Đặc điểm nghệ thuật múa của người Tà Ôi

Miền Trung - Tây Nguyên<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> ĐẶC ĐIỂM NGHỆ THUẬT MÚA CỦA NGƯỜI TÀ ÔI<br /> ? TRẦN NGUYỄN KHÁNH PHONG *<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 1. Đặt vấn đề<br /> Di sản múa dân gian là tài sản vô giá của người<br /> Tà Ôi, là sợi dây gắn kết cộng đồng là cốt lõi của bản<br /> sắc văn hóa dân tộc. Chính trong lao động sáng tạo<br /> cùng với lối ứng xử đẹp của con người với con người,<br /> của con người với môi trường tự nhiên đã tạo nên<br /> loại hình nghệ thuật diễn xướng độc đáo, chứa đựng<br /> những nét đặc trưng riêng có của người Tà Ôi.<br /> Người Tà Ôi cho rằng múa là một bộ phận thiết<br /> yếu trong đời sống văn hóa tinh thần của họ, nó<br /> không chỉ mang chức năng giải trí đơn thuần mà gắn<br /> điệu múa.1 Những điệu múa đều mang tính phổ biến.<br /> liền với tín ngưỡng, đời sống tâm linh, là phương tiện<br /> Chúng tôi đã sưu tầm và ghi chép được thêm 7 điệu<br /> để tiếp xúc với thế giới siêu nhiên.<br /> múa cổ mà chỉ có những người già Tà Ôi còn nhớ.<br /> Trong nhạc lễ múa, khi vị chủ lễ làm phép xin thần<br /> - Điệu Azưng Radoóc: Xuất hiện trong các đám<br /> linh, ma quỷ về dự lễ, chứng giám cho lòng thành của<br /> tiệc như đâm trâu, đám cưới... phụ họa phần diễn<br /> dân làng thì hòa chung với tiếng trống, tiếng cồng<br /> tả cho các điệu hò, điệu hát. Trong lễ đâm trâu, khi<br /> chiêng là sự cổ vũ của dân làng, những chàng trai,<br /> con trâu được cột vào cây nêu, trai gái, già trẻ đi xung<br /> cô gái nhảy múa xung quanh sân nhà Rông tạo nên<br /> quanh con trâu vừa múa, vừa hát, vừa đánh trống,<br /> không khí đầy nhiệt huyết, đầy sức sống. Tất cả hòa<br /> thanh la, cồng chiêng. Khi biểu diễn con gái đi trước<br /> vào nhau tạo thành một bản nhạc rộn ràng, đầy lạc<br /> hát và múa, con trai đi sau vừa đệm nhạc, vừa hát. Ở<br /> quan, báo hiệu những điều tốt đẹp bắt đầu. Thông<br /> sân khấu hiện đại thì điệu múa này lại mang ý nghĩa<br /> qua múa truyền thống mà tinh thần dân tộc được<br /> khác đó là phản ánh sự đúng sai trong mối quan hệ<br /> nâng cao, ý thức đoàn kết như được tiếp nối tạo nên<br /> của hai làng kết nghĩa.<br /> sức mạnh toàn diện của dân tộc Tà Ôi. Chính vì những<br /> lẽ đó mà nghệ thuật múa của người Tà Ôi có những - Điệu Azưng zêl: Trong đám cưới, mọi người tập<br /> đặc điểm sâu sắc và riêng biệt so với các dân tộc thiểu trung thành vòng tròn hát múa những bài vui tươi<br /> số khác ở nước ta. cầu chúc cho đôi vợ chồng mới cưới được hạnh phúc<br /> dài lâu. Điệu này vừa nhún nhảy vừa vỗ tay theo nhịp<br /> 2. Đặc điểm nghệ thuật múa của người Tà Ôi<br /> người hát.<br /> 2.1. Các điệu múa truyền thống<br /> - Điệu Xía Cu múi: Dùng trong đám ma, người ta đi<br /> Trước đây, trong công trình nghiên cứu, chúng chung quanh nhà để quan tài, vừa đi, vừa đánh trống,<br /> tôi đã thống kê ra được 21 điệu múa với 3 nội dung: thanh la vừa hát điệu dân ca Ra rọi và múa. Điệu múa<br /> múa trong lao động có 13 điệu múa, múa trong sinh này thường không sôi nổi, người múa đi chậm chạp,<br /> hoạt có 4 điệu múa và múa trong tín ngưỡng có 4 nhích từng bước nhẹ nhàng tay buông xuôi, hai bàn<br /> <br /> *<br /> Hội viên Hội Văn nghệ dân gian Thừa Thiên Huế.<br /> <br /> 30 Phaùt trieån Kinh teá - Xaõ hoäi<br /> Ñaø Naüng<br />  Miền Trung - Tây Nguyên<br /> <br /> <br /> tay xòe ra hai bên. Cùng lúc đó bà mẹ của Căn Đôi Ra Dư xuất hiện<br /> và ném chiếc vòng trên tay của con gái đi. Anh chàng<br /> - Điệu Azưng Curu: Điệu múa đồng bóng xuất<br /> nghèo đôi mắt ngạc nhiên và lo lắng. Đúng lúc đó<br /> hiện trong lúc cầu bóng hộ về nhập. Khi bóng hộ về<br /> anh chàng nhà giàu tên là A Rơn vừa tới vừa múa<br /> nhập vào người nào đó, người đó đứng dậy vung tay,<br /> khoe khoang, trao vòng bạc cho bà mẹ cô gái, mặt bà<br /> vung chân quay qua, quay về, quay lui, quay lại người<br /> mẹ phấn khởi đưa vòng bạc cho con gái, cô gái không<br /> bóng đứng ở giữa múa, xung quanh có vài người hầu<br /> nhận, bất chợt cô gái chạy tới ôm anh chàng nghèo,<br /> bóng vừa đi theo nhịp trống và tiếng thanh la, khèn<br /> bà mẹ lôi cô gái ra.<br /> bè hòa vào. Điệu này người múa không có hát hò mà<br /> chỉ có người đứng phía sau tường hoặc vách nhà hát, Nhạc cồng chiêng nổi lên với điệu nhạc Rarưp, hai<br /> họ hát theo điệu Câmprưng (âm ngang). chàng trai giao chiến bằng kiếm và khiêng, bà mẹ can<br /> - Múa hội mùa: Được biên đạo múa theo 5 giai đoạn: không được.<br /> <br /> + Giai đoạn 1: Người múa tay cầm rựa, lưng đeo Cồng chiêng chuyển nhịp Rarưp sang điệu Palư,<br /> gùi, nam đi trước, nữ đi sau họ múa theo động tác ông Vỗ Kuun đi tới vừa đi vừa hát điệu Tăngi, mọi<br /> phát rẫy. người đều đứng im, bà mẹ chắp tay lên ngực, cô gái<br /> cúi mặt ngồi xuống, đúng một ngân Tăngi vừa xong,<br /> + Giai đoạn 2: Cảnh đốt rẫy, nam tay cầm rìu, rựa, Vỗ Kuun liền hát điệu Cà lơi và cầm tay cô gái kéo lên<br /> bên hông đeo gùi nhỏ để bỏ các dụng cụ lao động, và đưa tới cho anh chàng nhà nghèo, ông Vỗ Kuun<br /> còn nữ múa động tác xúc cá dưới suối để lên nấu ăn đứng giữa mẹ cô gái và anh chàng giàu có bắt đầu<br /> cho chồng. múa Palư điệu Curu 2 vòng, tất cả các loại nhạc nổi<br /> + Giai đoạn 3: Thao tác trỉa lúa, động tác này cả lên, mọi người xếp hình chữ U, cô gái đứng ngoài<br /> nam và nữ đều múa, con trai cầm gậy chọc lỗ, nữ cầm nghiêng đầu vào trong ôm lấy anh chàng nhà nghèo,<br /> lúa trỉa thành hàng đi sau. Vỗ Kuun cầm tay mụ già và anh chàng nhà giàu giơ<br /> lên cao chào khán giả.<br /> + Giai đoạn 4: Thao tác làm cỏ lúa, người múa chủ<br /> yếu là nữ, cầm cuốc nhỏ làm cỏ còn nam giới lại đóng Về nguồn gốc của điệu múa này và nhân vật Vỗ<br /> vai đi săn thú quanh rẫy. Kuun thì họ có truyện kể như sau: “Ngày xưa khi người<br /> Tà Ôi mới hình thành và đi tìm ra được nhiều vùng đất<br /> + Giai đoạn 5: Thao tác tuốt lúa, chỉ có nữ tham gia<br /> mới để ở thì họ chia ra làm thành nhiều làng với các tên<br /> múa, hông đeo giỏ để đựng hạt lúa, mọi người dàn<br /> gọi như A Vao, A Vương, Phuang... tất cả các làng này<br /> thành hàng ngang, tay để ngang hông, tuốt nhẹ lúa<br /> đều ở hai bên bờ của con suối Târ Renh.<br /> rồi bỏ vào giỏ.<br /> Ở dòng suối Târ Renh đó, ai ai cũng biết ông Vỗ<br /> - Điệu múa Tong: Hay còn gọi là múa giữ rẫy, nam<br /> Kuun, ông thật đáng trân trọng bởi tài trí của mình, ông<br /> giới dang tay rộng chạy tới, chạy lui nhiều lần và sẽ<br /> không ích kỷ mà luôn luôn đem tài trí của mình ra để<br /> tưởng tượng công việc đang đuổi thú dữ, bảo vệ<br /> giúp đỡ gia đình và làng bản. Ông hát alý rất giỏi, nhờ<br /> nương rẫy. Khi múa phải cầm theo giáo, atút, crờlông<br /> đó mà cuộc sống làng bản quanh suối Târ Renh có cuộc<br /> tirỉa và kèm theo những tiếng hú thất thanh. Còn nữ<br /> sống yên bình.<br /> giới thì nhún nhảy theo nhịp điệu đuổi thú rồi hòa<br /> chung vào cùng với tốp nam để thể hiện một ý chí Lúc đầu, người Tà Ôi có rất nhiều phong tục lạc hậu,<br /> tập thể được bền chặt, tức là cầu mong có một mùa ông Vỗ Kuun là người cứng rắn dám chống lại các ý<br /> màng bội thu. kiến của Yàng Co (thần Núi), Yàng Đăq (thần Nước)<br /> khiến cho các Yàng này không còn đòi ăn trâu, ăn bò<br /> - Điệu Vỗ Kuun giải chiến: Điệu múa này bắt đầu<br /> hằng năm nữa, trong lao động ông là người chắc chắn,<br /> là một cô gái tên Căn Đôi Ra Dư xuất hiện trước sân<br /> những cây cao to chỉ một mình ông đốt sạch, đào sạch<br /> với điệu bộ xúc cá, 5 động tác, 3 nhịp/động tác. Có<br /> gốc, dân làng thấy vậy mà bắt chước nên rẫy của họ<br /> anh chàng nhà nghèo tên là Cu Pỏa vừa đi vừa múa,<br /> nhà nào cũng được mùa.<br /> đôi mắt quan sát xung quanh với điệu bộ săn thú. Hai<br /> người quấn quýt điệu múa nhẹ nhàng với nhạc khèn Có những lần giữa các làng bên kia núi Ka Lưi sang<br /> bè. Múa trao vòng cầu hôn cho cô gái. Cô gái cầm cướp bóc hoặc chặn đoàn người đi trao đổi hàng hóa,<br /> chiếc vòng được trao rồi mừng rỡ múa. ông Vỗ Kuun biết chuyện liền đi đến đánh nhau với<br /> <br /> Phaùt trieån Kinh teá - Xaõ hoäi<br /> Ñaø Naüng<br /> 31<br /> Miền Trung - Tây Nguyên<br /> <br /> <br /> chúng làm cho bọn chúng trở thành người lương thiện.<br /> Một lần nọ, giữa hai làng A Ka và Ka Lưi có chuyện<br /> xích mích lớn lắm không làng nào chịu thua, việc diễn<br /> ra chỉ vì các trai làng của làng A Ka đi chơi về ngang qua<br /> rẫy của làng Ka Lưi thấy mía lên cao, dài đốt ngon lắm,<br /> họ liền bẻ vài cây để ăn, trong lúc đang ăn thì bị người<br /> của làng Ka Lưi bắt được, họ bỏ chạy cũng không được,<br /> nói láo cũng không xong nên trai làng A Ka bị phạt vạ<br /> nặng lắm.<br /> Già làng Ka Lưi tính ra sự mất mát nhiều mía thì phải<br /> nhịp 2/4, tiết tấu bình thường, chân qua phải hoặc<br /> đền gấp nhiều lần, cả trăm rẫy bắp cũng không đủ, phải<br /> qua trái, di chuyển ngang.<br /> đền thêm cả trâu, bò nữa để họ cúng Yàng kẻo không sợ<br /> Yàng bắt vạ. Sự việc đó đã làm cho trai làng A Ka khiếp + Động tác tay phần hạ đóng mở: Một bàn tay úp,<br /> sợ, họ về báo với già làng của mình thì chẳng giải quyết một bàn tay mở, chuyển luân phiên theo nhịp 2/4, tiết<br /> được việc gì mà lại thêm bị la mắng. Cả đoàn trai làng A tấu bình thường chân qua phải hoặc qua trái. Khuỷu<br /> Ka liền tìm đến ông Vỗ Kuun để nhờ vả. tay tròn, di chuyển ngang.<br /> Khi gặp được ông Vỗ Kuun rồi cả bọn mừng lắm, + Động tác tay phần hạ trước và sau: Chuyển ra<br /> chúng kể lại sự việc và cầu xin ông Vỗ Kuun cứu giúp. Vỗ trước, vuốt về sau. Chân tiến lên 2 bước, lui 2 bước.<br /> Kuun không nói gì cả, im lặng đi về hướng làng Ka Lưi, Cuộn cổ tay ra sau rồi đưa ra trước.<br /> Vỗ Kuun cầm chiếc khèn bè lên thổi, ông thổi lúc đầu thì<br /> + Động tác tay phần thượng: Hai tay trên cao, lòng<br /> chẳng ai để ý, họ vẫn cãi cọ nhau rồi đòi đền, đòi phạt rồi<br /> bàn tay hướng lên trời, các ngón tay kẹp chặt, khuỷu<br /> dần dần tiếng khèn inh ỏi len lỏi vào tai từng người. Họ<br /> tay hướng ra phía trước, tròn khuỷu tay. Di chuyển<br /> như có bùa mê làm mê hoặc, cả làng Ka Lưi dừng việc,<br /> theo tiết tấu 2/4 vừa, mắt nhìn thẳng, qua phải hoặc<br /> dừng tay để nghe tiếng khèn. Điệu khèn bè của ông Vỗ<br /> qua trái, tiết tấu 2/4.<br /> Kuun rất thông thạo lòng người, biết ai buồn, biết ai vui<br /> mà thổi vào lòng mọi người và được nhiều người yêu + Động tác tay thượng: Dựng thẳng bàn tay lên<br /> thích điệu khèn này, họ như lương thiện hẳn lên quên đi cao, hướng ra phía trước, rung bàn tay kéo xuống<br /> việc bắt người làng A Ka nộp phạt. Nhờ có tiếng khèn đó theo nhịp chân - ngang ngực. Động tác lặp lại theo<br /> mà hầu khắp các bản làng Tà Ôi đều biết đến Vỗ Kuun. chu kỳ tròn. Di chuyển ngang hoặc tiến lên phía<br /> trước. Nhịp tiết tấu 2/4.<br /> Ngày nay, cứ mỗi lần có lễ hội, tiếng khèn lại cất lên<br /> để tưởng nhớ Vỗ Kuun người đã bày cho dân làng biết + Động tác tay hạ: Hai bàn tay ở chiều chúc xuống<br /> làm khèn và các điệu khèn để thổi và họ hay nói: đất, cuộn bàn tay nghiêng qua phải, chân trái bước,<br /> nghiêng qua trái thì chân phải bước. Di chuyển hướng<br /> Vỗ Kuun đi đâu người dân theo đó.<br /> thẳng, tiết tấu 2/4.<br /> Vỗ Kuun khéo nói, giỏi làm”.2<br /> + Động tác tay trung 1: Hai tay chắp bên hông,<br /> Bên cạnh đó trong kho tàng văn hóa dân gian Tà cánh tay khuỷu sang hai bên. Di chuyển ngang, tiết<br /> Ôi nhóm người Pacô đang lưu giữ trong mình các tấu 2/4.<br /> điệu múa: Pâr chiềng kòong, Pa dưưn kuru, Pa dưưn<br /> + Động tác tay trung 2: Một tay chống cằm, một<br /> Tâng kin, Choan đung, Xịa tì rỉa. Các điệu múa này có<br /> tay đỡ cùi chỏ - thể hiện sự buồn khổ. Di chuyển<br /> phần giống với các điệu múa trong lễ đâm trâu, lễ cầu<br /> ngang, qua phải hoặc qua trái, tiết tấu 2/4.<br /> mùa của người Tà Ôi mà thôi.<br /> + Động tác tay trung 3: Hai tay chắp vào bên má<br /> 2.2. Các động tác khi múa của người Tà Ôi<br /> phải hoặc má trái - thể hiện sự buồn khổ. Di chuyển<br /> Khi khảo sát các điệu múa cơ bản của người Tà Ôi, ngang qua phải hoặc qua trái, tiết tấu 2/4.<br /> chúngtôithốngkêcócảthảy22độngtáckhácnhaugồm:<br /> + Động tác tay trung 4: Hai tay bắt chéo nhau<br /> + Động tác tay nữ phần hạ cùng chiều: Hai bàn tay chắp trước ngực, tâm trạng buồn, di chuyển theo tiết<br /> cùng úp phần hạ khuỷu tay tròn. Đóng và mở theo tấu 2/4.<br /> <br /> 32 Phaùt trieån Kinh teá - Xaõ hoäi<br /> Ñaø Naüng<br />  Miền Trung - Tây Nguyên<br /> <br /> <br /> + Động tác tay thượng: Hai tay ôm đầu - thể hiện + Động tác đánh trống của nam: Người đổ về phía<br /> sự buồn khổ. Di chuyển ngang qua phải hoặc qua trái, trước, chân khuỵu, di chuyển thấp trung bình, vừa đi<br /> tiết tấu 2/4. vừa đánh trống theo dàn cồng chiêng. Nhạc khèn, tù<br /> và, hò hú diễn tấu từ 1 người đến 2 người.<br /> + Động tác tay hạ: Hai tay chắp sau lưng. Hai bàn<br /> tay hướng lên trên, mu bàn tay này đặt lên lòng bàn + Động tác đánh cồng nam: Người đổ về phía<br /> tay kia hướng lên trên. Dáng người chúc về phía trước, trước, vai đeo cồng đánh bằng tay (nắm đấm, cũng<br /> mặt nhìn ngang phải hoặc trái, tiết tấu 2/4. có lúc bằng dùi) vừa đánh vừa di chuyển thấp cùng<br /> dàn nhạc.<br /> + Động tác tay có cầm đạo cụ đối với nữ:<br /> + Động tác đánh chiêng nam: Người đổ về phía<br /> * Cầm quạt.<br /> trước, vai trái đeo chiêng, đánh bằng dùi, vừa đánh<br /> * Cầm lá. vừa di chuyển thấp, tay phải đánh, tay trái điều chỉnh<br /> * Cầm lá đựng thức ăn. âm thanh trên mặt chiêng, âm thanh lúc vang, lúc<br /> dừng theo trống với tiếng bùng, bục bục bục, bùng,<br /> * Cầm Xaar (xập xõa). bục bục bục, bục bục bục, bùng.<br /> + Động tác chân đi kiễng gót: Di chuyển ngang + Động tác múa giáo nam khi đâm trâu: Trước khi<br /> tiết tấu 2/4 phải hoặc trái, di chuyển tiến tiết tấu 2/4. đâm trâu, người cầm giáo múa theo dàn nhạc cồng<br /> + Động tác pool thấp đối với nam: Động tác di chiêng, tù và, trống, khèn, xập xõa, tingat. Nhún nhảy<br /> chuyển thẳng hoặc trước mặt. Chân phải thì tay phải, theo tiết tấu nhanh nhẹn, dồn dập. Giáo vác trên vai,<br /> động tác sát đất. Vòng chấp càng hẹp khi sát đất thì lưỡi giáo hướng lên trời di chuyển theo hình vòng<br /> chuyển động tác. Nhanh nhẹn, vui tươi rộn rã (cách tròn. Khi bắt đầu đâm trâu, người đâm cầm giáo, mũi<br /> mặt đất 30 cm). giáo hướng thẳng vào trâu, vòng tròn quanh con<br /> trâu, lựa chọn hướng thích hợp để đâm trâu và đâm<br /> + Động tác pool nam cao: Động tác di chuyển<br /> trúng chỗ hiểm.<br /> thẳng hướng trước mặt, chân trái thì tay phải và ngược<br /> lại. Động tác ở phần trung (cách mặt đất khoảng 50 2.3. Âm nhạc trong nghệ thuật múa của người<br /> cm). Động tác nhanh nhẹn, vui tươi rộn rã. Tà Ôi<br /> <br /> + Động tác ẻo nam: Di chuyển hướng thẳng trước Từ thời tiền sử âm nhạc và múa có mối quan hệ<br /> mặt. Động tác vui tươi, tinh nghịch, mềm mại uyển hữu cơ, không thể chia cắt, chúng hỗ trợ nhau cùng<br /> chuyển, tiết tấu 2/4. phát triển. Bản thân nội tại của mọi hoạt động múa<br /> đã hàm chứa yếu tố tiết tấu nhịp điệu của âm nhạc<br /> + Động tác chân của nam: Di chuyển ngang tiết<br /> (múa theo nhịp, phách, tiết tấu) đến khi phát triển,<br /> tấu 2/4 nhanh nhẹn, dứt khoát. Di chuyển về phía<br /> định hình hóa nghệ thuật múa thì vai trò của âm nhạc<br /> trước động tác đi dứt khoát tiết tấu 2/4. Di chuyển<br /> trở nên thiết yếu. Nếu múa mà không có âm nhạc thì<br /> phần thấp hơi cúi gập đầu gối, di chuyển phần trung<br /> vô hồn, vô cảm. Điều này càng thấy rõ vai trò của âm<br /> hơi khom mình, di chuyển phần cao chân hơi đá về<br /> nhạc trong múa dân gian. Trong tất cả các nội dung<br /> phía trước.<br /> múa của người Tà Ôi đều có âm nhạc, ngoài các loại<br /> nhạc cụ như đã trình bày ở trên thì trong quá trình<br /> diễn tấu nhạc người diễn tấu cũng hòa đồng vào<br /> không gian múa và động tác múa uyển chuyển, nhịp<br /> nhàng, sinh động.<br /> Đối với người Tà Ôi, âm nhạc dân gian là nhịp cầu<br /> nối những cá thể lại với cộng đồng, nối cộng đồng<br /> này với cộng đồng khác, nối con người với tất cả thần<br /> linh trong trời đất.<br /> Trong các tiến trình của lễ xin đất chôn nọc buộc<br /> trâu, lễ khấn cầu mùa (Tà nêm azakonh) và đặc biệt<br /> là lễ đâm trâu... vào đầu năm 1999, âm nhạc thường<br /> <br /> Phaùt trieån Kinh teá - Xaõ hoäi<br /> Ñaø Naüng<br /> 33<br /> Miền Trung - Tây Nguyên<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> được tấu lên theo thứ tự gồm các khúc sau: đội hình di chuyển ngược kim đồng hồ với các điệu<br /> múa cố định như za zả, pa dứt tiría, răm.<br />  - Roong hêl tâm moi (mừng khách): tiết tấu nhanh,<br /> vui tươi rộn ràng. Các thành viên sử dụng nhạc cụ đều Biên chế đội nhạc gồm: 1 khèn, 2 trống, 2 cồng, 1<br /> nằm trong đội hình múa đi vòng tròn theo nhịp trống. tù và, chuông, lục lạc để cho ai chơi thì tùy thích.<br /> - Palư tâm moi (vui cùng khách): tiết tấu khoan Nhìn chung, âm nhạc của người Tà Ôi, nhạc hát<br /> thai hơn, như lời mời trân trọng cùng khách vui chơi, cũng như nhạc đàn mang đậm dấu ấn thiên nhiên và<br /> ăn uống. cuộc sống bộ tộc: hoang sơ, đơn giản, mộc mạc, trữ<br /> tình và trầm hùng. Tiết tấu không nhanh lắm nhưng<br /> - Tặc ân toch tôr (thi đấu): dành cho người già đấu<br /> rộn ràng, ưa sử dụng loại nhịp chẵn có trọng âm rõ<br /> lý với nhau bằng lời lẽ, người trẻ đấu với nhau bằng<br /> ràng, ít biến hóa, chỉ thỉnh thoảng có đảo phách.<br /> tài năng, sức mạnh và sự khéo léo. <br /> Có thể ngày xưa, trong không gian nguyên sơ với<br /> - Đăng tâm moi vel cho ăt se (tiễn khách): vui vẻ,<br /> nhà sàn và bếp lửa hay bên bờ suối róc rách, trong<br /> mãn nguyện, lưu luyến, hẹn hò.<br /> sự âm u hùng vĩ của núi rừng Trường Sơn, lời hát của<br /> Cả 4 khúc nhạc trên được gộp lại đánh trong khi họ cất lên nghe rất huyền bí, đầy ma lực nhưng lại rất<br /> tế lễ, khi vào hội và luôn được kết hợp với nhảy múa thân thiết gần gũi. Họ hát mà như nói với nhau, như<br /> như một thể thống nhất. Mỗi cuộc lễ đều được tấu đi nắm tay nhau kéo lại, như kể cho nhau chuyện ban<br /> tấu lại nhiều lần. Giai điệu mộc mạc, đơn sơ nhưng sáng, ban trưa, như nói về nhau chuyện ngày mai, nói<br /> tiết tấu chắc, ít biến hóa, tạo nên sự khỏe mạnh hùng về niềm vui, nỗi buồn, hạnh phúc, khổ đau của cuộc<br /> tráng, mặc dù tính chất hòa tấu mang nhiều nét sống... từ đó âm nhạc của họ sinh thành nên cho đến<br /> ngẫu hứng của từng cá nhân, giai điệu thô sơ, dễ nhớ ngày hôm nay.3<br /> được phụ họa khèn, tù và một cách tùy hứng, nghịch<br /> Ngoài các loại nhạc cụ truyền thống được sử dụng<br /> ngợm cũng như tiếng hú hét của nhạc công và đội<br /> trong khi múa thì người Tà Ôi còn sử dụng các đạo<br /> múa. Đặc biệt trong lúc đâm trâu, khi ngọn lao của<br /> cụ khác như quạt, kiếm, khiên, cung tên, cây mía, rìu,<br /> già làng đâm trúng điểm quy định, có nghĩa là con<br /> rựa… để phụ họa cho các động tác, các điệu múa<br /> trâu sẽ phải gục chết thì tiết tấu được tăng lên, dồn<br /> được thêm sinh động.<br /> dập hơn, cường độ mạnh hơn, tiếng hú hét cũng nhặt<br /> hơn theo nhịp chân nhảy múa khẩn trương dần theo Nghệ thuật múa của người Tà Ôi từ ngoài đời đã<br /> <br /> 34 Phaùt trieån Kinh teá - Xaõ hoäi<br /> Ñaø Naüng<br />  Miền Trung - Tây Nguyên<br /> <br /> <br /> được đưa vào trong lĩnh vực nghệ thuật tạo hình qua tiếp gặp các nghệ nhân để tiến hành khảo sát, thu<br /> những tác phẩm điêu khắc tượng nhà mồ, các hình thập tư liệu và nghiên cứu các điệu múa truyền thống<br /> vẽ trên nhà Rông, cột lễ đâm trâu. Đặc biệt trang trí của dân tộc Tà Ôi. Đây được coi là một trong những<br /> hoa văn trên vải dzèng người Tà Ôi đã thể hiện 2 hình biện pháp quan trọng góp phần bảo tồn nghệ thuật<br /> người đàn ông múa và người đàn bà múa với tên gọi múa cũng như các loại nhạc cụ, các thể loại dân ca.<br /> Răm/Ngai răm/Ngai za zả.4<br /> Với nỗ lực bảo tồn và phát huy di sản múa truyền<br /> 3. Kết luận thống của người Tà Ôi, Sở Văn hóa, Thể thao và Du<br /> lịch đã phối hợp với các cơ quan có liên quan tiến<br /> Điệu múa của người Tà Ôi mang nhiều yếu tố<br /> hành nghiên cứu, sưu tầm, biên soạn, xuất bản các<br /> hoang dã, không bị pha tạp các yếu tố văn hóa<br /> cuốn sách có liên quan đến múa truyền thống của<br /> ngoại lai. Các điệu múa được truyền từ đời này sang<br /> người Tà Ôi; mời các nghệ nhân đến truyền dạy các<br /> đời khác thông qua phương pháp truyền dạy trong<br /> điệu múa truyền thống cho học sinh Trường Trung<br /> những lễ hội truyền thống. Mỗi thế hệ tiếp nhận đều<br /> học Văn hóa nghệ thuật Thừa Thiên Huế; phối hợp<br /> trân trọng, giữ gìn nghiêm túc phong cách thể hiện.<br /> với các xã có phong trào thực hành điệu múa truyền<br /> Đây là hình thức sinh hoạt văn hóa dân gian mang<br /> thống, có nghệ nhân tâm huyết để đào tạo bài bản<br /> tính cộng đồng cao, nhiều màu sắc. Mỗi động tác<br /> cho thế hệ trẻ. Trong đó có hình thức lồng ghép<br /> múa đều có những chủ đề nhất định, có thể diễn tả<br /> chương trình nghệ thuật trình diễn dân gian vào các<br /> hết được những công việc lao động sản xuất, được<br /> chương trình ngoại khóa ở các trường phổ thông trên<br /> chắt lọc từ chính cuộc sống lao động, sinh hoạt của<br /> địa bàn người Tà Ôi.5<br /> người Tà Ôi. Chính vì lẽ đó mà múa của người Tà Ôi<br /> ngày càng có sức sống, tồn tại mãi mãi. Đây là nguồn T.N.K.P.<br /> tư liệu quan trọng giúp cho việc nghiên cứu truyền<br /> thống văn hóa, lịch sử, phong tục tập quán của người<br /> Tà Ôi.<br /> Múa của người Tà Ôi được hình thành trên cơ sở<br /> xã hội với nhiều yếu tố tâm linh, lao động, sản xuất,<br /> sinh hoạt gia đình, dòng họ. Múa là sự kết hợp và kế<br /> thừa của các loại hình nghệ thuật khác đó là âm nhạc, CHÚ THÍCH<br /> dân ca, văn học dân gian, văn hóa dân gian, dân tộc 1<br /> Trần Nguyễn Khánh Phong, “Về việc phát huy các điệu<br /> học, xã hội học, ngôn ngữ tạo hình... do vậy việc gìn múa dân gian của người Tà Ôi”, Kỷ yếu Thông báo Văn hóa<br /> giữ và phát huy bảo tồn các điệu múa truyền thống 2009, (Hà Nội: Từ điển Bách khoa, 2010), 602-621. Có 21<br /> điệu múa đó là múa đeo gùi, múa nhổ sắn, múa làm cỏ,<br /> của người Tà Ôi là việc làm cần thiết không chỉ làm<br /> múa xúc cá, múa phát rẫy, múa bắn nỏ, múa giáo, múa đi<br /> phong phú thêm đời sống tinh thần của người Tà Ôi săn, múa chặt củi, múa trỉa lúa, múa dệt vải, múa giã gạo,<br /> nói riêng mà còn của đồng bào các dân tộc thiểu số múa đẽo cột nhà, múa quạt cho khách, múa bưng nước<br /> trên đất nước Việt Nam nói chung. mời khách, múa mời rượu, múa múc nước suối, múa Ariêu<br /> ada za zả, múa Sasai veel, múa adưn choán paching dung,<br /> Hàng năm mỗi khi cộng đồng Tà Ôi có lễ hội quan<br /> múa ada koonh.<br /> trọng thì những điệu múa dân gian lại được phát huy.<br /> Các cấp, các ban ngành đã và đang quan tâm bảo vệ,<br /> 2<br /> Trần Nguyễn Khánh Phong, Truyện cổ của người Pa Cô<br /> ở Thừa Thiên Huế, (Hà Nội, Khoa học Xã hội, 2015), 129, 130,<br /> tiếp tục duy trì các điệu múa truyền thống. Cụ thể là<br /> 131.<br /> Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Thừa Thiên Huế<br /> đã phối hợp với Phòng Văn hóa Thông tin huyện A<br /> 3<br /> Dương Bích Hà, “Âm nhạc trong lễ cầu mùa của người<br /> Tà Ôi ở Thừa Thiên Huế”, Văn hóa Nghệ thuật, Số 8/2000.<br /> Lưới đã tiến hành sưu tầm, nghiên cứu múa truyền<br /> thống trong các lễ hội trên địa bàn người Tà Ôi cư trú<br /> 4<br /> Trần Nguyễn Khánh Phong, “Phức hệ hoa văn trang trí<br /> nhằm bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa dân tộc trên trang phục của người Tà Ôi”, Văn hóa Nghệ thuật, Số 12<br /> (258)/2005, 64.<br /> truyền thống.<br /> 5<br /> Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Thừa Thiên Huế, Cao<br /> Ngành văn hóa đã cử các cán bộ đến từng thôn, xã Chí Hải, Lý lịch di sản văn hóa phi vật thể múa truyền thống<br /> nơi tập trung nhiều đồng bào Tà Ôi sinh sống tại các trong lễ hội Aza Kooh của dân tộc Tà Ôi, huyện A Lưới, tỉnh<br /> xã như A Ngo, Nhâm, Hồng Thái, A Đớt, A Roàng, trực Thừa Thiên Huế. Huế, 10.2014. 50 trang.<br /> <br /> Phaùt trieån Kinh teá - Xaõ hoäi<br /> Ñaø Naüng<br /> 35<br />