Cơ thể vận động - Diễn biến sinh lý, sinh hóa và hóa học: Phần 2

Chia sẻ: Minh Vũ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:99

Thêm vào BST

Báo xấu

122
lượt xem 15
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Nối tiếp nội dung của phần 1 Tài liệu Diễn biến sinh lý, sinh hóa và hóa học khi cơ thể vận động, phần 2 trình bày các nội dung: Hưng phấn và ức chế, tuần hoàn với vận động, hô hấp với vận động, quá trình sinh lý khi vận động,... Mời các bạn cùng tham khảo nội dung chi tiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Cơ thể vận động - Diễn biến sinh lý, sinh hóa và hóa học: Phần 2

NhO toan bo hoat dong cua co quan phan tich ma nguoi ta co the cam giac va tiep nhan duoc moi hien tuong nhu moi dong tac ky thuat y te, tin hoc, cong nghe va cac mon the thao va ngoai canh khac, ... da va dang xay ra d the giOi quanh ta. HUNG PHAN VA UC CHE Cac phan xa khong dieu kien va co dieu kien co the xay ra hay khong, co thuc hien duoc khong va thuc hien d muc do nao, hoan toan phu thuoc vao hai qua trinh luon luon di lien nhau va luon luon xay ra trong he than kinh, do la hung phan va uc che. Hung phan va uc che dong vai tro vo cung quan trong trong hoat dong phan xa cua con nguoi. Vi du, muon thanh lap phan xa tiet nuOc bot co dieu kien o nguoi hay tiep nhan anh sang nhu chung ta da biet thi trong vo nao cua nguoi phai xuat hien it nhat la hai trung khu hung phan : thi giac va dinh duong. Do do moi noi lien duoc duong day lien he than kinh trong vo nao, mdi hinh thanh duoc cung phan xa co dieu kien. Nhu vay, dieu kien de thanh lap cung phan xa co dieu kien, trudc het cac te bao than kinh nao phai chuyen sang trang thai hoat dong, nghia la phai chuyen sang trang thai hung phan. Cac te bao than kinh co hung phan mdi co nhung bien doi nhat dinh. 54
can thiet theo miic do va dieu kien trong cau tao cua chung, nhat la nhiing bien doi trong cau tao cua cac chat protid la cac yeu to quan trong de giii lai cac dau vet cua cac su kien ben ngoai khi tiep nhan du'Oc. Sur tiep nhan cac su viec, su kien ben ngoai nhu thao tac phau thuat, chay, luyen tap cac dong tac ky thuat, cac mon the thao manh hay yeu : neu qua trinh hung phan manh thi se tiep thu cac dong tac ky thuat lap rap c o p nghe, phau thuat va cac mon the thao nhanh, con neu qua trinh hung phan yeu thi se tiep thu cham. Chung ta thay co nguOi nay thong minh hon nguOi khac, dua tre nay nhanh nhen hon diia tre khac chinh la d cho do, do biet phan tich, tong hop va suy dien cac van de nhanh hoTi. Tat ca deu phu thuoc vao qua trinh hung phan, vao kha nang hoat dong ciia cac te bao than kinh vo nao. Miic do hung phan ciia mo than kinh co the khac nhau phu thuoc vao the luc, luc ciia cac kich thich tii ben ngoai hoac ben trong co the, phu thuoc vao thdi gian tac dung cua cac kich thich va cac dieu kien ma trong do sinh vat dang ton tai. Hung phan ciia mo than kinh khong phai luon luon giii d miic do cao hoac trang thai luon luon dien bien ma trong nhiing trudng hop nhu bi mot dieu gi buon buc, chan nan, lo au hay mot noi kinh hoang bong dung xuat hien hoac se xuat hien thi nhat dinh co the giam den miic do tdi thieu va ket qua la lam cho co the, hoac cac tuyen khong hoat dong hoac han che hoat dong tich cuc. Trang thai ngiing hoat dong nhu vay duoc goi la Uc che. 55
Neu qua tnnh hung phan dong vai tro vo cung quan trong trong viec hinh thanh cac phan xa co dieu kien. trong viec tao ra cac protid moi de tiep nhan. ghi lai cac su vat va su kien trong the gicri bao quanh. thi qua tn n h uc che cung khong kem phan quan trong trong hoat dong phan xa va hoat dong tu duy. Trong cuoc song, ccr the con nguoi co the chiu nhieu kich thich cung mot luc, nhung neu moi kich thich deu co the gay ra mot phan ung thi hoat dong cua ngucri do nhat dinh se hon loan. Vi du, khi nghe mot van de, hoac mot khau lenh nao do nhu huan luyen vien cau long vua ho van dong vien thuc hien : qua dap, vua ho bo nho; hay trong phau thuat ngucri phau thuat vien chinh vua ho dua keo.vua ho dua dao thi nhat dinh se khong hung phan duoc gi ca. Muon thuc hien mot phan ung nao do. nhat dinh phai ngung thuc hien cac phan ung khac nhu trong cac phau thuat vien RHM. mat. TMH... dac trung la co nhieu cac dong tac kho. neu ta ngai hoac la dang, thieu tap trung se de bi tinh trang tren. cuoi cung dan den ket qua rat xau. Hay noi cach khac la khi mot phan ung nao do duac thuc hien. thi cac phan ung khac nhat dinh bi uc che. X hu vay, lie che cung dong mot vai tro rat quan trong trong hoat dong phan xa. lam cho cac phan ting cua ccr the co the thuc hien theo mot trat tu nhat dinh. Tuy then gian nhat dinh. nho uc che ma cac phan ung quan trong se duoc thuc hien truoc. con cac phan ung it quan trong hon se bi kim ham. 56
Trong hoat dong phan xa, qua trinh uc che con co mot y nghia vo cung quan trong khac nhu nho uc che ma cac phan xa cu khac cung khong con thich nghi nua. Nhu cac bac si phau thuat vien khi b i t dau trd thanh mot bac si phau thuat mOi, cac dong tac ky thuat ban dau bao giO cung ciing, vung ve, tho thien, nhung sau nhieu lan luyen tap va duoc bo sung kien thiic thi nhiing dong tac vung ve tho thien khong con, da duoc thay the de nhuOng cho cho cac phan xa mdi, tiic dieu kien mdi hinh thanh. Ngoai nhiing y nghia noi tren, lie che con co vai tro quan trong nua trong viec bao ve qua trinh hoat dong cua cac te bao than kinh, chung ta se de cap den no trong nhiing giai thich ve lie che khac sau hon. Hai qua trinh hung phan va lie che luon luon tac dung tuong ho trong nao bo va la ban dong hanh vdi he thong than kinh trung uong, luon luon phan ling kip thdi, chinh xac trong moi thdi tiet, trong moi hoan canh... de co the con ngudi tu ve, vuon tdi va hoan thanh, thuc hien moi udc mo. TUAN HOAN VOI VAN DONG I. Tim - tuan hoan Bo may tuan hoan bao gom : tim va cac mach mau. Tim co cau tao la mot khoi co r6ng, co vach ngan thanh 57
hai niia rieng biet goi la tim phai va tim trai. Tim trai chlia mau dong mach, tim phai chua mau tinh mach. Moi nua cua tim duoc chia lam hai buong la tam nhi va tam that. Giiia tam nhi va tam that co van nhi that, van hai la va van ba la (van hai la d tim trai va van ba la d tim phai). Giiia tam that va dong mach phoi co van to chim (con goi la van ban nguyet). Cac van nay co chiic nang dam bao cho dong mau di theo mot chieu (khong nguoc lai) tii tam nhi xuong tam that va tii tam that vao dong mach. To chiic tren hinh thanh hai bo phan tim va mach mau, no co chiic nang lien tuc dan mau luu thong trong he thong tuan hoan ciia co the. Neu co su co bi ngiing tuar hoan thi tinh trang con ngudi se bi nguy hiem de doa (su c h e t ) , neu phai ngung qua 4 phut thi te bao o nao so bi ton thuong kho hoi phuc duoc, co the luc nay bi de doa nghiem trong. Co truOng hop cong nhan lam viec nang nhoc, van dong vien dien kinh hay van dong vien thi dau cac mon the thao doi khang de co den dich hoac de co thuc hien mot nhiem vu ky thuat biic xuc trong thi dau de danh chien thang. Khi do lam cho tuan hoan qua nguong co the bi hut va se dinh tre tuan hoan, nen co truOng hop bi ngat xiu, tim ngiing dap trong giay lat (co the tii 30 giay den 1-2 phut), hien tuong nay goi la hien tuong lam sang (hoac chet lam sang). He thong tuan hoan gom hai vong rieng biet: vong tuan hoan ldn con goi la vong dai tuan hoan co nhiem vu 58
mang mau co nhieu oxy va cac chat dinh duong tu tim trai theo dong mach chu dan den cac mao mach. O day mao mach cung cap dinh duOng cho mo, roi tap trung lai do vao tinh mach, tu do theo duong tinh mach ve tim phai; vong tuan hoan nho, hay con goi la tieu tuan hoan mang mau tinh mach tii tim phai theo dong mach phoi vao phoi nhan oxy va thai khi carbonic chuyen thanh mau dong mach theo cac tinh mach phoi ve tim trai. To chiic cua tim la dong luc chinh cua he thong tuan hoan. Tim hut mau tu tinh mach ve tim va bom mau tu tim vao trong dong mach. Dong mach dan mau tii tim den mo, tinh mach dan mau tu mo ve tim. Mao mach la nhung mach mau nho nhat (trai nhu mot tran dia dan quan) noi giiia dong mach va tinh mach, chinh noi day phat sinh ra qua trinh trao doi chat giua mau va mo. Mo la mot to chiic soi rat nho, moi soi co la mot te bao co, lien ket thanh mot mang soi co bop khoe va tao ra thanh cau lan truyen hung phan. O day sau khi thuc hien mot vong tuan hoan thi luon luon dien ra mot vong tuan hoan khac, tuc la tim tiep tuc cii dap. Co the con ngudi bao gom hang tram dong mach ldn va hang van dong mach vua - nho, co tren 4 ty mao mach de dam bao thuc hien mot su tuan hoan mau binh thudng. Trai tim phai (bop) day mau lien tuc chay qua tat ca hang trieu chiec ong nho di khdp co the, moi vong tuan hoan cua no tU 20 den 25 giay. Mau dong mach sau khi nap 59
day oxy, tii tim phai tro ve tim trai, roi duoc day vao dong mach chu, tii dong mach chii duoc phan cho cac nhanh dong mach nho day di khap moi to chiic (cua co the) noi tan cung nho nhat la mao mach. Nhu mao mach phoi, thanh ciia no rat mong, mong den mure oxy di qua de dang, de di den tung te bao. Dong thoi con co mot kha nang hemoglobin trong mau co the nha oxy d noi nao con thieu oxy. Luc do carbonic, diocid theo mau di nguoc lai dong. Luc nay mau doi oxy theo dudng tinh mach quay trd lai tim phai. Su lam viec ciia trai tim rat nghiem ngat va nguyen tic, khong bao gid duoc nghi ngoi tron ven tren toan bp trai am. Thoi gian lam viec va nghi ngoi ciia qua tim la cuc ky hop ly nhu : hai tam nhi co trong thoi gian 0.1 giay, gian ra trong thoi gian 0,7 giay. hai tam that co trong thoi gian 0,3 giay, roi gian ra trong thoi gian 0,5 giay (thoi ky tam thu). Sau do toan bo trai tim nghi 0,4 giay (thoi ky tam truong). Nhu vay trai tim cung chi lam viec duoc 8 gio trong mot ngay dem 24 giO (R.Hedeman). Tim van hanh nhu mot quy luat sinh ly da an dinh dien ra trong co the, neu bo phan nao co van dong nhieu thi mau duoc dua den noi do nhieu,... Khi bap thit nghi ngoi thi chi co 2-10% mang mao mach (gian nd) hoat dong, nhung khi bap thit van dong thi hau het mao mach deu gian ra va duoc nap day vao mau. Thanh mach mau co cac day than kinh dieu khien de phoi mau luu thong. Luc 60
nghi ngoi chi co 54% luong mau liru thong trong toan he tuan hoan, con phan kia, so mau duoc luu chua trong “cac kho” : d gan 20%, la lach 16%, da 10%. Khi nao bap thit tiep tuc van dong hoac phat sinh, sue lao dong thi luong mau du trii kia van hanh lap tuc duoc huy dong va qua trinh thay cu doi mOi cung xuat hien. Ddi mOi co y nghia quan trong la no se lam mau no oxy, tang chat song trong mau va thai carbonic. Trai tim ciia ta day nghi luc, giau tam ly, khong phai chi la mot khoi thit vo tu ma no con biet cung ta trong nhiing luc Uu tu, va trong nhiing noi buon vui thon thiic, mot trai tim than thuong cung ta lam viec suot nam thang, suot ca cuoc ddi... II. Tim vai van dong Trong van dong va lao dong ciia co the, su tuan hoan la noi dung luon g in lien chat che vdi nhau trong hoat dong. Qua trinh tuan hoan la dam bao viec chuyen van nhiing chat dinh dudng va mang oxy tao ra nang luong vao trong cac b i p thit hoat dong (do la nhiem vu trao ddi chat va nang luong gitia mau va cac te bao, dong thoi cung la nhiem vu trao doi dudng khi va than khi). Su tuan hoan con lam nhiem vu dao thai ra ngoai co the nhiing san pham can ba tich luy do su van dong bien hoa ciia co the sinh ra nhu da noi phan tren. Trong cac b i p thit va trong qua trinh oxy hoa, su tuan hoan se dem tdi cho b i p thit dudng khi can thiet cho hoat dong ciia chung. Neu b i p thit phai lam viec trong mot 61
thoi gian dai thi so nang luong tieu thu can dung trong khoang thdi gian do cang can nhieu. Vi vay, trong khoang thdi gian do, so' luong mau can thiet ra va vao bap thit cung phai tang theo nhip do. Trong nhung trudng hop, co nhung nhom mau d bip thit ldn tham du van dong thi so luong mau vao trong cac bap thit duoc cung cap bang con dudng chinh vdi su lam viec het sue cang th in g ciia trai tim. Giua cong viec ciia cac b i p thit va cong viec cua trai tim cung phai co mot su hung phan tuong quan dap urng ve so luong rat chinh xac. Neu tim khong kip bom du so luong mau can thiet de dam bao cho hoat dong binh thudng cua cac b i p thit thi su hoat dong ciia chung se bi giam xuong yeu di va thieu kha nang hoat dong tiep tuc. Kha nang hoat dong cua ngudi cong nhan, nong dan, bac si, phau thuat vien. . phu thuoc rat nhieu vao kha nang lam viec ciia trai tim. Kha nang lam viec cua co tim, va sue manh ve bap thit ciia co the co su lien quan true tiep. NguOi khoe manh, cac co bap cang khoe thi tao dieu kien lam viec cua trai tim cang hiiu hieu hon. A. Mau va luu luang tim (dung luffng tinh theo phut) Co the con nguOi co khoang tii 4 den 7 lit (7 lit thi hoi hiem) mau. Mot trong nhieu chiic nang ciia no la chuyen cho oxy tu phoi den cac te bao, dong thdi mau tinh mach mang carbonic diocid qua phoi va duoc thai ra khoi cothe 62
bang khong khi tho ra. So luong mau do tim day ra ngoai trong mot don vi thOi gian la thudc do, the hien day du nhat cong nang ciia trai tim, so luong nay duoc goi la luu luong mau (dung luong tinh theo phut), tvic la tim nhan duoc mot khoi luong mau ciia huyet quan trong mot thOi gian la mot phut, so luong mau duoc day di do moi mot buong ciia trai tim trong mot don vj thOi gian lai phai bang nhau, vi dung luong tinh theo phut ciia tai tim the hien toe do chuyen dong cua mot the long trong mot he thong kin. Neu chi tinh mang luOi cac mao mach li ti (rat cue nho) noi lai trong bo tuan hoan co the, no co the gan b in g hai lan rudi duong xich dao trai dat. Neu mot nguOi lao dong binh thudng tuoi 20 thi co luong mau luu thong tu 48.000.000 - 50.000.000/lit, tuoi 40 thi luong mau luu thong 89.000.000 - 100.000.000/lit. Khoi luong mau di qua bat ky mot tiet dien nao cua bo may tuan hoan trong mot don vi thdi gian deu bang nhau, nhu d trong moi buong cua trai tim, cung nhu trong tiet dien ciia he thong nhting mao quan (ong cue nhd) cua vong dai tuan hoan cung nhu vong tieu tuan hoan deu phai b in g nhau neu khong thi mau se bi ti nghen. Noi nhu the khong co nghia la d trong mot khu vuc cua ca he thong tuan hoan (kin va hep) khong the chay mot so mau qua nhieu hon hay it hon cua khu vuc kia, ma tuy theo su thay doi ve toe do cua mau trong mdi mot huyet quan rieng vi su rong ra hay hep lai cua no. 63
Trong tinh trang ca the khong van dong, thi trai tim cua mot nguoi 1cm khoe manh se berm duoc tu 3 den 5 lit mau trong mot vong tuan hoan phut, day la phan mau rat 1dm a trong ca the, vi so luong mau ciia nguoi ta do duoc 4 den 7 lit (7 lit it co). Con so nay dii noi len kha nang hoat dong hay lam viec ciia trai tim, ro rang la siirc manh ciia su co bop co tim la rat 1dm de co the day mot so luomg mau 1dm nhu the. Diem can quan tam la kich thuoc cua tim thuong thuong khong to vuot qua kich thuoc mot ban tay n im lai ciia nguoi do. con trong luong tong cong cua tim thi cung chi do 390 den 410 gram. Khi co the cr tinh trang nghi ngoi thi luu luomg mau tuan hoan tu 3 der 5 lit. Nhung khi b i p thit van dong thi so' luong mau do trai tim day ra lai Ion hem. va trong nhung gicn han da tiet neu so luong mau cang 1cm lai cang doi hoi sue lam viec cua tim nhieu hon Dung luong tinh theo phut tdi da cua trai tim do chung 47 lit. con so nay da duoc cac nha khoa hoc thuc nghiem nghien cuu tinh toan nhu ba G.I Marecopskaia Lien X6 nghien cuu ghi a nhung ngucn van dong vien trong khi luyen tap or trong phong thi nghiem voi su co sue cao do cua cac bap thit. Nhu vay, neu nhung van dong vien luyen tap nhieu. lien tuc trong nhung dieu kien tu nhien cua su cang thang ve the thao thi thay nhiing con so se toi 50 lit trong mot phut. 64
Qua cac cong trinh nghien cuu cua cac nha sinh ly hoc cho thay tinh so 1ifong van dong ciia trai tim va bieu dien thanh nhiing so luong ctf hoc, cai do co the thuc hien bang phuong phap su dung nhung quy lu&t cua thuy dong hoc. Vi du nhu co the ap dung nghien cuu tren may bom truo’c het phai biet toe do co ban ban dau cua hieu suat va ap luc tao ra ciia no chang han. Theo su tinh toan ciia nhung nha sinh ly hoc, trai tim trong khi yen tinh co cong nang chung 8 kilogam met trong mot phut. Theo thuong so nay thi trong khi van dong lien tuc hay lam viec nang toi da, trai tim co the thuc hien mot cong suat la 65 kilogam met trong mot phut. Do la chi so noi len sue manh tuan hoan to Ion ciia trai tim. De chung minh sue ben bi va deo dai ciia trai tim, cac nha khoa hoc da tien hanh thuc hien tinh cong nang ciia trai tim 6 mot nguoi truot tuyet lao 100 cay so trong 8 gid 22 phut. Ta thay tren moi cu ly, trai tim cua ngiroi do luc nao cung lam viec nhu the, sue luc co the dam bao toi da, cao do. Sue manh cong viec cua trai tim da tao ra mot cong nang trung binh la 63 kilogam met trong mot phut. Do la nhting chi so' rat Ion va hung hon de chi ve kha nang ciia trai tim a nhting nguoi cong nhan lao dong va ciia nhting ngutii van dong or cac mon the thao. 65
B. Khoi luong mau duoc tong ra a moi lan trai tim bop (dung luong bop cua tim) Dung luong mau gom tich so' cua hai so luong : khoi luong mau duoc day ra moi lan tim co bop va so lan co bop cua tim trong mot phut. Khoi luorng mau nay la so luong mau bi day ra ngoai tu moi mot buong ciia trai tim khi tim dap, nghia la sau moi mot lan co bop ciia trai tim. 6 mot ngucri Ion thi khoi luomg mau do trong khi binh thuorng la 40 den 60 mililit, nhung van dong vien luyen tap hoac nhting nguoi lao dong nang thi co cao horn, khoang chting 100 den 120 mililit. Nhu da noi, liru luorng mau trong khi lam viec cao dp thi co the tang len nhieu lan, nghia la dat tori hem 40 lit mau trong mot phut. Nhung khoi luong mau chi co the tang do hem hai lan, mac du su tang len it nhung do cung la da thuc hien hoan thanh mot nhiem vu to 1cm. Qua quan sat moi buong tim da cho thay sau moi mot lan tim bop thi khoi luong mau chua dung trong tim da duoc day ra ngoai (hinh 1), mat khac lien sau do, mot khoi lucmg mau moi lai tiep tuc chay vao. 66
Duong nhien la sir tang miic co gian ciia buong tim khong the qua Ion duoc. Gian ra duoc gap hai lan la mot nang luc rat Ion va la dac diem cho ta thay ro them nhung so lieu sau day : vi du trong luc mot nguoi lao dong hay mot van dong vien yen tinh, khoi luong mau tong ra moi lan co bop cua trai tim or moi nguoi la 100 mililit, nhung khi co van dong lao dong thi tang len hai lan khoi luong cua mau do, nghia la 200 mililit. Theo nhiing so lieu da nghien cuu nhieu truong hop cua G.I.Marocopskia thi khoi luong mau to'ng ra moi lan co bop cua trai tim a cac cong nhan lao dong va van dong vien luyen tap thticmg xuyen cac mon the thao nang co the tang len khong nhting den 200 ma co the toi 220 mililit. Doi vdi nhting ngiroi khong luyen tap, khong lao dong thi 67
khoi luong mau do trong khi lam viec thuong khong qua 120 den 160 mililit la cung. Khoi luong mau tong ra moi lan tim bop rat Ion do la 6 nhung nguoi lao dong nang nhoc va nhung van dong vien luyen tap cuong do Ion thudng gan lien vOi do Ion cua trai tim. Kich thuoc cua trai tim co the duoc quy dinh, can ban b in g hai truong hop : 1. B in g nhiing kich thuoc cua ben trong buong trai tim trong khi gian ra. 2. B in g do to cua nhung buc tuOng chu vi ben trong cua chung, la be day cua thanh tim. Nhiing buong tim mor rong ra de co the chua dung duoc rat nhieu mau, cung voi hien tuong do, de cho khoi luong mau tang len thi trai tim phai co bop nhanh chong de day mau vao he thong dong mach, do do no phai co nhiing bap thit khoe manh. Mot nguo’i binh thuong va mot van dong vien biet ren luyen hop ly ve tuan hoan va ho hap thi sue manh cua cac co tim khi kiem tra thuong thuong tuong xung vdi do to cua chung, va su luyen tap van dong deu se anh hudng den do day cua thanh tim, do do se tang sue manh co bop cua tim, dieu do dac biet anh hudng nhieu tdi cac bap thit cua tam that trai. Do cung la mot yeu to thich hop de no co du kha nang hoan thanh cong viec day mau vao trong he thong tuan hoan ldn. Nhiing bap thit cua tam that phai cung duoc tang len, nhung so vdi tam that trai thi it hon vi rang no day mau vao he thong nho cua bo 68
may tuan hoan. Nhimg tat ca nhiing yeu to hop dong van hanh ciia ca hai tam that trai va phai deu can thiet phai co de tang ciiOng siic manh ciia tim, de day duoc nhiing khoi mau nhieu bat thuong them len trong cac cuoc van dong, lao dong va thi dau the thao. HO HAP VOI VAN DONG Chung ta da biet chiic nang cua bo may ho hap gom co cac bo phan : mui, thanh quan, hau, khi quan, phoi, phe quan, phe nang va mang phoi. Khong khi khi ta hit vao qua mui va hoc mui di qua hong, qua thanh quan va khi quan, qua cac phe quan (cac phe quan miiOng tuong nhu canh cay to co nhieu nhanh nho bam va tiep do co nhieu nhanh nho hon niia bam theo) cuoi cung thanh nhiing ong phe quan cvic nho voi dudng kinh chua bang t x 1/2 milimet. O dau tan cung cua cac phe quan nho co nhung chum nho goi la phe nang. Thanh phe nang va thanh mao mach nho cuc ky mong, nho mong den noi khong can trd su luu thong cua cac khi va chUc nang chinh cua su trao doi cac chat khi gitia khong khi va mau la phe nang. Phe nang co rat nhieu tdi gan 300 trieu, neu trai tren mot mat b in g , phe nang co di
hien tuong mau hap thu oxy de dua di khap co the va qua trinh chuyen hoa thai khi carbonic can ba cua ca the. Bo may ho hap con co cac chuc nang phat ra am thanh khi con ngudi muon noi, muon h a t , ... nhd co khong khi di qua thanh mon luc md, luc khep co luc cang tao nen mot am dieu nhu hat, noi, ho, ... Nhiem vu ca ban cua van dong ho hap la phat trien ho hap va phat trien kha nang dieu hoa dong tac ho hap mot cach y thuc. Ngoai ra, muc dich cua van dong ho hap con lam cho su van dong ho hap thich Ung vdi dong tac, lao dong ky thuat de sdm chuyen no tii trang thai ho hap binh thudng hoa hop vdi trang thai ho hap van dong. Neu dieu khien bo may ho hap tot thi tac dung ho hap se trd nen thich Ung vdi tinh chat ho at d o n g c ua b3p thit, tu do se t u dong na y sinh ra moi lien he co dieu kien trong he t ho ng t r u n g uo ng t ha n kinh. Co nhieu ngudi van dong ho hap bang mieng, nhat la nhieu nguoi tre, khi thd cang de mac nhu vay. Do do khi nang cao mure hoat dong cang thang cua bap thit. thuong thay xay ra tinh trang ho hap bang mieng d van dong vien tre. Dong thdi hien tuong do thay nhieu d mot so ngudi mdi luyen tap, miic do con it, chua duoc thich nghi, vua mdi bat dau lam dong tac la ho hit bang mieng. ho tudng hit nhu the cho do met. Hien tuong nay thuong thay d nhieu ngudi chua nam bat nguyen ly va phucrng phap thd, d nhiing ngudi lao dong cang thang bUc xuc 70
cung co the xay ra hien tuong do... Binh thuong thi ho hap bang mieng khong nhung khong do met ma nguoc lai con met them, co the dan tdi nhung hien tuong khong tot, tham chi con lam cho phoi bj cang dot ngot. Nha sinh ly hoc Durigeur, thOi con tre, ong da vuot qua nui Apech trong 22 gio dong ho, trong hanh trinh do da hai lan phai vuot hai ngon nui cao 1.700 met, nhung luc do chua dieu khien duoc viec thd bang mui. Ket qua kiem tra la c lam cho tinh trang phoi cang dot ngot, hoanh cach mo bi sa xuong, co the mat can bang, trong nguOi cam thay bun run, non nao kho chiu, muon dung hoat dong, phai nghi va hoat dong yen tinh, may horn sau mdi giam. Khi biet duoc nhu the, ong tap thd hit bang mui. Hai muoi nam sau, ong lai leo nui cao 5.500 met, duOng truOng 63 cay so, leo mat 26 gid, vay ma phoi va tim van khong co gi dot bien. Muc dich cua chuyen leo nui, ong muon thuc hien tinh chat tac dung ciia phuong phap ho hap : hit dai hoi biing mui, ngiing mot lat roi lai thd manh ra b in g mom. Ngoai ra, ho hap (hit) b&ng mui con lam cho nhiing ngudi lao dong nang, van dong vien tap luyen trong mua dong hay van dong vien truot tuyet khong bi m ic benh viem lanh, lam cho cac van dong vien tranh duoc benh viem khi quan. Ngudi ho hap b in g mieng thi mang thd khong khoe,hoat dong yeu, nguc nd khong tot. Nhiing dieu neu ra tren day da chung to tinh uu viet cua viec thd b&ng mui. Khi mdi tap thd, hit bfing mui la dieu kho vi phai 71
khac phuc. Viec theo doi tac dung ho hap cua 90 van dong vien chay dudng trudng 30 cay so cua nha nghien cuu N.N Londanops da cho hay. Nhung ngudi hit bang mui, thd ra b in g mom (ke rang) deu da vuot len hang dau, con nhung ngudi hit thd b in g mieng thi deu chay kem hon. Ho hap qua ke moi mim (cua mom) se tranh dupe tinh trang thd nong va tranh dupe hien tupng cach mo bi dang len. Cac cong trinh nghien cuu trong nhieu nam qua da cho ta thay tam quan trong cua dudng ho hap trong viec dieu tiet nhip thd va chieu sau cua thd hit. Diem nay chung ta se dupe noi ro d muc nghien cuu ve cue diem. Yeu cau co ban cua mon ho hap d nhting ngiitii lao dong nang, tuoi gia, lam viec doc hai, va khi thi dau the thao phai lam sao chuyen tu the nong sang the sau. cham va tu tu. Neu ket hop duoc dung tac dung ciia ho hap vdi ket cau dong tac thi ta se de dang dat dupe ky thuat ho hap deu va sau trong cac hoat dong lao dong va the thao. Thi du : Trong dong tac van dong vien chay trudc khi xuat phat bao gid cung thu minh lai, n g u n g vthd giay lat va dong tac cui nguOi de bat chay se giup ta thd ra rat manh. Ky thuat ho hap da hinh thanh theo kieu phan xa co dieu kien. Su suy nghi cua cac nguOi lao dong tay chan va cac van dong vien bao gid cung tap trung vao cac dong tac cua hai tay, hai chan va the la dong thdi cung la luc tu dong luon ca ho hap deu va sau. 72
Dong tac ciia hai tay, hai chan song song voi siic bat va hoat dong cua long nguc, cach mo, da trd thanh vat kich thich co dieu kien cho bo may ho hap va cuoi cung trd thanh phan xa ho hap co dieu kien cua co the. nhu vay la tac dung ho hap da tu dong hoa chuyen no trd thanh bo phan trong ky sao dong tac chung. Khi thuc hien cac dong tac ky thuat va dong tac nang cung co qua trinh ho hap nhu vay. Trang thai tu dong ho hap do cung co the bi pha vd trong nhiing trudng hop hoat dong cua bap thit cang th in g keo dai qua met, qua ngudng nghia la ho hap sau lai bien thanh ho hap mau va nong. Trong thuc te, tam quan trong ciia tac dung dieu tiet ho hap (hit thd) mot cach co y thuc, thi lai co the ho hap mot cach deu va sau duoc. Khi luyen ho hap, phai chii y tdi su phat trien ciia b i p thit long nguc va cung phai chu y ca tdi su phat trien cua cach mo nua. Moi lien he chinh xac giUa bap thit long nguc va cach mo trong khi hoat dong la nhan to chu yeu de dam bao tac dung thay doi hoi thd deu, sau trong phoi. Khi do, sue lam viec cua cach mo tang len va tang ca sue chong cu ciia no ddi vdi b i p thit bung muon de no vao long nguc (vi khi ta thd luc hit vao bung phong len, khi thd ra bung xep xuong). Su phat trien cua co bung co lien quan vdi su phat trien cua cac co long nguc va cach mo. Vi vay, khi luyen tap thd hop ly va siia doi duoc loi ho hap b in g bung, vUa sura doi duoc loi ho hap b i n g nguc. 73