Đề tài: Động cơ điện một chiều

Chia sẻ: Giveaway For You GFY | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:122

Thêm vào BST

Báo xấu

297
lượt xem 95
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trong thời đại ngày nay , hầu hết các dây chuyền sản xuất của công nghiệp đang dần dần được tự động hoá bằng cách áp dụng các khoa học kỹ thuật tiên tiến của thế giới . Tuy thế động cơ điện một chiều vẫn được coi là một loại máy quan trọng trong các nghành công nghiệp , giao thông vận tải và nói chung ở những thiết bị cần điều chỉnh tốc quay liên tục trong phạm vi rộng như cán thép ,hầm mỏ ….Vì động cơ điện một chiều có đặc tính điều chỉnh tốc độ rất tốt....

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Đề tài: Động cơ điện một chiều

BÁO CÁO THỰC TẬP Đề tài Động cơ điện một chiều
MỤC LỤC Chương 1 : TỔNG QUAN VỀ ĐỘNG CƠ ĐIỆN MỘT CHIỀU VÀ CÁC PHƯƠNP PHÁP ĐIỀU CHỈNH TỐC ĐỘ ĐỘNG CƠ ĐIỆN MỘT CHIỀU . 1.1.Tổng quan về động cơ điện một chiều . 1.1.1. Cấu tạo động cơ điện một chiều .. 1.1.2. Các thông số đinh mức . 1.1.3. Nguyên lý làm việc của động cơ điện một chiều . 1.2. Phương trình đặc tính cơ và đặc tính cơ điện của động cơ điện một chiều . 1.3. Các phương pháp điều chỉnh tốc độ của động cơ điện một chiều . 1.3.1. Phương pháp điều chỉnh tốc độ động cơ bằng cách thay đổi điện trở phụ . 1.3.2. Phương pháp điều chỉnh tốc độ động cơ bằng cách thay đổi từ thông . 1.3.3. Phương pháp điều chỉnh tốc độ động cơ bằng cách thay đổi điện áp phần ứng . 1.4.Các đặc tímh cơ khi hãm . 1.4.1. Hãm tái sinh . 1.4.2. Hãm ngược . 1.4.3. Hãm động năng . 1.5. Các đ ặc tính cơ khi đảo chiều quay . 1.6. Các chỉ tiêu ch ất lượng . Chương 2 : TỔNG QUAN VỀ BỘ CHỈNH LƯU BA PHA THYRISTOR . 2.1. Hệ chỉnh lưu thyristor động cơ và thyristor . 2.1.1. Giới thiệu về thyristor . 2.1.2. Hệ chỉnh lưu thyristor . 2.1.3. Nguyên lý đ iều chỉnh điện áp phần ứng . 2.2. Tổng quan về bộ chỉnh lưu cầu ba pha không đảo chiều . 2.2.1. Nguyên lý làm việc hệ chỉnh lưu . 2.2.2. Hiện tượng trùng d ẫn . 2.2.3. Nghịch lưu phụ thuộc . 2.2.4. Hệ T – Đ không đảo chiều . 2.3. Tổng quan về bộ chỉnh lưu cầu ba pha có đảo chiều . 2.3.1. Nguyên tắc cơ bản để xây dựng hệ truyền động T - Đ đảo chiều . 2.3.2. Phương pháp điều khiển chung .
2.3.3. Phương điều khiển riêng . Chương 3 : TÍNH CHỌN MẠCH ĐỘNG LỰC VÀ MẠCH ĐIỀU KHIỂN . 3.1. Tính chọn mạch động lực . 3.1.1. Sơ đồ mạch động lực hệ chỉnh lưu cầu ba pha thyristor . 3.1.2. Các thông số của động cơ . 3.1.3. Tính chọn thyristor . 3.1.4. Tính chọn máy biến áp chỉnh lưu . 3.2. Giới thiệu mạch điều khiển . 3.2.1. Sơ đồ nguyên lý . 3.2.2. Nguyên tắc điều khiển . 3.2.3. Các khâu cơ bản của mạch điều khiển . 3.2.4. Sơ đồ mạch điều khiển và nguyên lý hoạt động . 3.3. Tính toán các thông số mạch điều khiển . 3.3.1. Tính biến áp xung . 3.3.2. Tính tầng khếch đại cuối cùng . 3.3.3. Chọn cổng AND . 3.3.4. Chọn tụ C3 và R9 . 3.3.5. Tính chọn bộ tạo xung chùm . 3.3.6. Tính chọn khâu so sánh . 3.3.7. Tính chọn khâu đồng pha . 3.3.8. Tính chọn nguồn nuôi . 3.3.9. Tính toán máy biến áp nguồn nuôi và đồng pha . 3.3.10. Tính chọn điôt cho bộ chỉnh lưu nguồn nuô i . 3.4. Tính chọn các thiết bị bảo vệ cho mạch động lực . 3.4.1. Sơ đồ mạch động lực có các thiết bị bảo vệ . 3.4.2. Bảo vệ quá nhiệt cho các van bán dẫn . 3.4.3. Bảo vệ quá dòng cho van . 3.4.4. Bảo vệ quá áp cho van . 3.5. Thiết kế cuộn kháng lọc . 3.5.1. Xác định góc mở cực tiểu và cực đại . 3.5.2. Xác định các thành ph ần sóng hài . 3.5.3.Xác đ ịnh điện cảm cuộn kháng lọc .
3.5.4. Thiết kế kết cấu cuộn kháng lọc . Chương 4 : MÔ PHỎNG HỆ THỐNG CHỈNH LƯU THYRISTOR – ĐỘNG CƠ CÓ ĐẢO CHIỀU QUAY TRÊN MATLAB – SIMULINK . 4.1. Các khối có sẵn trong Simulink . 4.1.1. Máy điện một chiều . 4.1.2.Khối tạo xung điều khiển các thyristor . 4.2. Mô phỏng hệ chỉnh lưu cầu ba pha . 4.2.1. Mô phỏng hệ chỉnh lưu cầu không đảo chiều . 4.2.2. Mô phỏng hệ chỉnh lưu cầu có đ ảo chiều .
LỜI NÓI ĐẦU Trong công cuộc đổi mới công nghiệp hoá hiện đại hoá đất nước hiện nay , vấn đề áp dụng khoa hoạ kỹ thuật vào các quy trình sản suất là vấn đề cấp bách hàng đ ầu . Cùng với sự phát của một số nghành như điện tử , công nghệ thông tin , ngh ành k ỹ thu ật điều khiển và tự động hoá đã phát triển vược bậc .Tự động hoá các quy trình sản suất đang được phổ biến , có thể thay sức lao động con người , đem lại năng suất cao ch ất lượng sản phẩm tốt . Hiện nay , các hệ thống dây chuyền tự động trong các nh à máy , xí nghiệp được sử dụng rất rộng rãi , vận h ành có độ tin cậy cao . Vấn đề quan trọng trong các dây chuyền sản suất là điều khiển điều chỉnh tốc độ động cơ hay đảo chiều quay động cơ để nâng cao năng suất . Với hệ truyền động điện một chiều được ứng dụng nhiều trong các yêu cầu điều ch ỉnh cao , cùng với sự phát triển không ngừng của kỹ thuật điện tử và kỹ thuật vi điện tử . Hệ truyền động một chiều điều chỉnh đồng thời điện áp ph ần ứng động cơ và từ thông đã trở th ành giải pháp tốt cho các hệ thống có yêu cầu chất lư ợng cao . Ở nước ta hiện nay một số dây chuyền nhập ngoại , với một số lý do khách quan cho nên một số thiết bị khi có vấn đề sự cố phải nhờ đến chuyên gia nước ngoài . Về việc thay thế và điều khiển từng bước để hội nhập cùng với sự phát triển chung của khoa học kỹ thuật .
Trong quá trình nghiên cứu không thể tránh khỏi thiếu sót kính mong quý thầy cô ch ỉ bảo để em được hiểu th êm , có kiến thức nhất định để phục vụ cho chuyên nghành của m ình sau này . Em xin chân thành cảm ơn sự tận tình giúp đỡ của thầy Khương Công Minh và các thầy cô tự động hoá và đo lường đã hướng dẫn , giúp đỡ , tạo điều kiện thuận lợi cho em hoàn thành đ ề tài này . Em xin chân thành cảm ơn ! Đà nẵng , ngày …… tháng …… năm 2008 . Sinh viên thực hiện Nguy ễn Minh Ánh CHƯƠNG I TỔNG QUAN VỀ ĐỘNG CƠ ĐIỆN MỘT CHIỀU VÀ CÁC PHƯƠNG PHÁP ĐIỀU CHỈNH TỐC ĐỘ ĐỘNH CƠ ĐIỆN MỘT CHIỀU 1.1. TỔNG QUAN VỀ ĐỘNG CƠ ĐIỆN MỘT CHIỀU . Trong thời đại ngày nay , hầu hết các dây chuyền sản xuất của công nghiệp đang dần dần được tự động hoá bằng cách áp dụng các khoa học k ỹ thuật tiên tiến của thế giới . Tuy thế động cơ điện một chiều vẫn được coi là một loại máy quan trọng trong các nghành công nghiệp , giao thông vận tải và nói chung ở những thiết bị cần điều ch ỉnh tốc quay liên tục trong phạm vi rộng như cán thép ,hầm mỏ ….Vì động cơ điện một chiều có đặc tính điều chỉnh tốc độ rất tốt . 1.1.1. Cấu tạo : Động cơ điện một chiều gồm có hai phần :
1 2 3 4 5 6 8 7 9 10 Hình 1-1: Mặt cắt dọc động cơ điện . Cấu tạo: 1 - võ máy ( gông từ ) 2 - cực từ chính 3 - dây quấn cực từ chính 4 - cực từ phụ 5 - dây quấn cực từ phụ 6 - dây quấn phần ứng 7 - lõi sắt phần ứng 8 - rãnh ph ần ứng 9 - răng ph ần ứng 10- m á cực từ 1.1.1.1. Phần tĩnh ( stator ) : đ ây là phần đứng yên của máy , nó bao gồm các bộ phận chính sau : - Cực từ chính : là bộ phận sinh ra từ trường gồm có lõi sắt cự từ và và dây quấn kích từ lồng ngoài lõi sắt cực từ . Lõi sắt cực từ làm bằng nhữnh lá thép kỹ thuật điện hay thép cacbon dày 0.5 đến 1mm ép lại và tán ch ặt . Dây quấn kích từ được quấn bằng dây đồng bọc cách điện kỹ th ành một khối và tẩm sơn cách điện trư ớc khi đặt trên các cực từ .Các cuộn dây kích từ đặt trên các cực từ này nối nối tiếp vói nhau . -Cực từ phụ : cực từ phụ đặt giữa các tự từ chính và dùng đ ể cải thiện đổi chiều .Lõi thép của cực từ phụ thường làm b ằng thép khối và trên thân cực từ phụ có đặt dây
quấn mà cấu tạo giống như dây qu ấn cực từ chính . Cực từ phụ dư ợc gắn vào võ nhờ những bulông . -Gông từ : gông từ dùng đ ể làm mạch từ nối liền các cực từ , đôngf thời làm võ máy . Trong máy điện nhỏ và vừa thư ờng dùng thép tấm d ày uốn và hàn lại . Trong máy điện lớn thư ờng dùng thép đúc .Có khi trong máy điện nhỏ dùng gang làm võ máy . -Các bộ phận khác :nó gồm có các bộ phận + Nắp máy : để bảo vệ máy khỏi bị những vật ngoài rơi vào làm hư hỏng dây quấn hay an to àn cho người khỏi chạm phải điện . Trong máy điện nhỏ và vừa , nắp máy còn có tác dụng làm giá đở ổ bi . Trong nhữn g trường hợp này nắp thư ờng làm bằng gang . + Cơ cấu chổi than : Để đưa dòng điện từ phần quay ra ngo ài . Cơ cấu chổi than gồm có chổi than đặt trong hộp chổi than và nhờ một lò xo tì chặt kên cổ góp . Hộp chổi than đư ợc cố định trên giá chổi than và cách điện với giá . Giá chổi than có thể quay được để điều chỉnh vị trí chổi than cho đúng chổ . Sau khi điều chỉnh xong thì dùng vít cố định chặt lại . 1.1.1.2 . Phần quay ( roto ) :Đây là ph ần quay ( động ) của động cơ gồm có các bộ phận sau . - Lõi sắt phần ứng : Là lõi sắt dùng đ ể dẫn từ .Thường dùng những tấm thép kỹ thu ật điện ( thép hợp kim silic ) dày 0.5mm phủ cách điện mỏng ở hai lớp mặt rồi ép ch ặt lại để giảm tổn hao do dòng đ iện xoáy gây nên . Trên lá thép có dập h ình dạng rãnh để sau khi ép lại thì đặt dây quấn vào . + Trong những máy cỡ trung b ình trở lên ,người ta còn d ập những lỗ thông gió để khi ép lại thành lõi sắt có thẻ tạo được những lỗ thông gió dọc trục . + Trong những máy hơi lớn thì lõi sắt thường được chia th ành từng đoạn nhỏ . Giũa các đoạn ấy có đẻ một khe hở gọi là khe thông gió ngang trục . khi máy làm việc , gió thổi qua các khe làm nguội dây quấn và lõi sắt . + Trong máy điện nhỏ , lõi sắt phần ứng được ép trực tiếp vào trục . - Dây quấn phần ứng : Là phần sinh ra suất điện động và có dòng điện chạy qua . Dây quấn phần ứng thường làm bằng dây đồng có bọc cách điện . Trong máy điện nhỏ thường dùng dây có thiết diện tròn . Trong máy đ iện vừa và lớn , thường dùng dây có tiết diện chử nhật dây quấn được cách điện cẩn thận vói rãnh của lõi thép .
Để tránh khi bị văng ra do lực li tâm , ở miệng rãnh có dùng nêm đ ể đ è chặt hoặc phải đai chặt dây quấn . Nêm có th ể làm bằng tre ,gỗ hay bakelit . - Cổ góp : Cổ góp còn gọi là vành góp hay vành đổi chiều ,dùng đ ể đổi chiều dòng đ iện xo ay chiều th ành một chiều . Kết cấu của cổ góp gồm nhiều phiến đồng có h ình đuôi nh ạn cách điện vói nhau bằng lớp mica dầy 0.4 đến 1.2mm và hợp thành hình trụ tròn . Hai đầu trụ tròn dùng hai vành ốp hình chử V ép chặt lại . Giũa vành ốp và trụ tròn cũng cách điện bằng mica .Đuôi vành góp có cao hơn lên một tí để hàn các đầu dây của các phần tử dây quấn vào các phiến góp được dể dàng . - Các bộ phận khác : Gồm có cánh quạt và trục máy . + Cánh quạt : Dùng đ ể quạt gió làm nguội máy . Máy điện một chiều thường chế theo kiểu bảo vệ . Ở hai đầu nắp máy có lỗ thông gió .Cánh quạt lắp trên trục máy ,khi m áy quay cánh quạt hút gió từ ngoài vào máy . Gió đi qua vành góp , cực từ , lõi sắt và dây quấn rồi qua quạt gió ra ngoài làm nguội máy . + Trục máy : Là ph ần trên đó đặt lõi sắt phần ứng , cổ góp , cánh quạt và ổ bi . Trục máy thường làm bằng thép cacbon tốt . 1.1.2. Các thông số định mức . Chế độ làm việc định mức của máy điện là chế độ làm việc trong những điều kiện mà xưỡng chế tạo đã qui định . Chế độ đó được đặt trưng b ằng những đại lượng ghi trên nhãn máy và gọi là nh ững đại lượng định mức .Trên nhãn máy th ường ghi những đai lư ợng sau : Công suất định mức Pdm ( kw hay w ); Điện áp dịnh mức Udm ( V ) ; Dòng điện định mức Idm ( A ) ; Tốc độ định mức ndm ( vg/ph ) ; Ngoài ra còn ghi kiểu máy , phương pháp kích từ , dòng điện kích từ và các số liệu về d òng điện sử dụng …… Cần chú ý là công su ất định mức của động cơ ở đ ây là công suất cơ đưa ra ở đầu trục động cơ . 1.1.3 . Nguyên lý làm việc của động cơ điện một chiều ; - Động cơ điện một chiều là một máy điện biến đổi năng lượng điện của d òng một chiều thành cơ năng . Trong quá trình biến đổi đó , một phần năng lượng của dòng
xoay chiều bị tiêu tán do các tổn thất trong mạch phần ứng và mạch kích từ , phần còn lại năng lượng được biến th ành cơ năng trên trục động cơ . - Khi có dòng điện một chiều chạy vào dây quấn kích thích và dây quấn phần ứng sẽ sinh ra từ trường ở phần tĩnh . Từ trường này có tác dụng tương hổ lên dòng đ iện trên dây quấn phần ứng tạo ra mômen tác dụng lên roto làm cho roto quay . Nhờ có vành đổi chiều nên dòng điện xoay chiều được chỉnh lưu thành dòng một chiều đưa vào dây quấn phần ứng . Điều này làm cho lực từ tác dụng lên thanh dẫn dây quấn phần ứng không bị đổi chiều và làm động cơ quay theo một h ướng . - Công suất ứng vói mômen điện từ đưa ra đối với động cơ gọi là công suất điện từ và b ằng : Pdt = M . ω = Eư .Iư ; (1 -1) Trong đó : M : là mômen điện từ ; Iư : Dòng điện phần ứng ; Eư : Suất điện động phần ứng ; ω : Tốc độ góc phần ứng ; 2. .n ω= và ; 60 1.2 . PHƯƠNG TRÌNH ĐẶC TÍNH CƠ VÀ ĐẶC TÍNH CƠ ĐIỆN CỦA ĐMĐL ; - Khi nguồn điện một chiều có công suất vô cùng lớn và điện áp không đổi thì mạch kích từ thường mắt song song vói m ạch phần ứng , lúc n ày động cơ được gọi động cơ kích từ song song . – + Uư Ckt Rktf Ikt E Rf Iư ←
Hình 1 - 2 : Sơ đồ nối dây của động cơ kích từ song song ; - Khi nguồn điện một có công suất không đủ lớn thì mạch phần ứng và kích từ mắt vào hai nguồn một chiều độc lập nhau , lúc này động cơ được gọi là kích từ độc _ + lập . Uư E Rf Iư ← Ckt Rkt Ikt Ukt _ + Hình 1 -3 : Sơ đồ nối dây của động cơ kích từ độc lập . Do trong thực tế đặc tính của động cơ điện kích thích độc lập và kích thích song song hầu như là giống nhau , n ên ta sét chung đặc tính cơ và đ ặc tính cơ điện của động cơ điện kích từ độc lập . -Theo sơ đồ nối dây của động cơ điện một chiều kích từ độc lập hình (2 -2) ta viết được phương trình cân b ằng điện áp của mạch phần ứng ở chế độ xác lập như sau : Uư = E + (Rư + Rf).Iư ; (1 -2) Trong đó : Uư :Điện áp phần ứng ( V ) ; E : Su ất điện động phần ứng ( V ) ; Rf : Điện trở phụ trong mạch phần ứng ( Ω ) ; Rư :Điện trở của phần ứng (Ω ) ; Với Rư = rư + rcf + rcb + rtx ; Trong đó : rư : Điện trở dây phần ứng (Ω) ; rcf : Điện trở cực từ phụ (Ω) ;
rcb : Điện trở cuộn bù (Ω) ; rtx : Điện trở tiếp xúc của chổi điện (Ω) ; Sức điện động E của phần ứng động cơ được xác định theo biểu thức : P.N .Φ. ω = KΦ. ω E= (1 -3) 2. .a Trong đó : P : Số đôi điện cực chính ; N : Số thanh dẫn tác dụng của cuộn dây phần ứng , a : Số mạch nhánh song song của cuộn dây phần ứng , ω : Tốc độ góc ( rad/s) ; Φ : Từ thông kích từ chính một cực từ ( Wb ) ; P.N Đặt K = : Hệ số kết cấu của động cơ . 2. .a Nếu biểu diễn sức điện động theo tốc độ quay n (vòng/phút) thì E = Kc.Φ.n và 2. .n n ω= = ; 9,55 60 K P.N Vì vậy : Eư = . Φ.n = Kc.Φ.n = .Φ.n = 0,105K.Φ.n ; 9,55 60.a Trong đó : Kc : Hệ số sức điện động của động cơ . Từ các phương trình trên ta có : U u, Ru ,  R f ω= . Iư (1 -4)  K . K . Đây là phương trình đặc tính cơ điện của động cơ điện một chiều .kích từ độc lập . Mặt khác ta có mômen điện từ của động cơ ở chế độ xác lập được xác định theo biểu thức : Mdt = K.Φ.Iư ; (1 -5) M dt Suy ra Iư = , thay Iư vào (1 -4) ta có K . Ru ,  R f U u, ω= .Mdt ; (1 -6)  ( K . ) 2 K . Nếu bỏ qua tổn thất cơ và tổn thất ma sát trong ổ trục thì ta có th ể coi mômen cơ trên trục động cơ bằng mômen điện từ và ký hiệu là M : Mdt = Mco = M ;
Ru ,  R f U u, Suy ra : ω = .M ; (1 -7)  ( K . ) 2 K . Đây là phương trình đặc tính cơ của động cơ điện một chiều kích từ độc lập . - Có th ể biểu diễn phương trình đặc cơ dưới dạng khác . ω = ω0 - ∆ ω ; (1 -8) U u, Trong đó : ω0 = ; Gọi là tốc độ không tải lý tưởng . K . Ru , Ru ,  R f  .M :Gọi là độ sụt tốc . ∆ω = .M = 2 ( K . ) 2 ( K . ) Giả thiết phần ứng được bù đủ từ thông của động cơ Φ = const , thì các phương trình đặc tính cơ điện (1 -4) và phương trình đ ặc tính cơ (1-7) là tuyến tính . Đồ thị của chúng được biểu diễn trên đồ thị là những đường thẳng . Nếu xét đến tất cả các tổn thất thì : M co = Mdt ± ∆M ; ω ω0 ωdm 0 Idm Inm Iư Hình 1 - 4 : Đặc tính cơ điện của động cơ một chiều kích từ độc lập U u, Theo đồ thị trên khi Iư = 0 ho ặc M = 0 th ì ta có : ω = ω0 = , lúc này động K . cơ đạt tốc độ không tải lý tưởng . Còn khi ω = 0 thì ta có : U u, Iư = = Inm ; (1 -9) Ru ,  R f M = K.Φ.Inm =Mnm ; Và (1 -10)
Với Inm , Mnm : Gọi là dòmg điện ngắn mạch và mômen ngắn mạch . ω ω0 ωdm 0 Mdm Mnm M Hình 1 - 5 : Đặc tình cơ của động cơ điện một chiều kích từ độc lập . 1.3 . CÁC PHƯƠNG PHÁP ĐIỀU CHỈNH TỐC ĐỘ CỦA ĐMĐL ; Từ phương trình đ ặc tính cơ (1 -7) ta thấy có ba tham số ảnh hư ởng đến phương trình đặc tính cơ đó là từ thông , điện áp phần ứng , điện trở phần ứng của động cơ .thay đổi các tham số trên ta thay đổi được tốc độ và mômen đ ộng cơ theo ý muốn . Do phương trình đặc tính cơ phụ thuộc vào ba tham số trên ,tương ứng với đó ta sẽ có ba phương pháp điều chỉnh tốc độ động cơ . 1.3.1 . Phương pháp điều chỉnh tốc độ động cơ ĐMdl bằng cách thay đổi điện trở phụ Rf . Giả thiết Uư = Udm = const và Φ = Φdm = const Ta có phương trình đặc tính cơ tổng quát : Ru,  Ru ' f U u, ω= .M hay ω = ω0 - ∆ω ;  ( K . ) 2 K . U u, Tốc độ không tải lý tưởng : ω0 = = const ; (1 -11) K . ( K . dm ) 2 M Độ cứng đặc tính cơ : β= =– ; (1 -12)  Ru ,  R f Muốn thay đổi tốc độ động cơ thì ta thay điện trở phần ứng bằng cách mắt thêm điện trở phụ vào mạch phần ứng của động cơ . Khi thay đổi điện trở phụ Rf thì tốc độ
không tải lý tưởng ω0 = cont , còn ∆ω sẽ thay đổi theo Rf như vậy lúc này các đường đặc tính cơ sẽ thay đổi nhưng vẫn đi qua điểm cố định là ω0 . Từ (1-12) ta thấy khi điện trở phụ Rf = 0 thì β có giá trị lớn nhất ứng với đư ờng đặc tính cơ tự nhiên , còn khi Rf càng lớn thì β càng nhỏ và tốc độ cũng giảm ứng với một phụ tải nhất định . Như vậy khi thay đổi điện trở phụ của động cơ ta sẽ được một họ đ ặc tính cơ có dạng như hình 1 -6 . – + Uư Ckt Rktf Ikt E Rf Iư ← Hình 1 - 6 : Sơ đồ điều chỉnh tốc độ động cơ điện một chiều bằng cách thay đổi điện phụ của mạch phần ứng . Ta có : 0 < Rf1 < Rf2 < Rf3 < ….. thì ωdm > ω1 > ω2 > ω3 > ….nhưng nếu ta tăng Rf đ ến một giá trị n ào đó thì sẽ làm cho M ≤ Mc dẫn đến động cơ sẽ quay không được và động cơ sẽ làm việc ở chế độ ngắn mạch ω = 0 , đến bây giờ ta có thay đổi Rf thì động cơ vẫn không không quay nữa . Do đó phương pháp này gọi là phương pháp điều ch ỉnh tốc độ không triệt để . ω ω0 TN Rf1 Rf2 Rf3 0 Mc Mnm M Hình 1 - 7 : Đặc tình điều chỉnh tốc độ động cơ điện một chiều bằng cách thay đổi điện trở phụ phần ứng .
Vậy ứng vói một phụ tải Mc n ào đó nếu Rf càng lớn thì tốc độ động cơ càng giảm ,đồng thời dòng đ iện ngắn mạch Inm và mômen ngắn mạch Mnm càng giảm , cho nên người ta th ường dùng phương pháp này đ ể hạn chế dòng đ iện khởi động và điều chỉnh tốc độ động cơ phía dưới tốc độ cơ bản . 1.3.2 Phương pháp điều chỉnh tốc độ ĐMđl bằng cách thay đổi từ thông kích từ của động cơ . Giả thiết điện áp phần ứng : Uư = Udm = const ; Từ phương trình đ ặc tính cơ tổng quát : U u, Ru ' ω= .M ;  ( K . ) 2 K . → ω = ω0 - ∆ω ; U u, Trong trường hợp này tốc độ không tải : ω0x = ; K . ( K . x ) 2 Độ cứng đặc tính cơ : β = – ; Ru , Ta thấy rằng thay đ ổi từ thông Φ thì ω0 và ∆ω đều thay đổi theo , Dẩn đến ω thay đổi theo . Vì vậy ta sẽ được họ các đường đặc tính điều chỉnh dốc dần (Do độ cứng đặc tính cơ β giảm ) và cao hơn đ ặc tính cơ tự nhiên khi Φ càng nhỏ ,với tải như nhau thì tốc độ càng khi giảm tư thông Φ . Như vậy : ứng với Φdm > Φ1 > Φ2>…….thì ωdm < ω1 < ω2
+ - Uư Ckt Rktf Ikt E Iư ← Hình : 1-8 : Sơ đồ điều chỉnh tốc độ ĐMđl bằng cánh thay đổi từ thông Φ . ω Φ2 ω02 ω01 ω2 ω0dm Φ1 ω1 ωdm Φdm M Mc Mn2 Mn1 Hình :1 -9 :Đăc tính điều chỉnh tốc độ ĐMdl bằng cách thay đổi từ thông Φ . 1.3.3 . phương pháp điều chỉnh tốc độ ĐMdl bằng cách thay đổi điện áp phần ứng của động cơ . Giả thiết từ thông Φ = Φdm = const , khi ta thay đổi điện áp phần ứng theo hướng giảm so với Udm . Từ phương trình đ ặc tính cơ tổng quát : U u, Ru , = .M ω  ( K . ) 2 K . = ω0 - ∆ ω ; →ω Ta có : Ux Tốc độ không tải : ω0x = ; K .dm
( K . dm ) 2 Độ cứng đặc tính cơ : β = = const Ru , Udk BBĐ Uư Iư ← - + Ckt Ikt Hình 1-10 :Sơ đồ điều chỉnh tốc độ ĐMdl bằng cách thay đổi Uư Ta thấy rằng khi thay đổi Uư thì ω0 thay đ ổi còn ∆ω = const , vì vậy ta sẽ đ ược họ các đường đặc tính điều chỉnh song song với nhau . Nhưng muốn thay đổi Uư thì phải có bộ nguồn một chiều tha y đ ổi đ ươc điện áp ra , thư ờng là dùng các bộ biến đổi . Các bộ biến đổi có thể là : + Bộ biến đổi máy điện : Dùng máy phát điện một chiều ( F ) , máy điện khếch đại ( MĐKĐ ) . + Bộ biến đổi từ : Khếch đại từ ( KĐT ) một pha , ba pha . + Bộ biến đổi đ iện từ - bán d ẩn :Các bộ chỉnh lưu ( CL ) , các bộ băm điện áp ( BĐA ) , dùng transistor và thuyistor . ω ω0 Udm ω01 ω02 U1 U2 ω03 U3 0 M Mc Hình 1-11 :Đặc tính điều chỉnh tốc độ ĐMdl bằng cách thay đổi điện áp phần ứng Uư .
Ta thấy rằng , khi thay đổi điện áp phần ứng ( giảm áp ) th ì mômen ngắn mạch Mnm , và dòng điện ngắn mạch Inm của động cơ giảm và tốc độ cũng giảm ứng với một phụ tải nhất định . Do đó phương pháp này cũng đư ợc sử dụng để điều chỉnh tốc độ động cơ và hạn chế dòng đ iện khi khởi động . 1.4. CÁC ĐẶC TÍNH CƠ KHI KHI H ÃM ĐMĐL . Hãm là trạng thái m à động cơ sinh ra mômen quay ngược chiều với tốc độ , hay còn gọi là chế độ máy phát . Động cơ điện một chiều kích từ độc lập có ba trạng thái hãm : 1.4.1. Hãm tái sinh : Hãm tái sinh khi tốc độ quay của động cơ lớn hơn tốc độ không tải lý tưởng ( ω > ω0 ) . Khi hãm tái sinh , sức điện động của động cơ lớn h ơn điện áp nguồn ( E > Uư ) , động cơ làm việc như một máy phát song song với lưới và trả năng lượng về nguồn , lúc này thì dòng hãm và mômen hãm đ ã đổi chiều so với chế độ động cơ . Khi hãm tái sinh : U u ,  Eu, K 0  K Ih = ( 1-13)  R R Mh = KФ.Ih < 0 - Một số trường hợp hãm tái sinh : a ) Hãm tái sinh khi ω > ω0 : Lúc này máy sản suất như là nguồn động lực quay rôto động cơ , làm cho động cơ trở thành máy phát , phát năng lượng trả về nguồn . Vì E > Uư , do đó dòng điện phần ứng sẽ thay đổi chiều so với trạng thái động cơ: U u,  E Iư = Ih =
ω E > Uư Ih < 0 ωh E < Uư ω0 Iư > 0 Hãm tái sinh (HTS) ωM Trạng thái máy phát ω Trạng thái động cơ Mh Mh 0 M Hình 1 -12 : Hãm tái sinh khi có động lực quay động cơ . b ) Hãm tái sinh khi giảm điện áp phần ứng ( Uư2 < Uư1 ) : Lúc này Mc là dạng mômen thế năng ( Mc = Mtn ) . Khi giảm điện áp nguồn đột ngột , nghĩa là tốc độ ω0 giảm đột ngột trong khi tốc độ ω chưa kịp giảm , do đó làm cho tốc độ trên trục động cơ lớn h ơn tốc độ không tải lý tưởng ( ω > ω02 ) . Về mặt năng lượng , do động năng tích luỹ ở tốc độ cao lớn sẽ tuôn vào trục động cơ làm cho động cơ trở thành máy phát phát năng lượng trả lại nguồn ( hay còn gọi là hãm tái sinh ) . ω E1 < Uư1 ω01 Iư > 0 A ω02 E2 > Uư2 B Ih < 0 HTS Mhbđ 0 Mc M Hình 1 -13 : Hãm tái sinh khi giảm tốc độ b ằng cách giảm điện áp phần ứng . c ) Hãm tái sinh khi đ ảo chiều điện áp phần ứng ( +Uư → - Uư ) : Lúc này Mc là dạng mômen thế năng ( Mc = Mtn ) . Khi đảo chiều điện áp phần ứng , nghĩa là đảo chiều tốc độ + ω0 → - ω0 , động cơ sẽ dần chuyển sang đ ường đ ặc