Đặc điểm một số bệnh lý màng phổi thường gặp ở trẻ em tại Bệnh viện Nhi Đồng 1

ĐẶC ĐIỂM MỘT SỐ BỆNH LÝ MÀNG PHỔI THƯỜNG GẶP Ở TRẺ EM<br /> TẠI BỆNH VIỆN NHI ĐỒNG 1<br /> Châu Hoàng Minh*, Phan Hữu Nguyệt Diễm*<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu nghiên cứu: mô tả các đặc điểm dịch tễ, lâm sàng, cận lâm sàng và điều trị của tràn dịch màng<br /> phổi đơn nhân, viêm mủ màng phổi, tràn khí màng phổi.<br /> Phương pháp nghiên cứu: mô tả hàng loạt ca.<br /> Kết quả: trong thời gian từ tháng 1/2006 đến tháng 4/2008, chúng tôi nghiên cứu 81 trường hợp bệnh lý<br /> màng phổi ở trẻ em tại bệnh viện Nhi đồng 1 (tràn dịch màng phổi đơn nhân 42, viêm mủ màng phổi 28, tràn khí<br /> màng phổi 11). Bệnh thường gặp ở trẻ 12- 60 tháng, nam/nữ: 1,5/1, 1/4 trẻ sống ở thành phố, bệnh xảy ra nhiều<br /> nhất vào tháng 11,12,1,2,3. Triệu chứng lâm sàng thường gặp là ho (91,4%), khó thở (49,4%), phế âm giảm hoặc<br /> mất (64,2%), co lõm ngực (30,9%), hội chứng 3 giảm (22,3%). Có 76,6% sử dụng đơn thuần kháng sinh, 18,2%<br /> sử dụng kháng sinh + chọc dò và 5,2% sử dụng kháng sinh + dẫn lưu.<br /> Kết luận: Hầu hết bệnh nhi bệnh lý màng phổi đều đáp ứng với điều trị nội khoa, có 1 trường hợp tử vong<br /> và chụp cắt lớp điện toán ngực không được chỉ định thường qui.<br /> <br /> ABSTRACT<br /> SOME COMMON PLEURAL DISEASE MANIFESTATIONS IN CHILDREN AT THE CHILDREN’S<br /> HOSPITAL NO 1<br /> Chau Hoang Minh, Phan Huu Nguyet Diem<br /> * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 13 – Supplement of No 1 - 2009: 74 - 77<br /> Objective: To describe clinical manifestations, laboratory investigation and treatments of monocyte pleural<br /> effusion, empyema and pneumothorax.<br /> Design: descriptive study<br /> Results: from January 2006 to April 2008, we studied 81 pleural disease patients in children at Children’s<br /> Hospital No 1 (42 monocyte pleural inffusion patients, 28 empyema patients, 11 pneumothorax patients). Age<br /> range: 12-60 months. Male/female: 1.5/1. ¼ children lived in the city. Pleural diseases occured mostly in<br /> November, December, Januay, February, March. The most common clinical manifestations were cough (91.4%),<br /> difficulty breathing (49.4%), reduced or absent breath sounds (64,2%), chest retractions (30.9%), three reducing<br /> syndrom (22,3%). There were 76,6% using simple antibiotics, 18,2% using antibiotic + aspirating pleural fluid<br /> and 5.2% using antibiotics + simple drainage.<br /> Conclusion: Most patients of pleural diseases were good with the drug treatment, there was 1 death case and<br /> Chest CT Scans should not be perfermed routinely.<br /> Luận án này chúng tôi sẽ tổng hợp lại yếu tố<br /> ĐẶT VẤN ĐỀ:<br /> dịch tễ, lâm sàng, cận lâm sàng, hướng điều trị<br /> Bệnh lý màng phổi thường gặp là những<br /> các bệnh màng phổi thường gặp để giúp chúng<br /> biểu hiện bất thường xảy ra tại màng phổi bao<br /> ta có cái nhìn toàn diện hơn về bệnh lý màng<br /> gồm: tràn dịch, tràn mủ, tràn khí. Nếu không<br /> phổi ở trẻ em.<br /> phát hiện và điều trị kịp thời, bệnh có thể gây tử<br /> vong hoặc để lại di chứng ảnh hưởng đến chức<br /> năng hô hấp của phổi.<br /> * Trung tâm Y Tế dự phòng Bình Chánh, ** Bộ môn Nhi, Đại học Y Dược TP.HCM.<br /> <br /> Chuyên Đề Nhi Khoa<br /> <br /> 1<br /> <br /> ĐỐI TƯỢNG - PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> Phương pháp nghiên cứu<br /> Thiết kế nghiên cứu mô tả hàng loạt ca.<br /> <br /> Dân số mục tiêu<br /> Bệnh nhi nhập khoa Hô hấp BV Nhi đồng I<br /> trong thời gian tháng 1/2006 – 4/2008 (bao gồm<br /> hồi cứu các bệnh án từ 1– 2006 đến 10– 2006 và<br /> tiền cứu từ 11– 2006 đến 4 – 2008)<br /> <br /> Tiêu chuẩn chọn bệnh<br /> Tất cả các bệnh nhi nằm trong khoa Hô hấp<br /> từ 1/2006– 4/2008 được chẩn đoán TKMP, TDMP<br /> có kết quả chọc dò dịch màng phổi đầy đủ về<br /> sinh hóa, tế bào.<br /> <br /> Tiêu chuẩn loại trừ<br /> Thân nhân bệnh nhi không đồng ý tham gia<br /> nghiên cứu.<br /> <br /> Kỹ thuật chọn mẫu<br /> Lấy trọn mẫu<br /> <br /> Thu thập dữ liệu<br /> BS nghiên cứu sẽ trực tiếp hỏi tiền sử, bệnh<br /> sử và khám bệnh theo bệnh án mẫu.<br /> <br /> Xử lý dữ liệu<br /> - Các dữ liệu thu thập sẽ được mã hoá vào<br /> phần mềm Epi Data 3.02.<br /> - Xử lý số liệu bằng phần mềm Stata 8.0.<br /> <br /> Phân tích dữ liệu<br /> Thống kê mô tả:<br /> + Biến số định tính: tính tần số và tỷ lệ %.<br /> + Biến số định lượng: tính trung bình và độ<br /> lệch chuẩn.<br /> <br /> KẾT QUẢ:<br /> Đặc điểm dân số nghiên cứu<br /> Đặc điểm dịch tễ<br /> Bệnh nhi địa chỉ tỉnh 71,1%, thành phố<br /> 25,9%. Nam/nữ: 1,5/1. Tuổi mắc bệnh đa số từ<br /> 12- 60 tháng. Tháng nhập viện nhiều nhất từ<br /> tháng 11 đến tháng 3. Thời gian từ lúc bệnh đến<br /> lúc nhập viện > 7ngày chiếm 44,4% và 100% đều<br /> có sử dụng kháng sinh trước nhập viện.<br /> <br /> Chuyên Đề Nhi Khoa<br /> 2<br /> <br /> Phân loại các bệnh lý màng phổi<br /> Kết quả nghiên cứu 81 bệnh nhi bệnh lý<br /> màng phổi cho thấy có 42 bệnh nhi TDMPĐN,<br /> chiếm tỷ lệ 51,9%. 28 bệnh nhi viêm mủ màng<br /> phổi, chiếm tỷ lệ 34,6% và 11 bệnh nhi TKMP,<br /> chiếm tỷ lệ 13,5%.<br /> <br /> Tràn dịch màng phổi đơn nhân<br /> Nguyên nhân<br /> Lao 23 trường hợp (54,7%), TDMP sau viêm<br /> phổi 7 trường hợp (16,6%), bệnh ác tính 6 trường<br /> hợp (14,3%), bệnh khác 6 trường hợp (14,3%).<br /> Lâm sàng<br /> Ho 90,5%, Khó thở 35,8%. Phế âm giảm +<br /> gõ đục 64,3%, hội chứng 3 giảm 35,7%, co lõm<br /> ngực 19,1%.<br /> Cận lâm sàng<br /> IDR> 15mm 44%. Bạch cầu đa nhân >10000<br /> 52,4%. Tốc độ lắng máu 20-100mm/giờ đầu<br /> 67,7%. CRP >100mg/l 41,9%. Dịch tiết 92,5%, dịch<br /> thấm 7,5%. LDH/DMP > 500U/l 75,8%. DMP đơn<br /> nhân chiếm ưu thế 100%.<br /> Điều trị<br /> Điều trị nội khoa 38 (90,5%), điều trị ngoại<br /> khoa 4 (9,5%). Trong điều trị nội khoa: kháng<br /> sinh đơn thuần 34 (89,5%), kháng sinh + chọc dò<br /> giải áp 4 (10,5%). Kết quả điều trị: khỏi hoàn<br /> toàn 28,5%, tử vong 2,4%. chuyển viện 69,1%.<br /> <br /> Viêm mủ màng phổi<br /> Nguyên nhân<br /> Nhiễm khuẩn 25 trường hợp (89,3%) đa số<br /> do viêm phổi. Bệnh ác tính 1 trường hợp (3,6%).<br /> Bệnh khác 2 trường hợp (7,2%).<br /> Lâm sàng<br /> Ho 96,4%, sốt 89,3%. Vị trí VMMP: bên phải 64,3%,<br /> bên trái 32,1%. Viêm phổi đi kèm 82,1%.<br /> <br /> Cận lâm sàng:<br /> Bạch cầu đa nhân >10000 85,7%. Tốc độ<br /> lắng<br /> máu<br /> >100mm/giờ<br /> đầu<br /> 73,3%.<br /> CRP>100mg/l 52%. Cấy dịch màng phổi:<br /> Streptococcus pneumoniae 5/8 trường hợp(+),<br /> Staphylococcus coagulase negative 2/8 trường hợp<br /> <br /> (+). Cả 2 vi khuẩn này đều kháng với<br /> Penicillin, Oxacillin và nhạy với Vancomycin.<br /> Siêu âm có vách hoá màng phổi 53,6%.<br /> <br /> tần suất càng giảm khi độ tuổi càng tăng, tương<br /> tự nghiên cứu của Phan Hữu Nguyệt Diễm(12),<br /> Gofrit-On.(8).<br /> <br /> Điều trị<br /> Điều trị nội khoa 16 trường hợp (57,1%),<br /> điều trị ngoại khoa 12 trường hợp (42,9%).<br /> Trong điều trị nội khoa: khỏi hoàn toàn 17,9%,<br /> khỏi để lại di chứng dày dính màng phổi 75%.<br /> Điều trị ngoại khoa: phẫu thuật hở 59%, phẫu<br /> thuật VATS 41%.<br /> <br /> Trong TDMPĐN: lao chiếm 54,7%, tác giả<br /> Chung Cẩm Hạnh là 21,1%. Phế âm giảm 64,3%,<br /> theo Bremon F là 65,7%(3). Dịch tiết 92,5%, dịch<br /> thấm 7,5%, theo Fartoukh M.(6) dịch tiết 75,6%,<br /> dịch thấm 24,4%. Điều trị kháng sinh đơn thuần<br /> 89,5%, kháng sinh + chọc dò giải áp 10,5%, tương<br /> tự nghiên cứu của Chung cẩm Hạnh.<br /> <br /> Tràn khí màng phổi<br /> <br /> Trong VMMP: ho 96,4%, sốt 89,3%, tương<br /> tự nghiên cứu Chan PW(4). Vị trí tràn mủ bên<br /> phải nhiều hơn bên trái phù hợp với nghiên<br /> cứu Padmini(10). Cấy DMP Streptococcus<br /> pneumoniae và Staphylococcus coagulase negative<br /> là hai tác nhân gây bệnh hàng đầu. Kháng sinh<br /> đồ cả hai vi khuẩn này đều kháng với<br /> Penicillin, Oxacillin và còn nhạy với<br /> Vancomycin, phù hợp với nghiên cứu của<br /> Shen YH (14), Phan Hữu Nguyệt Diễm(12). Kết<br /> quả điều trị: khỏi hoàn toàn 17,9%, khỏi để lại<br /> di chứng dày dính 75%, tương tự với nghiên<br /> cứu Phan Xuân Mai (13). Theo Fontanet AZ(7) tỷ<br /> lệ khỏi 70,4%, tỷ lệ di chứng dày dính 25,5%.<br /> So với các tác giả nước ngoài tỷ lệ khỏi hoàn<br /> toàn ở viêm mủ màng phổi của chúng tôi thấp<br /> hơn, nhưng tỷ lệ để lại di chứng thì cao hơn<br /> nhiều. Có thể do tỷ lệ chẩn đoán đúng của y tế<br /> tuyến cơ sở chưa cao (theo Tạ khánh Vân là<br /> 59,4%)(15), dẫn đến tình trạng sử dụng kháng<br /> sinh chưa thích hợp nhiều (theo Tạ khánh Vân<br /> là 80,5%) và chỉ định đặt ống dẫn lưu không<br /> kịp thời.<br /> <br /> Nguyên nhân<br /> Nhiễm khuẩn phổi - màng phổi 8/11 trường<br /> hợp. TKMP tự phát 2/11 trường hợp, sau chấn<br /> thương 1/11 trường hợp.<br /> Lâm sàng<br /> Khó thở 90,9%, ho 81,9%, đau ngực 36,4%.<br /> Phế âm giảm + gõ vang 100%, co lõm ngực<br /> 54,5%.<br /> Cận lâm sàng<br /> Bạch cầu >10000 45,5%. CRP 20 – 100mg/l<br /> 55,6%. X- quang: TKMP bên phải 36,3%, bên trái<br /> 36,3%, hai bên 27,4%.<br /> Điều trị<br /> Khỏi hoàn toàn 8/11 trường hợp, khỏi để lại<br /> di chứng dày dính màng phổi 3/11 trường hợp.<br /> <br /> BÀN LUẬN<br /> Bệnh nhi ở tỉnh cao hơn thành phố, số bệnh<br /> nhi ở tỉnh cao có thể do điều kiện kinh tế thấp,<br /> trình độ y tế còn hạn chế, điều trị viêm phổi<br /> không đúng dễ đưa đến biến chứng TDMP và<br /> VMMP, tương tự như nghiên cứu của Chung<br /> Cẩm Hạnh(5). Tháng nhập viện cao nhất từ tháng<br /> 11 đến tháng 3, đây là những tháng có khí hậu<br /> lạnh rất thuận tiện cho sự phát triển của vi<br /> khuẩn gây bệnh đường hô hấp, phù hợp với<br /> nghiên cứu của Phạm Ngọc Huệ(11). Nam> nữ<br /> tương tự nghiên cứu của Alkrinawi S.(1). Đa số ở<br /> lứa tuổi từ 12- 60 tháng và chúng tôi thấy rằng<br /> tràn dịch màng phổi đơn nhân, tràn khí màng<br /> phổi có tần suất càng tăng khi độ tuổi của trẻ<br /> càng tăng, còn viêm mủ màng phổi thì ngược lại<br /> <br /> Chuyên Đề Nhi Khoa<br /> <br /> Trong TKMP: nguyên nhân do nhiễm khuẩn<br /> phổi, màng phổi 8/11 trường hợp, theo Beg<br /> MH.(2) lao chiếm 21%. Khó thở, ho, đau ngực là 3<br /> triệu chứng thường gặp tương tự nghiên cứu<br /> của Harun M.(9). Điều trị khỏi hoàn toàn 8/11<br /> trường hợp, tái phát 1 trường hợp, theo Harun<br /> M. tỷ lệ tái phát là 10,3%.<br /> <br /> KẾT LUẬN<br /> Bệnh lý màng phổi thường gặp ở trẻ em bao<br /> gồm: tràn dịch màng phổi đơn nhân, viêm mủ<br /> <br /> 3<br /> <br /> màng phổi, tràn khí màng phổi. Chẩn đoán chủ<br /> yếu dựa vào lâm sàng kết hợp với X – quang và<br /> siêu âm. Tìm nguyên nhân dựa vào phân tích<br /> DMP về sinh hóa, tế bào, vi khuẩn, phân tích giải<br /> phẫu bệnh DMP và sinh thiết màng phổi hay<br /> chụp cắt lớp điện toán ngực. Về điều trị: chủ yếu<br /> là điều trị nội khoa, chỉ định ngoại khoa khi có<br /> biến chứng dày dính màng phổi kém đáp ứmg<br /> với điều trị nội khoa.<br /> <br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 1.<br /> 2.<br /> <br /> 3.<br /> <br /> 4.<br /> 5.<br /> <br /> 6.<br /> <br /> 7.<br /> <br /> 8.<br /> <br /> 9.<br /> <br /> 10.<br /> <br /> 11.<br /> <br /> 12.<br /> <br /> 13.<br /> 14.<br /> <br /> 15.<br /> <br /> Alkrinawi S.,Chernick V. (1996), “ Pleural fluid in hospitalized<br /> pediatric patients”, Clin Pediatr (phila) jan; 35(1), pp. 5 – 9.<br /> Beg MH., Reyazuddin, Feridi MM (Ấn Độ 1988),<br /> “Spontaneous pneumothorax in children - a review of 95<br /> cases”. Ann trop pediatr. Mar ; 8(1), pp. 18-21.<br /> Bremont F., Baunin C., Juchet A., Puget C., Juricic M (1996),<br /> “Clinical course and treatment of pleural empyema in<br /> children”, Arch Pediatr, 3(4), pp.335-41.<br /> Chan PW., Crawford O., Wallis C.(2000), “Treatment of<br /> pleural empyema,” Paediatr Child Health Aug; 36(4), pp. 375-7.<br /> Chung Cẩm Hạnh (2002), “Đặc điểm, nguyên nhân và di<br /> chứng của dày dính màng phổi trong tràn dịch màng phổi ở<br /> trẻ em”, Luận văn thạc sĩ y học, ĐHYD TP. HCM, tr. 1 – 20.<br /> Fartoukh M., Azoulay E., Galliot R., Le Gall JR., Baud F.,<br /> Chevret S., Schlemmer B. (2002), “ Clinically documented<br /> pleural effusion in medical ICU patients: how useful is routine<br /> thoracentesis ?”, Chest jan;121(1),pp. 178-84.<br /> Fontanet AL., MC Cauley RG., Coyete Y., Larchiver F (1993),<br /> “Incidence, management of empyema in children”, J Pediatr<br /> Surg, 22 (1), pp.28-33.<br /> Gofrit-on; Engelhard-D; Abu-Dalu-K (1999), “Post-pneumonic<br /> thoracic empyema in children: a continued surgical challenge,<br /> Department of pediatric Surgery, Hadassah University<br /> Hospital, Jerusalem, Israel”, Eur-J-Pediatr-Surg, Feb; 9(1), pp.<br /> 4-7.<br /> Harun MH., Yaacob I., Mohd Kassim Z.(1984), “Spontaneous<br /> pneumothorax: a review of 29 Admissions into Hospital<br /> University” Sains Malaysia 90, pp. 6-18<br /> Padmini R., Srinivasan S., Puri RK., Nalini P.(1990), ‘‘<br /> Empyema in infancy and childhood’’, Indian Pediatr, 27(5), pp.<br /> 447-52.<br /> Phạm Ngọc Huệ (1995), “ Nhận xét một số yếu tố dịch tễ học<br /> và điều trị mủ màng phổi trẻ em tại Viện Bảo Vệ Sức Khoẻ trẻ<br /> em Hà Nội năm 1991-1993”, Kỷ yếu công trình nghiên cứu khoa<br /> học Viện Bảo vệ sức khoẻ Trung ướng 1991-1995, Bộ Y Tế, tr.14750.<br /> Phan Hữu Nguyệt Diễm(2005),“Viêm mủ màng phổi, tiến bộ<br /> trong chẩn đoán và điều trị”, Giáo trình giảng dạy sau đại học,<br /> Bộ môn Nhi ĐHYD TP.HCM, tr. 1 – 10.<br /> Phan Xuân Mai (1997),“ Đặc điểm lâm sàng và điều trị<br /> VMMP ở trẻ em”, Y học thực hành, (3), tr.190-319.<br /> Shen YH, Hwang KP, Niu CK (2006): ‘‘ Complicated<br /> parapneumonic effusion and empyema in children’’, Microbiol<br /> Immunol Infect. Dec; 39(6), pp. 1283-8.<br /> Tạ Khánh Vân (2002),“ Nghiên cứu một số đặc điểm dịch tễ<br /> học, lâm sàng và điều trị viêm mủ màng phổi trẻ em”, Luận án<br /> Tiến sĩ Y học ĐHYHN, tr. 46 - 122<br /> <br /> Chuyên Đề Nhi Khoa<br /> 4<br /> <br /> Chuyên Đề Nhi Khoa<br /> <br /> 5<br /> <br />