Tdy Ban Nha ddnh vdo Da<br /> dd Id giai phdp sdng suot va hieu qua nham Ning (1858) va cung Id mdt trong nhQng<br /> tieu diet giao dan va gido xQ thi khdng ngd nguyen nhan dQa de'n sy that bai ciia trilu<br /> sau dd the nQde lai ra rdi hdn, Phdp cho dinh Ty DQc trong cude chien chd'ng Phdp<br /> quan ddnh chiem Gia Dinh bude trieu dinh vdo the ky XIX.<br /> Hue ky hiep Qdc nam 1862, chd'p nhdn cho<br /> Chinh sach ddi vdi Thien chua giao ed<br /> cac gido si dUde truyen gido vd quyen ty do<br /> lien quan trye tiep den chii quyen va vdn<br /> tin ngUdng cua nhdn dan.<br /> menh dan tdc Id mpt sai Ilm ciia trieu<br /> Tha'y rd truyen giao la mye tieu quan Nguyin de ca dan tdc phai tra gid bing<br /> trpng cua Phap nen trieu dinh Ty DQc bai mdu xQdng va sy si nhyc Id bdi hpe mudn<br /> bd lenh ca'm dao, xoa diu cdc gido si vd giao thud de cdc the he Viet Nam tim cho minh<br /> dan hi hai, phe phdn cdc cuoc khdi nghia mdt chinh sach tdn giao dung din, phu hdp<br /> chd'ng Phdp, ddc biet Id cdc thii linh phong trong tQng giai doan lich sil vd bdi canh<br /> trdo "Binh Tay sdt ta". Sy tinh ngd ciia Ty chinh tri trong nQde vd qudc t§' khac nhau.<br /> <br /> <br /> CHU THICH ..A. . .<br /> (1). Tdy duang Gia td bi luc. sach in nam 1812, nhieu ke mang dn mk chiu nghe giang dao. Ttf d6<br /> ban dich Ngo Dilc Thp, Nxb. Khoa hpc xa hpi, Ha dao Gia to m6i bat d£u lan den nUdc ta.<br /> Npi, 1981, tr. 291. Sach cho biet: Giam muc<br /> Ignatio (Ynekhu) bi mat vao truyen dao d cac l&ng (2). Nguy§n Van Ki6m. Su du nhdp ciia dgo<br /> Qu£n Anh, Trft Lu, Ninh Cudng vko nam Qu^r Ty, Thien chiia gido vdo Viet Nam tii th^ ky XVII de'n<br /> nien hieu Nguyen H6a, ddi vua Le Trang TQng the ky XIX, Vien Nghien cQu Ton giao, Hpi Khoa<br /> (1533), den dau cung cho tien, phat thuoc khi§'n hpc Lich svi Viet Nam, 2001, 198.<br /> 52 Rghign ciJru Lich sJr. s g 1.2010<br /> <br /> <br /> (3). Phan Phat Huon. Viet Nam gido si, tap I, (16). Phan Phat Huon, sdd, tr. 280.<br /> Sai Gon, 1958, tr. 191.<br /> (17). Giam muc Pellerin (dia phan Hug) tich<br /> (4). Vo Diic Hanh. La place du Catholicisme cue van dong chinh phii Phap dem quan danh Vilt<br /> dans le relation en de la France le Vietnam de 1858 Nam, Giam muc Lefebre (dia phan Sai Gon) ti'ch<br /> a 1870, tap II, tr. 282. cUc giiip quan Phap ta'n cong Gia Dinh. Hudng Qng<br /> ldi keu gpi cua cac giao si Phap, ahiiu giao dan<br /> (5). Quoc SQ quan trieu Nguyen. Dgi Nam thiic<br /> diu quan theo giac dl chong lai triS'u dinh. Khi<br /> luc chinh bien, tap XI, Nxb. Khoa hpc xa hpi. Ha<br /> quan Phap danh Da Nang nhieu giao dan Bae Ky<br /> Npi, 1960, tr. 235.<br /> vao Da Ning dSu quan cho Phap. Dpi quan nay do<br /> (6). Quo'c Sii quan trieu Nguyen. Dgi Nam thiic tudng ehi huy Rigaule de Genouilly thanh lap<br /> luc chinh bien, tap XI, Nxb. Khoa hpc xa hpi. Ha ddng d ban dao Sdn Tra, hp da tham gia danh<br /> Npi, 1960, tr. 136. danh Da Nang va sau dd vao nam danh don Chi<br /> (7). Muc luc Chdu bdn trieu Nguyen, trieu Hda (Nguyen Van Kiem, sdd, tr. 235).<br /> Minh Mang, ban thao viet tay, tap 68, td 152-154, (18). Du dUdc ban hanh vao thang 7 nam 1861,<br /> (8). Quo'c SQ quan trieu Nguyen. Dgi Nam thiic cd cac khoan chfnh sau:<br /> luc chinh bien, tap XI, Nxb. Khoa hoc xa hpi. Ha Khoan 1: Ta't ea cac giao dan, dan dng va dan<br /> Npi, 1964, tr. 136. ba, giau cung nhu ngh6o, ngUdi gia ciing nhu tre<br /> (9). Quo'c SQ quan trieu Nguyen. Dgi Nam thiic eon deu phai phan tan vao eae lang ben lUdng.<br /> luc chinh bien, tap XXVIl, Nxb. Khoa hpc Xa hpi. Khoan 2: Ta't ea cac lang ben lUdng phai chiu<br /> Ha Npi, 1973, tr. 247. trach nhi^m canh gac cac giao dan da dUdc tha ve<br /> (10). Trong do co Gagelin (1833), Marehand theo ty le cfif 5 ngudi lUdng mpt ngUdi theo dao.<br /> (1835), Corray (1837), Jacard (1838) De Lamothe Khoan 3: Ta't ca cac lang giao deu phai san<br /> (1840); cac Giam muc Havard (1837), Borie bang, pha huy da't dai, vUdn tUdc se dUde chia eho<br /> (1838)... cac lang ben lUdng xung quanh, eae lang nay cd<br /> (11). So v6i nam 1800 so giao dan tang them nghia vu phai nop thue.<br /> 110.000 ngudi. Khoan 4: Giao dan dan dng phai tach ra khoi<br /> (12). Muc luc Chdu bdn trieu Nguyin, trieu giao dan dan ba, dan dng dua di mpt tinh, dan ba<br /> Thieu Tri, ban thao viet tay, tap 49, td 24-25, dua de'n mot tinh khac de ho khdng dUdc sum hpp,<br /> tre con se giao cho cac gia dinh ben lUdng nao<br /> (13). Muc luc Chdu bdn trieu Nguyin, trieu<br /> mudn nudi chiing.<br /> Thi?u Tri, ban thao viet tay, tap 47, td 40-41,<br /> Khoan 5: TrUdc khi dUa di, ta't ca giao dan dan<br /> (14). Quoc SQ quan trieu Nguyen. Dgi Nam ong, dan ba, tre eon deu phai thfch chii vao mat: d<br /> thiic luc chinh bien, tap XXVI, Nxb. Khoa hpc Xa ma trai la hai chQ td dgo, d ma phai la ten td'ng,<br /> hpi, Ha Npi, 1973, tr. 276. huyen gQi tdi, de chiing khdng the chay trdn.<br /> (15). Quoc SQ quan trieu Nguyen. Dgi Nam (19). Cao Huy Thuin, Gido si thiia sai vd chinh<br /> thuc luc chinh bien, tap XXVI, Nxb. Khoa hpc Xa sdch thugc dia cua Phdp tgi Viet Nam (1857-1914),<br /> hpi, Ha Npi, 1973, tr. 111. Nxb. Tdn Giao, Ha Npi, 2003. tr. 132.<br />
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

 

Đồng bộ tài khoản
3=>0