Céng ®ång: kh¸i niÖm, c¸ch tiÕp cËn vµ ph©n lo¹i<br />
trong nghiªn cøu<br />
<br />
<br />
ph¹m hång tung(*)<br />
<br />
Bµi viÕt ®Ò cËp ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n nhÊt trong nghiªn cøu vÒ<br />
céng ®ång, nh− c¸ch ®Þnh nghÜa, ph©n lo¹i vµ ®Æc tr−ng cña mçi<br />
lo¹i h×nh céng ®ång. Bªn c¹nh viÖc giíi thiÖu nh÷ng quan ®iÓm<br />
kh¸c nhau cña giíi nghiªn cøu vÒ céng ®ång, t¸c gi¶ còng tr×nh bµy<br />
nh÷ng kiÕn gi¶i riªng cña m×nh vµ ®Ò xuÊt nh÷ng c¸ch tiÕp cËn cho<br />
nghiªn cøu vÒ céng ®ång ë ViÖt Nam.<br />
<br />
<br />
I. Kh¸i niÖm “céng ®ång” vµ c¸ch tiÕp cËn nay, thuËt ng÷ nµy ®−îc sö dông phæ<br />
biÕn trong c¸c ng«n ng÷ ¢u – Mü, nh−<br />
“Céng ®ång” lµ mét kh¸i niÖm ®· vµ trong tiÕng Ph¸p lµ “communitД, tiÕng<br />
®ang ®−îc sö dông kh¸ réng r·i trªn Anh lµ “community”, tiÕng §øc lµ<br />
v¨n ®µn khoa häc, trong nhiÒu lÜnh vùc “Gemeinschaft”.<br />
nh− sö häc, v¨n hãa häc, x· héi häc, t©m<br />
Do lµ ®èi t−îng nghiªn cøu cña<br />
lý häc, triÕt häc, nh©n häc, sinh häc,<br />
nhiÒu khoa häc chuyªn ngµnh kh¸c<br />
nghiªn cøu ph¸t triÓn v.v... V× vËy, mét<br />
nhau nªn “céng ®ång” còng ®−îc tiÕp<br />
yªu cÇu kh¸ch quan ®Æt ra lµ ph¶i cã<br />
cËn tõ nhiÒu gãc ®é kh¸c nhau vµ c¸ch<br />
nh÷ng c¸ch ®Þnh nghÜa vÒ kh¸i niÖm<br />
thøc ®Þnh nghÜa vÒ kh¸i niÖm nµy còng<br />
“céng ®ång” ®Ó x©y dùng ®−îc mét ®Þnh<br />
kh«ng gièng nhau.(*)<br />
nghÜa võa ®¶m b¶o tÝnh chÆt chÏ, khoa<br />
häc, võa cã tÝnh c«ng cô hay tÝnh “thao Trong sinh häc vµ sinh th¸i häc,<br />
t¸c luËn” (functionalist) cao, lµm c¬ së “céng ®ång” lµ kh¸i niÖm dïng ®Ó chØ<br />
vµ lµ c«ng cô cho nh÷ng nghiªn cøu vÒ mét nhãm c¸ thÓ cã c¸c tæ chøc h÷u c¬<br />
céng ®ång vµ c¸c vÊn ®Ò cã liªn quan t−¬ng t¸c víi nhau cïng tån t¹i trong<br />
®Õn céng ®ång. §©y lµ mét vÊn ®Ò ®· mét m«i tr−êng x¸c ®Þnh (1).<br />
®−îc bµn th¶o kh¸ nhiÒu ë n−íc ngoµi, Trong lÜnh vùc x· héi häc, “céng<br />
song cßn ch−a ®−îc quan t©m tháa ®¸ng ®ång” lµ mét trong nh÷ng thuËt ng÷<br />
ë ViÖt Nam. c«ng cô quan träng ®· ®−îc tiÕp cËn vµ<br />
®Þnh nghÜa theo nhiÒu c¸ch kh¸c nhau.<br />
ThuËt ng÷ “céng ®ång” vèn b¾t Tõ ®iÓn b¸ch khoa më Wikipedia cho<br />
nguån tõ tõ gèc tiÕng Latin lµ biÕt: ®Õn gi÷a thËp niªn 50 cña thÕ kû<br />
“cummunitas”, víi nghÜa lµ toµn bé tÝn<br />
®å cña mét t«n gi¸o hay toµn bé nh÷ng<br />
ng−êi ®i theo mét thñ lÜnh nµo ®ã. Ngµy (*)<br />
PGS., TS., §¹i häc Quèc gia Hµ Néi.<br />
22 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 12.2009<br />
<br />
tr−íc ®· cã tíi 94 ®Þnh nghÜa kh¸c nhau ®ã lµ ng«i nhµ (cña céng ®ång huyÕt<br />
vÒ “céng ®ång” ®−îc nªu ra (1). Tuy tiÕp thèng), ng«i lµng (cña céng ®ång l¸ng<br />
cËn vµ ®Þnh nghÜa theo nh÷ng c¸ch kh¸c giÒng) vµ nhµ n−íc (cña céng ®ång tinh<br />
nhau, nh−ng nh×n chung giíi nghiªn thÇn) (2, tr.5-6).<br />
cøu x· héi häc ph−¬ng T©y ®Òu ghi<br />
MÆc dï sau nµy nh÷ng luËn ®iÓm<br />
nhËn ¶nh h−ëng to lín, cã tÝnh ph−¬ng<br />
cña Toennies ®· bÞ kh«ng Ýt häc gi¶ phª<br />
ph¸p luËn cña nh÷ng luËn ®iÓm ®−îc<br />
ph¸n, chØ ra nh÷ng khÝa c¹nh bÊt cËp,<br />
nhµ x· héi häc ng−êi §øc Ferdinand<br />
nh−ng nh×n chung nh÷ng g× «ng nªu ra<br />
Toennies nªu ra trong c«ng tr×nh<br />
trong c«ng tr×nh nµy ®Òu ®−îc thõa<br />
“Gemeinschaft und Gesellschaft” (Céng<br />
nhËn nh− lµ nh÷ng viªn ®¸ t¶ng ®Çu<br />
®ång vµ hiÖp héi –Leipzig, 1887.) Theo<br />
tiªn cña c¸c lý thuyÕt x· héi häc vÒ<br />
Toennies, “céng ®ång” lµ mét thùc thÓ<br />
“céng ®ång”. Cho ®Õn nay, tuy tiÕp cËn<br />
x· héi cã ®é g¾n kÕt vµ bÒn v÷ng h¬n so<br />
vµ ®Þnh nghÜa “céng ®ång” rÊt kh¸c<br />
víi “hiÖp héi” v× “céng ®ång” ®−îc ®Æc<br />
nhau, nh−ng giíi nghiªn cøu x· héi häc<br />
tr−ng bëi “sù ®ång thuËn vÒ ý chÝ” cña<br />
®Òu cho r»ng céng ®ång tr−íc hÕt lµ<br />
c¸c thµnh viªn cña céng ®ång (2, tr.2).<br />
nh÷ng nhãm x· héi cña con ng−êi cã<br />
Toennies còng nhÊn m¹nh vai trß nh÷ng t−¬ng t¸c víi nhau vµ cïng chia<br />
cña ý chÝ céng ®ång. Theo «ng, ý thøc sÎ nh÷ng c¸i chung nµo ®ã, cã thÓ lµ ®Þa<br />
céng ®ång ®−îc h×nh thµnh trªn c¬ së bµn c− tró, nh÷ng gi¸ trÞ chung, quy t¾c<br />
cña viÖc mçi thµnh viªn cña céng ®ång øng xö chung v.v... t¹o nªn sù g¾n kÕt<br />
c¶m nhËn ®−îc r»ng m×nh lµ mét bé x· héi.<br />
phËn cña céng ®ång. Toennies chØ ra<br />
TiÕp cËn tõ gãc ®é kinh tÕ häc, “céng<br />
r»ng h×nh th¸i céng ®ång phæ biÕn vµ<br />
®ång” ®−îc xem nh− mét lo¹i “vèn x·<br />
nhá nhÊt chÝnh lµ gia ®×nh, trong ®ã ba<br />
héi”. Tiªu biÓu cho c¸ch tiÕp cËn nµy lµ<br />
lo¹i quan hÖ cho thÊy sù h×nh thµnh<br />
c¸c luËn ®iÓm cña Robert D. Putnam<br />
t×nh c¶m vµ ý chÝ céng ®ång gia ®×nh.<br />
®−îc tr×nh bµy trong c«ng tr×nh<br />
§ã lµ: 1) mèi quan hÖ gi÷a mÑ vµ con; 2)<br />
“Bowling alone: the Collapse and Revival<br />
mèi quan hÖ gi÷a vî vµ chång; vµ 3) mèi<br />
of American Community” (2000). Theo<br />
quan hÖ gi÷a c¸c anh chÞ em. Theo<br />
«ng, hai yÕu tè ®· t¹o nªn céng ®ång víi<br />
Tonnies th× mèi quan hÖ gi÷a c¸c anh chÞ<br />
tÝnh c¸ch lµ mét nguån vèn x· héi chÝnh<br />
em ë cÊp ®é cao h¬n, bëi ®©y lµ mèi quan<br />
lµ tinh thÇn g¾n kÕt vµ sù h×nh thµnh<br />
hÖ Ýt tÝnh b¶n n¨ng h¬n, chñ yÕu ®−îc x©y<br />
c¸c m¹ng l−íi x· héi, trong ®ã tõng<br />
dùng dùa trªn ký øc vµ t−¬ng t¸c t×nh<br />
ng−êi c¶m thÊy yªn t©m, an toµn khi hä<br />
c¶m h»ng ngµy. TiÕp cËn theo h−íng nµy,<br />
ë trong céng ®ång, trong m¹ng l−íi vµ<br />
Toennies cho r»ng cã ba lo¹i céng ®ång c¬<br />
do ®ã s½n sµng ®ãng gãp, hy sinh v× céng<br />
b¶n lµ: 1) céng ®ång dùa trªn quan hÖ<br />
®ång, b¶o vÖ lîi Ých cña céng ®ång trong<br />
huyÕt thèng (gia ®×nh, hä téc); 2) céng<br />
m«i tr−êng c¹nh tranh khèc liÖt. §©y<br />
®ång dùa trªn quan hÖ l¸ng giÒng (cã<br />
chÝnh lµ nh÷ng luËn ®iÓm gèc x©y dùng<br />
chung mét n¬i c− tró); vµ 3) céng ®ång<br />
nªn c¸i gäi lµ “v¨n hãa tæ chøc” hay “v¨n<br />
dùa trªn sù g¾n kÕt vÒ tinh thÇn. Lo¹i<br />
hãa c«ng ty” hiÖn nay (1).<br />
céng ®ång thø ba ®−îc Toennies ®¸nh gi¸<br />
lµ cã tÝnh nh©n b¶n nhÊt v× nã Ýt tÝnh b¶n C¸c nhµ kh¶o cæ häc còng cã c¸ch<br />
n¨ng nhÊt. T−¬ng øng víi ba lo¹i céng tiÕp cËn riªng cña m×nh ®èi víi céng<br />
®ång trªn lµ ba kh«ng gian lÞch sö ®ång. Theo nghÜa chung nhÊt th× “céng<br />
(historische raumtlichkeiten) ®iÓn h×nh, ®ång” ®−îc c¸c nhµ kh¶o cæ häc xem<br />
Céng ®ång: kh¸i niÖm, c¸ch tiÕp cËn,... 23<br />
<br />
nh− lµ thuËt ng÷ chØ c¸c nhãm c− d©n céng ®ång nãi chung vµ vai trß cña hä<br />
cæ ®¹i kh¸c nhau c− tró trªn mét ®Þa víi tÝnh c¸ch lµ mét bé phËn hîp thµnh<br />
bµn nµo ®ã. C¸c nhµ kh¶o cæ häc còng cña céng ®ång Êy (3, tr.3-5; 4, tr.117-<br />
rÊt quan t©m ®Õn c¸c mèi t−¬ng t¸c néi 121). §©y lµ mét trong nh÷ng thµnh tùu<br />
sinh cña c¸c céng ®ång d©n c− nµy, chñ quan träng nhÊt trong nghiªn cøu vÒ<br />
yÕu ®−îc biÓu hiÖn th«ng qua nh÷ng céng ®ång cña giíi khoa häc x· héi ë<br />
t−¬ng ®ång hay nh÷ng chøng cø cña sù n−íc ngoµi.<br />
giao l−u v¨n hãa vËt thÓ.<br />
Tuy nhiªn, nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn<br />
C¸c nhµ sö häc l¹i quan t©m chñ cøu cña c¸c nhµ t©m lý häc vÒ céng ®ång<br />
yÕu ®Õn c¸c d¹ng thøc céng ®ång ng−êi míi chÝnh lµ nh÷ng thµnh tùu cã tÇm<br />
trong qu¸ khø, nh− lµng b¶n, thµnh ¶nh h−ëng s©u réng nhÊt, xÐt c¶ trªn<br />
bang, nhµ n−íc hay mandalas v.v..., ph−¬ng diÖn häc thuËt vµ ph−¬ng diÖn<br />
trong ®ã c¸c mèi t−¬ng t¸c bªn trong thùc tiÔn. Thµnh tùu næi bËt nhÊt cña<br />
céng ®ång vµ gi÷a c¸c céng ®ång ®−îc m«n t©m lý häc céng ®ång lµ nh÷ng<br />
m« t¶ th«ng qua c¸c sù kiÖn vµ qu¸ nghiªn cøu cña D. W. McMillan vµ D.<br />
tr×nh lÞch sö, nh− tæ chøc s¶n xuÊt, M. Chavis vÒ ý thøc céng ®ång (sense of<br />
qu¶n lý nguån n−íc, ®ª ®iÒu, h«n nh©n, community) c«ng bè lÇn ®Çu tiªn vµo<br />
x©y dùng c¸c liªn minh vµ chiÕn tranh, n¨m 1986 (5, tr.6-23). Theo hai «ng, ý<br />
v.v... thøc céng ®ång lµ yÕu tè quan träng<br />
C¸c nhµ triÕt häc d−êng nh− l¹i chó nhÊt t¹o nªn søc bÒn cè kÕt néi t¹i cña<br />
träng h¬n ®Õn c¸c yÕu tè tinh thÇn, t©m céng ®ång. Bèn yÕu tè sau ®©y chÝnh lµ<br />
linh trong quan hÖ céng ®ång. ë ®©y, c¬ së cña ý thøc céng ®ång: 1) t− c¸ch<br />
céng ®ång kh«ng chØ cßn giíi h¹n trong thµnh viªn; 2) ¶nh h−ëng ; 3) sù héi<br />
nh÷ng ®Þa vùc hiÖn h÷u nh− n¬i c− tró, nhËp vµ sù ®¸p øng c¸c yªu cÇu vµ 4) sù<br />
h×nh thøc tæ chøc x· héi v.v..., mµ träng g¾n bã, chia sÎ t×nh c¶m.<br />
sè cña sù cè kÕt l¹i r¬i vµo sù g¾n kÕt,<br />
t−¬ng ®ång vÒ quan niÖm vÒ thÕ giíi tù Chavis vµ c¸c ®ång nghiÖp ®· tËp<br />
nhiªn, x· héi vµ t− duy. trung nghiªn cøu vµ ®Ò xuÊt ra mét bé<br />
tiªu chÝ lµm c«ng cô ®o l−êng ý thøc<br />
C¸c nhµ khoa häc chÝnh trÞ hiÖn ®¹i céng ®ång (Sense of Community Index -<br />
l¹i quan t©m ®Õn céng ®ång nh− mét SCI). Sau mét thêi gian chØnh söa trªn<br />
h×nh thøc tæ chøc trong qu¸ tr×nh chÝnh c¬ së c¸c ý kiÕn phª b×nh, ®ãng gãp cña<br />
trÞ, bao gåm tõ c¸c nhãm lîi Ých ®Õn c¸c giíi nghiªn cøu, Chavis vµ nhãm nghiªn<br />
chÝnh ®¶ng, c¸c d¹ng c«ng x· cho ®Õn cøu cña «ng ®· c«ng bè SCI-2 vµo n¨m<br />
nhµ n−íc – d©n téc. Tõ nöa sau thÕ kû 2008. §©y lµ bé tiªu chÝ cã tÝnh c«ng cô<br />
XX, trong giíi nghiªn cøu chÝnh trÞ häc, cao, hiÖn nay ®ang ®−îc tham kh¶o vµ<br />
®Æc biÖt lµ v¨n hãa chÝnh trÞ, xuÊt hiÖn ¸p dông réng r·i nhÊt trong c¸c nghiªn<br />
thªm kh¸i niÖm vÒ lo¹i h×nh “céng ®ång cøu vÒ céng ®ång (6).<br />
t−ëng t−îng” (imagined community).<br />
§©y chÝnh lµ c¬ së ®Ó Benedict Dï tiÕp cËn tõ nh÷ng gãc ®é kh¸c<br />
Anderson ph¸t triÓn thµnh lý thuyÕt nhau, dùa trªn nh÷ng lý thuyÕt khoa<br />
míi vÒ céng ®ång nãi chung vµ quèc gia häc kh¸c nhau vµ h−íng sù quan t©m<br />
– d©n téc nãi riªng, trong ®ã nhÊn m¹nh häc thuËt tíi nh÷ng d¹ng thøc cô thÓ<br />
vai trß chia sÎ gi÷a c¸c thµnh viªn cña kh«ng gièng nhau cña céng ®ång, nh−ng<br />
céng ®ång vÒ c¸ch mµ hä h×nh dung vÒ tùu trung l¹i, cã thÓ coi nh÷ng dÊu hiÖu<br />
24 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 12.2009<br />
<br />
cèt yÕu nhÊt sau ®©y ®Ó nhËn biÕt hay - Céng ®ång v¨n hãa (Communities<br />
®Þnh nghÜa mét céng ®ång: of Culture): bao gåm c¸c lo¹i phe ph¸i,<br />
- Céng ®ång ph¶i lµ tËp hîp cña mét tiÓu v¨n hãa, nhãm téc ng−êi, c¸c céng<br />
sè ®«ng ng−êi; ®ång t«n gi¸o, céng ®ång ®a v¨n hãa hay<br />
- Mçi céng ®ång ph¶i cã mét b¶n c¸c nÒn v¨n minh ®a nguyªn cho tíi<br />
s¾c/b¶n thÓ riªng; thËm chÝ lµ céng ®ång v¨n hãa toµn cÇu.<br />
Lo¹i céng ®ång nµy cßn cã thÓ bao gåm<br />
- C¸c thµnh viªn cña céng ®ång ph¶i<br />
c¶ nh÷ng céng ®ång vÒ nhu cÇu hay vÒ<br />
tù c¶m thÊy cã sù g¾n kÕt víi céng ®ång<br />
b¶n s¾c, nh− céng ®ång ng−êi khuyÕt<br />
vµ víi c¸c thµnh viªn kh¸c cña céng<br />
tËt hay céng ®ång ng−êi cao tuæi v.v...<br />
®ång.<br />
- Cã thÓ cã nhiÒu yÕu tè t¹o nªn b¶n - Céng ®ång tæ chøc (Community of<br />
s¾c vµ søc bÒn g¾n kÕt céng ®ång, Organizations): bao gåm gia ®×nh, dßng<br />
nh−ng quan träng nhÊt chÝnh lµ sù hä, c¸c m¹ng l−íi, cho tíi c¸c tæ chøc<br />
thèng nhÊt vÒ ý chÝ vµ chia sÎ vÒ t×nh chÝnh thøc, kÓ c¶ kÕt cÊu cña hÖ thèng<br />
c¶m, t¹o nªn ý thøc céng ®ång. ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch, c¸c tËp ®oµn<br />
kinh tÕ, hiÖp héi nghÒ nghiÖp ë c¸c quy<br />
- Mçi céng ®ång ®Òu cã nh÷ng tiªu<br />
m« nhá, d©n téc hay quèc tÕ.<br />
chÝ bªn ngoµi ®Ó nhËn biÕt vÒ céng ®ång<br />
vµ cã nh÷ng quy t¾c chÕ ®Þnh ho¹t ®éng Râ rµng lµ ë ®©y, sù ph©n lo¹i céng<br />
vµ øng xö chung cña céng ®ång. ®ång sÏ trë nªn hÕt søc phøc t¹p nÕu<br />
chóng ta kh«ng chØ ra ®−îc hÖ tiªu chÝ<br />
Trªn c¬ nh÷ng néi hµm nh− trªn, cã<br />
nµo lµm chç dùa cho sù ph©n lo¹i céng<br />
thÓ ®i ®Õn mét ®Þnh nghÜa chung nhÊt<br />
®ång. Mçi lo¹i céng ®ång trong m« h×nh<br />
nh− sau vÒ “céng ®ång”: “Céng ®ång lµ<br />
ph©n lo¹i trªn ®Òu ®Æt träng sè vµo mét<br />
tËp hîp ng−êi cã søc bÒn cè kÕt néi t¹i<br />
tiªu chÝ nhÊt ®Þnh. Sau ®©y chóng ta sÏ<br />
cao, víi nh÷ng tiªu chÝ nhËn biÕt vµ quy<br />
cïng xem xÐt tõng lo¹i céng ®ång nãi<br />
t¾c ho¹t ®éng, øng xö chung dùa trªn sù<br />
trªn.<br />
®ång thuËn vÒ ý chÝ, t×nh c¶m, niÒm tin<br />
vµ ý thøc céng ®ång, nhê ®ã c¸c thµnh 1. Céng ®ång ®Þa lý hay céng ®ång<br />
viªn cña céng ®ång c¶m thÊy cã sù g¾n ®Þa vùc<br />
kÕt hä víi céng ®ång vµ víi c¸c thµnh MÉu sè chung hay tiªu chÝ gèc cña<br />
viªn kh¸c cña céng ®ång”. lo¹i céng ®ång nµy lµ sù cã chung hay<br />
cïng chia sÎ ®Þa vùc tån t¹i cña c¸c c¸<br />
II. Mét sè c¸ch ph©n lo¹i céng ®ång<br />
thÓ trong céng ®ång. Trong thùc tiÔn,<br />
Cho ®Õn nay ®· cã nhiÒu c¸ch ph©n ®©y th−êng lµ mét trong nh÷ng tiªu chÝ<br />
lo¹i céng ®ång ®−îc ®Ò xuÊt vµ ¸p dông quan träng, nhÊt lµ ®èi víi c¸c lo¹i h×nh<br />
trong c¸c nghiªn cøu vÒ céng ®ång, tuy céng ®ång truyÒn thèng, bëi khu vùc c−<br />
nhiªn, phæ biÕn nhÊt vÉn lµ c¸ch chia tró bao giê còng lµ mét trong nh÷ng c¬<br />
céng ®ång thµnh ba lo¹i sau ®©y: së ®Çu tiªn, quan träng, lµm bÖ ®ì cho<br />
- Céng ®ång ®Þa lý (Geographic nh÷ng liªn hÖ, chia sÎ, t−¬ng ®ång vÒ<br />
Communities): bao gåm c¸c céng ®ång kinh tÕ, x· héi, v¨n hãa vµ t©m linh. Cã<br />
l¸ng giÒng, nh− xãm, phè, lµng x·, thÓ t¹m chia c¸c lo¹i céng ®ång vÒ ®Þa<br />
thµnh phè, vïng, quèc gia, thËm chÝ cho vùc nµy thµnh ba nhãm c¬ b¶n sau:<br />
tíi toµn bé hµnh tinh. Nh÷ng céng ®ång a. Céng ®ång ®¬n vÞ c− tró – hµnh<br />
nµy ®−îc gäi lµ céng ®ång ®Þa vùc chÝnh: H×nh thøc dÔ gÆp nhÊt cña lo¹i<br />
(location). céng ®ång nµy lµ lµng x·, khu phè.<br />
Céng ®ång: kh¸i niÖm, c¸ch tiÕp cËn,... 25<br />
<br />
§iÓm chung quan träng nhÊt lµ c¸c céng b¶n s¾c hay nh÷ng ®Æc tr−ng v¨n hãa<br />
®ång nµy cã mét giíi h¹n vÒ l·nh thæ râ nµo ®ã vµ dï cã thÓ cã hoÆc kh«ng cã ®Þa<br />
rµng, ®−îc quy ®Þnh chÝnh thøc hay bµn quÇn c− chung nh−ng hä vÉn<br />
kh«ng chÝnh thøc, nh−ng ®−îc toµn thÓ th−êng xuyªn cã nh÷ng t−¬ng t¸c nµo<br />
céng ®ång vµ c¸c céng ®ång kh¸c c«ng ®ã vµ cïng dÔ dµng nhËn biÕt vÒ nhau.<br />
nhËn. Nh÷ng ®¬n vÞ c− tró – hµnh chÝnh Mét sè h×nh thøc tiªu biÓu cña lo¹i h×nh<br />
lín h¬n ®«i khi còng ®−îc xem nh− mét céng ®ång nµy lµ:<br />
céng ®ång, nh− tæng, thµnh bang, v.v... a. Céng ®ång nghÒ nghiÖp, lµ<br />
Trªn thùc tÕ, nh÷ng h×nh thøc céng nh÷ng nhãm ng−êi cïng lµm mét nghÒ<br />
®ång nµy th−êng lµ tËp hîp hay tæ hîp hoÆc cïng liªn quan tíi mét nghÒ. Mét<br />
cña nhiÒu céng ®ång nhá h¬n, vµ th−êng sè céng ®ång lo¹i nµy lËp thµnh hiÖp héi<br />
thuéc c¸c lo¹i h×nh kh¸c nhau. nghÒ nghiÖp, nhê ®ã hä cã liªn kÕt chÆt<br />
b. Céng ®ång l¸ng giÒng, lµ lo¹i chÏ h¬n víi ranh giíi vµ h×nh thøc tæ<br />
h×nh céng ®ång h×nh thµnh trªn c¬ së sù chøc chÆt chÏ, râ rµng h¬n. ë ®©y cã sù<br />
sinh sèng, c− tró gÇn gòi nhau cña c¸c ®an xen, chång lÊp nhÊt ®Þnh gi÷a “céng<br />
c¸ thÓ/c¸c hé gia ®×nh t¹o nªn. §iÓm ®ång” vµ “hiÖp héi” – hai lo¹i kh¸i niÖm<br />
kh¸c biÖt ë ®©y lµ c¸c céng ®ång nµy cã chØ hai thùc thÓ kh¸c nhau mµ Toennies<br />
thÓ n»m trän trong c¸c céng ®ång c− tró cè g¾ng ph©n biÖt trong lý thuyÕt cña<br />
– hµnh chÝnh, nh−ng chóng còng cã thÓ «ng vÒ céng ®ång.<br />
n»m v¾t ngang gi÷a ®−êng ranh giíi b. Céng ®ång ¶o, lµ mét trong<br />
cña c¸c céng ®ång c− tró – hµnh chÝnh. nh÷ng s¶n phÈm x· héi – v¨n hãa ®iÓn<br />
Sù g¾n kÕt cña lo¹i h×nh céng ®ång nµy h×nh cña thêi ®¹i bïng næ c«ng nghÖ<br />
chñ yÕu do sù t−¬ng t¸c, giao l−u, tiÕp th«ng tin trong kû nguyªn toµn cÇu hãa.<br />
xóc th−êng xuyªn, gÇn gòi gi÷a c¸c Céng ®ång ¶o lµ nh÷ng nhãm ng−êi vÒ<br />
thµnh viªn cña céng ®ång mµ h×nh c¨n b¶n vµ chñ yÕu chØ cã t−¬ng t¸c<br />
thµnh nªn. th−êng xuyªn víi nhau th«ng qua<br />
c. Céng ®ång ®−îc kÕ ho¹ch hãa: ph−¬ng tiÖn truyÒn th«ng c«ng nghÖ<br />
§©y lµ lo¹i céng ®ång ®−îc h×nh thµnh cao, trong ®ã phæ biÕn nhÊt lµ th«ng qua<br />
vµ ph¸t triÓn trªn c¬ së ®· cã tr−íc mét Internet.<br />
sù quy ho¹ch hay kÕ ho¹ch nµo ®ã, c. Céng ®ång téc ng−êi, lµ nh÷ng<br />
ch¼ng h¹n nh− c¸c khu ®Þnh c− hay khu d©n téc – téc ng−êi cã chung b¶n s¾c<br />
d©n c− míi. ë ViÖt Nam cã thÓ xem ®ã v¨n hãa do cã chung nguån gèc s¾c téc,<br />
lµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh khai hoang, lËp ng«n ng÷, y phôc vµ sù t−¬ng ®ång vÒ<br />
lµng t¹i c¸c vïng ven biÓn hoÆc qu¸ phong tôc, tËp qu¸n. Nh÷ng céng ®ång<br />
tr×nh Nam tiÕn hay sù h×nh thµnh c¸c téc ng−êi cã thÓ cã chung ®Þa bµn quÇn<br />
khu “kinh tÕ míi” tr−íc ®©y. Ngµy nay, c−, cã thÓ kh«ng, nh−ng dï sinh sèng<br />
nh÷ng lo¹i céng ®ång ®ång nµy h×nh c¸ch xa nhau, nh−ng hä vÉn chia sÎ<br />
thµnh kh¸ phæ biÕn do kÕt qu¶ cña qu¸ nh÷ng ®Æc tr−ng v¨n hãa, phong tôc,<br />
tr×nh ®« thÞ hãa, di d©n cã tæ chøc. tËp qu¸n vµ nhiÒu yÕu tè kh¸c. ý thøc<br />
2. Céng ®ång v¨n hãa hay céng ®ång céng ®ång cña hä cã thÓ trïng khíp vÒ<br />
b¶n s¾c c¨n b¶n víi ý thøc téc ng−êi.<br />
Träng sè −u tiªn hay tiªu chÝ gèc d. Céng ®ång t«n gi¸o còng lµ mét<br />
cña lo¹i céng ®ång nµy lµ ë chç c¸c lo¹i h×nh céng ®ång ®iÓn h×nh cña x· héi<br />
thµnh viªn cña céng ®ång cã chung mét loµi ng−êi, trong ®ã c¸c thµnh viªn cña<br />
26 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 12.2009<br />
<br />
céng ®ång g¾n kÕt víi nhau chñ yÕu dùa trong khu«n khæ cña nghiªn cøu nµy<br />
trªn sù cã chung mét niÒm tin t«n gi¸o chóng t«i ch−a thÓ ®Ò cËp ®Õn ®−îc.<br />
hay tÝn ng−ìng. Céng ®ång t«n gi¸o cã 3. Céng ®ång tæ chøc<br />
thÓ trïng khíp víi céng ®ång c− tró,<br />
nh−ng còng cã thÓ kh«ng, thËm chÝ §©y lµ lo¹i céng ®ång th−êng gÆp<br />
mang tÝnh toµn cÇu. nhÊt trong ®êi sèng x· héi loµi ng−êi,<br />
th−êng dÔ nhËn biÕt bëi nã th−êng lµ<br />
e. Céng ®ång chÝnh trÞ lµ lo¹i céng nh÷ng thùc thÓ x· héi hiÖn h÷u, tån t¹i<br />
®ång mµ yÕu tè quan träng nhÊt t¹o nªn kh¸ bÒn v÷ng. Mét sè h×nh thøc chñ yÕu<br />
b¶n s¾c cña nã lµ sù t−¬ng ®ång vÒ ý cña lo¹i h×nh céng ®ång nµy lµ:<br />
thøc hÖ, ®Þnh h−íng chÝnh trÞ hoÆc lîi a. Céng ®ång huyÕt thèng, chñ yÕu<br />
Ých chÝnh trÞ ®Ó cã thÓ cã chung hµnh vi lµ gia ®×nh vµ hä téc: §©y lµ mét trong<br />
chÝnh trÞ. Th«ng th−êng, céng ®ång nh÷ng h×nh thøc céng ®ång xuÊt hiÖn<br />
chÝnh trÞ ®Òu cã c¸c h×nh thøc tæ chøc râ sím nhÊt trong lÞch sö loµi ng−êi, vµ do<br />
rµng, ®«i khi rÊt chÆt chÏ, nh− nhãm lîi ®ã ®· trë thµnh ®èi t−îng nghiªn cøu<br />
Ých, nhãm lobby, héi kÝn, chÝnh ®¶ng, phe cña nhiÒu ngµnh khoa häc. Tïy theo<br />
c¸nh, hay liªn minh v.v..., nh−ng còng c¸ch tiÕp cËn kh¸c nhau mµ ng−êi ta l¹i<br />
kh«ng hiÕm khi céng ®ång chÝnh trÞ cã nh÷ng c¸ch ph©n lo¹i gia ®×nh kh¸c<br />
kh«ng hÒ cã mét h×nh thøc tæ chøc bÒn nhau, nh− gia ®×nh mÉu hÖ vµ gia ®×nh<br />
v÷ng nµo, nh−ng l¹i cã søc m¹nh cè kÕt phô hÖ, gia ®×nh h¹t nh©n vµ gia ®×nh<br />
cao, nh− c¸c phong trµo chÝnh trÞ ch¼ng nhiÒu thÕ hÖ, gia ®×nh gia tr−ëng hay<br />
h¹n. Søc m¹nh cè kÕt trong c¸c tr−êng gia ®×nh d©n chñ, v.v... T−¬ng tù nh−<br />
hîp nµy chñ yÕu dùa trªn môc tiªu chung vËy, hä téc còng ®−îc tiÕp cËn, nhËn<br />
hoÆc sù chia sÎ nh÷ng gi¸ trÞ chung. diÖn vµ ph©n lo¹i theo nh÷ng c¸ch kh¸c<br />
nhau. Tuy vËy, víi tÝnh c¸ch lµ céng<br />
f. Céng ®ång t−ëng t−îng. §©y lµ<br />
®ång th× gia ®×nh vµ téc hä ®−îc ®Æc<br />
lo¹i céng ®ång ®−îc Benedict Anderson<br />
tr−ng bëi mèi liªn hÖ huyÕt thèng. §©y<br />
“ph¸t hiÖn” ra, trong ®ã c¸c thµnh viªn<br />
chÝnh lµ yÕu tè quan träng nhÊt t¹o nªn<br />
g¾n kÕt vµ t−¬ng t¸c víi nhau nhê cã<br />
b¶n chÊt vµ sù bÒn v÷ng còng nh− cÊu<br />
chung h×nh dung v¨n hãa chÝnh trÞ. Theo<br />
tróc ®iÓn h×nh cña gia ®×nh vµ téc hä.<br />
«ng, d©n téc hiÖn ®¹i chÝnh lµ mét h×nh<br />
thøc céng ®ång t−ëng t−îng tiªu biÓu b. C¸c tæ chøc chÝnh trÞ vµ x· héi:<br />
nhÊt. D©n téc “lµ mét céng ®ång t−ëng Nh− ®· tr×nh bµy ë trªn, mét sè tæ chøc<br />
t−îng bëi lÏ c¸c thµnh viªn cña mét d©n chÝnh trÞ vµ x· héi cã thÓ ®−îc xÕp vµo<br />
téc, dï lµ mét d©n téc nhá nhÊt, còng sÏ lo¹i h×nh céng ®ång b¶n s¾c, nh−ng<br />
kh«ng thÓ biÕt hÕt ®−îc phÇn lín c¸c ®ång thêi chóng còng th−êng ®−îc xÕp<br />
thµnh viªn kh¸c cña d©n téc ®ã, gÆp gì vµo lo¹i h×nh céng ®ång tæ chøc, bëi lÏ<br />
hä, hay thËm chÝ nghe nãi vÒ hä, thÕ phÇn lín c¸c tæ chøc chÝnh trÞ vµ x· héi<br />
nh−ng trong t©m thøc cña mçi thµnh ®Òu ®−îc tæ chøc theo nh÷ng khu«n<br />
viªn ®Òu tån t¹i sèng ®éng mét h×nh mÉu, víi nh÷ng nguyªn t¾c vËn hµnh,<br />
dung vÒ sù liªn kÕt cña hä” (3, tr.6). ho¹t ®éng vµ cÊu tróc nµo ®ã. YÕu tè tæ<br />
chøc chÝnh lµ mét trong nh÷ng yÕu tè<br />
Trªn ®©y lµ 6 h×nh thøc cña lo¹i quan träng nhÊt t¹o nªn tÝnh thèng<br />
h×nh céng ®ång b¶n s¾c hay céng ®ång nhÊt vµ bÒn v÷ng cña céng ®ång. Trong<br />
v¨n hãa c¬ b¶n nhÊt. Trªn thùc tÕ cßn cã nhiÒu tr−êng hîp, ý thøc tæ chøc vµ ý<br />
thÓ cã nhiÒu nh÷ng h×nh thøc kh¸c mµ thøc céng ®ång trong nh÷ng tæ chøc nµy<br />
Céng ®ång: kh¸i niÖm, c¸ch tiÕp cËn,... 27<br />
<br />
trïng khíp víi nhau. Nh−ng trong nh÷ng céng ®ång tæ chøc (do cã thiÕt chÕ<br />
kh«ng Ýt tr−êng hîp, hai lo¹i ý thøc nµy vµ quy t¾c tæ chøc chÆt chÏ), céng ®ång<br />
cã ®é chªnh nhÊt ®Þnh. Mét tæ chøc nghÒ nghiÖp (râ nhÊt lµ tr−êng hîp c¸c<br />
chÝnh trÞ hay x· héi nµo ®ã chØ thùc sù lµng nghÒ), céng ®ång tÝn ng−ìng (cïng<br />
trë thµnh mét céng ®ång m¹nh nÕu ý thê chung mét Thµnh Hoµng).<br />
thøc tæ chøc vµ ý thøc céng ®ång cña c¸c<br />
Quèc gia – d©n téc l¹i lµ mét vÝ dô<br />
thµnh viªn cña céng ®ång trïng khíp<br />
kh¸c cña h×nh thøc céng ®ång tÝch hîp<br />
hay hç trî cho nhau.<br />
vµ phøc hîp cao, bëi nã hµm chøa trong<br />
c. C¸c tæ chøc kinh tÕ, kinh doanh, b¶n th©n m×nh kh«ng chØ nhiÒu lo¹i<br />
nh− ph−êng héi, c«ng ty, xÝ nghiÖp, tËp céng ®ång kh¸c nhau vÒ tÝnh chÊt, lo¹i<br />
®oµn kinh tÕ v.v... Tuy thuéc vÒ lo¹i h×nh, mµ cßn bao gåm nhiÒu cÊp ®é céng<br />
h×nh céng ®ång tæ chøc, nh−ng ph−êng ®ång víi nh÷ng quy m« kh¸c nhau.<br />
héi thñ c«ng l¹i kh¸c xa vÒ b¶n chÊt so<br />
víi c¸c c«ng ty vµ tËp ®oµn kinh tÕ hiÖn VÊn ®Ò quan träng h¬n cÇn kh¸m<br />
nay. §iÓm chung cña hai lo¹i tæ chøc ph¸ khi nghiªn cøu vÒ c¸c h×nh thøc<br />
kinh tÕ nµy lµ sù chia sÎ vÒ lîi Ých vµ ë hçn hîp, tÝch hîp hay phøc hîp céng<br />
®©y, ý thøc céng ®ång ®· ®−îc ph¸t ®ång lµ viÖc c¸c céng ®ång nhá hay céng<br />
triÓn ®Ó trë thµnh mét ph−¬ng tiÖn, mét ®ång thµnh tè quan hÖ vµ t−¬ng t¸c víi<br />
lîi thÕ c¹nh tranh. nhau nh− thÕ nµo? §©y chÝnh lµ vÊn ®Ò<br />
v« cïng phøc t¹p, bëi c¸c quan hÖ,<br />
Trªn ®©y lµ ba lo¹i h×nh céng ®ång t−¬ng t¸c ®ã th−êng lµ nh÷ng quan hÖ,<br />
c¬ b¶n nhÊt. Trong mçi lo¹i céng ®ång t−¬ng t¸c ®a chiÒu víi nhiÒu biÕn sè<br />
®ã l¹i cã nhiÒu h×nh thøc céng ®ång kh¸c nhau. Trë l¹i víi vÝ dô vÒ lµng x·<br />
kh¸c nhau mµ ë ®©y chóng t«i míi chØ ViÖt Nam, trong lµng th−êng cã nhiÒu<br />
nh¾c ®Õn mét sè h×nh thøc céng ®ång gia ®×nh, téc hä vµ gi÷a c¸c gia ®×nh, téc<br />
tiªu biÓu. §iÒu cÇn ®−îc nhÊn m¹nh lµ: hä nµy cã thÓ chung sèng hßa thuËn,<br />
sù ph©n lo¹i céng ®ång chØ chñ yÕu ®oµn kÕt, nh−ng còng cã thÓ c¹nh tranh<br />
nh»m cung cÊp c«ng cô ph©n tÝch cho quyÕt liÖt, thËm chÝ dÉn tíi thï h»n tõ<br />
nhµ nghiªn cøu mµ th«i, bëi lÏ trong ®êi nµy qua ®êi kh¸c. Trong lµng l¹i cßn<br />
thùc tÕ, ng−êi ta khã cã thÓ t×m ®−îc cã nhiÒu phe, gi¸p võa ®ång thuËn, ®oµn<br />
mét céng ®ång nµo chØ thuéc vÒ mét kÕt víi nhau trong khu«n khæ cña lµng,<br />
h×nh thøc hay mét lo¹i h×nh céng ®ång cïng thê chung mét vÞ Thµnh Hoµng,<br />
®· ®−îc tr×nh bµy ë trªn, mµ ng−îc l¹i cïng chia sÎ nhiÒu gi¸ trÞ v¨n hãa vµ<br />
d−êng nh− tÊt c¶ c¸c céng ®ång ®Òu ë phong tôc, tËp qu¸n, cïng canh t¸c trªn<br />
d¹ng hçn hîp hay lµ phøc hîp cña mét mét diÖn tÝch c«ng ®iÒn nµo ®ã v.v...,<br />
vµi kiÓu lo¹i kh¸c nhau. Cã thÓ nªu ra nh−ng còng kh«ng ngõng c¹nh tranh lóc<br />
®©y mét sè tr−êng hîp ®iÓn h×nh: ngÊm ngÇm, khi c«ng khai trong nhiÒu<br />
Lµng x· ViÖt Nam truyÒn thèng c«ng viÖc, vµ mçi phe, gi¸p l¹i cã “ranh<br />
ch¼ng h¹n, vÒ c¨n b¶n ®ã lµ mét céng giíi” vµ quy −íc riªng cña m×nh. Tuy<br />
®ång ®Þa vùc c− tró, nh−ng ®ång thêi, nh÷ng gia ®×nh, téc hä, phe gi¸p v.v… cã<br />
bªn trong mçi lµng l¹i th−êng tån t¹i nh÷ng kh¸c biÖt, thËm chÝ m©u thuÉn<br />
nhiÒu gia ®×nh, hä téc (lµ nh÷ng céng xung ®ét gay g¾t, nh−ng l¹i hßa ®ång,<br />
®ång huyÕt thèng), phe, gi¸p, héi, v.v... cïng chia sÎ nh÷ng “mÉu sè chung” t¹o<br />
(lµ nh÷ng céng ®ång b¶n s¾c). H¬n n÷a, nªn sù g¾n kÕt bÒn v÷ng cña céng ®ång<br />
chÝnh b¶n th©n mçi lµng cßn cã thÓ lµ lµng x· suèt hµng chôc thÕ kû.<br />
28 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 12.2009<br />
<br />
Trë l¹i víi tr−êng hîp céng ®ång céng ®ång, c¸c thµnh viªn vµ c¸c nhãm<br />
quèc gia – d©n téc, ®é phøc t¹p cña vÊn thµnh viªn th−êng kh«ng bao giê cã<br />
®Ò cßn t¨ng lªn gÊp nhiÒu lÇn so víi nh÷ng vai trß vµ vÞ trÝ nh− nhau, ngang<br />
tr−êng hîp céng ®ång lµng x·. Tr−íc b»ng nhau. Tr¸i l¹i, hiÖn t−îng th−êng<br />
hÕt, quèc gia – d©n téc lµ lo¹i h×nh céng dÔ thÊy nhÊt lµ trong céng ®ång nµo<br />
®ång tÝch hîp cña rÊt nhiÒu lo¹i h×nh vµ còng cã nh÷ng c¸ nh©n vµ nh÷ng nhãm<br />
d¹ng thøc céng ®ång kh¸c nhau, cã b¶n gi÷ vai trß then chèt, quan träng nhÊt.<br />
chÊt, quy m«, cÊp ®é vµ ®Æc ®iÓm kh¸c Mçi céng ®ång kh¸c nhau th× thµnh<br />
nhau. H¬n n÷a, quèc gia – d©n téc l¹i lµ phÇn, cÊu tróc, vai trß cña nhãm h¹t<br />
mét lo¹i h×nh céng ®ång mang tÝnh phøc nh©n còng kh¸c nhau, nh−ng ®iÓm<br />
hîp còng rÊt cao, bëi lÏ c¸c quan hÖ, chung nhÊt chÝnh lµ ë chç, nh÷ng nhãm<br />
t−¬ng t¸c gi÷a c¸c céng ®ång mµ nã hµm h¹t nh©n nµy bao giê còng tiªu biÓu<br />
chøa trong m×nh lµ hÕt søc phøc t¹p, ®a nhÊt cho gi¸ trÞ cèt lâi, b¶n s¾c vµ lîi Ých<br />
chiÒu, rÊt kh«ng æn ®Þnh vµ ®«i khi hÕt cña céng ®ång, lµ trung t©m cña ý chÝ/ý<br />
søc quyÕt liÖt. thøc céng ®ång, ®¶m b¶o cho sù cè kÕt<br />
Tuy nh÷ng liªn hÖ vµ t−¬ng t¸c vµ ®Þnh h−íng ph¸t triÓn cña céng ®ång,<br />
trong c¸c céng ®ång tÝch hîp vµ phøc duy tr× quy t¾c vµ thÕ øng xö cña céng<br />
hîp (t¹m gäi lµ céng ®ång lín) nh×n ®ång. Tuy nhiªn, trong nh÷ng céng<br />
chung lµ phøc t¹p, ®a chiÒu vµ kh«ng æn ®ång cã tÝnh hçn hîp, tÝch hîp vµ phøc<br />
®Þnh, nh−ng nÕu lÊy sù cè kÕt cña céng hîp cao th× cã thÓ cã nhiÒu h¬n mét<br />
®ång lín lµm tiªu chÝ xuÊt ph¸t th× c¸c nhãm h¹t nh©n, vµ thËm chÝ nh÷ng<br />
t−¬ng t¸c vµ liªn hÖ ®ã ®Òu cã thÓ quy vÒ nhãm h¹t nh©n nµy cã thÓ c¹nh tranh<br />
hai chiÒu: chiÒu thuËn vµ chiÒu nghÞch. vµ ho¸n ®æi vÞ trÝ cña nhau trong céng<br />
®ång. Trong nghiªn cøu vÒ céng ®ång<br />
Nh÷ng liªn hÖ vµ t−¬ng t¸c thuËn<br />
th× thao t¸c vµ nhiÖm vô quan träng<br />
chiÒu lµ nh÷ng liªn hÖ vµ t−¬ng t¸c<br />
hµng ®Çu lµ ®Þnh vÞ ®−îc nh÷ng nhãm<br />
nh»m h−íng tíi sù ®ång thuËn víi b¶n<br />
h¹t nh©n gi÷ vai trß nßng cèt trong céng<br />
s¾c cña céng ®ång lín vµ lµm gia t¨ng<br />
®ång ®ã.<br />
sù cè kÕt cña céng ®ång lín.<br />
Ng−îc l¹i, nh÷ng liªn hÖ vµ t−¬ng Trong ®êi sèng cña céng ®ång, vai<br />
t¸c nghÞch chiÒu lµ nh÷ng liªn hÖ vµ trß cña ng−êi l·nh ®¹o hay thñ lÜnh còng<br />
t−¬ng t¸c h−íng tíi sù kh¸c biÖt víi b¶n rÊt quan träng. Mçi lo¹i céng ®ång cã<br />
s¾c cña céng ®ång lín vµ lµm suy gi¶m mét kiÓu nhµ l·nh ®¹o hay thñ lÜnh kh¸c<br />
hay ph¸ vì sù cè kÕt cña céng ®ång lín. nhau, víi tÇm quan träng kh«ng gièng<br />
Trong nghiªn cøu vÒ céng ®ång cßn nhau. C¸ch thøc mµ c¸c céng ®ång lùa<br />
cã ba vÊn ®Ò n÷a còng th−êng trë thµnh chän hay c«ng nhËn vai trß thñ lÜnh cña<br />
chñ ®Ò cho nhiÒu cuéc tranh luËn, ®ã lµ c¸c c¸ nh©n ®ã còng nh− c¸ch thøc mµ<br />
vai trß cña yÕu tè h¹t nh©n, ng−êi l·nh c¸c c¸ nh©n ®ã giµnh ®−îc, duy tr× vÞ trÝ<br />
®¹o (hay thñ lÜnh) vµ vai trß cña søc Ðp thñ lÜnh, x©y dùng vµ g×n gi÷ h×nh ¶nh,<br />
tõ bªn ngoµi ®èi víi sù cè kÕt vµ ph¸t uy tÝn vµ thùc thi quyÒn lùc cña m×nh<br />
triÓn cña céng ®ång. trong céng ®ång còng rÊt kh¸c nhau.<br />
<br />
VÒ vai trß cña yÕu tè h¹t nh©n, qua §· cã kh¸ nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn<br />
quan s¸t hÇu hÕt c¸c lo¹i h×nh céng cøu vÒ vÊn ®Ò nµy, nh−ng ®iÒu cã tÝnh<br />
®ång ®· vµ ®ang tån t¹i trong lÞch sö, nguyªn t¾c lµ kh«ng ®−îc ¸p nguyªn<br />
chóng ta dÔ dµng nhËn ra r»ng trong mÉu hay tiªu chÝ cña nhµ l·nh ®¹o lo¹i<br />
Céng ®ång: kh¸i niÖm, c¸ch tiÕp cËn,... 29<br />
<br />
céng ®ång nµy vµo lo¹i céng ®ång kh¸c ®ã xung ®ét víi b¶n chÊt vµ xu h−íng<br />
®Ó so s¸nh vµ ®¸nh gi¸. §iÒu quan träng néi t¹i cña céng ®ång, nã lµm cho céng<br />
nhÊt cÇn kh¸m ph¸ vµ cã thÓ so s¸nh ®ång bÞ c« lËp vµ suy yÕu.<br />
l·nh tô hay thñ lÜnh cña c¸c céng ®ång Nh÷ng luËn gi¶i nãi trªn vÒ b¶n<br />
kh¸c lo¹i víi nhau chÝnh lµ c¸ch thøc chÊt, kh¸i niÖm, nh÷ng c¸ch tiÕp cËn,<br />
t−¬ng t¸c gi÷a hä víi bé phËn cßn l¹i ph©n lo¹i vµ kh¸m ph¸ c¸c t−¬ng t¸c<br />
cña céng ®ång. Th«ng qua ®ã cã thÓ céng ®ång chÝnh lµ c¬ së ®Ó chóng ta<br />
kh¸m ph¸ vai trß thùc sù cña c¸c thñ tham kh¶o nh»m nhËn diÖn, kh¸m ph¸<br />
lÜnh víi c¸c céng ®ång. c¸c lo¹i h×nh vµ d¹ng thøc céng ®ång ®·<br />
VÊn ®Ò thø ba lµ vai trß cña søc Ðp vµ ®ang tån t¹i ë ViÖt Nam.<br />
tõ bªn ngoµi ®èi víi sù tån t¹i vµ søc<br />
m¹nh cè kÕt cña céng ®ång.<br />
Tµi liÖu tham kh¶o<br />
§©y còng lµ vÊn ®Ò ®· vµ ®ang g©y<br />
1. http://en.wikipedia.org/wiki/Com<br />
ra rÊt nhiÒu cuéc tranh luËn. Trªn thùc<br />
munity<br />
tÕ, cã rÊt nhiÒu tr−êng hîp c¸c céng<br />
®ång do ph¶i ®èi diÖn víi søc Ðp hay 2. Ferdinand Toennies. Gemeinschaft<br />
nguy c¬ tõ bªn ngoµi mµ h×nh thµnh und Gesellschaft. Leipzig: Fues’s<br />
Verlag, 1887.<br />
nªn hoÆc nhê ®ã mµ søc cè kÕt néi bé<br />
®−îc cñng cè. Nh−ng còng kh«ng hiÕm 3. Benedict Anderson. Imagined<br />
khi c¸c céng ®ång bÞ tan vì hay suy yÕu communities: Reflections on the<br />
do sù can thiÖp hoÆc g©y søc Ðp tõ c¸c Origin and Spread of Nationalism.<br />
Revised Edition ed. London and NY.:<br />
yÕu tè bªn ngoµi. V× vËy, kh«ng thÓ xem<br />
Verso, 1991.<br />
th−êng vai trß cña yÕu tè bªn ngoµi,<br />
4. Ph¹m Hång Tung. V¨n hãa chÝnh trÞ<br />
nh−ng còng kh«ng ®−îc ®Ò cao qu¸ møc vµ lÞch sö d−íi gãc nh×n v¨n hãa<br />
vai trß cña c¸c yÕu tè nµy, coi céng ®ång chÝnh trÞ. H.: ChÝnh trÞ Quèc gia,<br />
thuÇn tóy chØ lµ “céng ®ång sè phËn” 2008.<br />
nh− quan ®iÓm cña c¸c thñ lÜnh ph¸t xÝt<br />
5. D. W. McMillan, D. M. Chavis.<br />
ë ch©u ¢u tr−íc ®©y. Søc m¹nh cè kÕt Sense of Community: A Definition<br />
vµ sù tån t¹i bÒn v÷ng cña c¸c céng and Theory. American Journal of<br />
®ång chñ yÕu phô thuéc vµo c¸c mèi liªn Community Psychology, No.14 (1),<br />
hÖ vµ yÕu tè bªn trong cña céng ®ång vµ 1986.<br />
kh¶ n¨ng øng phã cña céng ®ång ®ã 6. D. M. Chavis, K. S. Lee, J. D. Acosta.<br />
tr−íc sù biÕn ®æi cña m«i tr−êng trong The Sense of Community Index<br />
®ã c¸c céng ®ång nµy tån t¹i. Khi c¸c t¸c (SCI). Revised: The Reliabiliity and<br />
®éng cña yÕu tè bªn ngoµi ®ång thuËn Validity of the SCI-2, Paper<br />
víi b¶n chÊt vµ xu h−íng bªn trong cña presented at the 2nd International<br />
céng ®ång, nã gióp cho céng ®ång thªm Community Psychology Conference,<br />
v÷ng m¹nh. Ng−îc l¹i, khi c¸c t¸c ®éng Lisbon, Portugal, 2008.<br />