Chức năng hô hấp và một số yếu tố ảnh hưởng đến chức năng hô hấp ở bệnh nhân sau chấn thương tủy sống

Nguyễn Phƣơng Sinh và đtg<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> 89(01)/1: 231 - 237<br /> <br /> CHƢ́C NĂNG HÔ HẤP VÀ MỘT SỐ YẾU TỐ ẢNH HƢỞNG Ở BỆNH NHÂN<br /> SAU CHẤN THƢƠNG TỦY SỐNG<br /> Nguyễn Phƣơng Sinh 1, Cao Minh Châu2, Trần Hoàng Thành 2<br /> 1<br /> <br /> Trường Đại học Y Dược Thái Nguyên<br /> 2<br /> Trường Đại học Y Hà Nội<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu nghiên cứu: Đánh giá chƣ́c năng hô hấp và một số yếu tố ảnh hƣở ng đến chƣ́c năng hô<br /> hấp ở bệnh nhân sau chấn thƣơng tủy sống<br /> Đị a điểm nghiên cƣ́u : Khoa Phẫu thuật cột sống – Bệnh viện Việt Đƣ́c, Trung tâm Phục hồi chƣ́c<br /> năng – Bệnh viện Bạch Mai.<br /> Đối tƣợng nghiên cứu : 61 bệnh nhân chấn thƣơn g tủy sống cấp bao gồm 50 bệnh nhân chấn<br /> thƣơng tủy cổ và 11 bệnh nhân chấn thƣơng tủy ngƣ̣c cao , trong đó có 29 bệnh nhân tổn thƣơng<br /> hoàn toàn và 32 bệnh nhân tổn thƣơng không hoàn toàn .<br /> Phƣơng pháp nghiên cƣ́u: Mô tả cắt ngang<br /> Nhƣ̃ng biến đánh giá kết quả đầu ra : Test chƣ́c năng hô hấp bao gồm dung tí ch sống thở mạnh<br /> (FVC), thể tí ch thở ra tối đa giây (FEV1), và lƣu lƣợng đỉnh (PEF). Các yếu tố ảnh hƣởng đƣợc<br /> đƣa vào phân tí ch gồm: Mƣ́c tổn thƣơng , mƣ́c độ tổn thƣơng hoàn toàn hay không hoàn toàn , tụt<br /> huyết áp tƣ thế , nhiễm trùng tiết liệu và tiền sƣ̉ hút thuốc lá .<br /> Kết quả: Các tham số hô hấp giảm nhiều ở tất cả các đối tƣợng nghiên cứu , đặc biệt ở nhóm chấn<br /> thƣơng tủy cổ cao và nhóm tổn thƣơng tủy hoàn toàn . Mƣ́c tổn thƣơng , mƣ́c độ tổn thƣơng hoàn<br /> toàn và tụt huyết áp tƣ thế có ảnh hƣởng trực tiếp đến mức rối loạn hô hấp . Không tì m thấy sƣ̣ liên<br /> quan giƣ̃a tiền sƣ̉ hút thuốc lá vớ i chƣ́c năng hô hấp ở các đối tƣợng trong nghiên cƣ́u này .<br /> Kết luận : Rối loạn chƣ́c năng hô hấp gặp trong hầu hết các trƣờng hợp chấn thƣơng tủy sống<br /> .<br /> Mƣ́c độ rối loạn hô hấp tùy thuộc vào mƣ́c tổn thƣơng , mƣ́c độ tổn thƣơng và sự xuất hiện yếu tố<br /> tụt huyết áp tƣ thế. Đây là cơ sở cho nhƣ̃ng nghiên cƣ́u tì m giải pháp can thiệp .<br /> Tƣ̀ khóa: Chấn thương tủy sống – chức năng hô hấp – test chức năng hô hấp<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ*<br /> Rối loạn hô hấp là nguyên nhân chủ yếu gây<br /> tàn phế và tử vong trong chấn thƣơng tủy<br /> ,<br /> nguyên do của sƣ̣ mất kiểm soát hệ thống cơ<br /> hô hấp dẫn đến tì nh trạng rối loạn thống khí .<br /> Mƣ́c độ tổn thƣơng hệ thống cơ hô hấp rất<br /> khác khác nhau ở từng bệnh nhân và vì<br /> thế<br /> nhƣ̃ng ảnh hƣởng của tì nh trạng này đến chƣ́c<br /> năng hô hấp của ngƣời bệnh cũng khác nhau .<br /> Chính vì thế việc đánh giá chức năng hô hấp<br /> cũng nhƣ một số yếu tố ảnh hƣởng chủ yếu<br /> đến chức năng hô hấp ở bệnh nhân sau chấ n<br /> thƣơng tủy sống là rất cần thiết để thiết lập<br /> chƣơng trì nh phục hồi can thiệp phù hợp<br /> ,<br /> nhằm cải thiện tì nh trạng thiếu hụt hô hấp cho<br /> ngƣời bệnh có hiệu quả. Xuất phát tƣ̀ nhƣ̃ng ý<br /> <br /> tƣởng đó chúng tôi tiến hành nghiên c ứu này<br /> nhằm mục tiêu : Đánh giá chức năng hô hấp<br /> và một số yếu tố ảnh hưởng đến chức năng hô<br /> hấp ở bệnh nhân sau chấn thương tủy sống.<br /> ĐỐI TƢỢNG<br /> NGHIÊN CỨU<br /> <br /> VÀ<br /> <br /> PHƢƠNG<br /> <br /> PHÁP<br /> <br /> Đối tƣợng nghiên cứu<br /> Chọn mẫu thuận tiện, gồm 61 bệnh nhân chấn<br /> thƣơng tuỷ từ mức T6 trở lên đạt tiêu chuẩn<br /> nghiên cƣ́u, đƣợc điều trị tại khoa Phẫu thuật<br /> thần kinh - Bệnh viện Việt Đức từ tháng 10<br /> năm 2007 đến 10 năm 2009, sau đó đƣợc điều<br /> trị tại Trung tâm Phục hồi chức năng - Bệnh<br /> viện Bạch Mai.<br /> Tiêu chuẩn chẩn đoán chấn thương tủy sống<br /> - Tiền sử có chấn thƣơng cột sống.<br /> <br /> *<br /> <br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> 231<br /> <br /> Nguyễn Phƣơng Sinh và đtg<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> - Lâm sàng:<br /> + Có liệt vận động dƣới mức tổn thƣơng tuỷ<br /> + Có rối loạn cảm giác nông và cảm giác sâu<br /> + Rối loạn cơ tròn: gây đại tiểu tiện không tự<br /> chủ<br /> - Cận lâm sàng: có hình ảnh tổn thƣơng tuỷ<br /> sống trên phim chụp cắt lớp hoặc trên phim<br /> chụp cộng hƣởng từ.<br /> Chẩn đoán vị trí tổn thương<br /> Chia mức tổn thƣơng thành ba khu vực (theo<br /> trung tâm chi phối hoạt động chức năng của<br /> các cơ hô hấp) [8].<br /> - Tổn thƣơng trên mức C3.<br /> - Tổn thƣơng mức C3 – C5.<br /> - Tổn thƣơng dƣới mức C5 – T6.<br /> Chẩn đoán vị trí tổn thƣơng dựa vào mức<br /> mức rối loạn cảm giác theo sơ đồ khoanh tuỷ.<br /> Giới hạn trên của rối loạn cảm giác tƣơng ứng<br /> với giới hạn dƣới của tổn thƣơng . Dựa vào<br /> xác định bậc cơ (thử cơ): mức tổn thƣơng là<br /> mức thấp nhất mà sức cơ do khoanh tủy chi<br /> phối đạt ít nhất là bậc 3/6 [5].<br /> Chẩn đoán mức độ tổn thương<br /> Dựa theo bảng phân loại ASIA về vận động<br /> và cảm giác [4]. Bao gồm 5 mức độ: ASIAA,ASIA-B, ASIA-C, ASIA-D, ASIA-E.<br /> Tiêu chuẩn chọn bệnh nhân nghiên cứu<br /> * Tiêu chuẩn chọn bệnh nhân nghiên cứu<br /> - Bệnh nhân đƣợc chẩn đoán xác định chấn<br /> thƣơng cột sống kín có liệt tuỷ cấp ở mức từ<br /> T6 trở lên. Bao gồm cả điều trị bảo tồn và<br /> điều trị phẫu thuật.<br /> - Tuổi từ 18 – 60.<br /> - Mức độ tổn thƣơng tuỷ sống tƣơng ứng với<br /> mức ASIA A, B, C và D.<br /> - Có rối loạn thông khí hạn chế.<br /> - Bệnh nhân tự nguyện tham gia vào quá trình<br /> nghiên cứu.<br /> Tiêu chuẩn loại trừ bệnh nhân nghiên cứu<br /> <br /> 89(01)/1: 231 - 237<br /> <br /> - Bệnh nhân còn đang trong giai đoạn<br /> choáng tuỷ.<br /> - Bệnh nhân có chấn thƣơng cột sống nhƣng<br /> không có liệt.<br /> - Bệnh nhân tổn thƣơng hoàn toàn tƣ̀ ngang<br /> C3 trở lên.<br /> - Các trƣờng hợp tổn thƣơng tuỷ sống do<br /> nguyên nhân bệnh lý nhƣ: u tuỷ, viêm tuỷ cắt<br /> ngang, viêm màng nhện tuỷ, thoát vị đĩa<br /> đệm...hoặc nguyên nhân bẩm sinh.<br /> - Bệnh nhân có tổn thƣơng phối hợp chấn<br /> thƣơng sọ não, nghiện ma tuý, nghiện rƣợu,<br /> bệnh lý tâm thần có giảm hoặc mất tri giác.<br /> - Bệnh nhân có tiền sử bị bệnh hô hấp mạn<br /> tính nhƣ: Bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính, giãn<br /> phế nang, hen phế quản, bụi phổi…<br /> - Bệnh nhân không tham gia đầy đủ quá<br /> trình nghiên cứu và không muốn tham gia<br /> nghiên cứu.<br /> Phƣơng pháp nghiên cứu: Mô tả cắt ngang<br /> Kỹ thuật xét nghiệm thực hiện trong nghiên<br /> cứu (Test chức năng hô hấp)<br /> Tiến hành tại khoa Hô hấp – Bệnh viện<br /> Bạch Mai.<br /> - Thiết bị đo : Máy CHESTAC - 11 sản xuất<br /> tại Nhật Bản<br /> - Kỹ thuật đo: Trƣớc khi đo thông thƣờng mỗi<br /> ngày máy đƣợc chuẩn định lại để đảm bảo<br /> máy hoạt động tốt. Tiến hành đo theo theo<br /> tiêu chuẩn của ATS và Việt Nam [3], [9]:<br /> Một số biến số nghiên cứu:<br /> + Dung tích sống thở mạnh (FVC).<br /> + Thể tích thở ra tối đa giây (FEV1).<br /> + Lƣu lƣợng đỉ nh (PEF).<br /> Phƣơng pháp tiến hành<br /> Tiến hành thu thập số liệu theo một mẫu bệnh<br /> án thống nhất. Bao gồm các bƣớc:<br /> - Khám sàng lọc chọn bệnh nhân nghiên cứu.<br /> - Thu thập các thông số lâm sàng.<br /> <br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> 232<br /> <br /> Nguyễn Phƣơng Sinh và đtg<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> - Đo test hô hấp (RT: Respiratory test) cho tất<br /> cả các đối tƣợng nghiên cứu.<br /> - Đánh giá và phân tí ch các kết quả thu đƣợc.<br /> 2.4. Phƣơng pháp đánh giá:<br /> Đánh giá chức năng thông khí phổi dựa vào<br /> tiêu chuẩn đánh giá đƣợc đƣa ra t ại Hội nghị<br /> sơ kết 25 năm nghiên cứu chức năng phổi<br /> ngƣời Việt Nam, có tham khảo tài liệu tiêu<br /> chuẩn hoá về xét nghiệm chức năng thông khí<br /> phổi năm 1983 của Cộng đồng than thép<br /> Châu Âu và Tổ chức Y tế thế giới [2].<br /> <br /> 89(01)/1: 231 - 237<br /> <br /> Phƣơng pháp xử lý số liệu<br /> Phân tí ch ảnh hƣởng của một số yếu tố đến<br /> chƣ́c năng hô hấp của các đối tƣợng nghiên<br /> cƣ́u với Linear Regression và 10% đƣợc lƣ̣a<br /> chọn là mức có ý nghĩa.<br /> Các thuật toán đƣợc thực hiện bằng các<br /> phần mềm SPSS 16.0 và STATA 10.0.<br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CƢ́U<br /> Đặc điểm của đối tƣợng nghiên cứu<br /> <br /> Bảng 3.1. Một số đặc điểm theo giới (n=61)<br /> Giới<br /> <br /> Nam<br /> (n=53; 86.9%)<br /> <br /> Nƣ̃<br /> (n=8; 13.1%)<br /> <br /> Tuổi( X  SD)<br /> <br /> 39.26  13.97<br /> <br /> 38.25  15.81<br /> <br /> Chiều cao (cm)( X  SD)<br /> <br /> 167.11 4.12<br /> <br /> 158.12  2.74<br /> <br /> Cân nặng (Kg)( X  SD)<br /> <br /> 61.34  6.26<br /> <br /> 52.37  4.98<br /> <br /> Hút thuốc lá<br /> <br /> 21 (39.6%)<br /> <br /> 0 (0%)<br /> <br /> Biến số<br /> <br /> Nhận xét: Chấn thƣơng tủy sống gặp chủ yếu ở nam giới chiếm 86.9%. Đối với nam tuổi mắc<br /> bệnh trung bì nh là 39.26  13.97 tuổi, chiều cao trung bì nh là 167.11 4.12 cm, cân nặng trung<br /> bình là 61.34  6.26 kg và 39.6% nam giới có hút thuốc lá . Còn đối với nữ tuổi mắc bệnh trung<br /> bình là 38.25  15.81 tuổi, chiều cao trung bì nh là 158.12  2.74 cm, cân nặng trung bì nh là<br /> 52.37  4.98 kg và không có trƣờng hợp nào hút thuốc.<br /> Bảng 3.2. Nguyên nhân chấn thương tủy (n=61)<br /> Nguyên nhân<br /> Tai nạn giao thông<br /> Tai nạn lao động, sinh hoạt<br /> Ngã cao<br /> Bạo lực<br /> Chấn thƣơng thể thao<br /> <br /> n<br /> 40<br /> 5<br /> 12<br /> 3<br /> 1<br /> <br /> Tỷ lệ (%)<br /> 65.6<br /> 8.2<br /> 19.7<br /> 4.9<br /> 1.6<br /> <br /> Nhận xét: Tai nạn giao thông là nguyên nhân hàng đầu , vƣợt xa các nguyên nhân khác gây chấn<br /> thƣơng tủy sống chiếm 65.6%.<br /> Bảng 3.3. Tỷ lệ mắc bệnh theo mức độ tổn thương (n=61)<br /> Mức độ tổn thƣơng<br /> ASA - A<br /> ASA – B<br /> ASA - C<br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> n<br /> 29<br /> 14<br /> 12<br /> <br /> Tỷ lệ (%)<br /> 47.5<br /> 23.0<br /> 19.7<br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> 233<br /> <br /> Nguyễn Phƣơng Sinh và đtg<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> ASA - D<br /> Tổng<br /> <br /> 6<br /> 61<br /> <br /> 89(01)/1: 231 - 237<br /> 9.8<br /> 100<br /> <br /> Nhận xét: Bệnh nhân nhập viện chủ yếu trong tì nh trạng tổn thƣơng nặng (ASIA – A và ASIA –<br /> B) chiếm tỷ lệ 60.5 %.<br /> Các tham số thông khí hô hấp<br /> Bảng 3.4. Chức năng hô hấp theo mức tổn thương (n=61)<br /> <br /> Các tham số hô hấp<br /> <br /> X<br /> FVC (L)<br /> (% so với lý thuyết)<br /> FEV1(L)<br /> (% so với lý thuyết)<br /> PEF (L/s)<br /> (% so với lý thuyết)<br /> <br /> Mƣ́c tổn thƣơng<br /> C6- C8(n=11)<br /> <br /> C3- C5 (n=39)<br />  SD<br /> <br /> X<br /> <br /> 1.82  0.44<br /> 51.58  11.46<br /> 1.60  0.39<br /> 53.76  11.36<br /> 2.88  0.72<br /> 40.14  7.83<br /> <br />  SD<br /> <br /> 2.14  0.44<br /> 59.21  10.36<br /> 1.86  0.36<br /> 59.25  8.50<br /> 3.22  0.63<br /> 43.37  6.69<br /> <br /> T1 – T6 (n=11)<br /> <br /> X<br /> <br />  SD<br /> <br /> 2.36  0.49<br /> 63.02  8.17<br /> 2.02  0.42<br /> 61.33  7.80<br /> 3.73  0.60<br /> 49.17  4.98<br /> <br /> Nhận xét: Các tham số hô hấp (đƣợc đánh giá bằng test hô hấp ) đều giảm nặng ở cả 3 nhóm tổn<br /> thƣơng, đặc biệt là nhóm chấn thƣơng tủy cổ cao. Ở nhóm chấn thƣơng tủy ngực cao các tham số<br /> này thể hiện trên test hô hấp cao hơn so với 2 nhóm còn lại.<br /> Bảng 3.5. Chức năng hô hấp theo mức độ tổn thương (n=61)<br /> <br /> Các tham số hô hấp<br /> FVC (L)<br /> (% so với lý thuyết)<br /> FEV1(L)<br /> (% so với lý thuyết)<br /> PEF (L/s)<br /> (% so với lý thuyết)<br /> <br /> ASIA-A (n=29)<br /> <br /> Mƣ́c độ tổn thƣơng theo ASIA<br /> ASIA-B, C (n=26)<br /> <br /> X  SD<br /> 1.90  0.58<br /> 51.12  12.95<br /> 1.67  0.47<br /> 52.06  11.32<br /> 3.08  0.84<br /> 40.86  9.51<br /> <br /> X  SD<br /> 2.02  0.38<br /> 56.16  8.32<br /> 1.77  0.36<br /> 58.49  8.99<br /> 3.16  0.64<br /> 43.43  6.39<br /> <br /> ASIA-D (n=6)<br /> <br /> X  SD<br /> 2.16  0.47<br /> 68.88  2.70<br /> 1.75  0.49<br /> 65.45  4.67<br /> 2.90  0.76<br /> 44.92  3.12<br /> <br /> Nhận xét : Các tham số hô hấp (đƣợc đánh giá bằng test hô hấp ) đều giảm ở cả ba nhóm tổn<br /> thƣơng nặng, vƣ̀a và nhẹ , nhƣng đặc biệt giảm nặng ở nhóm bệnh nhân tổn thƣơng mƣ́c độ nặng<br /> (ASIA-A).<br /> Bảng 3.6. Một số yếu tố ảnh hưởng đến chức năng hô hấp qua phân tí ch hồi quy tuyến tính bội<br /> Các yếu tố<br /> Mƣ́c<br /> tổn thƣơng*<br /> Loại<br /> tổn thƣơng**<br /> Hút thuốc lá<br /> hiện tại<br /> <br /> Biến<br /> phụ thuộc<br /> FVC%<br /> FEV1%<br /> PEF%<br /> FVC%<br /> FEV1%<br /> PEF%<br /> FVC%<br /> FEV1%<br /> PEF%<br /> <br /> Hệ số B<br /> <br /> R2<br /> <br /> 9.29<br /> 7.11<br /> 6.01<br /> 12.17<br /> 11.37<br /> 5.95<br /> -0.17<br /> -0.12<br /> -0.003<br /> <br /> 0.52<br /> 0.44<br /> 0.42<br /> 0.52<br /> 0.44<br /> 0.42<br /> 0.52<br /> 0.44<br /> 0.42<br /> <br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> CI (95%)<br /> <br /> Mƣ́c ý nghĩ a<br /> <br /> 6.24 12.34<br /> 4.08  10.14<br /> 3.73 8.30<br /> 7.3317.00<br /> 6.56  16.18<br /> 2.32  9.58<br /> -4.84  4.50<br /> -4.77  4.53<br /> -3.51 3.50<br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> 0.000<br /> 0.000<br /> 0.000<br /> 0.000<br /> 0.000<br /> 0.002<br /> 0.942<br /> 0.959<br /> 0.999<br /> <br /> 234<br /> <br /> Nguyễn Phƣơng Sinh và đtg<br /> Hạ huyết áp<br /> tƣ thế<br /> Nhiễm trùng<br /> tiết liệu<br /> <br /> FVC%<br /> FEV1%<br /> PEF%<br /> FVC%<br /> FEV1%<br /> PEF%<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> -7.29<br /> -7.39<br /> -5.28<br /> - 2.94<br /> -1.80<br /> -1.64<br /> <br /> * Mƣ́c tổn thƣơng : C3- C5: Mƣ́c 1; C6-C8:<br /> Mƣ́c 2; T1-T6: Mƣ́c 3<br /> ** Loại tổn thƣơng : Tổn thƣơng hoàn toàn<br /> ASIA-A: Bậc 1; Tổn thƣơng không hoàn toàn<br /> ASIA-B: Bậc 2; Tổn thƣơng không hoàn toàn<br /> ASIA-C: Bậc 3; Tổn thƣơng không hoàn toàn<br /> ASIA-D: Bậc 4; Tổn thƣơng không hoàn toàn<br /> Nhận xét: Sau khi khƣ̉ nhiễu và tƣơng tác, kết<br /> quả phân tích đa biến cho thấy các biến số<br /> ảnh hƣởng đến 3 tham số hô hấp đại diện có<br /> mƣ́c ý nghĩ a thấp hơn 10% (giá trị p