Đầu tư và chia sẻ chi phí trong giáo dục đại học

Đầu tư và chia sẻ chi phí trong giáo dục đại học<br /> <br /> <br /> Hoàng Thanh Huyền<br /> Khoa Kế toán- Kiểm toán,<br /> Học viện Ngân hàng<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bài viết đề cập tới lợi ích của việc đầu tư cho giáo dục đại học (GDĐH),<br /> một số xu hướng đầu tư và chia sẻ chi phí GDĐH trên thế giới. Tỷ lệ chi<br /> Ngân sách Nhà nước (NSNN) trong tổng sản phẩm trong nước (GDP) tăng<br /> lên, đầu tư của khu vực tư nhân cho GDĐH tăng mạnh, tỷ trọng đầu tư từ<br /> NSNN cho một sinh viên đại học giảm xuống, tăng thu học phí và mở rộng<br /> cho sinh viên vay vốn… là các xu hướng thực hiện chia sẻ chi phí đang<br /> được áp dụng ở một số nước trên thế giới. Khuyến nghị đối với Việt Nam,<br /> cần hoàn thiện chính sách học phí để tăng cường đầu tư của cá nhân người<br /> học cho GDĐH và yêu cầu người học chia sẻ chi phí GDĐH với Nhà nước.<br /> Ngân sách Nhà nước được đầu tư chủ yếu cho hoạt động nghiên cứu và<br /> phát triển (R&D) của các cơ sở GDĐH và những lĩnh vực cần ưu tiên trong<br /> GDĐH. Cùng với việc tăng học phí, Nhà nước cần hoàn thiện chính sách<br /> tín dụng cho sinh viên.<br /> Từ khóa: đầu tư cho giáo dục đại học, chia sẻ chi phí<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Ngày nhận: 23/07/2019 Ngày nhận bản sửa: 14/08/2019 Ngày duyệt đăng: 27/08/2019<br /> <br /> <br /> <br /> Investment and cost sharing in higher education<br /> Abstract: The article addresses the benefits of investing in higher education (HE) and some trends of investment<br /> and cost sharing in higher education in the world. The increase of proportion of state budget spending<br /> on GDP, and private investment for higher education, the decrease of proportion of state investment per<br /> tertiary student, the increase in tuition and expansion for student loans… has proved positive trend in higher<br /> educationfinance in some countries around the world. Recommendation for Vietnam is that it is necessary<br /> to complete the tuition policy to increase the investment of students and their family, and ask them to share<br /> higher education cost. The State budget is mainly invested in research and development of higher education<br /> institution. Along with the increasing tuition fee policy, the State needs to improve credit policies for students.<br /> Keywords: Investment in higher education, Cost sharing.<br /> <br /> <br /> Huyen Thanh Hoang, PhD student<br /> Email: huyenht@hvnh.edu.vn<br /> Accounting & Auditing Falculty, Banking Academy of Vietnam<br /> <br /> © Học viện Ngân hàng Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng<br /> ISSN 1859 - 011X 71 Số 207- Tháng 8. 2019<br />  Đầu tư và chia sẻ chi phí trong giáo dục đại học<br /> <br /> <br /> 1. Giới thiệu cho quá trình giáo dục đó” (Đặng Thị<br /> Minh Hiền, 2016).<br /> Đầu tư GDĐH là một khái niệm được sử<br /> dụng trong kinh tế học, hàm ý quá trình Cùng với những lợi ích mà GDĐH đem<br /> sử dụng phối hợp các nguồn lực trong một lại cho cộng đồng và cá nhân người học,<br /> khoảng thời gian xác định nhằm đạt được các quốc gia, các doanh nghiệp, tổ chức và<br /> kết quả hoặc một tập hợp các mục tiêu xác cá nhân ngày càng sẵn sàng đầu tư nhiều<br /> định trong điều kiện kinh tế xã hội nhất nguồn lực cho GDĐH. Đồng thời, theo<br /> định (Từ Quang Phương và Phạm Văn quá trình phát triển, nhu cầu học đại học<br /> Hùng, 2013). Các nguồn lực được huy ngày càng tăng cao, vượt xa khả năng bao<br /> động vào đầu tư có thể là tài nguyên thiên cấp của ngân sách chính phủ. Vì vậy, ở đa<br /> nhiên, sức lao động, trí tuệ, vốn, công số các nước trên thế giới, chính phủ không<br /> nghệ… Các kết quả thu được của hoạt còn bao cấp cho GDĐH như trước đây<br /> động đầu tư có thể là sự gia tăng về mặt nữa, mà thay vào đó là xu hướng chia sẻ<br /> giá trị của các tài sản tài chính hay sự tăng gánh nặng tài chính với người học, thông<br /> thêm năng lực sản xuất, năng lực phục vụ qua phương thức chủ yếu là tăng học phí.<br /> sản xuất hay sự gia tăng tài sản trí tuệ hoặc Tuy nhiên, điều này đã vấp phải những<br /> năng suất lao động của nguồn nhân lực. phản đối không ít từ phía người dân, vốn<br /> Các kết quả thu được từ hoạt động đầu tư đã quen với sự bao cấp của nhà nước trong<br /> có thể là kết quả trực tiếp cho nhà đầu tư, GDĐH. Tuy vậy, GDĐH được coi là hàng<br /> được thể hiện ở lợi nhuận mà nhà đầu tư hóa cá nhân và mang tính đầu tư, đồng<br /> thu được. Kết quả này cũng có thể là gián thời nó đem lại lợi ích trong tương lai cho<br /> tiếp cho toàn bộ nền kinh tế xã hội, thể người học thông qua thu nhập tăng lên và<br /> hiện qua nâng cao mức đóng góp vào tăng tri thức tích lũy được (WB, 2008). Chính<br /> trưởng kinh tế, nâng cao chất lượng cuộc vì vậy, đầu tư cho GDĐH cần được thực<br /> sống của người dân và sự phát triển của hiện đồng thời giữa các bên và tài chính<br /> từng cá nhân trong xã hội, nâng cao trình GDĐH cần được chia sẻ giữa Nhà nước<br /> độ dân trí… (Từ Quang Phương và Phạm và người học.<br /> Văn Hùng, 2013). Khi đề cập tới đầu tư<br /> cho GDĐH, tác giả Phùng Xuân Nhạ và Chia sẻ chi phí được hiểu là sự dịch<br /> Phạm Xuân Hoan (2012) cũng cho rằng: chuyển một phần gánh nặng chi phí<br /> “Giáo dục là một lĩnh vực đầu tư, đầu tư GDĐH từ chỗ “trông cậy” hoàn toàn hoặc<br /> tiền vốn kinh phí và thời gian để nâng cao gần như hoàn toàn vào chính phủ, thực<br /> trình độ, nhằm nâng cao năng suất lao chất là những người đóng thuế, sang một<br /> động”. Dưới góc độ cá nhân người học, số nguồn cung cấp tài chính khác nhờ vào<br /> thì đầu tư cho GDĐH được hiểu là “quá phụ huynh và/hoặc sinh viên, dưới dạng<br /> trình chủ thể đầu tư sử dụng các nguồn lực học phí hoặc phí sử dụng, nhằm chi trả<br /> trong một khoảng thời gian nhất định để toàn bộ các chi phí cho cơ sở vật chất và<br /> cá nhân được giáo dục nhằm đạt tới trình đội ngũ giảng dạy mà cơ sở giáo dục hay<br /> độ văn hóa, phẩm chất đạo đức, chuyên chính phủ cung cấp trước đây (Johnstone,<br /> môn nghề nghiệp cao hơn, giúp mang lại 2003). Thuật ngữ chia sẻ chi phí đã được<br /> cho chủ thể đầu tư những lợi ích trong sử dụng nhiều trong các nghiên cứu trên<br /> tương lai mà được kỳ vọng là có giá trị lớn thế giới về vấn đề tài chính cho GDĐH.<br /> hơn so với các nguồn lực được sử dụng Trong một báo cáo về giáo dục và đào tạo<br /> <br /> <br /> 72 Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng- Số 207- Tháng 8. 2019<br />  HOÀNG THANH HUYỀN<br /> <br /> <br /> của Liên minh Châu Âu (2014), khái niệm học, nhà trường, và các lực lượng khác<br /> chia sẻ chi phí được sử dụng như thuật trong xã hội. Đối với Nhà nước, việc tăng<br /> ngữ về “sự chuyển dịch dần chi phí nhằm cường đầu tư cho GDĐH thông qua chính<br /> đảm bảo sự cân bằng giữa nguồn tài chính sách học phí thấp trở nên không có hiệu<br /> công và tài chính tư nhân” cho GDĐH. quả, mà học phí cần để người học tự “đầu<br /> Chia sẻ chi phí một mặt mô tả thực tế chi tư”. Đối với mỗi cá nhân, lợi ích của việc<br /> phí GDĐH đang được cả nhà nước và sinh đầu tư cho GDĐH thể hiện ở các khía<br /> viên chi trả, mặt khác nó cũng hàm ý về cạnh sau đây:<br /> đổi mới chính sách tài chính cho GDĐH,<br /> thay vì chính phủ bao cấp phần lớn chi Một là, đầu tư cho GDĐH được coi là<br /> phí GDĐH như trước đây, thì sinh viên khoản đầu tư cho tương lai của mỗi con<br /> sẽ phải cùng chia sẻ chi phí này với nhà người. GDĐH là một loại dịch vụ đặc thù,<br /> nước. tiêu thụ nó là quá trình tác động thẳng<br /> từ nhà cung cấp (người dạy) đến người<br /> Bài viết này đề cập tới những lợi ích của tiêu dùng (người học). Kiến thức mà nhà<br /> việc đầu tư cho GDĐH và xu hướng chia trường truyền tải, người học có thể lưu giữ<br /> sẻ chi phí GDĐH của một số nước trên và tích lũy qua năm tháng. Những kiến<br /> thế giới, từ đó rút ra một số khuyến nghị thức này sẽ là phương tiện, giúp cho người<br /> cho Việt Nam trong việc thực hiện chia học có khả năng tạo ra sức lao động, có<br /> sẻ chi phí GDĐH và đổi mới chính sách tri thức và tạo ra hiệu quả cao hơn so với<br /> tài chính GDĐH nhằm đạt được mục tiêu trường hợp không có nó (Đặng Thị Lệ<br /> “chất lượng” và “công bằng” trong GDĐH Xuân, 2017). Như vậy, có thể thấy rằng<br /> ở Việt Nam hiện nay. GDĐH chính là phương tiện nâng cao<br /> năng suất, hiệu quả của người lao động<br /> 2. Lợi ích của đầu tư cho giáo dục đại trong tương lai. Tri thức được bồi đắp<br /> học qua nhiều năm tháng thông qua quá trình<br /> tích lũy, cho phép con người phát triển<br /> Lợi ích của GDĐH rất lớn và cả nhà nước thêm năng lực cá nhân cho tới khi có thể<br /> và tư nhân đều gặt hái lợi ích từ thành sử dụng được. Sự khác biệt về khả năng<br /> quả của dịch vụ này. Theo Alexander tích lũy của bản thân người học đã tạo<br /> Griboyeov (1817), một nhà biên kịch Nga nên những giá trị riêng của giáo dục. Đặc<br /> thế kỷ XIX, cho rằng: “Con người càng biệt, trong hệ thống giáo dục quốc dân thì<br /> được giáo dục nhiều thì mức độ hữu dụng GDĐH là trình độ mà người học có thể<br /> của họ đối với đất nước của họ càng tăng tích lũy được kiến thức một cách nhanh<br /> lên”. Ở Việt Nam, Nghị quyết TW8, Khóa nhất, hiệu quả nhất và có liên hệ mật thiết<br /> XI (2013) của Ban chấp hành Trung ương với trình độ chuyên môn nghiệp vụ cũng<br /> Đảng đã khẳng định: “Đầu tư cho giáo như năng lực giải quyết công việc của<br /> dục là đầu tư cho phát triển, được ưu tiên các cá nhân (Phùng Xuân Nhạ và Phạm<br /> đi trước trong các chương trình, kế hoạch Xuân Hoan, 2012). Nói một cách đầy đủ,<br /> phát triển kinh tế- xã hội”. GDĐH là sản phẩm có giá trị tích lũy và<br /> đầu tư cho GDĐH là đầu tư cho tương lai.<br /> Chính vì vậy, đầu tư cho giáo dục nói<br /> chung và GDĐH nói riêng ngày càng nhận Mặt khác, ở nhiều nước trên thế giới, giá<br /> được sự quan tâm của Nhà nước, người trị kinh tế ngày càng tăng của việc tiếp<br /> <br /> <br /> Số 207- Tháng 8. 2019- Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng 73<br />  Đầu tư và chia sẻ chi phí trong giáo dục đại học<br /> <br /> <br /> Hình 1. Xu hướng lợi ích ròng của các cấp học<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Nguồn: Đặng Thị Lệ Xuân (2017) trích từ George Psacharopoulos (1994)<br /> <br /> <br /> tục học sau trung học, được minh chứng hóa tư nhân (WB, 2008). Hàng hóa tư<br /> bằng sự chênh lệch mỗi ngày một lớn nhân có cả hai đặc tính, là tính “loại trừ”<br /> trong thu nhập bình quân của những người (excludability), và tính ganh đua (rivalry).<br /> tốt nghiệp đại học so với những người Tính loại trừ thể hiện ở khả năng ngăn<br /> không tham gia học đại học (Arthur M. cản việc sử dụng hàng hóa của ai đó hay<br /> Hauptman, 2006). Vì vậy, GDĐH đang không khi nó được cung cấp, tức là quá<br /> dần chuyển từ lĩnh vực truyền thống như trình tiêu dùng hàng hóa cá nhân này có<br /> dạy học, phục vụ hành chính công sang xu ảnh hưởng tới việc hưởng thụ hàng hóa<br /> hướng đáp ứng nhu cầu của thị trường và hay dịch vụ đó của người khác hay không,<br /> của lực lượng lao động. Trong bối cảnh thông thường thể hiện qua giá (tiền). Tính<br /> tỷ trọng nguồn lực công cho GDĐH ngày “ganh đua” được thể hiện ở chỗ quá trình<br /> càng giảm thì quan niệm về trường đại học tiêu dùng hàng hóa và dịch vụ của cá nhân<br /> như là một loại dịch vụ công ngày càng này có ảnh hưởng tới việc hưởng thụ hàng<br /> lấn át. hóa và dịch vụ đó của người khác hay<br /> không. Dịch vụ GDĐH có cả hai thuộc<br /> Hai là, GDĐH được coi là hàng hóa tính trên, nghĩa là chúng ta hoàn toàn có<br /> cá nhân. Trên thế giới tồn tại hai quan thể thu tiền đối với dịch vụ GDĐH một<br /> điểm khác nhau về tính chất của dịch vụ khi nó được cung cấp. Mặt khác, một<br /> GDĐH. Theo quan điểm của UNESCO sinh viên giành được một chỗ học trong<br /> (2015), GDĐH có đặc trưng của hàng hóa trường đại học thì đương nhiên loại trừ<br /> công cộng, đó là không có tính cạnh tranh và ảnh hưởng đến việc sử dụng của một<br /> và tính loại trừ. Theo đó, mọi người đều sinh viên khác. Như vậy, GDĐH có đầy<br /> có thể sử dụng hàng hóa và dịch vụ chung đủ thuộc tính của hàng hóa cá nhân, được<br /> với nhau mà không ảnh hưởng gì tới nhau thụ hưởng trực tiếp từ người tiêu dùng và<br /> và rất khó hoặc không thể thu tiền đối với có thể thu được tiền từ người sử dụng nên<br /> hàng hóa này một khi nó được cung cấp. GDĐH hoàn toàn có thể được cung cấp<br /> Tuy nhiên, theo ý nghĩa kinh tế học và bởi khu vực tư nhân. Hơn nữa, vì là hàng<br /> dựa trên diễn biến thực tế của thế giới thì hóa cá nhân nên nó có thể được cung cấp<br /> GDĐH chứa đựng nhiều yếu tố của hàng theo cơ chế thị trường trên cơ sở cung cầu<br /> <br /> <br /> 74 Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng- Số 207- Tháng 8. 2019<br />  HOÀNG THANH HUYỀN<br /> <br /> <br /> Hình 2. Thuộc tính của một số loại hàng hóa<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Nguồn: Joseph E. Sticglitz (1995)<br /> <br /> <br /> và cơ chế giá (Joseph E. Sticglitz, 1995). khi đầu tư cho GDĐH thì có mức sinh<br /> lời cao hơn nhiều (khoảng 15% đến 20%/<br /> Ba là, GDĐH là bậc học có khả năng thu năm) so với đầu tư vào nhà cửa, bất động<br /> hồi vốn đầu tư nhanh nhất. Bởi lẽ người sản (chỉ khoảng 1%) (Robert F. Bruner,<br /> học sau khi tốt nghiệp đại học có khả năng 2012). Hơn nữa, với các nước đang phát<br /> tìm việc làm với mức thu nhập cao hơn triển (trong đó có Việt Nam), lợi ích mà<br /> và dễ dàng hơn so với các cấp học khác GDĐH mang lại cho các cá nhân cao hơn<br /> (Đặng Thị Minh Hiền, 2009). Thống kê nhiều so với ở các nước phát triển, ở Hồng<br /> cho thấy, thu nhập của cá nhân dường Kông là 25,7%, ở Malaysia là 34,5%, ở<br /> như phụ thuộc chặt chẽ vào bằng cấp họ Singapore là 25,4%, ở Brazil là 28,2%<br /> có. Theo số liệu của Pew (2013), những (George Psacharopoulos, 1994).<br /> người trong khoảng 25- 32 tuổi tốt nghiệp<br /> đại học đang làm việc toàn thời gian 3. Xu hướng đầu tư và chia sẻ chi phí<br /> kiếm được nhiều tiền hơn những người giáo dục đại học trên thế giới<br /> cùng tuổi chỉ tốt nghiệp trung học khoảng<br /> 17.500USD/năm đối với cả 2 nhóm giới Tỷ lệ chi NSNN cho GDĐH trong GDP<br /> tính. Robert F. Bruner (2012) đã chỉ ra tăng lên<br /> rằng, ở Mỹ người có bằng cấp cao thì thu<br /> nhập cũng cao hơn và ít thất nghiệp hơn. Tỷ lệ % chi NSNN so với GDP tăng lên<br /> Ở nhiều quốc gia trên thế giới, học vấn là một trong những tiêu chí được dùng để<br /> còn có tác động mạnh mẽ tới khả năng tìm đo lường mức độ đầu tư của nhà nước cho<br /> việc làm, nhất là đối với phụ nữ. Chẳng giáo dục đào tạo nói chung và GDĐH nói<br /> hạn như, ở Ý tỷ lệ có việc làm đã tăng từ riêng. Giữa các quốc gia khác nhau, tỷ<br /> 34% lên đến 81% nếu được giáo dục thêm lệ này cũng rất khác nhau do những đặc<br /> từ trình độ dưới trung học phổ thông lên điểm, sức mạnh về kinh tế và tình hình<br /> đến đại học và sau đại học. Ở Thổ Nhĩ Kỳ, chính trị xã hội của quốc gia đó.<br /> các con số tương ứng của phụ nữ là 22%<br /> và 71% (Michael & Kretovics, 2004). Hình 3 thể hiện tỷ lệ % chi NSNN cho<br /> GDĐH trong GDP ở một số nước công<br /> Bốn là, đầu tư cho GDĐH có thể đem lại nghiệp phát triển và khu vực Đông Nam<br /> mức sinh lời cao nhất. Một số nghiên cứu Á trong giai đoạn 2005- 2015. Như vậy có<br /> trên thế giới đã chỉ ra rằng, các cá nhân thể thấy rằng, xu hướng chung là đầu tư<br /> <br /> <br /> Số 207- Tháng 8. 2019- Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng 75<br />  Đầu tư và chia sẻ chi phí trong giáo dục đại học<br /> <br /> <br /> Hình 3. Tỷ lệ chi ngân sách nhà nước cho GDĐH so với GDP tại một số nước giai đoạn<br /> 2005-2015<br /> % GDP<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Nguồn: Unesco (2015)<br /> <br /> của Nhà nước cho GDĐH ở đa số các nước nước này dùng để đầu tư cho tăng quy mô<br /> phát triển và đang phát triển trên thế giới đã GDĐH. Ở Việt Nam, trong những năm<br /> và đang tăng lên. Một số nước công nghiệp gần đây, tỷ lệ chi NSNN cho GDĐH có<br /> phát triển như Anh, Áo, Úc, Bỉ, Pháp, Đức, xu hướng tăng nhẹ hàng năm, cụ thể năm<br /> Tây Ban Nha, Đan Mạch, Thụy Điển có 2010 là 0,74%, năm 2012 là 0,82%, năm<br /> tỷ lệ % chi NSNN cho GDĐH trong GDP 2015 là 0,85%.<br /> tăng lên rõ nét. Ba quốc gia ở Đông Nam<br /> Á có tỷ lệ chi ngân sách tăng đáng kể là Như vậy, tài trợ công cho GDĐH ở đa số<br /> Hàn Quốc, Indonesia, và Singapore. Tại các nước trên thế giới đang có xu hướng<br /> bốn nước Bắc Âu: Đan Mạch, Phần Lan, tăng nhẹ và một phần lượng tăng thêm này<br /> Na Uy, Thụy Điển, nơi có tiềm lực kinh tế được sử dụng vào hoạt động nghiên cứu<br /> mạnh và theo mô hình Nhà nước phúc lợi, và phát triển (R&D). Trong thời đại phát<br /> chi ngân sách cho GDĐH rất cao và cao triển, R&D là hoạt động mang lại lợi ích<br /> hơn tất cả các nước (Hình 3), đạt mức xấp kinh tế nhiều hơn so với các hoạt động<br /> xỉ 2% trong giai đoạn 2010- 2015. Chỉ có khác. Theo Ngô Quang Hưng (2014), lợi<br /> Phần Lan có xu hướng cắt giảm chi tiêu tức đầu tư công vào R&D thường khá cao,<br /> ngân sách cho GDĐH từ 2,08% năm 2010 khoảng từ 30% đến 100% hoặc hơn nữa<br /> xuống còn 1,89% năm 2015, ba nước còn và nhiều trường Đại học ở Mỹ đã thành<br /> lại vẫn duy trì ổn định tỷ lệ này và có xu công vượt bậc về tài chính nhờ đầu tư vào<br /> hướng tăng lên. R&D. Không chỉ đem lại lợi ích to lớn<br /> cho các nước phát triển, R&D còn có vai<br /> Mặc dù vậy, trong giai đoạn 2005- 2015, trò quan trọng đối với các nước đang phát<br /> chi NSNN cho GDĐH ở một số nước vẫn triển (trong đó có Việt Nam) vì nó giúp<br /> có xu hướng giảm xuống, bao gồm Ai-len, các nước này tiếp thu và vận dụng tri thức<br /> Canada, Nhật Bản, Malaysia. Ở Trung hiện đại vào điều kiện của quốc gia đó.<br /> Quốc, tỷ lệ này không chuyển biến rõ<br /> nét, bên cạnh đó, phần lớn ngân sách của Do vậy, các nước ngày càng quan tâm tới<br /> <br /> <br /> 76 Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng- Số 207- Tháng 8. 2019<br />  HOÀNG THANH HUYỀN<br /> <br /> <br /> Bảng 1. Tỷ lệ chi tiêu công cho R&D trong là một chỉ số xếp hạng quốc gia trong thời<br /> GDP tại một số nước Châu Âu đại kinh tế tri thức hiện nay. Bảng 1 thể<br /> Đơn vi: % GDP hiện tỷ lệ đầu tư công cho hoạt động R&D<br /> Nước 2002 2012 2017 trong ở một số nước trên thế giới trong<br /> Anh 0,55 0,56 0,5 thời gian qua.<br /> Áo 0,68 0,82 0,92<br /> Theo số liệu ở bảng 1, một số nước có<br /> Bỉ 0,54 0,67 0,83<br /> xu hướng đầu tư cho R&D tăng nhanh<br /> Đan Mạch 0,74 1,01 1,07 trong giai đoạn 2002-2017 là Áo, Bỉ, Đan<br /> Đức 0,75 0,92 0,93 Mạch, Đức. Các nước như Tây Ban Nha,<br /> Tây Ban Nha 0,47 0,61 0,54 Thụy Sỹ, Anh có xu hướng không rõ ràng,<br /> Thụy Sĩ 0,92 1,05 0,97 nhưng xét trong cả giai đoạn trên thì có sự<br /> tăng nhẹ. Theo số liệu từ Unesco (2015),<br /> Nguồn: European Commission (2019)<br /> những nước đứng đầu trong danh sách chi<br /> tiêu cho hoạt động R&D tập trung nhiều ở<br /> đầu tư công cho R&D và đây còn được coi các nước có nền kinh tế hàng đầu thế giới<br /> <br /> <br /> Bảng 2. Tỷ lệ đóng góp của nhà nước và tư nhân cho cơ sở GDĐH tại một số nước OECD<br /> năm 2006, 2011, 2013<br /> Đơn vi: %<br /> Nước 2006 2011 2013<br /> % nhà nước % tư nhân % nhà nước % tư nhân % nhà nước % tư nhân<br /> Anh 64,8 35,2 30,2 69,8 45,4 54,6<br /> Canada 53,4 46,6 57,4 42,6 37,2 62,8<br /> NewZealand 63 37 64,5 35,5 31,1 68,9<br /> Mỹ 34 66 34,8 65,2 39,6 60,4<br /> Úc 47,6 52,4 45,6 54,4 34,5 65,5<br /> Áo 84,5 15,5 88,9 11,1 50,9 49,1<br /> Bỉ 90,6 9,4 90,1 9,9 55,6 44,4<br /> Pháp 83,7 16,3 80,8 19,2 57 43<br /> Đức 85 15 84,7 15,3 44,5 55,5<br /> Tây Ban Nha 78,2 21,8 77,5 22,5 45,1 54,9<br /> Ý 73 27 66,5 33,5 51,1 48,9<br /> Đan Mạch 96,4 3,6 94,5 5,5 56,5 43,5<br /> Phần lan 95,5 4,5 95,9 4,1 57,5 42,5<br /> Na Uy 97 3 95,9 4,1 55,9 44,1<br /> Thụy Điển 89,1 10,9 89,5 10,5 52,4 47,6<br /> Hàn Quốc 23,1 76,9 27 73 31,8 68,2<br /> Nhật Bản 32,2 67,8 34,5 65,5 42,7 57,3<br /> Nguồn: OECD (2013) và tính toán của tác giả<br /> <br /> <br /> Số 207- Tháng 8. 2019- Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng 77<br />  Đầu tư và chia sẻ chi phí trong giáo dục đại học<br /> <br /> <br /> như Mỹ là 476,5 tỷ USD, Trung Quốc là còn 30,2% năm 2011. Năm 2011, tỷ lệ<br /> 370,6 tỷ USD, tiếp theo là Nhật Bản với đóng góp của tư nhân cho giáo dục đạt<br /> mức chi phí là 170,5 tỷ USD, Đức có mức mức 69,8%, cao hơn rất nhiều so với các<br /> chi 109,8 tỷ USD, Hàn Quốc là 73,2 tỷ nước phương Tây khác. Tuy nhiên, theo<br /> USD. Khi tính về chia sẻ trong tổng chi De Boer, Enders và Schimank (2009), cải<br /> phí cho R&D trên toàn thế giới thì các cách GDĐH ở Anh theo hướng sử dụng cơ<br /> nước trên đạt tỷ lệ cao nhất, lần lượt là chế thị trường có vẻ đã quá đà và gây ra<br /> 26,4%, 20,6%, 9,5%, 6,1% và 4,1%. một số hệ quả bất lợi. Các trường đại học<br /> không có thành tựu nổi bật sẽ khó thu hút<br /> Đầu tư của khu vực tư nhân cho GDĐH kinh phí dành cho nghiên cứu và trở thành<br /> tăng mạnh cơ sở chỉ chuyên về giảng dậy. Điều này<br /> đi ngược với mục tiêu xây dựng trường<br /> Đầu tư của khu vực tư nhân cho GDĐH đại học có hoạt động đa dạng, đáp ứng<br /> có xu hướng tăng lên mạnh mẽ. Bảng 2 nhu cầu của sinh viên. Chính vì vậy, đầu<br /> cho thấy tỷ lệ đóng góp của khu vực tư tư của khu vực Nhà nước cho các cơ sở<br /> nhân cho GDĐH trong tổng nguồn thu GDĐH sau đó đã phục hồi, tăng lên 45,4%<br /> của trường tăng lên ở hầu hết các quốc gia vào năm 2013.<br /> thuộc khối OECD trong giai đoạn 2006-<br /> 2013. Nguồn tài chính của các trường đại Tỷ trọng đầu tư công cho một sinh viên<br /> học được phân chia thành đóng góp từ hai vẫn giảm nhưng tốc độ chậm lại<br /> khu vực nhà nước và tư nhân. Số liệu cũng<br /> cho thấy tỷ lệ đóng góp của khu vực nhà Số liệu của Unesco (1998) cho thấy, chi<br /> nước cho cơ sở GDĐH giảm mạnh khi so tiêu của chính phủ cho một sinh viên đại<br /> sánh với khu vực tư nhân. Điển hình là ở học (tính theo tỷ lệ %) so với tổng sản<br /> các nước như New Zealand, Pháp, Đức, phẩm quốc gia (GNP) bình quân đầu<br /> Tây Ban Nha, Ý và 4 nước Bắc Âu: Đan người trong giai đoạn 1980- 1995 đã giảm<br /> Mạch, Phần Lan, Na Uy, Thụy Điển. đi một nửa ở hầu hết các nước trên thế<br /> giới (Varghese, 2001). Theo số liệu của<br /> Tuy vậy, một số quốc gia không theo xu Ngân hàng thế giới (WB, 2015), chi tiêu<br /> hướng chung, có tỷ trọng đầu tư của Nhà của Chính phủ cho một sinh viên không<br /> nước cho GDĐH tăng lên trong cả giai chỉ cho từng nước riêng rẽ mà còn được<br /> đoạn là Mỹ, Hàn Quốc, Nhật Bản. Các tính cho một số các nhóm nước (Bảng 3).<br /> nước này đã tăng tỷ lệ đóng góp của Nhà Số liệu cho thấy xu hướng giảm tỷ trọng<br /> nước trong tổng nguồn thu của nhà trường chi tiêu công trên một sinh viên đại học<br /> lên từ 5- 10%. Tuy nhiên, trong tổng đầu vẫn tiếp tục trong giai đoạn 1998- 2010 ở<br /> tư cho GDĐH, thì đầu tư của khu vực tư các khu vực khác nhau trên thế giới, tuy<br /> nhân vẫn chiếm tỷ trọng lớn (trên 60%), nhiên tốc độ giảm đã chậm lại.<br /> lần lượt là năm 2013 ở Mỹ và ở Hàn Quốc<br /> là 60,4% và 68,2%, ở Nhật Bản năm 2011 Số liệu ở Bảng 4 cho thấy chi tiêu Chính<br /> là 65,5%. phủ cho một sinh viên đại học theo tỷ lệ %<br /> so với GDP bình quân đầu người của các<br /> Số liệu Bảng 2 cho thấy, Anh là nước có nước trong giai doan 2012- 2015. Ở đa số<br /> tỷ lệ đóng góp của Nhà nước cho GDĐH các nước, chi tiêu công cho một sinh viên<br /> giảm mạnh, từ 64,8% năm 2006 xuống đại học so với GDP bình quân đầu người<br /> <br /> <br /> 78 Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng- Số 207- Tháng 8. 2019<br />  HOÀNG THANH HUYỀN<br /> <br /> <br /> Bảng 3. Chi tiêu Chính phủ cho một sinh viên đại học của một số khu vực trên thế giới<br /> Đơn vi: % GDP<br /> Nước 1998 2000 2003 2005 2008 2010 2011<br /> Các nước OECD thu nhập cao 31,4 28,1 26,3 23,6 24 26,7 27,8<br /> Các nước thành viên OECD 32,0 28,1 27,2 24,1 24,4 28 28,4<br /> Khu vực Trung Âu và Baltics 33,5 31,9 26,1 21,8 20,0 24,1 20,6<br /> Khu vực Châu Âu và Trung Á - - 27,1 24,4 25,0 27,1 24,5<br /> Các nước đang phát triển khu<br /> - - 39,1 32,6 - - 29,6<br /> vực Mỹ Latin và Caribbean<br /> Nguồn: WB (2015)<br /> <br /> Bảng 4. Chi tiêu của chính phủ cho một sinh viên đại học theo tỷ lệ % so với GDP bình quân<br /> đầu người ở một số nước trên thế giới giai đoạn 2005- 2015<br /> Nước 2005 2010 2012 2014 2015<br /> Anh 30,4 24,5 40,43 41,41 35,49<br /> Áo 48,4 37,9 37,06 35,82 35,96<br /> Bỉ 33,7 34,8 - - 32,32<br /> Đan Mạch 54,1 54,3 41,90 43,13 -<br /> Mỹ 22,2 20,9 21,93 21,30 -<br /> Na Uy 48,8 44,3 40,54 42,40 37,32<br /> New Zealand 25,0 30,9 28,08 26,38 26,92<br /> Phần Lan 32,9 36,8 36,01 35,80 34,55<br /> Pháp 33,5 37,2 34,07 33,43 32,97<br /> Tây Ban Nha 22,3 28,0 23,85 22,99 22,94<br /> Thụy Điển 38,2 39,6 41,63 40,98 37,71<br /> Úc 21,7 21,4 19,11 21,92 21,54<br /> Ý 21,1 24,4 24,53 26,27 25,26<br /> Nhật Bản 19,0 25,4 - - 15,27<br /> Hàn Quốc 8,2 - - 26,35 25,22<br /> Malaysia - 47,0 44,26 - -<br /> Singapore - 27,4 25,16 21,27 -<br /> Thailand 25,5 17,0 18,25 18,17 -<br /> Việt Nam - 39,8 32,81 34,50 -<br /> Nguồn: Unesco (2015)<br /> <br /> giảm mạnh trong giai đoạn 2005- 2012, và đoạn 2010- 2014.<br /> giảm nhẹ ở giai đoạn tiếp theo 2012- 2015,<br /> điển hình là các nước Áo, Đan Mạch, Mỹ, Một số nước không tuân theo xu hướng<br /> Na Uy, Nhật Bản. Singapore, Malaysia chung về giảm chi tiêu Chính phủ cho một<br /> cũng có tỷ lệ chi tiêu công giảm trong giai sinh viên đại học tính theo tỷ lệ % GDP<br /> <br /> <br /> Số 207- Tháng 8. 2019- Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng 79<br />  Đầu tư và chia sẻ chi phí trong giáo dục đại học<br /> <br /> <br /> bình quân đầu người, đó là Anh, Ý, Hàn 4. Kết luận và khuyến nghị cho Việt Nam<br /> Quốc. Đây là những nước có chi tiêu công<br /> cho một sinh viên đại học không cao, xấp Bài viết đề cập đến lợi ích của việc đầu tư<br /> xỉ 20%. Vì thế, các nước này khi tăng tỷ cho GDĐH và một vài xu hướng đầu tư<br /> lệ chi tiêu công cho GDĐH thì con số này cho GDĐH ở các nước trên thế giới. Từ<br /> cũng chỉ ngang bằng với các nước khác những phân tích ở trên, có thể thấy rằng<br /> trong khu vực. đầu tư cho GDĐH không chỉ mang lại lợi<br /> ích công cho xã hội mà còn là phương tiện<br /> Thái Lan, Việt Nam có tỷ lệ này giảm phát triển cho mỗi cá nhân người học. Đây<br /> trong giai đoạn 2010- 2012, ở Việt Nam là lí do khiến nhà nước, doanh nghiệp, các<br /> tỷ lệ này giảm từ 39,8% xuống 32,81%, tổ chức và cá nhân ngày càng có xu hướng<br /> nhưng lại tăng nhẹ trong giai đoạn tiếp đầu tư nguồn lực cho GDĐH. Xu hướng<br /> theo. ở các nước trên thế giới cho thấy, vấn đề<br /> chia sẻ chi phí đang được áp dụng khá phổ<br /> Trong khi tài trợ của Nhà nước cho một biến, dưới các hình thức như tăng tỷ lệ chi<br /> sinh viên đại học có xu hướng giảm xuống NSNN trong GDP cho GDĐH, tăng đầu tư<br /> thì chi phí đào tạo một sinh viên lại có xu của khu vực tư nhân cho GDĐH, tỷ trọng<br /> hướng tăng lên do một số nguyên nhân sau đầu tư từ NSNN cho một sinh viên đại<br /> đây: học giảm xuống, tăng thu học phí,… Mặc<br /> dù chi tiêu của Chính phủ cho GDĐH có<br /> - Chi trả tiền lương cho đội ngũ giảng xu hướng tăng lên nhưng tỷ trọng đầu tư<br /> viên, cán bộ đang tăng lên: Trong các nền cho đào tạo một sinh viên đại học của khu<br /> kinh tế dựa vào tri thức, nhu cầu về lao vực Nhà nước giảm mạnh so với khu vực<br /> động tri thức tăng lên, do vậy, tiền lương tư nhân. Tài chính cho GDĐH toàn cầu<br /> giảng viên có xu hướng tăng nhanh hơn đã và đang vận động theo xu hướng này<br /> tiền công bình quân trong xã hội. là do Chính phủ nhiều nước đã áp dụng<br /> chính sách cả Nhà nước và sinh viên cùng<br /> - Các trường đại học đang đổi mới chương chi trả chi phí đào tạo đại học. Điều này<br /> trình đào tạo và mở những ngành đào tạo dẫn tới “đầu tư” của tư nhân, người học và<br /> mới đáp ứng nhu cầu thị trường, do vậy gia đình người học ngày càng tăng lên và<br /> chi phí đào tạo tăng cao. chiếm tỷ trọng cao trong tổng đầu tư của<br /> xã hội cho GDĐH. Đồng thời, chi tiêu của<br /> - Chi phí đầu tư cho công nghệ, nhất là Chính phủ cho GDĐH như một công cụ<br /> các ngành vật lí, kỹ thuật và y khoa của để điều chỉnh, phân luồng cơ cấu, ngành<br /> các trường đại học nghiên cứu đang tăng nghề đào tạo, sử dụng chủ yếu để đầu tư<br /> nhanh. vào R&D của các cơ sở GDĐH, và tập<br /> trung vào những ngành nghề, lĩnh vực<br /> Để giải quyết với vấn đề tài chính cho các Nhà nước cần ưu tiên (Nguyễn Trường<br /> cơ sở GDĐH, nhiều Chính phủ đã áp dụng Giang, 2012), hay những lĩnh vực mà khu<br /> chính sách chia sẻ chi phí đào tạo giữa vực tư nhân không muốn hoặc không có<br /> Nhà nước và người học, đồng thời tăng động cơ tham gia đầu tư.<br /> cường các hoạt động nhằm tạo thu nhập<br /> cho nhà trường. Thực tế đặt ra vấn đề cho Việt Nam,<br /> trong bối cảnh NSNN có hạn và phải chi<br /> <br /> <br /> 80 Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng- Số 207- Tháng 8. 2019<br />  HOÀNG THANH HUYỀN<br /> <br /> <br /> dùng cho nhiều lĩnh vực công ích khác, cũng hiểu hết được lợi ích của GDĐH<br /> Chính phủ cần hoàn thiện chính sách và có đủ khả năng tài chính để “đầu tư”.<br /> học phí, để tăng cường “đầu tư” của cá Chính vì vậy, Nhà nước cần cân nhắc<br /> nhân cho GDĐH và yêu cầu người học đến việc hoàn thiện chính sách hỗ trợ tài<br /> chia sẻ gánh nặng tài chính GDĐH với chính, cho sinh viên vay vốn, để đảm bảo<br /> nhà nước. NSNN dành để tập trung đầu các cá nhân có đủ điều kiện và cơ hội để<br /> tư cho phát triển nghiên cứu hoặc tài trợ đầu tư cho tương lai của mình. Thực tế ở<br /> cho các ngành nghề có lợi ích lớn cho xã Việt Nam hiện nay mới chỉ có một chương<br /> hội nhưng chưa nhận được sự quan tâm, trình tín dụng cho HSSV theo Quyết<br /> đầu tư của các cá nhân. Mặc dù những định 157/2007/QĐ-TTg dành cho các đối<br /> thay đổi quyết liệt trong cơ chế tài chính tượng có hoàn cảnh khó khăn. Trong thời<br /> GDĐH ở Việt Nam thời gian qua đã cho gian hơn 10 năm thực hiện đã đạt được<br /> thấy những thay đổi đáng kể trong chính những kết quả đáng kể, tổng doanh số tín<br /> sách học phí theo Nghị định 86/2015/ dụng cho sinh viên vay học tập gần 60.000<br /> NĐ-CP, mức học phí bình quân theo tỉ đồng với hơn 3,5 triệu HSSV được vay<br /> chương trình tối đa giai đoạn 2014- 2017 vốn cho chi phí học tập (Bộ Giáo dục và<br /> là 10.000.000 đồng/năm, cao gấp đôi mức Đào tạo, 2017). Tuy vậy, chương trình tín<br /> trần học phí năm học 2014- 2015 theo dụng trên vẫn còn một số hạn chế, mức<br /> Nghị định 49/2010/NĐ-CP. Nếu Việt vay vốn còn thấp chưa đáp ứng được nhu<br /> Nam vẫn tiếp tục duy trì mức học phí thấp cầu của SV, đối tượng được vay vốn còn<br /> thì các trường đại học không đủ để bù đắp hạn chế, thủ tục còn cứng nhắc… Chính vì<br /> chi phí đào tạo và nâng cao chất lượng. vậy, Việt Nam cần đa dạng hóa các hình<br /> Vì vậy, Nhà nước cần huy động sự đóng thức vay vốn, mở rộng đối tượng sinh<br /> góp của người học để có đủ nguồn lực tài viên được vay vốn ưu đãi, có phân loại<br /> chính cho nền GDĐH phát triển, đạt mục mức vốn vay cho từng đối tượng… Các<br /> tiêu chất lượng và cạnh tranh trong khu chương trình này được thiết kế có thể hoạt<br /> vực và thế giới. động lâu dài và bền vững nhằm đảm bảo<br /> mọi thành phần trong xã hội đều có cơ hội<br /> Bên cạnh đó, không phải cá nhân nào tiếp cận hệ thống GDĐH.■<br /> <br /> <br /> Tài liệu tham khảo<br /> 1. Arthur M. Hauptman (2006), Higher Education Finance: Trends and Issues, International Handbook of Higher<br /> Education, Springer, 83-106.<br /> 2. ARWU (Academic Ranking of World Universities- 2014), http://ww.shanghairanking.com/ARWU2014.html, truy<br /> cập ngày 22/6/2019.<br /> 3. Ban chấp hành Trung ương Đảng (2013), Nghị quyết số 29-NQ/TW của Hội nghị TW8 khóa XIX về đổi mới căn<br /> bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, ban hành ngày 04/11/2013.4. Bộ Giáo dục và Đào tạo, Tổng kết công tác HSSV<br /> tại http://moet.gov.vn/giaoducquocdan/cong-tac-hoc-sinh-sinh-vien/Pages/Default.aspx?ItemID=5256 truy cập ngày<br /> 12/7/2019.<br /> 4. De Boer, H., Enders, J.,& Schimank, U. (2007), On the Way towards New Public Management? The Governance<br /> of University Systems in England, the Netherlands, Austria, and Germany, New Forms of Governance in Research<br /> Organizations (pp. 137-154). Dordrecht: Springer.<br /> 5. Đặng Thị Lệ Xuân (2017), Tính đầu tư của giáo dục đại học: Kinh nghiệm quốc tế và khuyến nghị cho Việt Nam,<br /> Tạp chí Kinh tế & Phát triển, Số 238, ISSN: 1859-0012.7.<br /> 6. Euro Commision, Government and higher education expenditure on R&D tại https://rio.jrc.ec.europa.eu/en/stats/<br /> public-government-and-higher-education-rd-expenditure-gdp truy cập ngày 20/7/2019.<br /> 7. George Psacharopoulos, (1994), Returns to Investment in Education: A Global Update, World Development, Vol 22.<br /> <br /> <br /> <br /> Số 207- Tháng 8. 2019- Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng 81<br />  Đầu tư và chia sẻ chi phí trong giáo dục đại học<br /> <br /> <br /> 8. Joseph E. Sticglitz (1995), Kinh tế học công cộng, NXB Khoa học và kỹ thuật, Hà Nội.<br /> 9. Ngô Quang Hưng (2014), Nghiên cứu và phát triển trong giáo dục đại học, Tham luận tại Hội thảo Đối thoại Giáo<br /> dục Việt Nam 2014, tại https://hocthenao.vn/2014/09/22/nghien-cuu-va-phat-trien-trong-dai-hoc-ngo-quang-hung/ truy<br /> cập ngày 11/7/2019.<br /> 10. Nguyễn Trường Giang (2012), Đổi mới cơ chế tài chính gắn với nâng cao chất lượng đào tạo đại học, thực hiện<br /> mục tiêu công bằng và hiệu quả, Hội thảo Đổi mới cơ chế tài chính đối với GDĐH, Hà Nội, tháng 11/2012.<br /> 11. OECD (2012, 2014, 2016), Education at a Glance: OECD indicators, OECD Publishing. truy cập tại https://www.<br /> oecd.org/education/highlights.pdf<br /> 12. Phạm Thị Lan Phượng (2015), Xu hướng tài trợ giáo dục đại học và vai trò của nhà nước trong dẫn dắt hệ thống,<br /> Tạp chí Khoa học ĐHSP TPHCM, Số 11(77), pp.21-32.<br /> 13. Phạm Phụ (2009), Đầu tư và Chia sẻ chi phí trong GDĐH Việt Nam tại http://giaoduc.net.vn/Giao-duc-24h/Dau-<br /> tu-va-chia-se-chi-phi-trong-giao-duc-dai-hoc-post169522.gd, truy cập ngày 22/8/2018.12.<br /> 14. Phùng Xuân Nhạ, Phạm Xuân Hoan (2012), Chi phí, lợi ích đầu tư cho GDĐH Việt Nam và lộ trình cải cách học<br /> phí cho nhóm ngành”, Tạp chí Phát triển Kinh tế, số 264 tháng 10/2012, Trường Đại học Kinh tế Tp. Hồ Chí Minh.<br /> 15. Robert F. Bruner(2012), The ROI on One’s Own Higher Education tại http://blog.darden.virgnia.edu/<br /> brunerblog/2012/10/the-roi-on-one’s-own-higher-education, truy cập ngày 10/8/2018.<br /> 16. Steve O.Michael, Mark A. Kretovics (2004), Financing higher education in a global market tại: https://www.<br /> questia.com/library/120083264/financing-higher-education-in-a-global-market, truy cập ngày 20/6/2019.<br /> 17. UNESCO (2015) http://data.uis.unesco.org/index.aspx#truy cập ngày 10/10/2018.<br /> 18. WB (1994), Higher Education: The Lessons of Experience, Washington, DC: the World Bank.<br /> 19. WB (2008), Vietnam: Higher Education and Skills for Growth tại http://sitesources.worldbank.org/<br /> INSTEASTASIAPACIFIC/Resources/Vietnam-HEandSkillsforGrowth.pdf, truy cập ngày 25/5/2019.<br /> 20. WB (2015), http://dataa.worldbank.org/indicator/SE.TER.ENRR/countries, truy cập ngày 15/6/2019.<br /> 21. Varghese, N. V. (2001), The Limits to Diversification of Sources of Funding in Higher Education, Paris: UNESCO:<br /> International Institute for Educational Planning.<br /> <br /> <br /> tiếp theo trang 81<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 82 Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng- Số 207- Tháng 8. 2019<br />