Chủ đề 1: Dân số học và một số thước đo cơ bản

Chia sẻ: Phú Anh | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:11

Thêm vào BST

Báo xấu

129
lượt xem 11
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Nhằm giúp các bạn nắm bắt được những kiến thức cơ bản về dân số, dân số học, các quá trình dân số, thước đo cơ bản của dân số học dùng trong nghiên cứu về dân số. Mời các bạn cùng tham khảo nội dung chủ đề 1 "Dân số học và một số thước đo cơ bản". Mời các bạn cùng tham khảo nội dung tài liệu để nắm bắt nội dung chi tiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Chủ đề 1: Dân số học và một số thước đo cơ bản

Chñ ®Ò 1 D¢N Sè HäC Vµ MéT Sè TH¦íC §O C¥ B¶N + Môc ®Ých yªu cÇu: - Trang bÞ cho häc viªn nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ d©n sè, D©n sè häc, c¸c qu¸ tr×nh d©n sè, thíc ®o c¬ b¶n cña D©n sè häc dïng trong nghiªn cøu vÒ d©n sè. Trªn c¬ së ®ã häc viªn hiÓu, n¾m ®îc kiÕn thøc c¬ b¶n vËn dông trong häc tËp, thi kiÓm tra vµ gi¶i mét sè bµi tËp cña D©n sè häc + Néi dung: I. §èi tîng, chøc n¨ng, nhiÖm vô vµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu cña D©n sè häc II. Mét sè thíc ®o c¬ b¶n cña D©n sè häc + Thêi gian lªn líp: 2 tiÕt + Ph¬ng ph¸p: Ph©n tÝch, diÔn gi¶ng + Tµi liÖu nghiªn cøu: 1. Gi¸o tr×nh d©n sè - kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh, Nxb Q§ND. 1996 2. D©n sè häc, Häc viÖn CTQG HCM. 2004 3. TËp bµi gi¶ng D©n sè - M«i trêng ph¸t triÓn vµ n©ng cao nhËn thøc giíi.
Néi dung I. §èi tîng, chøc n¨ng, nhiÖm vô vµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu cña D©n sè häc 1. §èi tîng nghiªn cøu cña D©n sè häc a. Mét sè tiÒn ®Ò ra ®êi cña D©n sè häc Tõ xa ®· cã nh÷ng häc gi¶ vµ c¸c nhµ t tëng quan t©m ®Õn vÊn ®Ò d©n sè. Næi lªn lµ mét sè quan ®iÓm cã ¶nh hëng ®Õn sù ra ®êi cña D©n sè häc. *Quan ®iÓm cña Malthus. ThÕ kû 18 ë ch©u ¢u (1766 – 1843) ®· c«ng bè t¸c phÈm: VÒ c¸c nguyªn lý d©n sè vµ ¶nh hëng cña nã ®èi víi sù hoµn thiÖn x· héi trong t¬ng lai cña Malthus. Trong ®ã «ng cho r»ng, d©n sè lµ vÊn ®Ò sinh häc lµ vËn ®éng tù nhiªn, lµ hµnh ®éng b¶n n¨ng cña con ngêi, x· héi kh«ng thÓ can thiÖp vµo c¸c qu¸ tr×nh d©n sè, do ®ã t×nh tr¹ng d©n sè t¨ng nhanh, nªn ®ãi nghÌo, bÖnh tËt lµ tÊt yÕu. §Ó h¹n chÕ t¨ng nhanh d©n sè ph¶i t¨ng tuæi kÕt h«n, ®Ó cho nghÌo ®ãi, bÖnh dÞch vµ tiÕn hµnh chiÕn tranh ®Ó gi¶m bít d©n sè lµ ®iÒu cÇn thiÕt. + Quan ®iÓm cña Malthus ®· chØ ra nguyªn nh©n cña sù mÊt c©n b»ng vÒ d©n sè vµ hÖ qu¶ ®èi víi kinh tÕ - x· héi. + §a ra gi¶i ph¸p gi¶i quyÕt c©n b»ng d©n sè ®èi víi ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi, nhng quan ®iÓm cña ¤ng lµ sai lÇm mang tÝnh cùc ®oan, v« nh©n ®¹o. *Lý thuyÕt d©n sè tèi u cho r»ng d©n sè thÕ giíi cã ba lo¹i, bao gåm + C¸c d©n téc cã d©n sè qu¸ Ýt, c¸c d©n téc cã d©n sè qu¸ ®«ng vµ c¸c d©n téc cã d©n sè võa ph¶i lµ lo¹i tèi u.
+ V× vËy, híng c¸c d©n téc trªn thÕ giíi cÇn ph¶i duy tr× mét sè lîng d©n sè tèi u lµ ®iÒu cÇn thiÕt. *Lý thuyÕt qu¸ ®é d©n sè, xuÊt hiÖn ë T©y ¢u víi nh÷ng níc ®· chuyÓn tr¹ng th¸i d©n sè tõ cæ ®iÓn sang d©n sè hiÖn ®¹i. §©y lµ lý thuyÕt ph¶n ¸nh qu¸ tr×nh biÕn ®æi d©n sè tõ tr¹ng th¸i c©n b»ng nµy sang tr¹ng th¸i c©n b»ng kh¸c hîp lý h¬n trªn c¬ së biÕn ®æi cña kinh tÕ – x· héi tõ n«ng nghiÖp sang c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i. Quan ®iÓm nµy ®a ra c¸ch nh×n tæng qu¸t, cÇn thiÕt cho nghiªn cøu D©n sè häc. ThuyÕt qu¸ ®é d©n sè chØ ra qu¸ tr×nh ph¸t triÓn d©n sè theo 3 thêi kú ®ã lµ: Tríc qu¸ ®é; thêi kú qu¸ ®é; thêi kú sau qu¸ ®é. *T tëng cña C.M¸c (1818 – 1883), trong HÖ t tëng §øc C. M¸c vµ Ph.¡ng ghen ®· viÕt: Theo quan niÖm duy vËt th× suy cho cïng, s¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh sù ph¸t triÓn lÞch sö. BiÓu hiÖn ë 2 d¹ng: + Mét lµ, s¶n xuÊt ra nh÷ng t liÖu sinh ho¹t, thøc ¨n, quÇn ¸o, nhµ ë vµ c¸c vËt dông sinh ho¹t kh¸c + Hai lµ, s¶n xuÊt ra chÝnh b¶n th©n con ngêi lµ sù tiÕp tôc nßi gèng. Tõ ®ã, C. M¸c cho r»ng, Nhµ níc cÇn cã tr¸ch nhiÖm x¸c ®Þnh ph¸t triÓn d©n sè mét c¸ch hîp lý ®Ó t¹o ra sù ph¸t triÓn cho x· héi. Nh vËy viÖc kh¼ng ®Þnh râ s¶n xuÊt vËt chÊt quyÕt ®Þnh trùc tiÕp sù tån t¹i cña x· héi, t¸i s¶n xuÊt ra con ngêi lµ tiÒn ®Ò cña t¸i s¶n xuÊt vËt chÊt. Con ngêi cã ®ñ kh¶ n¨ng ®iÒu tiÕt c¸c qu¸ tr×nh d©n sè hîp lý nh»m phôc vô tÝch cùc cho sù ph¸t triÓn, n©ng cao ®êi sèng vËt chÊt tinh thÇn cña nh©n d©n. §©y lµ t tëng khoa häc mang tÝnh kinh ®iÓn vÒ mèi quan hÖ gi÷a d©n sè vµ ph¸t triÓn lµm tiÒn ®Ò cho nghiªn cøu D©n sè häc.
b. §èi tîng nghiªn cøu cña D©n sè häc. - D©n sè häc lµ khoa häc nghiªn cøu vÒ d©n sè bao gåm quy m«, thµnh phÇn, ph©n bè, sù gia t¨ng d©n sè vµ nh÷ng ®Æc trng kh¸c vÒ d©n sè víi kinh tÕ - x· héi còng nguyªn nh©n, hËu qu¶ cña sù thay ®æi nh÷ng yÕu tè trªn. Nói cách khác, Dân số học là khoa học về dân số, có nhiệm vụ nghiên cứu các quy luật tái sản xuất dân cư trong những điều kiện lịch sử, kinh tế xã hội cụ thể trên một lãnh thổ nhất định. Tuy có nhiều định nghĩa về Dân số học của nhiều nhà nghiên cứu khác nhau đưa ra, nhưng chung quy lại, các định nghĩa đều có một số điểm chung nhất định: Dân số học là môn khoa học xã hội độc lập, nghiên cứu tính quy luật của tái sản xuất dân cư thông qua các chỉ báo cơ bản như sinh, tử, chuyển cư, hôn nhân... và các điều kiện kinh tế xã hội liên quan đến nó. - §èi tîng nghiªn cøu cña D©n sè häc: Khoa häc D©n sè häc cã ®èi tîng nghiªn cøu lµ qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt d©n sè; nghiªn cøu tÝnh quy luËt cña qu¸ tr×nh d©n sè trong mèi liªn hÖ víi c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi cô thÓ. - Mèi quan hÖ gi÷a D©n sè häc víi c¸c m«n khoa häc kh¸c. D©n sè häc lu«n cã mèi quan hÖ víi c¸c m«n khoa häc kh¸c nh: D©n téc häc, Sö häc, X· héi häc, T©m lý häc, Sinh häc, Y häc, ChÝnh trÞ, Ph¸p luËt, §Þa lý 2. Chøc n¨ng cña D©n sè häc a. Chøc n¨ng thÕ giíi quan cña D©n sè häc - Cung cÊp nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n cña qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt d©n sè. - Trang bÞ c¸ch xem xÐt toµn diÖn, lÞch sö, cô thÓ, khoa häc vÒ qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt d©n sè mét c¸ch ®óng ®¾n trong ®êi sèng thùc tiÔn. b. Chøc n¨ng dù b¸o
- Qua nghiªn cøu vÒ c¸c qu¸ tr×nh d©n sè trong lÞch sö; trong hiÖn t¹i, t×m ra tÝnh quy luËt vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña c¸c qu¸ tr×nh d©n sè, còng nh mèi liªn hÖ cña c¸c qu¸ tr×nh nµy víi ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi cô thÓ. - §a ra nh÷ng dù b¸o khoa häc vÒ c¸c qu¸ tr×nh d©n sè trong giai ®o¹n tiÕp theo. c. Chøc n¨ng tæ chøc qu¶n lý x· héi - D©n sè häc cung cÊp luËn cø khoa häc cho ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch d©n sè thÕ giíi, khu vùc, quèc gia. - D©n sè häc cßn tham gia vµo viÖc ®Þnh híng d luËn x· héi, ®iÒu chØnh hµnh vi, híng dÉn hµnh ®éng cña c¸ nh©n vµ céng ®ång x· héi theo c¸c chuÈn mùc, hµnh vi d©n sè ®óng ®¾n. 3. NhiÖm vô cña D©n sè häc D©n sè häc cã c¸c nhiÖm vô c¬ b¶n lµ: a. Nghiªn cøu c¸c qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt d©n sè - Qu¸ tr×nh sinh s¶n, tö vong, di d©n - Qua ®ã, lµm phong phó thªm nhËn thøc vÒ vÊn ®Ò d©n sè . b. Nghiªn cøu lµm râ c¸c nh©n tè t¸c ®éng ®Õn c¸c qu¸ tr×nh d©n sè D©n sè häc lµm râ mèi quan hÖ gi÷a d©n sè vµ ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi.. c. Nghiªn cøu, ®Ò xuÊt nh÷ng gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao chÊt lîng d©n sè Th«ng qua viÖc ®Èy m¹nh c¸c ho¹t ®éng truyÒn th«ng d©n sè ®Ó n©ng cao d©n trÝ, ý thøc ph¸p luËt trong thùc hiÖn chÝnh s¸ch d©n sè cña toµn x· héi, 4. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu cña D©n sè häc.
a. Ph¬ng ph¸p luËn chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng vµ chñ nghÜa duy vËt lÞch sö - Khi nghiªn cøu c¸c qu¸ tr×nh d©n sè trong sù t¸c ®éng qua l¹i víi m«i trêng tù nhiªn, x· héi vµ c¸c qu¸ tr×nh kinh tÕ - x· héi kh¸c. - MÆt kh¸c, viÖc nghiªn cøu d©n sè trong tõng mèi quan hÖ lÞch sö, cô thÓ ®Ó lµm râ c¸c vÊn ®Ò vÒ d©n sè. b. Ph¬ng ph¸p to¸n thèng kª Khi nghiªn cøu vÒ d©n sè ph¶i cã mét sè lîng ®ñ lín hoÆc víi mét thêi gian ®ñ dµi th× c¸c sù kiÖn, qu¸ tr×nh d©n sè míi thùc sù béc lé quy luËt, tÝnh quy luËt cña nã mét c¸ch râ rµng. (kho¶ng thêi gian 1 n¨m, 5 n¨m hay 10 n¨m). c. Ph¬ng ph¸p m« h×nh ho¸. - Víi c¸c m« h×nh nh th¸p d©n sè, c¸c b¶ng biÓu (b¶ng sèng, b¶ng chÕt, kÕt h«n, ly h«n, di d©n vv..) thÓ hiÖn c¸c qu¸ tr×nh d©n sè ®îc x©y dùng th«ng qua c¸c mèi t¬ng quan hµm sè hoÆc hÖ c¸c hµm sè to¸n häc. Ngoµi ra, D©n sè häc cßn sö dông c¸c ph¬ng ph¸p kh¸c nh ph- ¬ng ph¸p ®å thÞ, ph¬ng ph¸p hÖ thèng, ph¬ng ph¸p ph©n tÝch, so s¸nh, tæng hîp, ®iÒu tra x· héi häc. II. Mét sè thíc ®o c¬ b¶n cña D©n sè häc 1. Qu¸ tr×nh sinh s¶n a. Tû suÊt sinh Cã nhiÒu c¸ch ®o møc sinh, trong ®ã cã c¸c c«ng cô ®¸nh gi¸ møc sinh nh sau: - Tû suÊt sinh th« ( CBR )
Kh¸i niÖm: Tû suÊt sinh th« lµ sè trÎ em sinh ra sèng trong n¨m tÝnh trªn 1000 d©n. C¸ch ®o nµy dÔ tÝnh to¸n, ®îc sö dông réng r·i ®Ó nghiªn cøu møc sinh, nhng nã bÞ ¶nh hëng cña c¬ cÊu tuæi vµ giíi tÝnh. - Tû suÊt sinh chung ( GFR ) Kh¸i niÖm: Tû suÊt sinh chung lµ sè trÎ em sinh ra sèng trong n¨m tÝnh trªn 1000 phô n÷ ë ®é tuæi sinh ®Î (15 - 49 tuæi) Thíc ®o nµy cha ph¶n ¸nh ®îc møc sinh cña tõng ®é tuæi, nhãm tuæi kh¸c nhau cña phô n÷ trong ®é tuæi sinh ®Î. - Tû suÊt sinh ®Æc trng theo tuæi ( ASFRx ) Kh¸i niÖm: Tû suÊt sinh ®Æc trng theo tuæi lµ sè trÎ em sinh ra sèng trong n¨m tÝnh trªn 1000 phô n÷ cña mét ®é tuæi hoÆc mét nhãm tuæi nhÊt ®Þnh. Lµ c¸ch tÝnh kh¸ phøc t¹p, ph¶n ¸nh ®îc møc sinh cña tõng ®é tuæi, nhãm tuæi cña phô n÷, nhng cha ph¶n ¸nh ®îc sè con trung b×nh cña mçi phô n÷ trong ®é tuæi sinh s¶n. - Tæng tû suÊt sinh ( TFR ) Kh¸i niÖm: Tæng tû suÊt sinh lµ tæng c¸c tû suÊt sinh ®Æc trng theo ®é tuæi cña mét n¨m nµo ®ã Lµ thíc ®o nh»m nhËn biÕt ®îc møc sinh thay thÕ vµ dïng ®Ó dù b¸o quy m« d©n sè trong t¬ng lai. b. C¸c yÕu tè ¶nh h ëng ®Õn qu¸ tr×nh sinh s¶n: - C¸c yÕu tè tù nhiªn - C¸c yÕu tè x· héi - YÕu tè kinh tÕ - ChÝnh s¸ch d©n sè - ¶nh hëng cña di d©n vµ ®« thÞ ho¸
* Nh÷ng yÕu tè tù nhiªn sinh vËt: - Sinh ®Î tríc hÕt lµ hiÖn tîng sinh häc cña tù nhiªn, vËy nã chÞu t¸c ®éng cña c¸c yÕu tè nµy. Mçi sinh vËt theo qui luËt tù nhiªn ®Òu tr¶i qua c¸c giai ®o¹n sinh ra, lín lªn trëng thµnh vµ diÖt vong. Con ngêi còng vËy, kh«ng ph¶i ë bÊt cø ®é tuæi nµo còng cã kh¶ n¨ng sinh ®Î. V× vËy c¬ cÊu tuæi vµ giíi cã ¶nh hëng rÊt lín ®Õn møc sinh. N¬i nµo c¬ cÊu tuæi vµ giíi thuËn lîi cho sù ph¸t triÓn sinh s¶n th× n¬i ®ã cã møc sinh cao vµ ngîc l¹i. - §èi víi mçi d©n téc còng cã møc sinh kh¸c nhau. D©n téc ®îc xÐt ®Õn trªn nhiÒu khÝa c¹nh. Víi khÝa c¹nh tù nhiªn sinh vËt, mçi d©n téc ®îc coi lµ 1 gièng ngêi vµ cã kh¶ n¨ng sinh s¶n kh¸c nhau. M«i trêng sèng còng cã ¶nh hëng ®Õn møc sinh. * Phong tôc tËp qu¸n vµ t©m lý x· héi: - Mçi h×nh th¸i KT-XH, mçi d©n téc ®Òu cã c¸c phong tôc tËp qu¸n vµ t©m lý XH kh¸c nhau. Nh÷ng phong tôc tËp qu¸n vµ t©m lý XH ®ã xuÊt hiÖn vµ tån t¹i trªn nh÷ng c¬ së thùc tÕ kh¸ch quan. Khi nh÷ng c¬ së nµy thay ®æi th× phong tôc tËp qu¸n vµ t©m lý XH còng thay ®æi theo. Tuy nhiªn, khi tån t¹i XH thay ®æi, nh÷ng ý thøc XH ch- a hoµn toµn thay ®æi. TËp qu¸n vµ t©m lý XH cã liªn quan ®Õn møc sinh. TËp qu¸n kÕt h«n sím, muèn cã nhiÒu con, thÝch con trai.. lµ tËp qu¸n vµ t©m lý chung cña XH cò. C¸c thuyÕt "trêi sinh voi, sinh cá", "l¾m con nhiÒu phóc".. ®· khuyÕn khÝch ®Î nhiÒu vµ ngêi ta tù hµo khi cã nhiÒu con. D luËn XH lªn ¸n nh÷ng ngêi kh«ng h«n nh©n con c¸i, kh«ng chØ vÒ tr¸ch nhiÖm t×nh c¶m c¸c bËc cha me mµ cßn ®¶m b¶o KT cho cha mÑ lóc èm ®au, khi tuæi giµ. §Æc biÖt møc chÕt cña trÎ em lµ nguyªn nh©n lµm t¨ng møc sinh, sinh bï, sinh dù phßng. Khi c¬ së KT ®· thay ®æi th× trong ®ã tËp qu¸n t©m lý vÒ h«n nh©n vµ sinh ®Î còng thay ®æi theo. * Nh÷ng nh©n tè KT: - Nhãm nh©n tè nµy rÊt ®a d¹ng vµ t¸c ®éng theo nhiÒu híng kh¸c nhau, ¶nh hëng cña nã ®èi víi biÕn ®éng tù nhiªn d©n sè nãi chung vµ møc sinh nãi riªng. Theo quan niÖm cña ®a sè c¸c nhµ nh©n khÈu häc th× ®êi sèng thÊp sÏ sinh ®Î cao vµ ngîc l¹i. Møc sinh trong thêi ®¹i phong kiÕn cao h¬n møc sinh díi CNTB. D©n sè ë c¸c n- íc kÐm ph¸t triÓn t¨ng nhanh h¬n c¸c níc KT ph¸t triÓn. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, nhiÒu nhµ khoa häc ®· nghiªn cøu kÜ còng ®a ra kÕt luËn r»ng møc sinh tû lÖ nghÞch víi møc sèng. * C¸c yÕu tè kü thuËt: - Tr×nh ®é ph¸t triÓn kü thuËt cµng cao, ®Æc biÖt lµ nh÷ng thµnh tùu vÒ y häc cµng t¹o ®iÒu kiÖn cho con ngêi chñ ®éng ®iÒu
tiÕt møc sinh. NÕu v« sinh ®· cã nh÷ng biÖn ph¸p gióp sinh ®Î ®îc. C¸c biÖn ph¸p kü thuËt chuyªn m«n còng gióp sinh ®Î cã kÕ ho¹ch, sinh ®Î theo mong muèn. * ChÝnh s¸ch d©n sè chÝnh lµ sù can thiÖp vµ t¸c ®éng cña nhµ níc trong viÖc ®iÒu tiÕt c¸c qu¸ tr×nh d©n sè. §ã lµ toµn bé chñ tr¬ng chÝnh s¸ch vµ biÖn ph¸p cã liªn quan ®Õn d©n sè vµ sù vËn ®éng d©n sè. ChÝnh s¸ch d©n sè bao gåm chÝnh s¸ch liªn quan ®Õn sinh ®Î, chÝnh s¸ch t¸c ®éng lµm gi¶m møc chÕt, ®iÒu tiÕt di c.. Trong chÝnh s¸ch ®iÒu tiÕt møc sinh cã chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch sinh ®Î vµ gi¶m sinh. Trong thêi gian tõ 1960 trë l¹i ®©y, nhµ níc ta thêng xuyªn ¸p dông chÝnh s¸ch gi¶m sinh. §Ó thùc hiÖn, nhµ níc ®· sö dông c¸c biÖn ph¸p sau: t¨ng cêng sù l·nh ®¹o cña §¶ng, ®¸y lµ gi¶i ph¸p mang tÝnh tÝch cùc quyÕt ®Þnh sù thµnh c«ng cña chÝnh s¸ch d©n sè. §¶m b¶o ®ñ kinh phÝ cho c«ng t¸c d©n sè. KiÖn toµn hÖ thèng tæ chøc lµm c«ng t¸c d©n sè KHHG§. C«ng t¸c th«ng tin, gi¸o dôc, tuyªn truyÒn. C«ng t¸c dÞch vô KHHG§, C¸c biªn ph¸p hµnh chÝnh.. 2. Qu¸ tr×nh tö vong a. Tû suÊt chÕt - ChÕt lµ sù mÊt ®i vÜnh viÔn tÊt c¶ nh÷ng biÓu hiÖn cña sù sèng, t¹i mét thêi ®iÓm nµo ®ã sau khi cã sù kiÖn sinh sèng x¶y ra mµ kh«ng cã kh¶ n¨ng nµo kh«i phôc l¹i ®îc. - Tû suÊt chÕt th« (CDR) Kh¸i niÖm: tû suÊt chÕt th« lµ sè ngêi chÕt tÝnh trªn 1000 d©n trong mét n¨m nhÊt ®Þnh. C¸ch tÝnh nµy ®¬n gi¶n dÔ thu thËp sè liÖu trong nghiªn cøu vÒ møc chÕt, nhng cha ph¶n ¸nh ®îc theo tuæi vµ giíi tÝnh - Tû suÊt chÕt ®Æc trng theo tuæi (ASDRx ) Kh¸i niÖm: Tû suÊt chÕt ®Æc trng theo tuæi lµ sè ngêi chÕt tÝnh trªn 1000 d©n cña mét ®é tuæi hoÆc nhãm tuæi nhÊt ®Þnh trong n¨m. Thíc ®o nµy ®ßi hái ph¶i cã hÖ thèng sè liÖu chi tiÕt ë tõng ®é tuæi vµ c¬ cÊu trong tõng ®é tuæi cña d©n sè.
- Tû suÊt chÕt kh«ng tuæi ( IMR ) Kh¸i niÖm: Tû suÊt chÕt kh«ng tuæi lµ sè trÎ em chÕt tríc mét tuæi tÝnh trªn 1000 trÎ em sinh ra sèng trong cïng n¨m. Lµ c¸ch ®o dÔ tÝnh to¸n, nhng lµ chØ b¸o quan träng vµ nh¹y c¶m ®¸nh gi¸ møc sèng cña d©n c phßng ch÷a bÖnh cña quèc gia liªn quan ®Õn tuæi thä trung b×nh cña d©n c. b. C¸c yÕu tè t¸c ®éng ®Õn tö vong - Møc sèng cña d©n c. - Tr×nh ®é ph¸t triÓn y häc, m¹ng líi y tÕ, vÖ sinh phßng bÖnh. - M«i trêng sèng. - C¬ cÊu d©n c. - C¸c yÕu tè kh¸c 3. Di d©n a. C¸c kh¸i niÖm. - Kh¸i niÖm di d©n: Di d©n theo nghÜa réng lµ sù di chuyÓn bÊt kú cña con ngêi trong kh«ng gian vµ thêi gian nhÊt ®Þnh. Di d©n theo nghÜa hÑp lµ sù di chuyÓn cña d©n c tõ ®¬n vÞ l·nh thæ nµy sang ®¬n vÞ l·nh thæ kh¸c nh»m x¸c lËp n¬i c tró míi trong mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh (Liªn hîp quèc). - Kh¸i niÖm xuÊt c vµ nhËp c b. Ph©n lo¹i di d©n - Theo ranh giíi hµnh chÝnh l·nh thæ (quèc gia, tØnh, huyÖn) - Theo ®é dµi thêi gian - Theo c¸ch thøc tæ chøc - Mét sè c«ng thøc tÝnh di d©n TÝnh chªnh lÖch di d©n (M) = I - O TÝnh quy m« di d©n (Q) Q=I+O
TÝnh cêng ®é di d©n (C) C = Q/ Pt c. C¸c yÕu tè ¶nh h ëng ®Õn di d©n Mét sè nguyªn nh©n nh sau: - Nguyªn nh©n hót - ®Èy t¹i vïng chuyÓn ®Õn vµ vïng chuyÓn ®i - Nguyªn nh©n cã liªn quan ®Õn ®ång thuËn trong di c 4. C¸ch tÝnh thay ®æi d©n sè a. Ph¬ng tr×nh c©n b»ng d©n sè Pt = Po + (B - D) + (I - O) b. Gia t¨ng d©n sè tù nhiªn. Lµ gia t¨ng d©n sè do kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh sinh vµ chÕt t¹o nªn kh«ng cã sù tham gia cña qu¸ tr×nh di d©n. - Tû suÊt t¨ng tù nhiªn d©n sè (NIR) c. Tû suÊt ph¸t triÓn d©n sè (PGR) d. Bïng næ d©n sè. Bïng næ d©n sè lµ hiÖn tîng d©n sè t¨ng qu¸ nhanh, tû suÊt sinh qu¸ cao, chÕt thÊp lµm cho thêi gian d©n sè t¨ng gÊp ®«i bÞ rót ng¾n. Lµ thêi kú dÇn chuyÓn sang giai ®o¹n d©n sè æn ®Þnh. KÕt luËn D©n sè häc lµ mét khoa häc cã ®èi tîng, chøc n¨ng, nhiÖm vô vµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu riªng. C¸c qu¸ tr×nh d©n sè ®îc biÓu hiÖn th«ng qua c¸c thíc ®o c¬ b¶n ®ã lµ qu¸ tr×nh sinh s¶n, qu¸ tr×nh tö vong, qu¸ tr×nh di d©n vµ c¸c yÕu tè ¶nh hëng ®Õn qu¸ tr×nh d©n sè.