137
CHUYỂN ĐỔI SỐ TRONG KINH DOANH
Nguyễn Diên Duẫn
Khoa Kế toán. Trường Đại học Tài chính - Marketing
Email: nguyenduan@ufm.edu.vn
Tóm tắt: Trong thời gian gần đây, chúng ta thường thấy báo chí, truyền thông và các bộ ban
ngành thường nhắc đến thuật ngữ “chuyển đổi số” với tần suất rất cao, đặc biệt là Bộ Thông tin
Truyền thông của Việt Nam nhấn mạnh tầm quan trọng của chuyển đổi số trong toàn xã hội nói
chung và các doanh nghiệp kinh doanh nói riêng. Bài viết tập trung thảo luận về mô hình chuyển
đổi số và quá trình chuyển đối số của một doanh nghiệp kinh doanh.
Từ khóa: chuyển đổi số, transform information
1. CHUYỂN ĐỔI SỐ LÀ GÌ?
Theo định nghĩa của Wikipedia, chuyển đổi số có nghĩa là mọi hoạt động dựa trên
nền tảng “không giấy tờ” đến “các ứng dụng của công nghệ kỹ thuật số trong xã hội loài
người”. Xét theo khía cạnh kinh doanh của chuyển đổi số thì cũng đã thu hút rất nhiều sự
quan tâm, chú ý của các doanh nghiệp, từ doanh nghiệp đi tư vấn, đến doanh nghiệp ứng
dụng, từ cơ quan chức năng thuộc chính phủ đến các đơn vị trực thuộc địa phương.
Tất nhiên, sự bùng nổ về việc sử dụng thuật ngữ “chuyển đổi số” cho thấy đây là một
phạm trù đang được quan tâm nhiều, và vấn đề nghiên cứu đang được đề cao trong giai
đoạn này. Nhưng việc không hiểu đúng định nghĩa, bản chất hay nội hàm của thuật ngữ
“chuyển đổi số” cũng có thể dẫn đến sự nhầm lẫn trong nền kinh tế hoặc thị trường ở quy
mô rộng. Và kết quả là chúng ta không áp dụng được đúng, không chính xác, không đồng
đều vì vậy, các ứng dụng công nghệ đó không hoặc chưa đem lại các kết quả đáng tin cậy,
không tăng hiệu suất cho nền kinh tế vĩ mô và hiệu quả kinh doanh ở doanh nghiệp vi mô.
Chuyển đổi số trong kinh doanh là sự thay đổi tổ chức (bao gồm cơ cấu tổ chức, chức
năng của bộ phận) thông qua việc sử dụng các công nghệ số và mô hình kinh doanh để cải
thiện hiệu quả kinh doanh một cách nhanh chóng, đáng kể dựa trên quy mô của từng bộ
phận hoặc toàn bộ doanh nghiệp. Trong định nghĩa này đã đưa ra một thuật ngữ là “sự thay
đổi mang tính tổ chức”, chúng ta cần hiểu thêm về định nghĩa này: Chuyển đổi số là rất cần
thiết trong sự thay đổi trong kỷ nguyên số hóa đang diễn ra, và sự thay đổi khi áp dụng
chiến lược chuyển đổi số là chuyển đổi mang tính tổ chức, là sự thay đổi quan trọng và căn
138
bản nhất. Sự thay đổi mang tính tổ chức có liên quan đến toàn bộ tổ chức của doanh nghiệp
hoặc của một tổ chức, nó bao gồm con người, quy trình, chiến lược, cấu trúc của tổ chức,
nguyên lý cạnh tranh của doanh nghiệp, nơi mà tập trung hầu hết các mặt của cơ hội và
thách thức do chuyển đổi số đem lại.
Ví dụ như mô hình Internet kết nối vạn vật và Internet kết nối vạn dịch vụ đã và đang,
tiếp tục làm thay đổi hầu hết các ngành kinh tế vĩ mô và doanh nghiệp ở mức vi mô ở hầu
hết các quốc gia trên toàn cầu. Nếu chúng ta nắm bắt được các lợi ích và giá trị, quy luật
của chuyển đổi số, chúng ta sẽ tạo ra sự thay đổi nhanh chóng, tăng năng suất lao động,
tăng giá trị lao động, cải thiện quy trình hiệu quả và nâng cao trải nghiệm khách hàng.
Mặt khác, chúng ta cũng cần hiểu rằng: chuyển đổi số không có nghĩa là thay thế phủ
định một cách sạch trơn và triệt để (theo quan điểm triết học) về những công nghệ trước đó,
doanh nghiệp hoặc tổ chức vẫn cần giữ lại những công nghệ phù hợp, giá trị văn hóa và
tinh thần phù hợp. Doanh nghiệp, tổ chức cần thay đổi một cách logic, hợp lý, mạnh mẽ và
phù hợp với điều kiện của doanh nghiệp
2. MÔ HÌNH CHUYỂN ĐỔI SỐ TRONG KINH DOANH
Chuyển đổi kinh doanh theo hướng kỹ thuật số là khi mọi hoạt động kinh doanh đều
được xây dựng dựa trên nền tảng kỹ thuật số. Điều này cho thấy chúng ta cần tập trung vào
công nghệ kỹ thuật số nhằm tạo động lực cho các sự chuyển đổi khác như chính trị, xã hội,
văn hóa và kinh tế cũng phải chuyển đổi theo hướng “số hóa” hoặc “lên mây”. Các mô hình
công nghệ và mô hình kinh doanh cần phải làm nền tảng cho sự phát triển trong quá trình
chuyển đổi số, đòi hỏi sự linh hoạt chứ không được cố định một cách cứng nhắc. Chúng ta
thay đổi theo thời gian và ở một mức độ nào đó, hoặc thay đổi theo từng ngành nghề và khu
vực kinh tế chứ không thể thay đổi trên diện rộng ngay lập tức được, vì điều kiện về nguồn
lực không cho phép.
Thực tế hiện nay có một số công nghệ quan trọng và đáng kể nhất đối với chuyển đổi
số trong kinh doanh có thể kể đến như:
Các công cụ phân tích và các ứng dụng, bao gồm cả phân tích dữ liệu lớn;
Các công cụ di động và ứng dụng di động;
Các nền tảng được xây dựng dựa trên các nền tảng gốc có thể chia sẻ, ví dụ như đám
mây, chợ ứng dụng;
139
Các công cụ mạng xã hội và ứng dụng marketing online;
Internet kết nối vạn vật bao gồm cả các thiết bị thông minh.
Các công nghệ kỹ thuật số này có ảnh hưởng sâu sắc đến cách thức tổ chức và ngành
công nghiệp đang chuyển đổi, thường là kết quả của những mô hình kinh doanh dựa trên
những công nghệ mới. Có thể lấy ngành dịch vụ y tế và chăm sóc sức khỏe ra làm ví dụ,
truyền thông mạng xã hội và các ứng dụng y tế đã làm tăng khả năng lưu trữ thông tin giữa
bệnh nhân với cơ sở y tế, làm giảm sự sai sót thông tin giữa bệnh nhân với các nhân viên y
tế. Điều này làm cho việc chẩn đoán, khám bệnh và chữa bệnh trở nên nhanh hơn, hiệu quả
hơn và tiết kiệm chi phí hơn. Thậm chí, công nghệ cho phép bác sỹ hội chẩn y khoa từ xa,
thăm khám từ xa, sau đó dùng máy in 3D để in các phần còn thiếu sót, sai sót trong cơ thể,
dùng các siêu rô bốt hoặc các thiết bị siêu nhỏ để thực hiện các hoạt động y tế cứu chữa cho
người bệnh. Hoặc dữ liệu lớn sẽ cho biết khu vực nào có bệnh dịch tiếp theo và từ đó đưa
ra các biện pháp phòng ngừa hiệu quả.
Sự thay đổi mang tính tổ chức khi kết hợp với công nghệ số có khả năng cải thiện
hiệu suất trong nhiều lĩnh vực. Cụ thể, doanh nghiệp có thể đạt được việc nâng cao hiệu
quả kinh doanh trong các lĩnh vực như sau: tăng doanh thu, giảm chi phí, đổi mới nhanh
hơn, thành công hơn trong việc sáng tạo, hiệu quả hơn trong việc thu thập và học hỏi các
kinh nghiệm, chia sẻ và sử dụng, tăng cường sự tham gia của khách hàng và dịch vụ khách
hàng, và cuối cùng là chống lại sự gián đoạn kỹ thuật số. Những cải tiến về mặt hiệu suất
này có thể được định lượng vì các chỉ số có thể đo lường được và được báo cáo một cách
nhanh chóng và hiệu quả.
3. QUÁ TRÌNH CHUYỂN ĐỔI SỐ
Chuyển đổi số trong kinh doanh không phải là một trạng thái đứng im mà nó là một
quá trình, và quá trình này được định hướng bởi các câu hỏi dưới đây:
Tại sao phải thực hiện chuyển đổi số?
Câu hỏi tại sao phải chuyển đổi số chính là bước đầu của một quá trình chuyển đổi
của doanh nghiệp, tổ chức. Chúng ta đều biết rằng, chuyển đổi số là một quá trình khó khăn
và thử thách, các doanh nghiệp và tổ chức cần phải nhận thức một cách rõ ràng và phải đáp
ứng kịp thời một cách tốt nhất quá trình thay đổi này. Và các doanh nghiệp, tổ chức khác
nhau sẽ có những thách thức khác nhau, nhưng các nguy cơ và thách thức xảy đến nhiều
140
hơn với ngành bán lẻ, ngành dịch vụ và ngành truyền thông, nghành công nghệ hơn vì
những ngành này gần nhất với khái niệm “kỹ thuật số”.
Ví dụ như người tiêu dùng ngày nay thường tìm kiếm và tra cứu thông tin một cách
rất cẩn thận và đa dạng trước khi ra quyết định mua hàng. Họ tìm kiếm và so sánh giá cả,
chất lượng, khuyến mại, và các ý kiến của khách hàng đã sử dụng sản phẩm, từ đó tối ưu
hóa lợi ích cho chính họ. Khách hàng sử dụng điện thoại di động, tìm kiếm trên mạng
Internet không dây hoặc 4G, 5G và ra quyết định mua cũng bằng chiếc điện thoại hoặc máy
tính của mình. Đây cũng là một nguyên nhân dẫn đến việc chúng ta phải thực hiện chuyển
đổi số sớm vì hành vi của khách hàng hiện nay thay đổi rất nhanh.
Động lực để phải thay đổi và bước vào giai đoạn chuyển đổi số cũng có thể đến từ
các hãng dẫn đầu thị trường và các đối thủ cạnh tranh mới với các dịch vụ ngày càng nâng
cao, mô hình kinh doanh mới, giá tốt hơn, thời gian và chi phí thấp hơn, khách hàng hài
lòng hơn. Có thể kể đến những công ty như Google, Microsoft, Amazon hay Apple đang
dẫn đầu thị trường những sản phẩm phần cứng hoặc dịch vụ phần mềm với hệ sinh thái dịch
vụ đa dạng và tự chủ của mình, họ đã làm chủ cuộc chơi trong quá trình chuyển đổi số. Nếu
chúng ta không nhìn theo họ, học hỏi và làm theo họ thì chúng ta sẽ bị tụt hậu rất sâu và rất
lâu ở phía sau của quá trình chuyển đổi này. Bản thân những hãng này cũng có thể bị tụt
hậu nếu bị xẩy chân ở những thương vụ đầu tư sai hoặc chuyển đổi không kịp trong quá
trình cạnh tranh với thị trường.
Một áp lực khác cũng là động lực cho sự thay đổi có thể đến từ những công nghệ mới
và tiên tiến, những công nghệ mới nổi hoặc công nghệ của tương lai cho phép những doanh
nghiệp sở hữu công nghệ đó có thể tạo ra được những đột phá và độc quyền khai thác các
yếu tố này trong thời gian dài, tạo lợi thế cạnh tranh lớn trên thị trường. Rõ ràng và dễ hiểu,
những công nghệ mới này có thể cung cấp thêm các điểm khác biệt cạnh tranh nếu được áp
dụng trước, hoặc được nội địa hóa và tích hợp theo những cách mới. Ví dụ như hãng bán lẻ
Amazon.com là gã khổng lồ số một nước Mỹ trong thị trường bán lẻ trực tuyến lại mở rộng
ảnh hưởng bằng cách tạo ra các điểm bán truyền thống (mua lại chuỗi Whole Foods, mở
chuỗi bán lẻ Amazon Go với nhiều công nghệ bán hàng điện tử rất mới tại cửa hàng vật lý
và không sử dụng người bán), trong khi đó hoạt động bán lẻ trực tuyến của Amazon.com
lại kết hợp với các giải pháp giao hàng mới như giao hàng bằng máy bay không người lái,
giao hàng bằng xe tải không người lái, giao hàng tại các điểm nhận hàng là tủ thông minh…
141
Một ví dụ khác để làm rõ vấn đề này hơn, hãng Microsot đã dần dịch chuyển và thay đổi
các dịch vụ là các phần mềm cài đặt trên máy tính hoặc thiết bị di động phải cài đặt trở
thành các dịch vụ trực tuyến (không cần cài đặt), thay vì người dùng trả phí mua phần mềm
trọn đời thì nay sẽ trả phí theo dạng “thuê bao hàng tháng” và hướng tới các thiết bị di động
sử dụng các ứng dụng và dịch vụ trực tuyến của hãng. Điều này đã làm tăng doanh thu của
hãng lên rất nhiều so với trước đây và khách hàng lưu trữ dữ liệu trực tuyến trên đám mây
rất thuận tiện.
Chuyển đổi số là chuyển đổi điều gì?
Quá trình chuyển đổi số sẽ diễn ra trong nhiều giai đoạn và biến đổi nhiều thứ. Vậy
những thứ sẽ biến đổi là thứ gì và phải ưu tiên theo thứ tự. Cụ thể chuyển đổi số bao gồm
việc chuyển đổi các yếu tố sau:
Chuyển đổi mô hình kinh doanh: Trả lời cho câu hỏi doanh nghiệp, tổ chức kiếm tiền
bằng cách nào?
Cấu trúc của doanh nghiệp, tổ chức: Doanh nghiệp và tổ chức được tổ chức sắp xếp
như thế nào?
Con người hay nhân sự của doanh nghiệp và tổ chức: Những ai, số lượng là bao nhiêu,
cần những trình độ và kỹ năng gì, sắp xếp công việc cho nhân sự, ứng dụng những công
nghệ gì cho nhân sự…?
Quy trình hóa và số hóa quy trình: trả lời cho câu hỏi doanh nghiệp hoặc tổ chức sẽ
tạo ra những quy trình gì mới, và làm sao để số hóa được quy trình đó?
Năng lực ứng dụng và phát triển công nghệ thông tin: làm sao doanh nghiệp có thể
kiểm soát thông tin, học tập và ứng dụng công nghệ mới (ví dụ như dữ liệu lớn, trí tuệ thông
minh nhân tạo, in 3D…) vào trong hoạt động sản xuất, kinh doanh của mình?
Chuyển đổi sản phẩm và dịch vụ: trả lời cho câu hỏi, doanh nghiệp hoặc cá nhân hoặc
tổ chức kinh doanh thì bán sản phẩm gì, dịch vụ gì cho thị trường? Sản phẩm và dịch vụ đó
có yếu tố số hóa và chuyển đổi như thế nào? Ví dụ từ máy ảnh phim lên máy ảnh số, từ máy
ảnh số lên điện thoại di động có chức năng chụp hình?
Mô hình tương tác với truyền thông xã hội: trả lời cho câu hỏi doanh nghiệp hoặc tổ
chức sẽ tương tác với khách hàng hiện tại, khách hàng mục tiêu, cổ đông, báo chí và những
người quan tâm khác như thế nào, bằng kênh nào…?