X· héi häc sè 1 (77), 2002 59<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
C«ng t¸c x· héi víi<br />
ng−êi ch−a thµnh niªn vi ph¹m ph¸p luËt<br />
<br />
Hå DiÖu Thóy<br />
<br />
<br />
Ng−êi ch−a thµnh niªn vi ph¹m ph¸p luËt lµ do nhiÒu nguyªn nh©n, nguån<br />
gèc kh¸c nhau. §a sè ®ã lµ nh÷ng trÎ må c«i, lang thang, nghiÖn hót hay cã hoµn<br />
c¶nh khã kh¨n. ViÖc phßng ngõa c¸c hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt ë ng−êi ch−a thµnh<br />
niªn kh«ng ph¶i chØ cã thÓ gi¶i quyÕt theo luËt ph¸p qua c«ng an, tßa ¸n, tr−êng gi¸o<br />
d−ìng, v.v... mµ cßn ph¶i l−u ý ®Õn viÖc b¶o vÖ, ch¨m sãc, gi¸o dôc cho c¸c ®èi t−îng<br />
®ã ngay tõ tr−íc khi x¶y ra c¸c hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt còng nh− t¹o ®iÒu kiÖn t¸i<br />
hßa nhËp céng ®ång ®Ó cho hä khái sa vµo nh÷ng hµnh vi sai tr¸i mét lÇn n÷a. §©y<br />
kh«ng ph¶i chØ lµ c«ng viÖc cña c¸c c¬ quan chÝnh quyÒn, mµ cßn lµ tr¸ch nhiÖm cña<br />
toµn x· héi. CÇn t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó ng−êi ch−a thµnh niªn vi ph¹m ph¸p luËt v−¬n lªn<br />
trë thµnh nh÷ng c«ng d©n tèt cã Ých cho x· héi. §Ó lµm viÖc cã kÕt qu¶ víi ng−êi ch−a<br />
thµnh niªn vi ph¹m ph¸p luËt, cÇn cã nh÷ng c¸n bé x· héi chuyªn nghiÖp ®−îc trang<br />
bÞ nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ c«ng t¸c x· héi nãi chung, tõ ®ã vËn dông linh ho¹t vµo<br />
c«ng t¸c ch¨m sãc gi¸o dôc cho ng−êi ch−a thµnh niªn vi ph¹m ph¸p luËt.<br />
1. C«ng t¸c x· héi lµ g×?<br />
C«ng t¸c x· héi ®−îc ®Þnh nghÜa võa lµ mét nghÖ thuËt võa lµ mét m«n khoa<br />
häc, lµ mét nghÒ chuyªn m«n gióp con ng−êi gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò cña c¸ nh©n,<br />
nhãm, céng ®ång vµ ®Ó ®¹t ®−îc c¸c mèi quan hÖ tháa ®¸ng vÒ c¸ nh©n, nhãm vµ<br />
céng ®ång th«ng qua c¸c ho¹t ®éng x· héi nh− c«ng t¸c x· héi c¸ nh©n, c«ng t¸c x·<br />
héi nhãm, tæ chøc céng ®ång, qu¶n lý x· héi vµ nghiªn cøu. Träng t©m lµ lµm gi¶m<br />
bít c¸c vÊn ®Ò trong quan hÖ cña con ng−êi, lµ lµm phong phó thªm cho cuéc sèng<br />
th«ng qua mèi quan hÖ t−¬ng t¸c ®· ®−îc c¶i thiÖn, lµm t¨ng chøc n¨ng x· héi cña<br />
c¸c c¸ nh©n, ®¬n lÎ hoÆc trong c¸c nhãm, qua c¸c ho¹t ®éng h−íng vµo mèi quan hÖ<br />
h×nh thµnh sù t−¬ng t¸c gi÷a c¸ nh©n víi m«i tr−êng.<br />
- XÐt ë gãc ®é c¸c ho¹t ®éng x· héi, c«ng t¸c x· héi lµ nh÷ng ho¹t ®éng chuyªn<br />
nghiÖp nh»m môc ®Ých gióp ®ì c¸c c¸ nh©n, nhãm vµ céng ®ång trong hoµn c¶nh khã<br />
kh¨n, ®Ó hä phôc håi chøc n¨ng ho¹t ®éng trong x· héi vµ ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi<br />
(vÒ c¸c dÞch vô x· héi) cho hä ®¹t ®−îc c¸c môc ®Ých cña c¸ nh©n.<br />
- XÐt ë gãc ®é khoa häc g¾n víi c¸c chÝnh s¸ch x· héi ®Ó ®¸p øng c¸c nhu cÇu<br />
sèng c¬ b¶n cho c¸c ®èi t−îng x· héi bÞ yÕu thÕ: c«ng t¸c x· héi lµ nh÷ng ho¹t ®éng<br />
¸p dông c¸c kiÕn thøc, c¸c quan ®iÓm (th¸i ®é) cña x· héi vµ c¸c kü n¨ng thùc hµnh<br />
chuyªn m«n ®Ó thùc hiÖn chÝnh s¸ch x· héi cña Nhµ n−íc trong viÖc ®¸p øng c¸c dÞch<br />
vô x· héi, ®¶m b¶o cho sù an sinh cña c¸c ®èi t−îng x· héi gÆp hoµn c¶nh khã kh¨n.<br />
<br />
<br />
Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />
60 C«ng t¸c x· héi víi ng−êi ch−a thµnh niªn vi ph¹m ph¸p luËt<br />
<br />
Dï ®øng ë gãc nh×n nµo th× c«ng t¸c x· héi còng ®Òu h−íng ®Õn mét môc tiªu<br />
rÊt râ rµng lµ v× nh÷ng con ng−êi bÞ yÕu thÕ trong x· héi vµ sù an sinh cña hä. V×<br />
vËy, nh÷ng ho¹t ®éng cña c«ng t¸c x· héi lu«n g¾n víi c¸c quan ®iÓm gi¸ trÞ chung,<br />
c¸c nguyªn t¾c c«ng t¸c x· héi vµ vai trß tr¸ch nhiÖm cña ng−êi lµm c«ng t¸c x· héi.<br />
§iÒu nµy còng rÊt phï hîp víi chñ tr−¬ng ®−êng lèi cña §¶ng vµ Nhµ n−íc ta lµ:<br />
"Ch¨m sãc, båi d−ìng vµ ph¸t huy nh©n tè con ng−êi v× môc tiªu d©n giÇu n−íc<br />
m¹nh, x· héi c«ng b»ng v¨n minh" 1.<br />
1.1. Quan ®iÓm c¬ b¶n cña c«ng t¸c x· héi<br />
- C«ng t¸c x· héi ph¶i t¹o m«i tr−êng thuËn lîi gióp ®èi t−îng gi¶m bít hoÆc<br />
lo¹i trõ c¸c khã kh¨n, ®¸p øng c¸c nhu cÇu c¬ b¶n ®Ó c¸ nh©n cã thÓ ph¸t triÓn tiÒm<br />
n¨ng vµ mong muèn mét c¸ch tèi ®a.<br />
- Mçi c¸ nh©n (®èi t−îng) ®Òu ph¶i ®ãng gãp tÝch cùc mäi kh¶ n¨ng cña m×nh<br />
®Ó ph¸t triÓn an sinh cho chÝnh b¶n th©n vµ cho toµn x· héi.<br />
- Mçi c¸ nh©n cÇn ®−îc ®¶m b¶o nh©n quyÒn vµ ®−îc xö sù mét c¸ch c«ng<br />
b»ng, b×nh ®¼ng.<br />
- C¸ nh©n víi c¸ nh©n, c¸ nh©n víi x· héi ph¶i cã mèi liªn hÖ hîp t¸c chÆt chÏ<br />
®Ó ph¸t huy cã hiÖu qu¶ søc m¹nh cña tËp thÓ.<br />
- Mçi c¸ nh©n ®Òu ®−îc t«n träng tÝnh tù quyÕt, tù träng, tÝnh c¸ biÖt cña hä.<br />
- X· héi cÇn t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho mäi c«ng d©n ®−îc tham gia, ®ãng gãp<br />
vµ thô h−ëng c¸c phóc lîi x· héi.<br />
1.2. Môc ®Ých cña c«ng t¸c x· héi<br />
- C«ng t¸c x· héi nh»m gióp mäi ng−êi n©ng cao n¨ng lùc, t¨ng kh¶ n¨ng øng<br />
phã vµ kü n¨ng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò khã kh¨n cña hä. Môc tiªu nµy ®ßi hái ng−êi lµm<br />
c«ng t¸c x· héi ph¶i cã c¸ch nh×n nhËn vÊn ®Ò kü l−ìng, bao qu¸t, thùc tiÔn, s¸t thùc.<br />
- Gióp mäi ng−êi t×m ®Õn vµ thu thËp c¸c nguån hç trî, qua nh÷ng qu¸ tr×nh<br />
chuyÓn giao, liªn kÕt, ®iÒu ®éng c¸c nguån, lµm c«ng t¸c biÖn hé...<br />
- VËn ®éng ®Ó c¸c tæ chøc vµ hÖ thèng x· héi t¨ng thªm phÇn ®¸p øng thiÕt<br />
thùc víi mçi c¸ nh©n. ë ®©y vai trß cña c¸n bé x· héi lµ thóc ®Èy mäi ho¹t ®éng nh»m<br />
®¸p øng nhu cÇu cho ®èi t−îng, nhÊt lµ nh÷ng ng−êi trong hoµn c¶nh khã kh¨n.<br />
- Huy ®éng c¸c mèi liªn hÖ gi÷a c¸c c¸ nh©n víi c¸c yÕu tè m«i tr−êng (nhãm,<br />
tæ chøc x· héi, gia ®×nh, céng ®ång...). Môc tiªu nµy nh»m g©y ¶nh h−ëng cña c¸c<br />
khÝa c¹nh t©m lý x· héi trong cuéc sèng con ng−êi. Ngoµi nh÷ng vÊn ®Ò thùc thÓ, con<br />
ng−êi còng cÇn c¶m thÊy ®−îc liªn hÖ vµ trùc thuéc. C¸n bé x· héi chØ lµ ng−êi t¹o<br />
®iÒu kiÖn ®Ó c¸c c¸ nh©n cã thÓ t¹o mèi quan hÖ tèt h¬n.<br />
Mèi liªn hÖ gi÷a c¸c tæ chøc, c¬ quan, héi, ®oµn thÓ x· héi, gia ®×nh, céng ®ång<br />
cã t¸c dông g©y ¶nh h−ëng tÝch cùc tíi nh÷ng chÝnh s¸ch an sinh x· héi.<br />
<br />
<br />
1<br />
§ç M−êi: Ph¸t biÓu khai m¹c Héi nghÞ lÇn thø 4 Ban ChÊp hµnh Trung −¬ng khãa 7.<br />
<br />
<br />
Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />
Hå DiÖu Thóy 61<br />
<br />
§Ó ®¹t ®−îc c¸c môc tiªu trªn, c«ng t¸c x· héi bao gåm nh÷ng ho¹t ®éng<br />
trong nhiÒu lÜnh vùc kh¸c nhau.<br />
1.3. C¸c nhiÖm vô cña c«ng t¸c x· héi<br />
- Phßng ngõa: Ph¶i cã c¸c dÞch vô tr−íc khi cã vÊn ®Ò ®Ó ng¨n ngõa vµ ®Ò<br />
phßng tr−êng hîp khã kh¨n cã thÓ x¶y ra víi th©n chñ.<br />
- Ch÷a trÞ: Ph¶i lo¹i trõ, gi¶m bít vµ ch÷a trÞ trong nh÷ng tr−êng hîp ®· vµ<br />
®ang cã vÊn ®Ò khã kh¨n.<br />
- Phôc håi: Ph¶i phôc håi chøc n¨ng ho¹t ®éng (thùc thÓ, t©m lý, x· héi) cho<br />
nh÷ng tr−êng hîp ®· vµ ®ang bÞ thiÖt thßi.<br />
- Ph¸t triÓn: TriÓn khai c¸c tiÒm n¨ng, n©ng cao ®êi sèng, t¨ng thªm n¨ng lùc<br />
mäi mÆt.<br />
1.4. Nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n cña c«ng t¸c x· héi cÇn ®−îc triÖt ®Ó t«n träng<br />
1. ChÊp nhËn con ng−êi bÊt kÓ lµ thÕ nµo.<br />
2. Sù tham gia cña th©n chñ trong viÖc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò.<br />
3. Tù quyÕt ®Þnh lµ quyÒn cña th©n chñ.<br />
4. Sù c¸ nh©n hãa cña c¸c th©n chñ.<br />
5. BÝ mËt.<br />
6. Ng−êi lµm c«ng t¸c x· héi tù ®¸nh gi¸.<br />
7. Mèi quan hÖ gi÷a ng−êi lµm c«ng t¸c x· héi vµ th©n chñ.<br />
1.5. Tr¸ch nhiÖm vµ nguyªn t¾c lµm viÖc cña c¸n bé x· héi<br />
- C¸n bé x· héi ph¶i cã ®ñ phÈm chÊt n¨ng lùc lµm viÖc.<br />
- Cã tinh thÇn phôc vô hÕt søc m×nh.<br />
- Kh«ng l¹m dông vÞ trÝ cña m×nh ®Ó tháa m·n nhu cÇu riªng.<br />
- §¶m b¶o bÝ mËt riªng t− cña ®èi t−îng.<br />
- T¹o ®iÒu kiÖn ®Ó ®èi t−îng thùc sù tham gia gi¶i quyÕt vÊn ®Ò cña chÝnh m×nh.<br />
- T«n träng quyÒn tù quyÕt cña ®èi t−îng trong giíi h¹n luËt ph¸p vµ sù<br />
tr−ëng thµnh cña ®èi t−îng.<br />
- T«n träng tÝnh chÊt nghÒ nghiÖp trong mèi liªn hÖ víi ®èi t−îng.<br />
- T«n träng tÝnh c¸ biÖt cña mçi ®èi t−îng.<br />
2. C«ng t¸c x· héi ë ViÖt Nam<br />
Nh×n tæng quan th× c«ng t¸c x· héi trùc thuéc hÖ thèng an sinh x· héi. Nã bao<br />
gåm nhiÒu chÝnh s¸ch, chÕ ®é cña §¶ng vµ Nhµ n−íc ®−îc ®Ò ra ®Ó gi¶i quyÕt c¸c<br />
nhu cÇu x· héi bøc xóc. ViÖc gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò x· héi nµy lµ nhiÖm vô c¬ b¶n cña<br />
c«ng t¸c x· héi.<br />
§Êt n−íc ta ®· ph¶i g¸nh chÞu hËu qu¶ cña chiÕn tranh qua bao ®êi nay. MÆt<br />
kh¸c, ®Þa h×nh vµ khÝ hËu n−íc ta n»m trong khu vùc th−êng xuyªn cã thiªn tai tµn<br />
ph¸. H¬n thÕ n÷a, nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng n−íc ta ph¸t triÓn theo ®Þnh h−íng x· héi<br />
<br />
Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br />
62 C«ng t¸c x· héi víi ng−êi ch−a thµnh niªn vi ph¹m ph¸p luËt<br />
<br />
chñ nghÜa cã sù qu¶n lý cña Nhµ n−íc míi ®−îc chuyÓn ®æi tõ mét nÒn kinh tÕ nghÌo<br />
nµn l¹c hËu, tËp trung quan liªu bao cÊp. §ã lµ nh÷ng lý do xuÊt hiÖn nhiÒu rñi ro<br />
vµ nh÷ng tiªu cùc x· héi nh− ®ãi nghÌo, thÊt nghiÖp, n¹n nh©n chiÕn tranh, tai n¹n<br />
do thiªn tai, trÎ må c«i, ng−êi giµ c« ®¬n, ng−êi lang thang vµ nh÷ng tÖ n¹n x· héi.<br />
§¶ng vµ Nhµ n−íc ta ®· cã c¸c chÝnh s¸ch −u ®·i x· héi vµ b¶o trî x· héi ®èi víi c¸c<br />
®èi t−îng chÝnh s¸ch vµ c¸c ®èi t−îng x· héi gÆp nhiÒu khã kh¨n rñi ro. §ång thêi<br />
víi viÖc thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch x· héi, §¶ng vµ Nhµ n−íc ta ®· ban hµnh vµ triÓn<br />
khai c¸c ch−¬ng tr×nh ho¹t ®éng x· héi nh−: ch−¬ng tr×nh xãa ®ãi gi¶m nghÌo, phßng<br />
chèng tÖ n¹n x· héi, ch¨m sãc søc kháe cho trÎ em, xóc tiÕn viÖc lµm, phßng chèng<br />
HIV/AIDS, ch¨m lo ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cho c¸c gia ®×nh liÖt sÜ, th−¬ng<br />
binh, ng−êi gÆp hoµn c¶nh ®Æc biÖt khã kh¨n. Ch−¬ng tr×nh ch¨m sãc vµ b¶o vÖ trÎ<br />
em trong hoµn c¶nh ®Æc biÖt khã kh¨n ®ang ®−îc §¶ng vµ Nhµ n−íc rÊt quan t©m.<br />
HiÖn nay, m¹ng l−íi ho¹t ®éng cña c«ng t¸c x· héi ®· b¾t ®Çu ph¸t triÓn réng<br />
kh¾p c¶ n−íc. Ngoµi chøc n¨ng, nhiÖm vô cña ngµnh lao ®éng - th−¬ng binh vµ x·<br />
héi nh»m vµo viÖc gi¶i quyÕt tèt c¸c vÊn ®Ò x· héi th× c¸c ban ngµnh vµ c¸c tæ chøc<br />
quÇn chóng, c¸c héi ®oµn, c¸c doanh nghiÖp, c¸c céng ®ång d©n c−, c¸c c¸ nh©n tù<br />
nguyÖn, h¶o t©m... ®· cã nh÷ng phèi hîp rÊt chÆt chÏ ®Ó lµm c«ng t¸c x· héi víi c¸c<br />
nhãm ®èi t−îng x· héi t¹i c¸c céng ®ång d©n c−.<br />
C«ng t¸c x· héi víi trÎ - ®Æc biÖt lµ trÎ em trong hoµn c¶nh ®Æc biÖt khã kh¨n,<br />
trÎ em lµm tr¸i ph¸p luËt - cßn nhiÒu ®iÒu rÊt míi mÎ vµ phøc t¹p; vÊn ®Ò t− ph¸p<br />
víi ng−êi ch−a thµnh niªn ph¶i ®i ®«i víi viÖc thùc hiÖn c¶i c¸ch hÖ thèng t− ph¸p<br />
nh»m lµm hµi hßa gi÷a luËt ph¸p quèc gia vµ quèc tÕ cã liªn quan ®Õn quyÒn vµ<br />
nghÜa vô cña trÎ em. C¸c em lµ nh÷ng ®èi t−îng ®ang rÊt cÇn sù b¶o vÖ, che chë vµ<br />
hç trî ®Æc biÖt cña mäi ng−êi. C«ng t¸c x· héi víi trÎ em trong hoµn c¶nh ®Æc biÖt<br />
khã kh¨n vµ ho¹t ®éng t− ph¸p víi ng−êi ch−a thµnh niªn chØ cã ®−îc hiÖu qu¶ tèt<br />
khi cã sù tham gia tÝch cùc vµ ®ång bé cña nhiÒu ban ngµnh nh−: ngµnh lao ®éng -<br />
th−¬ng binh x· héi, ngµnh c«ng an, ngµnh kiÓm s¸t, ngµnh tßa ¸n, c¸c c¬ së gi¸o<br />
d−ìng, c¸c trung t©m b¶o trî x· héi, c¸c tæ chøc x· héi, ®oµn thÓ, céng ®ång, gia<br />
®×nh, ñy ban B¶o vÖ vµ Ch¨m sãc trÎ em,...<br />
3. C«ng t¸c x· héi víi ng−êi ch−a thµnh niªn lµm tr¸i ph¸p luËt<br />
D−íi gãc ®é gi¸o dôc vµ nh©n ®¹o, cã thÓ nhËn thÊy r»ng ng−êi ch−a thµnh niªn<br />
vi ph¹m ph¸p luËt lµ nh÷ng ng−êi bÞ thiÖt thßi do thiÕu sù gi¸o dôc chu ®¸o cña gia<br />
®×nh, nhµ tr−êng vµ x· héi. MÆt kh¸c, b¶n th©n hä kh«ng tù rÌn luyÖn trong nh÷ng<br />
hoµn c¶nh khã kh¨n nªn dÔ dµng bÞ l«i kÐo vµo nh÷ng tÖ n¹n x· héi vµ téi ph¹m nh−:<br />
trém c¾p, cê b¹c, nghiÖn hót, m·i d©m, b¨ng nhãm... Mét sè ph¹m téi nghiªm träng nh−<br />
giÕt ng−êi, hiÕp d©m, bu«n b¸n ma tóy... buéc ph¶i ®−a vµo tr−êng, tr¹i c¶i t¹o.<br />
3.1. C«ng t¸c x· héi víi nh÷ng ®èi t−îng nµy lµ hÕt søc khã kh¨n, ®ßi hái ph¶i<br />
cã nh÷ng kiÕn thøc vµ biÖn ph¸p ®Æc thï<br />
Thø nhÊt, cÇn tËp trung vµo vai trß cña ng−êi ch−a thµnh niªn; hä kh«ng cßn<br />
lµ trÎ con nh−ng ch−a thËt tr−ëng thµnh, ®ang tr¨n trë t×m c¸ch tù kh¼ng ®Þnh<br />
m×nh, rÊt h¨ng h¸i, say mª, nh−ng còng dÔ bi quan, ch¸n n¶n, bu«ng xu«i, v.v...<br />
<br />
Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />
Hå DiÖu Thóy 63<br />
<br />
Thø hai, trong c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn m×nh, ng−êi ch−a thµnh niªn cã kh¶<br />
n¨ng tù tæ chøc mµ kh«ng cÇn sù gióp ®ì nhiÒu cña ng−êi lín. Ng−êi ch−a thµnh<br />
niªn dÔ bÞ tæn th−¬ng nh−ng kh«ng ph¶i lµ thiÕu n¨ng lùc. Sù tham gia cña hä gióp<br />
hä béc lé nh÷ng tiÒm n¨ng cña m×nh. Hä cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó ph©n tÝch hoµn<br />
c¶nh cña m×nh, lµm thóc ®Èy ®éng c¬ cña hä, gióp hä thay ®æi vµ ph¸t triÓn.<br />
Thø ba, lµm sao cho ng−êi ch−a thµnh niªn tham gia ®Ých thùc vµo c¸c<br />
ch−¬ng tr×nh cã tÝnh ®Þnh h−íng vµ ph¸t triÓn tèt cho nh©n c¸ch cña hä lµ môc tiªu<br />
chñ yÕu ®Æt ra cña c«ng t¸c x· héi.<br />
3.2. C¸c nguyªn t¾c ho¹t ®éng c«ng t¸c x· héi ®Ó gióp ®ì mét ®èi t−îng<br />
- CÇn chÊp nhËn ®èi t−îng trong mäi t×nh huèng, hoµn c¶nh, t©m tr¹ng; chÊp<br />
nhËn c¸ch suy nghÜ, hµnh vi – dï lµ tiªu cùc; cÇn t«n träng ®èi t−îng – dï hä lµ ai,<br />
nh− thÕ nµo, còng kh«ng phª ph¸n hä.<br />
- CÇn t¹o ®iÒu kiÖn cho ®èi t−îng tham gia trong toµn bé qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt<br />
vÊn ®Ò, h·y l¾ng nghe vµ t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó ®èi t−îng cung cÊp c¸c th«ng tin cã liªn<br />
quan. §èi t−îng cã quyÒn bµn b¹c ®−a ra h−íng gi¶i quyÕt hoÆc quyÕt ®Þnh. Ng−êi lµm<br />
c«ng t¸c x· héi chØ cÇn h−íng cho ®èi t−îng, tham gia tÝch cùc víi ®èi t−îng trong<br />
ch−¬ng tr×nh b»ng c¸c kiÕn thøc, kü n¨ng nh»m gióp ®èi t−îng thÊy ®−îc c¸i ®óng, c¸i<br />
sai, c¸i lîi, c¸i h¹i trong vÊn ®Ò cña ®èi t−îng, tuyÖt ®èi kh«ng ®−îc tù m×nh quyÕt<br />
®Þnh thay cho ®èi t−îng, kh«ng ®−îc phª ph¸n ®èi t−îng trong bÊt kú t×nh huèng nµo,<br />
v× viÖc phª ph¸n ®¸nh gi¸ sÏ g©y ra nh÷ng hËu qu¶ nghiªm träng trong c«ng t¸c. §èi<br />
t−îng cã thÓ ph¶n øng, khÐp kÝn, kh«ng cëi më bµy tá víi c¸n bé x· héi n÷a.<br />
- §¶m b¶o gi÷ bÝ mËt nh÷ng th«ng tin vÒ ®èi t−îng nh»m b¶o vÖ ®èi t−îng.<br />
Gi÷ bÝ mËt nh÷ng th«ng tin cña ®èi t−îng lµm cho lßng tin cña hä víi c¸n bé c«ng t¸c<br />
x· héi t¨ng lªn, nhê ®ã hä s½n sµng hîp t¸c, chia sÎ vµ tham gia cïng c¸n bé c«ng t¸c<br />
x· héi trong viÖc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. NÕu ®Ó mÊt lßng tin ë ®èi t−îng, c¸n bé c«ng t¸c<br />
x· héi sÏ gÆp khã kh¨n trong nh÷ng lÇn hîp t¸c sau ®ã.<br />
- C¸n bé c«ng t¸c x· héi ph¶i cã ý thøc vÒ vai trß cña m×nh lµ t¹o ®iÒu kiÖn<br />
cho sù ph¸t triÓn cña ®èi t−îng chø kh«ng ph¶i lµ sö dông quyÒn h¹n ®Ó m−u lîi<br />
hoÆc yªn chuyÖn cho m×nh. CÇn x¸c ®Þnh mèi quan hÖ cña m×nh víi ®èi t−îng lµ kiÓu<br />
quan hÖ nghÒ nghiÖp, kh¸c víi c¸c quan hÖ kh¸c. Mèi quan hÖ nµy cã ®Þnh h−íng râ<br />
rÖt, nã mang tÝnh hç trî vµ lu«n ®−îc kiÓm so¸t bëi c¸c nguyªn t¾c nghÒ nghiÖp.<br />
3.3. Môc ®Ých cña c«ng t¸c x· héi víi ng−êi ch−a thµnh niªn vi ph¹m ph¸p luËt<br />
Môc ®Ých cña c«ng t¸c x· héi víi ng−êi ch−a thµnh niªn vi ph¹m ph¸p luËt lµ<br />
khuyÕn khÝch sù lµnh m¹nh hãa cña hä, ®Ó phôc håi mét c¸ch c¬ b¶n nh©n c¸ch cho<br />
nh÷ng ®èi t−îng ®· vi ph¹m ph¸p luËt thay v× trõng ph¹t hä.<br />
Môc ®Ých chung nµy ®−îc thÓ hiÖn b»ng nh÷ng ho¹t ®éng nh− sau:<br />
- Gióp t¨ng c−êng lµm râ ®éng c¬ cña ng−êi ch−a thµnh niªn vi ph¹m ph¸p<br />
luËt, hiÓu râ t©m tr¹ng vµ hoµn c¶nh cña hä.<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br />
64 C«ng t¸c x· héi víi ng−êi ch−a thµnh niªn vi ph¹m ph¸p luËt<br />
<br />
- T¹o cho c¸c ®èi t−îng ®iÒu kiÖn gi¶i táa t©m tr¹ng, ®Ó cã thÓ chia sÎ t©m t−,<br />
t×nh c¶m.<br />
- Cung cÊp th«ng tin mµ c¸c ®èi t−îng ch−a cã hoÆc ch−a râ.<br />
- Gióp c¸c ®èi t−îng tù ®Ò ra c¸c quyÕt ®Þnh, x¸c ®Þnh t×nh thÕ, söa ®æi c¸i sai,<br />
ph¸t huy thÕ m¹nh vµ c¸c n¨ng lùc tèt cña m×nh.<br />
- Gióp c¸c ®èi t−îng nhËn biÕt c¸c kiÓu hµnh vi, hiÓu biÕt vÒ b¶n th©n vµ<br />
ng−êi kh¸c.<br />
- Gióp c¸c ®èi t−îng t¨ng c−êng kh¶ n¨ng x· héi hãa, t¨ng sù tù tin trong giao<br />
tiÕp, häc hái kü n¨ng sèng.<br />
3.4. C«ng t¸c x· héi nhãm víi ng−êi ch−a thµnh niªn vi ph¹m ph¸p luËt<br />
C«ng t¸c x· héi nhãm víi ng−êi ch−a thµnh niªn vi ph¹m ph¸p luËt lµ rÊt cÇn<br />
thiÕt v× nh÷ng lý do sau ®©y:<br />
- Nhãm ®em l¹i nh÷ng t×nh huèng ®êi th−êng thu nhá ®Ó häc hái vµ thay ®æi<br />
hµnh vi, th¸i ®é.<br />
- Trong nhãm, c¸c ®èi t−îng béc lé c¸c kiÓu c¸ch ho¹t ®éng riªng th«ng qua<br />
c¸c t×nh huèng mµ hä häc ®−îc cña nhau c¸ch ®èi phã víi c¸c vÊn ®Ò khã kh¨n cã thÓ<br />
x¶y ra sau nµy.<br />
- Nhãm lµ n¬i c¸c ®èi t−îng thö nghiÖm c¸c quan ®iÓm, c¸ch øng xö, c¸ch t×m<br />
tßi míi.<br />
- Nh÷ng kü n¨ng míi trong quan hÖ cña c¸c ®èi t−îng cã thÓ ®−îc ph¸t triÓn, vÊn<br />
®Ò hiÖn t¹i ®−îc gi¶i quyÕt vµ c¸c chuÈn mùc vµ gi¸ trÞ ®−îc xem xÐt l¹i vµ söa ®æi.<br />
- Th«ng qua sinh ho¹t nhãm mµ c¸c ®èi t−îng lÊy l¹i ®−îc th¨ng b»ng vÒ t×nh<br />
c¶m, quan hÖ x· héi, bï ®¾p ®−îc nh÷ng trèng v¾ng t×nh c¶m mµ hä ®ang ph¶i tr¶i qua.<br />
- C«ng t¸c x· héi nhãm cã thÓ lµ mét c¸ch tèt nhÊt cã ®−îc t¹i mét thêi ®iÓm<br />
®Ó øng phã víi mét t×nh huèng hay vÊn ®Ò.<br />
3.5. Gi¸o dôc l¹i ng−êi ch−a thµnh niªn cã nguy c¬ lµm tr¸i ph¸p luËt<br />
3.5.1. Néi dung cña gi¸o dôc l¹i<br />
Gi¸o dôc l¹i lµ ho¹t ®éng nh»m thay ®æi quan ®iÓm, nh÷ng ph¸n ®o¸n, nh÷ng<br />
®¸nh gi¸ sai, kh«ng ®óng ®¾n, nh»m c¶i biÕn nh÷ng thãi quen hµnh ®éng, nh÷ng ý<br />
nghÜ, hµnh vi tr¸i víi chuÈn mùc x· héi, nh»m gióp c¸c ®èi t−îng ph¸t triÓn trë l¹i<br />
nh− nh÷ng ng−êi b×nh th−êng kh¸c.<br />
Gi¸o dôc l¹i ®ßi hái ph¶i t×m hiÓu kü c¸c nguyªn nh©n lµm cho c¸c ®èi t−îng<br />
bÞ m¾c sai lÇm trong tõng hoµn c¶nh, ®iÒu kiÖn cô thÓ, ®Ó tõ ®ã t×m ra ph−¬ng ph¸p<br />
thÝch hîp cho tõng tr−êng hîp.<br />
Gi¸o dôc l¹i ph¶i g¾n víi viÖc gi¶i quyÕt c¸c m©u thuÉn gi÷a c¸c quy ®Þnh<br />
chuÈn mùc cña x· héi víi tõng nhu cÇu riªng cña tõng c¸ nh©n v−ît qu¸ khu«n khæ<br />
cho phÐp, dÉn ®Õn nh÷ng lÖch l¹c vÒ nh©n c¸ch.<br />
<br />
<br />
Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />
Hå DiÖu Thóy 65<br />
<br />
Trong thùc tÕ, c¸c ®èi t−îng th−êng ®øng tr−íc nh÷ng t×nh huèng b¾t buéc<br />
ph¶i lùa chän: tin hay kh«ng tin, ®óng hay sai, lµm hay kh«ng lµm, nh−ng hä l¹i<br />
thiÕu kinh nghiÖm vµ vèn sèng. Tr−íc hoµn c¶nh ®ã, bÞ xói giôc l«i kÐo bëi kÎ xÊu th×<br />
®èi t−îng dÔ dµng r¬i vµo con ®−êng ph¹m ph¸p. NÕu gÆp ®−îc lêi khuyªn ®óng ®¾n,<br />
®èi t−îng sÏ ho¹t ®éng nh− ng−êi b×nh th−êng. V× vËy, b¶n chÊt cña viÖc gi¸o dôc l¹i<br />
lµ gióp cho ®èi t−îng tù lùa chän mét gi¶i ph¸p ®óng ®¾n khi øng xö, nhÊt lµ trong<br />
t×nh huèng cã m©u thuÉn.<br />
Gi¸o dôc l¹i bao giê còng ®ông ch¹m tíi ph¶n x¹ chèng l¹i, khã b¶o, víi mét<br />
lo¹t c¸c sai lÖch, thiÕu sãt ®· kh¸ æn ®Þnh trong ý nghÜ vµ hµnh ®éng cña ®èi t−îng.<br />
TÝnh khã b¶o th−êng ®èi lËp víi nh÷ng tr«ng chê cña gia ®×nh, nhµ tr−êng vµ x· héi.<br />
Do ®ã, cÇn t×m hiÓu thËt kü l−ìng nguyªn nh©n bªn trong vµ bªn ngoµi ®èi t−îng,<br />
cÇn t¸c ®éng b»ng nhiÒu h×nh thøc ®Ó gióp ®èi t−îng tù nhËn ra vÊn ®Ò ®Ó tù thay<br />
®æi nhËn thøc, th¸i ®é cña chÝnh m×nh, tõ ®ã t¹o ®−îc niÒm tin n¬i b¶n th©n.<br />
C¸c hµnh vi lÖch l¹c cña ®èi t−îng bao giê còng b¾t nguån tõ nh÷ng nguyªn<br />
nh©n s©u xa vµ diÔn ra dÇn dÇn tõ Ýt trÇm träng ®Õn trÇm träng h¬n, tõ th−a thít<br />
®Õn liªn tôc h¬n. Ph¸t hiÖn sím lÖch l¹c còng cã thÓ gióp phßng ngõa hiÖu qu¶ nh−<br />
ph¸t hiÖn sím bÖnh tËt.<br />
KÕt qu¶ cña gi¸o dôc l¹i còng cßn phô thuéc mét phÇn quan träng vµo tÝnh tù<br />
gi¸c tÝch cùc söa ®æi nÕp sèng, hµnh vi lÖch l¹c cña ®èi t−îng.<br />
Gi¸o dôc l¹i sö dông hai nguån kinh nghiÖm: kinh nghiÖm sèng cña thÕ hÖ<br />
tr−íc truyÒn l¹i cho thÕ hÖ sau vµ kinh nghiÖm sèng cña nh÷ng ng−êi lµm c«ng t¸c<br />
x· héi, ®Ó kÝch thÝch nh÷ng t×nh c¶m, phÈm chÊt tèt ®Ñp – dï Ýt ái – cßn l¹i trong c¸c<br />
®èi t−îng ®Ó phôc håi chóng trë l¹i ®Çy ®ñ nh− tr−íc khi chóng bÞ ®¸nh mÊt.<br />
Tãm l¹i, gi¸o dôc l¹i ®ßi hái nh÷ng ph−¬ng ph¸p vµ néi dung kh¾t khe h¬n<br />
gi¸o dôc b×nh th−êng. Ngoµi chøc n¨ng x©y dùng, gi¸o dôc vµ ph¸t triÓn, gi¸o dôc l¹i<br />
cßn cã chøc n¨ng phôc håi, bï trõ, kÝch thÝch, chØnh söa c¸c ho¹t ®éng vµ hµnh vi<br />
lÖch l¹c cña ®èi t−îng cho phï hîp víi chuÈn mùc x· héi, gióp ®èi t−îng nhËn thøc<br />
®−îc nh÷ng lÖch l¹c cña m×nh vµ tù chñ kh¾c phôc, v−¬n lªn.<br />
3.5.2. §Æc ®iÓm cña qu¸ tr×nh gi¸o dôc l¹i<br />
- Gi¸o dôc l¹i ng−êi ch−a thµnh niªn vi ph¹m ph¸p luËt lµ mét qu¸ tr×nh phøc<br />
t¹p, l©u dµi, khã kh¨n, v× mçi ®èi t−îng th−êng cã nh÷ng c¸ tÝnh riªng biÖt mµ ®iÓm<br />
chung lµ ph¶n øng chèng l¹i c¸c chuÈn mùc x· héi.<br />
- Gi¸o dôc l¹i lµ mét qu¸ tr×nh cã tÝnh phøc hîp, ®ßi hái ph¶i quan t©m ®ång<br />
thêi ®Õn nhiÒu yÕu tè: t×nh c¶m, cuéc sèng, nghÒ nghiÖp, niÒm tin, m«i tr−êng x· héi,<br />
gia ®×nh, bÌ b¹n, ... Do ®ã cÇn cã sù kÕt hîp c¸c ph−¬ng ph¸p, c¸c lùc l−îng x· héi<br />
mét c¸ch ®ång bé.<br />
- Gi¸o dôc l¹i mang tÝnh c¸ biÖt cao: mçi ®èi t−îng cã hoµn c¶nh riªng t− kh¸c<br />
nhau, nguyªn nh©n ph¹m ph¸p kh¸c nhau, do ®ã ®ßi hái ph¶i cã nh÷ng biÖn ph¸p<br />
gi¸o dôc c¸ biÖt cho phï hîp víi tõng ®èi t−îng.<br />
<br />
<br />
<br />
Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br />
66 C«ng t¸c x· héi víi ng−êi ch−a thµnh niªn vi ph¹m ph¸p luËt<br />
<br />
- ChØ cã x©y dùng ®−îc lßng tin lÉn nhau gi÷a ng−êi lµm c«ng t¸c x· héi víi<br />
®èi t−îng (ng−êi ch−a thµnh niªn vi ph¹m ph¸p luËt) th× míi mong nhËn ®−îc sù hîp<br />
t¸c cña ®èi t−îng, biÓu hiÖn ë chç béc lé t×nh c¶m ch©n thùc, cã sù mong muèn h−íng<br />
thiÖn. V× vËy, gi¸o dôc l¹i lµ mét qu¸ tr×nh kiªn nhÉn, nh©n ¸i, ®é l−îng, l¹c quan vµ<br />
tin t−ëng vµo c¸i thiÖn thÇm kÝn cßn tiÒm Èn trong mçi con ng−êi ®èi t−îng.<br />
- Qu¸ tr×nh gi¸o dôc l¹i thèng nhÊt víi qu¸ tr×nh gi¸o dôc b×nh th−êng. Môc<br />
®Ých cuèi cïng cña gi¸o dôc l¹i lµ tr¶ l¹i cuéc sèng b×nh th−êng cho ®èi t−îng, gióp<br />
®èi t−îng trë l¹i sinh ho¹t b×nh th−êng nh− mäi ng−êi kh¸c, kh«ng bÞ ph©n biÖt ®èi<br />
xö, kh«ng cßn mÆc c¶m.<br />
3.5.3. Mét sè nguyªn t¾c khi vËn dông ph−¬ng ph¸p gi¸o dôc l¹i<br />
- Nguyªn t¾c bao trïm lµ ng−êi lµm c«ng t¸c x· héi ph¶i xuÊt ph¸t tõ t×nh<br />
th−¬ng yªu thËt sù ®èi víi ®èi t−îng, tin vµo sù tiÕn bé cña hä, t¹o ®−îc lßng tin cña<br />
®èi t−îng ®èi víi m×nh, víi tËp thÓ, víi mäi ng−êi xung quanh.<br />
- Mçi ®èi t−îng m¾c sai ph¹m ®Òu xuÊt ph¸t tõ hoµn c¶nh, ®iÒu kiÖn riªng, vµ<br />
mçi ng−êi cã nh÷ng t©m t− riªng. Kh«ng hiÓu biÕt cÆn kÏ nh÷ng c¸i ®ã th× sÏ kh«ng<br />
thÓ t×m ra ®−îc ph−¬ng ph¸p gi¸o dôc thÝch hîp cho tõng ®èi t−îng.<br />
- BiÕt râ vÒ qu¸ khø, hoµn c¶nh cña ®èi t−îng kh«ng ®−îc lµm n¶y sinh ®Þnh<br />
kiÕn ë ng−êi gi¸o dôc; vµ khi uèn n¾n hµnh vi sai ph¹m cña ®èi t−îng, nÕu kh«ng<br />
thËt cÇn thiÕt th× kh«ng nªn nh¾c l¹i lçi lÇm cò cña hä.<br />
- CÇn dùa vµo ®Æc ®iÓm t©m lý løa tuæi, khai th¸c triÖt ®Ó nh÷ng −u ®iÓm, së<br />
tr−êng cßn cã ë ®èi t−îng, nh»m phôc håi l¹i nh÷ng phÈm chÊt tèt tr−íc ®©y mµ hä<br />
®· tõng lµm mÊt ®i trong qu¸ tr×nh sai ph¹m.<br />
- CÇn ph©n tÝch, phª ph¸n nh÷ng hµnh vi lÖch l¹c cña ®èi t−îng, nh−ng tr¸nh<br />
lªn ¸n hoÆc ®¸nh gi¸ cã tÝnh xóc ph¹m ®Õn nh©n c¸ch cña ®èi t−îng.<br />
- Lùa chän, t¹o t×nh huèng gi¸o dôc, vËn dông nh÷ng t×nh huèng trong ®êi<br />
sèng riªng cña ®èi t−îng ®Ó t¸c ®éng ®óng lóc, t¹o ra nh÷ng c¶m xóc tÝch cùc, nh÷ng<br />
t¸c ®éng m¹nh ®Õn sù di chuyÓn h−íng ph¸t triÓn nh©n c¸ch cña ®èi t−îng.<br />
- Kh«ng ¸p dông trµn lan mét biÖn ph¸p gi¸o dôc víi nhiÒu ng−êi hoÆc nhiÒu<br />
lÇn ®èi víi mét ng−êi.<br />
KÕt luËn<br />
§Ó ®−a ®−îc nh÷ng con ng−êi lÇm lçi trë vÒ víi con ®−êng ngay th¼ng tr−íc<br />
kia cña hä, cã rÊt nhiÒu ph−¬ng ph¸p. Mét trong nh÷ng ph−¬ng ph¸p Êy lµ c«ng t¸c<br />
x· héi. Tuy cßn lµ mét thø c«ng viÖc míi mÎ ë ta, song ë ®©u ®· b¾t ®Çu sö dông<br />
ph−¬ng ph¸p nµy ®Òu thÊy cã hiÖu qu¶ kh¸ râ rÖt. C«ng t¸c x· héi lµ mét sù bæ trî<br />
®¾c lùc cho c¸c c¬ quan thi hµnh ph¸p luËt. Song, c«ng viÖc ®µo t¹o nªn mét ®éi ngò<br />
nh÷ng ng−êi lµm c«ng t¸c x· héi ®ñ ®Ó ®¸p øng ®−îc nhu cÇu x· héi lµ mét c«ng viÖc<br />
l©u dµi, v× c«ng t¸c x· héi lµ mét ngµnh chuyªn m«n còng ®ßi hái mét qu¸ tr×nh ®µo<br />
t¹o kh«ng kh¸c bÊt kú mét ngµnh häc nµo kh¸c. Hy väng trong t−¬ng lai, ngµnh häc<br />
nµy sÏ cã mÆt ngµy mét nhiÒu h¬n ë c¸c tr−êng ®¹i häc.<br />
<br />
<br />
Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />