Đề tài khoa học: Nghiên cứu xây dựng hệ thống chỉ tiêu thống kê an toàn xã hội trong hệ thống chỉ tiêu kinh tế-xã hội của thống kê nhà nước

Chia sẻ: Dai Ca | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:20

Thêm vào BST

Báo xấu

66
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Nội dung chính của đề tài là nghiên cứu xây dựng hệ thống chỉ tiêu thống kê an toàn xã hội trong hệ thống chỉ tiêu kinh tế-xã hội của thống kê nhà nước. Mời các bạn tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Đề tài khoa học: Nghiên cứu xây dựng hệ thống chỉ tiêu thống kê an toàn xã hội trong hệ thống chỉ tiêu kinh tế-xã hội của thống kê nhà nước

§Ò tµi khoa häc Sè: 10-2003 Nghiªn cøu x©y dùng hÖ thèng chØ tiªu thèng kª an toµn x∙ héi trong hÖ thèng chØ tiªu kinh tÕ-x∙ héi cña thèng kª nhµ n−íc 1. CÊp ®Ò tµi : C¬ së 2. Thêi gian nghiªn cøu : 2003 3. §¬n vÞ chñ tr× : Vô Thèng kª X· héi vµ M«i tr−êng 4. §¬n vÞ qu¶n lý : ViÖn Khoa häc Thèng kª 5. Chñ nhiÖm ®Ò tµi : CN. NguyÔn Phong 6. Nh÷ng ng−êi phèi hîp thùc hiÖn: CN. Vâ Thµnh S¬n CN. Hå ThÞ Kim Nhung CN. NguyÔn V¨n Thuû CN. D−¬ng B¹ch Long CN. Ph¹m V¨n §−îc CN. Ph¹m Quang Léc 7. KÕt qu¶ b¶o vÖ: lo¹i kh¸ 225
I. C¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn cña viÖc x©y dùng hÖ thèng chØ tiªu thèng kª an toµn x∙ héi 1.1. An toµn x· héi An toµn x· héi lµ mét vÊn ®Ò míi chØ ®−îc ®Æt vÊn ®Ò nghiªn cøu mét c¸ch hoµn chØnh vµ ®Çy ®ñ trong thêi gian gÇn ®©y, khi mµ thùc tiÔn cuéc sèng cña thêi kú ®æi míi, héi nhËp vµ ph¸t triÓn ®· vµ ®ang lµm n¶y sinh nh÷ng vÊn ®Ò x· héi cÊp thiÕt ph¶i gi¶i quyÕt, nh− c¸c tÖ n¹n x· héi xuÊt hiÖn vµ gia t¨ng, ®êi sèng gi÷a c¸c tÇng líp d©n c− cã sù ph©n ho¸, sù ¶nh h−ëng cña nh÷ng luång v¨n ho¸ ®éc h¹i, ngo¹i lai, m«i tr−êng thiªn nhiªn bÞ x©m h¹i,v.v… An ninh nãi chung lµ ''sù an toµn, æn ®Þnh chung cña mét chÕ ®é, mét x· héi'' (NguyÔn Xu©n Yªm, trang 12). An ninh quèc gia ''thÓ hiÖn quan hÖ chÝnh trÞ gi÷a c¸c giai cÊp, kh¼ng ®Þnh vÞ trÝ cña giai cÊp cÇm quyÒn ®èi víi c¸c nhµ n−íc kh¸c trªn thÕ giíi'' (NguyÔn Xu©n Yªm, trang 12). Cßn trËt tù an toµn x· héi lµ ''tr¹ng th¸i cña c¸c quan hÖ x· héi ®−îc h×nh thµnh vµ ®iÒu chØnh bëi hÖ thèng quy ph¹m ph¸p luËt cña Nhµ n−íc, quy ph¹m chÝnh trÞ, quy ph¹m ®¹o ®øc, thuÇn phong mü tôc trong ®êi sèng céng ®ång cña mét d©n téc, mét nhµ n−íc, lµ t×nh tr¹ng x· héi æn ®Þnh, ë ®ã mäi c«ng d©n sèng vµ lao ®éng cã tæ chøc, cã kû c−¬ng, mäi lîi Ých chÝnh ®¸ng ®−îc ®¶m b¶o, kh«ng bÞ x©m h¹i'' (Lª ThÕ TiÖm, trang 18- 19). Theo kh¸i niÖm trªn, an toµn x· héi cã néi dung réng lín, bao hµm nh÷ng khÝa c¹nh kh¸c nhau cña ®êi sèng x· héi. Nh÷ng khÝa c¹nh nµy, nÕu bÞ vi ph¹m, sÏ ¶nh h−ëng ®Õn sù ph¸t triÓn b×nh th−êng cña x· héi vµ ¶nh h−ëng ®Õn cuéc sèng b×nh th−êng cña nh÷ng thµnh viªn trong ®ã. §Ò tµi sö dông kh¸i niÖm vÒ an toµn x· héi do t¸c gi¶ Lª ThÕ TiÖm ®−a ra trong viÖc tiÕn hµnh nghiªn cøu cña m×nh. Mét khÝa c¹nh kh¸c cña an toµn x· héi lµ kh¶ n¨ng phôc håi l¹i tr¹ng th¸i c©n b»ng cña x· héi, cña ®êi sèng d©n c− sau khi cã nh÷ng hiÖn t−îng bÊt th−êng x¶y ra, nh− ho¶ ho¹n, lôt b·o,v.v… Kh¶ n¨ng nµy phô thuéc vµo møc ®é dù phßng cña x· héi, møc ®é kÞp thêi cña viÖc xö lý khi cã nh÷ng hiÖn t−îng bÊt th−êng x¶y ra. ViÖc b¶o vÖ trËt tù an toµn x· héi, cÇn tËp trung vµo c¸c mÆt chñ yÕu sau: 226
- Phßng chèng téi ph¹m. - Gi÷ g×n trËt tù c«ng céng. - Phßng ngõa tai n¹n - Bµi trõ tÖ n¹n x· héi. - Chèng « nhiÔm m«i tr−êng. Ngoµi ra, ®Ó thÓ hiÖn tÝnh toµn vÑn cña viÖc b¶o vÖ an toµn x· héi, còng nªn bao gåm mét sè vÊn ®Ò kh¸c, nh− vÖ sinh an toµn thùc phÈm, phßng chèng lôt b·o, thiªn tai. Gi÷a an ninh quèc gia vµ trËt tù an toµn x· héi cã mèi quan hÖ biÖn chøng, nh©n qu¶ lÉn nhau. ViÖc b¶o vÖ an ninh nãi chung ph¶i lµ nh÷ng ho¹t ®éng tiÕn hµnh ®ång bé trªn c¶ hai mÆt ®èi néi vµ ®èi ngo¹i, diÔn ra trªn ph¹m vi toµn x· héi, gi÷a mäi tÇng líp nh©n d©n vµ cã liªn quan mËt thiÕt ®Õn nh÷ng chÝnh s¸ch kinh tÕ x· héi kh¸c cña nhµ n−íc cÇm quyÒn. 1.2. C¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn cña viÖc x©y dùng hÖ thèng chØ tiªu thèng kª an toµn x· héi C¸c chØ tiªu thèng kª an toµn x· héi lµ mét bé phËn cña hÖ thèng c¸c chØ tiªu kinh tÕ x· héi nãi chung gãp phÇn t¹o nªn bøc tranh toµn c¶nh vÒ sù ph¸t triÓn cña x· héi n−íc ta xÐt trªn nhiÒu ph−¬ng diÖn. Bªn c¹nh ®ã, còng nh− hÖ thèng chØ tiªu thèng kª kinh tÕ x· héi kh¸c, cã t¸c dông lµm c¬ së ®Ó dù b¸o sù t¨ng tr−ëng kinh tÕ còng nh− chiÒu h−íng ph¸t triÓn cña x· héi, hÖ thèng chØ tiªu thèng kª an toµn x· héi sÏ cã t¸c dông c¶nh b¸o nh÷ng chiÒu h−íng gia t¨ng cña nh÷ng yÕu tè lµm ¶nh h−ëng ®Õn an toµn x· héi vµ trËt tù an ninh. §Æc biÖt, hÖ thèng chØ tiªu nµy cã t¸c dông trong viÖc ®¸nh gi¸ vÒ sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña x· héi ®Êt n−íc. An toµn x· héi lµ mét vÊn ®Ò cã tÝnh giai cÊp. T¨ng c−êng c¸c biÖn ph¸p b¶o vÖ an toµn x· héi chÝnh lµ t¨ng c−êng b¶o vÖ nh÷ng quyÒn lîi cña nh÷ng giai cÊp thèng trÞ trong x· héi. ë n−íc ta, b¶o vÖ an toµn x· héi chÝnh lµ b¶o vÖ nh÷ng quyÒn lîi chÝnh ®¸ng vµ hîp ph¸p cña mäi c«ng d©n. An toµn x· héi lµ mét vÊn ®Ò cã tÝnh x· héi ho¸. Mäi c«ng d©n ®Òu cã quyÒn vµ nghÜa vô tham gia 227
b¶o vÖ trËt tù an toµn x· héi. Nh÷ng sè liÖu vÒ an toµn x· héi cÇn ph¶i ®−îc c«ng bè vµ ai còng cã thÓ tham gia theo dâi, sö dông. Nh− ®· tr×nh bµy, an toµn x· héi lµ mét vÊn ®Ò cã mèi quan hÖ nh©n qu¶, t¸c ®éng qua l¹i víi nh÷ng qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi kh¸c. T¨ng c−êng b¶o vÖ trËt tù an toµn x· héi, do ®ã kh«ng chØ lµ nh÷ng biÖn ph¸p nh»m gi÷ g×n an toµn x· héi, mµ s©u xa h¬n, bao gåm c¶ nh÷ng biÖn ph¸p nh»m kh«ng ®Ó x¶y ra hiÖn t−îng lµm ¶nh h−ëng ®Õn an toµn x· héi, nh− c¸c ch−¬ng tr×nh t¹o viÖc lµm, t¨ng thu nhËp, ®Ó tr¸nh ph¸ rõng. Thèng kª an toµn x· héi ph¶i ®¶m b¶o cho phÐp ph©n tÝch ®−îc nh÷ng hËu qu¶ x· héi cña nh÷ng chñ tr−¬ng, chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ trªn ph¹m vi c¶ n−íc còng nh− ë tõng ®Þa ph−¬ng. Trªn gi¸c ®é thùc tiÔn, thèng kª an toµn x· héi lµ mét yÕu tè cÇn thiÕt cho c«ng viÖc qu¶n lý nhµ n−íc vÒ trËt tù an toµn x· héi. Nh÷ng sè liÖu vÒ an toµn x· héi cho phÐp c¸c cÊp l·nh ®¹o §¶ng vµ Nhµ n−íc cã mét c¸ch nh×n tæng thÓ vÒ t×nh h×nh ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi nãi chung, vÒ an toµn x· héi nãi riªng. Nh÷ng sè liÖu vÒ tai n¹n giao th«ng, vÒ sè l−îng xe g¾n m¸y ®ang l−u hµnh, vÒ t×nh h×nh chÊp hµnh luËt giao th«ng ®· dÉn tíi nh÷ng quyÕt ®Þnh ®óng ®¾n vÒ viÖc sö dông mò b¶o hiÓm khi sö dông xe g¾n m¸y trªn nh÷ng tuyÕn ®−êng nguy hiÓm cña ChÝnh phñ. Nh÷ng sè liÖu vÒ nh÷ng vô ho¶ ho¹n, ch¸y rõng cho thÊy cã nh÷ng yÕu tè ®ang ¶nh h−ëng ®Õn sù an toµn cña ®êi sèng x· héi, cÇn ph¶i cã nh÷ng biÖn ph¸p ®Ò phßng, ®èi phã. Tû lÖ t¸i nghiÖn cao cña nh÷ng ng−êi ®· qua cai nghiÖn ®· dÉn ®Õn quyÕt ®Þnh mang tÝnh s¸ng t¹o lµ tiÕp tôc d¹y nghÒ vµ t¹o viÖc lµm cho nh÷ng ng−êi ®· qua cai nghiÖn ë Thµnh phè Hå ChÝ Minh. An toµn x· héi lµ mét vÊn ®Ò lín, bao hµm nhiÒu néi dung. Nh÷ng yÕu tè cô thÓ cña an toµn x· héi nh− phßng chèng téi ph¹m, b¶o vÖ m«i tr−êng, phßng chèng tai n¹n giao th«ng,v.v… trong thùc tiÔn do nh÷ng ngµnh chøc n¨ng kh¸c nhau phô tr¸ch. Nh÷ng ngµnh nµy tuy thùc hiÖn nh÷ng chøc n¨ng qu¶n lý nhµ n−íc trªn nh÷ng lÜnh vùc kh¸c nhau, nh−ng ®Òu cã tÝnh thèng nhÊt trong viÖc tham gia gi÷ g×n trËt tù, an toµn x· héi. Thèng kª an toµn x· héi, do ®ã, cÇn cã sù tham gia cña nh÷ng c¬ quan chøc n¨ng nµy trong viÖc cung cÊp th«ng tin vµ sö dông th«ng tin. Trong viÖc x©y dùng vµ thùc hiÖn c«ng t¸c thèng kª an toµn x· héi, c¬ quan thèng kª nhµ n−íc ®ãng vai trß rÊt quan träng. Thuéc lÜnh vùc chuyªn m«n 228
cña m×nh, c¬ quan thèng kª nhµ n−íc sÏ ®¶m b¶o cho thèng kª an toµn x· héi ®−îc tiÕn hµnh ®Çy ®ñ, liªn tôc, kh«ng trïng l¾p vµ mang tÝnh thùc tiÔn, tÝnh khoa häc. C¬ quan thèng kª nhµ n−íc sÏ ®ãng vai trß ®Çu mèi, liªn kÕt ho¹t ®éng thèng kª cña nh÷ng c¬ quan chøc n¨ng. Vai trß cña ngµnh thèng kª sÏ lµ tham gia x¸c ®Þnh nh÷ng ®èi t−îng sö dông th«ng tin thèng kª an toµn x· héi, trong ®ã quan träng nhÊt lµ Quèc héi, c¸c c¬ quan §¶ng vµ ChÝnh phñ, c¸c Bé ngµnh vµ c¬ quan chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng, x¸c ®Þnh nhu cÇu th«ng tin cô thÓ cña nh÷ng ®èi t−îng nµy, c¶ vÒ khèi l−îng vµ thêi gian, tham gia x©y dùng c¸c chØ tiªu thèng kª, h×nh thµnh c¸c kh¸i niÖm, ph−¬ng ph¸p thu thËp, tæng hîp th«ng tin, c¬ chÕ cung cÊp th«ng tin,v.v… Ngoµi ra, ngµnh thèng kª còng sÏ chÝnh lµ c¬ quan cã tr¸ch nhiÖm ®−a ra ý kiÕn vÒ viÖc tæ chøc vµ x©y dùng ®éi ngò c¸n bé thèng kª trong c¸c ngµnh chøc n¨ng, vèn x−a nay kh«ng ®−îc chó ý kiÖn toµn, kh«ng ®−îc båi d−ìng kiÕn thøc chuyªn m«n, kh«ng ®−îc trang bÞ c¸c ph−¬ng tiÖn lµm viÖc hiÖu qu¶. HiÖn nay, xuÊt ph¸t tõ tÝnh cÇn thiÕt trong viÖc thèng nhÊt c«ng t¸c thèng kª téi ph¹m gi÷a c¸c ngµnh cã liªn quan, lµ KiÓm s¸t, C«ng an, Toµ ¸n vµ Qu©n ®éi, nh÷ng ngµnh nµy ®ang tiÕn hµnh x©y dùng chung mét chÕ ®é b¸o c¸o thèng kª h×nh sù - thèng kª téi ph¹m, do Côc Thèng kª thuéc ViÖn KiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao chñ tr×. Tuy nhiªn, do tÝnh kh«ng ®ång nhÊt trong c«ng viÖc gi÷a nh÷ng ngµnh nµy, viÖc x©y dùng chÕ ®é b¸o c¸o ®ang gÆp nh÷ng khã kh¨n trong viÖc thèng nhÊt nh÷ng ý kiÕn vÒ nh÷ng chØ tiªu thèng kª téi ph¹m ®−îc ®Ò xuÊt. §iÒu nµy cµng cho thÊy vai trß cÇn thiÕt cña c¬ quan thèng kª nhµ n−íc trong viÖc tham gia ph¸t triÓn c«ng t¸c thèng kª trong nh÷ng ®¬n vÞ ngoµi ngµnh. C¬ së ph¸p lý cña viÖc c¬ quan thèng kª nhµ n−íc tham gia x©y dùng hÖ thèng chØ tiªu thèng kª an toµn x· héi lµ LuËt Thèng kª do Quèc héi n−íc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam kho¸ 9, kú häp thø 3 n¨m 2003 ban hµnh, quy ®Þnh t¹i §iÒu 35: ''C¬ quan thèng kª trung −¬ng gióp ChÝnh phñ thùc hiÖn nhiÖm vô, quyÒn h¹n thuéc néi dung qu¶n lý nhµ n−íc vÒ thèng kª theo quy ®Þnh cña ChÝnh phñ'' vµ t¹i §iÒu 34 quy ®Þnh vÒ nh÷ng néi dung qu¶n lý nhµ n−íc vÒ thèng kª, trong ®ã nªu râ: ''X©y dùng vµ chØ ®¹o thùc hiÖn chiÕn l−îc, quy ho¹ch, kÕ ho¹ch ph¸t triÓn c«ng t¸c thèng kª, hÖ thèng chØ tiªu thèng kª quèc gia, ch−¬ng tr×nh ®iÒu tra thèng kª quèc gia”. 229
§Ó c¸c ho¹t ®éng thu thËp, tæng hîp, cung cÊp vµ sö dông th«ng tin thèng kª an toµn x· héi ®−îc diÔn ra æn ®Þnh, viÖc h×nh thµnh mét c¬ chÕ cho viÖc cung cÊp vµ sö dông th«ng tin lµ cÇn thiÕt. C¬ chÕ nµy gióp cho viÖc h×nh thµnh nguån th«ng tin ®−îc æn ®Þnh vµ liªn tôc, nh÷ng ®èi t−îng dïng tin c¬ b¶n ®−îc x¸c ®Þnh vµ do ®ã, nhu cÇu vÒ néi dung th«ng tin cña hä ®−îc ®¸p øng. C¬ chÕ cung cÊp vµ sö dông th«ng tin còng x¸c ®Þnh tr¸ch nhiÖm vµ quyÒn h¹n cña nh÷ng cÊp, ngµnh, nh÷ng ®èi t−îng cã liªn quan trong viÖc ®¶m b¶o tÝnh c«ng khai cña c«ng t¸c thèng kª an toµn x· héi, nh−ng còng ®¶m b¶o tÝnh b¶o mËt cña nh÷ng th«ng tin vÒ trËt tù an toµn x· héi, vèn lµ nh÷ng th«ng tin dÔ bÞ khai th¸c ®Ó sö dông vµo nh÷ng môc ®Ých tuyªn truyÒn, chèng ph¸ chÕ ®é, hoÆc cã nh÷ng th«ng tin thuéc ph¹m vi bÝ mËt quèc gia. C¬ chÕ cung cÊp vµ sö dông th«ng tin thèng kª an toµn x· héi ®−îc x©y dùng dùa trªn c¬ së ph¸p lý lµ tÝnh tËp trung d©n chñ trong c«ng viÖc qu¶n lý cña nhµ n−íc ta. Nguyªn t¾c ''d©n biÕt, d©n bµn, d©n lµm, d©n kiÓm tra'' ®−îc qu¸n triÖt vµ thùc hiÖn xuyªn suèt trong toµn bé qu¸ tr×nh qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh cña ChÝnh phñ. ViÖc t¨ng c−êng qu¶n lý nhµ n−íc b»ng HiÕn ph¸p vµ ph¸p luËt lµ mét yÕu tè ®¶m b¶o cho viÖc x©y dùng nh÷ng v¨n b¶n ph¸p quy quy ®Þnh viÖc thùc hiÖn qu¸ tr×nh thèng kª an toµn x· héi cña c¸c c¬ quan chøc n¨ng vµ cña c¬ quan thèng kª nhµ n−íc. Ngoµi ra, xu h−íng héi nhËp quèc tÕ ngµy cµng ®a d¹ng cña n−íc ta ®Æt ra yªu cÇu ph¶i x©y dùng ®−îc hÖ thèng c¸c chØ tiªu thèng kª kinh tÕ, x· héi nãi chung vµ hÖ thèng chØ tiªu thèng kª an toµn x· héi nãi riªng ®¶m b¶o ®¸nh gi¸ sù ph¸t triÓn cña tõng quèc gia theo nh÷ng tiªu chuÈn chung, ®ång thêi ®¶m b¶o tÝnh so s¸nh quèc tÕ gi÷a c¸c mÆt ph¸t triÓn kh¸c nhau cña c¸c quèc gia. II. Thùc tr¹ng cña thèng kª an toµn x∙ héi ë n−íc ta hiÖn nay. Sù cÇn thiÕt cña viÖc x©y dùng hÖ thèng chØ tiªu thèng kª an toµn x∙ héi. 2.1. Thùc tr¹ng thèng kª an toµn x· héi ë n−íc ta hiÖn nay. Thèng kª an toµn x· héi ë n−íc ta thêi gian ®· ®−îc tiÕn hµnh víi môc ®Ých chñ yÕu lµ phôc vô cho nhu cÇu qu¶n lý, ®iÒu hµnh cña c¸c c¬ quan chuyªn m«n, nh»m cung cÊp sè liÖu cho c¸c kú häp Quèc héi vµ cho nh÷ng nhu cÇu ®ét xuÊt cña c¸c c¬ quan §¶ng vµ Nhµ n−íc. Nh÷ng sè liÖu vÒ an toµn x· héi ®· cã 230
nh÷ng t¸c dông nhÊt ®Þnh, phôc vô cho viÖc n¾m b¾t vµ theo dâi nh÷ng diÔn biÕn vÒ t×nh h×nh trËt tù an toµn x· héi ë n−íc ta qua tõng thêi kú, gióp cho c¸c c¬ quan §¶ng vµ Nhµ n−íc ®Ò ra nh÷ng quyÕt ®Þnh qu¶n lý nh»m ®Êu tranh b¶o vÖ trËt tù an toµn x· héi. Tuy nhiªn, thèng kª an toµn x· héi ë n−íc ta hiÖn ®ang cã nh÷ng h¹n chÕ cÇn ®−îc kh¾c phôc ®Ó cã thÓ ph¸t triÓn tèt h¬n n÷a. Thø nhÊt: Thèng kª an toµn x· héi ch−a ®−îc thùc hiÖn nh− mét chØnh thÓ. An toµn x· héi nãi chung vÉn ®−îc hiÓu nh− mét kh¸i niÖm g¾n liÒn víi nh÷ng ho¹t ®éng cña nh÷ng ngµnh thuéc lÜnh vùc hµnh ph¸p vµ t− ph¸p, trong khi cã nhiÒu lÜnh vùc kh¸c liªn quan chÆt chÏ ®Õn an toµn x· héi, nh− phßng ch¸y ch÷a ch¸y, phßng chèng lôt b·o,v.v… Thø hai: C«ng t¸c thèng kª gi÷a nh÷ng ngµnh liªn quan trong lÜnh vùc phßng chèng téi ph¹m ®−îc tiÕn hµnh mét c¸ch ®éc lËp. §iÒu nµy dÉn ®Õn tÝnh chång chÐo trong viÖc tÝnh to¸n c¸c chØ tiªu thèng kª gi÷a c¸c c¬ quan nµy. ViÖc x¸c ®Þnh néi dung cña nhiÒu chØ tiªu thèng kª an toµn x· héi ch−a ®−îc thèng nhÊt, hoÆc ch−a râ rµng; C«ng t¸c tæ chøc cña mét sè ngµnh chøc n¨ng còng ¶nh h−ëng ®Õn c«ng t¸c thu thËp th«ng tin; Thêi gian thu thËp vµo tæng hîp th«ng tin thèng kª gi÷a c¸c ngµnh cã liªn quan kh«ng thèng nhÊt, g©y khã kh¨n cho viÖc tæng hîp chung vµ so s¸nh gi÷a chØ tiªu thèng kª gi÷a c¸c ngµnh nµy. Thªm vµo n÷a, mét trong nh÷ng môc tiªu tiÕn hµnh thèng kª cña nh÷ng ngµnh trªn lµ phôc vô cho nh÷ng kú häp Quèc héi, vèn kh«ng ph¶i lµ cè ®Þnh. §iÒu nµy lµm cho c«ng t¸c thèng kª cña nh÷ng ngµnh trªn dÔ r¬i vµo thÕ bÞ ®éng. Mét ®Æc ®iÓm kh¸c n÷a cña thèng kª an toµn x· héi n−íc ta mµ chñ yÕu lµ thèng kª trong c¸c ngµnh kÓ trªn lµ cã tÝnh b¶o mËt cao, kh«ng c«ng bè réng r·i, ®èi t−îng dïng tin h¹n hÑp. Sè liÖu vÒ ho¹t ®éng cña ngµnh néi chÝnh nãi chung kh«ng ®−îc c«ng bè réng r·i. Cuèi cïng, hÖ thèng thèng kª nhµ n−íc ch−a tham gia vµo viÖc tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng thèng kª an toµn x· héi, chñ yÕu ®o ph¹m vi ®iÒu chØnh h¹n chÕ cña Ph¸p lÖnh kÕ to¸n thèng kª. 231
Sau ®©y lµ mét sè ®Æc ®iÓm kh¸c vÒ ho¹t ®éng thèng kª an toµn x· héi cña mét sè ngµnh. - Ngµnh thèng kª nhµ n−íc: Nh− ®· tr×nh bµy, hiÖn nay hÖ thèng thèng kª nhµ n−íc ch−a tham gia nhiÒu vµo c¸c qu¸ tr×nh thèng kª an toµn x· héi. N»m trong hÖ thèng b¸o c¸o thèng kª ®Þnh kú, hiÖn nay c¬ quan thèng kª nhµ n−íc chØ míi ®ang theo dâi mét sè lÜnh vùc nh− sau: T×nh h×nh tai n¹n giao th«ng (qua Uû ban an toµn giao th«ng quèc gia), bao gåm: sè c¸c vô tai n¹n giao th«ng, thiÖt h¹i vÒ ng−êi (sè ng−êi chÕt, sè ng−êi bÞ th−¬ng). Nh÷ng sè liÖu nµy chØ cã cho c¶ n−íc, kh«ng ph©n theo ®Þa ph−¬ng vµ vïng l·nh thæ. Ngoµi ra, nh÷ng thiÖt h¹i vÒ tµi s¶n qua c¸c vô tai n¹n giao th«ng ch−a theo dâi ®−îc. T×nh h×nh ngé ®éc thùc phÈm (qua b¸o c¸o cña Bé Y tÕ), bao gåm: sè vô vµ sè ng−êi bÞ ngé ®éc thùc phÈm. T×nh h×nh lôt b·o, thiªn tai (qua c¸c b¸o c¸o nhanh cña c¸c Côc Thèng kª ®Þa ph−¬ng), bao gåm: chi tiÕt vÒ c¸c lo¹i thiÖt h¹i vÒ ng−êi, vÒ tµi s¶n, vÒ c¬ së h¹ tÇng do b·o, lò, giã lèc… g©y ra, −íc tÝnh thiÖt h¹i b»ng tiÒn. Tuy nhiªn, c¬ së ®Ó tÝnh to¸n c¸c chØ tiªu trong b¸o c¸o nµy gi÷a c¸c Côc Thèng kª ®Þa ph−¬ng ch−a mang tÝnh thèng nhÊt. Ngoµi ra, th«ng qua c¸c cuéc ®iÒu tra thèng kª, mét sè chØ tiªu vÒ thèng kª trËt tù x· héi ®−îc ®Ò cËp. §iÒu tra møc sèng hé gia ®×nh, trong phiÕu pháng vÊn céng ®ång, cã c¸c c©u hái vÒ c¸c tÖ n¹n næi cém ë ®Þa ph−¬ng, sè ng−êi nghiÖn hót, sè g¸i m¹i d©m cã ë ®Þa ph−¬ng. Tuy nhiªn, ®ã chØ lµ nh÷ng c©u hái trong phiÕu pháng vÊn céng ®ång t¹i c¸c ®Þa bµn cã ®iÒu tra hé gia ®×nh, kh«ng thÓ mang tÝnh ®¹i diÖn cho vïng, cho ®Þa ph−¬ng. Nh− vËy, cßn rÊt nhiÒu lÜnh vùc kh¸c nhau cña thèng kª an toµn x· héi c¬ quan thèng kª nhµ n−íc ch−a tham gia thùc hiÖn. §©y lµ nh÷ng néi dung cÇn bæ sung. - Ngµnh C«ng an: Ngµnh C«ng an cã nhiÖm vô ®Êu tranh chèng mäi ©m m−u vµ ho¹t ®éng cña c¸c lo¹i t×nh b¸o, gi¸n ®iÖp, ph¶n ®éng vµ téi ph¹m kh¸c, b¶o vÖ an ninh 232
quèc gia, gi÷ g×n trËt tù an toµn x· héi nh»m b¶o vÖ §¶ng, b¶o vÖ chÝnh quyÒn, b¶o vÖ tµi s¶n cña Nhµ n−íc vµ cña nh©n d©n, b¶o vÖ nh©n d©n. Ho¹t ®éng thèng kª h×nh sù - thèng kª téi ph¹m trong ngµnh C«ng an ®−îc thùc hiÖn nh»m theo dâi vµ ph¶n ¸nh t×nh h×nh ®Êu tranh phßng chèng téi ph¹m cña lùc l−îng c«ng an nh©n d©n vµ ®−îc ph¸t triÓn qua tõng thêi kú. Tuy nhiªn, c«ng t¸c thèng kª trong ngµnh C«ng an ®−îc ®¸nh gi¸ lµ cßn nh÷ng tån t¹i nh− ®é chÝnh x¸c cña sè liÖu ch−a cao, c¸c chØ tiªu thèng kª cßn Ýt, ch−a ph¶n ¸nh ®Çy ®ñ t×nh h×nh téi ph¹m vµ c¸c kÕt qu¶ ®iÒu tra, xö lý cña lùc l−îng c«ng an nh©n d©n, tÝnh kÞp thêi ch−a cao, c«ng t¸c thèng kª ch−a ®−îc tËp trung vµ mét ®Çu mèi. - Ngµnh Toµ ¸n: C¸c chØ tiªu vÒ an toµn x· héi d−íi gãc ®é ngµnh Toµ ¸n bao gåm: t×nh h×nh téi ph¹m, t×nh h×nh tranh chÊp d©n sù, h«n nh©n vµ gia ®×nh, lao ®éng, hµnh chÝnh vµ kinh tÕ, yªu cÇu tuyªn bè ph¸ s¶n doanh nghiÖp vµ thi hµnh ¸n h×nh sù. §Ó thèng kª c¸c vô ¸n theo nh÷ng néi dung trªn, ngµnh Toµ ¸n c¨n cø vµo kÕt qu¶ xÐt xö s¬ thÈm c¸c lo¹i vô ¸n nµy. Bªn c¹nh ®ã, ®Ó ®¸nh gi¸ chÊt l−îng gi¶i quyÕt, xÐt xö c¸c lo¹i vô ¸n nµy cña c¸c Toµ ¸n c¸c cÊp, cßn thèng kª c«ng t¸c xÐt xö phóc thÈm, gi¸m ®èc thÈm c¸c lo¹i vô ¸n nµy. C¸c biÓu mÉu thèng kª cña tõng lo¹i ¸n ®−îc chia ra theo c¸c lo¹i: xÐt xö s¬ thÈm, xÐt xö phóc thÈm, xÐt xö gi¸m ®èc thÈm. C¸c lo¹i biÓu mÉu nµy ®−îc ®¸nh gi¸ lµ ch−a ®−îc ®æi míi, bæ sung cho phï hîp víi sù thay ®æi cña c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt vµ c¸c yªu cÇu khai th¸c sè liÖu, gi¸ trÞ th«ng tin thu thËp do ®ã ®−îc ®¸nh gi¸ lµ ch−a cao. - Ngµnh KiÓm s¸t: C¸c viÖn kiÓm s¸t nh©n d©n, víi c¬ quan cao nhÊt lµ ViÖn KiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao, cã nhiÖm vô thùc hµnh quyÒn c«ng tè vµ kiÓm s¸t c¸c ho¹t ®éng t− ph¸p, gãp phÇn ®¶m b¸o cho ph¸p luËt ®−îc chÊp hµnh nghiªm chØnh vµ thèng nhÊt. C«ng t¸c thèng kª trong ngµnh kiÓm s¸t nh©n d©n ®−îc thùc hiÖn theo nguyªn t¾c tËp trung, thèng nhÊt. C¸c chØ tiªu thèng kª h×nh sù trong ngµnh KiÓm s¸t ph¶n ¸nh toµn bé qu¸ tr×nh ph¸t hiÖn vµ xö lý c¸c hµnh vi ph¹m téi (bao gåm khëi tè, ®iÒu tra, t¹m giam, t¹m gi÷, xÐt xö s¬ thÈm, phóc thÈm, t¸i thÈm, gi¸m ®èc thÈm, thi hµnh ¸n). H¹n chÕ hiÖn nay cña hÖ thèng thèng kª h×nh sù ngµnh kiÓm s¸t lµ ch−a ph¶n ¸nh tÝnh chÊt, møc ®é nghiªm träng cña téi ph¹m, møc ®é thiÖt h¹i do téi ph¹m g©y ra. Bªn c¹nh ®ã, do tÝnh chÊt phøc t¹p 233
cña c¸c hµnh vi ph¹m ph¸p vµ téi ph¹m, c¸c biÓu mÉu thèng kª h×nh sù ph¶i rÊt chi tiÕt ®Ó cã thÓ phôc vô cho viÖc tæng hîp theo c¸c tiªu thøc kh¸c nhau, phôc vô cho nhu cÇu n¾m b¾t th«ng tin kh¸c nhau qua thêi gian cña c¸c cÊp l·nh ®¹o, nh−ng ®iÒu nµy sÏ dÉn ®Õn tÝnh phøc t¹p, chi tiÕt cña c¸c biÓu mÉu thèng kª, nhÊt lµ c¸c biÓu mÉu thèng kª ban ®Çu. MÆt kh¸c n÷a lµ hå s¬ cña mét vô ¸n trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt ®−îc lÇn l−ît chuyÓn qua c¸c c¬ quan tiÕn hµnh tè tông kh¸c nhau ®Ó gi¶i quyÕt theo thÈm quyÒn, nhiÒu khi kh«ng chØ mét lÇn, mµ cã thÓ chuyÓn ®i chuyÓn l¹i nhiÒu lÇn, dÉn ®Õn tÝnh trïng lÆp trong viÖc tÝnh to¸n c¸c chØ tiªu thèng kª. - Ngµnh T− ph¸p: LÜnh vùc T− ph¸p nãi chung bao gåm c¸c ho¹t ®éng liªn quan ®Õn quyÒn t− ph¸p: ph¸t hiÖn téi ph¹m, ®iÒu tra, truy tè, xÐt xö, thi hµnh ¸n nh»m gi÷ g×n b¶o vÖ ph¸p luËt, b¶o vÖ lîi Ých chung cña céng ®ång vµ quyÒn lîi hîp ph¸p cña c¸c c¸ nh©n. Nh− vËy, hÖ thèng c¸c c¬ quan T− ph¸p ë n−íc ta bao gåm Toµ ¸n nh©n d©n, ViÖn KiÓm s¸t nh©n d©n, C«ng an vµ Bé T− ph¸p. Bé T− ph¸p qu¶n lý c¸c tæ chøc hç trî t− ph¸p nh−: tæ chøc luËt s−, c¬ quan c«ng chøng nhµ n−íc, c¸c tæ chøc gi¸m ®Þnh t− ph¸p. Mét trong nh÷ng chøc n¨ng cña Bé T− ph¸p, nh− ®· ®−îc quy ®Þnh t¹i NghÞ ®Þnh sè 62/2003/N§-CP cña ChÝnh phñ quy ®Þnh vÒ chøc n¨ng, nhiÖm vô, quyÒn h¹n vµ c¬ cÊu tæ chøc cña Bé T− ph¸p, cã liªn quan ®Õn c¸c ho¹t ®éng an toµn x· héi lµ qu¶n lý nhµ n−íc vÒ gi¸o dôc ph¸p luËt vµ thi hµnh ¸n d©n sù. Nh÷ng chØ tiªu vÒ hai néi dung trªn gãp phÇn ®¸nh gi¸ vÒ an toµn x· héi, trong ®ã c¸c chØ tiªu thi hµnh ¸n d©n sù cßn cã t¸c dông ®¸nh gi¸ vÒ chÊt l−îng vµ tÝnh thùc tiÔn cña c¸c b¶n ¸n d©n sù ®· ®−îc tuyªn. - Ngµnh Phßng chèng lôt b·o vµ thiªn tai: Ban chØ ®¹o phßng chèng lôt b·o Trung −¬ng lµ ®¬n vÞ cung cÊp nh÷ng th«ng tin vÒ lôt b·o vµ thiªn tai. Mét trong nh÷ng chØ tiªu vÒ thiªn tai ®ang gÆp khã kh¨n trong viÖc x¸c ®Þnh mét c¸ch chÝnh x¸c vµ thèng nhÊt lµ møc ®é thiÖt h¹i do thiªn tai g©y ra. ViÖc x¸c ®Þnh gi¸ trÞ cña tµi s¶n bÞ thiÖt h¹i do lôt b·o, thiªn tai g©y ra nãi chung kh«ng liªn quan ®Õn viÖc chñ nh©n cña nh÷ng tµi s¶n nµy nhËn ®−îc ñng hé, hç trî lµ bao nhiªu. 234
HiÖn nay, Ban chØ ®¹o ®ang tiÕn hµnh nghiªn cøu nh»m x©y dùng mét ph−¬ng ph¸p chuÈn vÒ ®¸nh gi¸ thiÖt h¹i do thiªn tai g©y ra vµ sÏ x©y dùng mét mÉu ®¸nh gi¸ thèng nhÊt ¸p dông cho tÊt c¶ c¸c ®Þa ph−¬ng trong c¶ n−íc. - Ngµnh phßng ch¸y ch÷a ch¸y: ChØ tiªu Møc ®é thiÖt h¹i do ho¶ ho¹n g©y ra ®èi víi nh÷ng tµi s¶n cña c«ng d©n, cña c¸c doanh nghiÖp th−êng ®−îc kª khai t¨ng lªn nhiÒu lÇn, do cã liªn quan ®Õn viÖc ®Òn bï. CÇn thèng nhÊt vÒ ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh chØ tiªu nµy. Ngoµi ra, nh÷ng vô ch¸y næ nhá th−êng kh«ng ®−îc thèng kª, nÕu c¶nh s¸t phßng ch¸y ch÷a ch¸y kh«ng tham gia gi¶i quyÕt. Tãm l¹i, thèng kª an toµn x· héi ë n−íc ta tõ tr−íc ®Õn nay ch−a ®−îc thùc hiÖn mét c¸ch ®ång bé vµ hiÖu qu¶, ch−a ®−îc sö dông mét c¸ch thèng nhÊt trong c¸c c¬ quan chøc n¨ng, còng nh− ch−a ®−îc phæ biÕn réng r·i trªn ph¹m vi toµn x· héi nh− nh÷ng thèng, kª kinh tÕ x· héi kh¸c. T¸c dông cña thèng kª an toµn x· héi ®èi víi viÖc nghiªn cøu c¸c hiÖn t−îng an toµn x· héi, do ®ã, ch−a ®−îc ph¸t huy ®Çy ®ñ. Tõ ®©y ®Æt ra vÊn ®Ò ph¶i tiÕn hµnh hoµn thiÖn c«ng t¸c thèng kª an toµn x· héi, nh»m ®¸p øng nhu cÇu qu¶n lý vµ nghiªn cøu cña c¸c cÊp l·nh ®¹o §¶ng vµ Nhµ n−íc, còng nh− cña ®«ng ®¶o nh÷ng ng−êi cã nhu cÇu sö dông th«ng tin nh»m theo dâi, ®¸nh gi¸ vÒ an toµn x· héi ë n−íc ta. HÖ thèng chØ tiªu thèng kª an toµn x· héi kh«ng chØ cã t¸c dông ph¶n ¸nh ¸nh h×nh an toµn x· héi qua tõng thêi kú, mµ cßn ph¶i cã t¸c dông ph¶n ¸nh nh÷ng xu h−íng n¶y sinh vµ ph¸t triÓn cña nh÷ng yÕu tè cã kh¶ n¨ng ¶nh h−ëng ®Õn an toµn x· héi. VÝ dô: sù gia t¨ng cña c¸c ph−¬ng tiÖn giao th«ng kh«ng ®ång bé víi sù ph¸t triÓn cña hÖ thèng ®−êng x¸ cã kh¶ n¨ng c¶nh b¸o vÒ sù gia t¨ng cña tai n¹n giao th«ng, nh÷ng qu¶ng c¸o hoÆc vÒ nh÷ng tiÖn nghi hiÖn ®¹i, hoÆc kh«ng phï hîp víi thuÇn phong mü tôc cña nh©n d©n ta cã thÓ chøa ®ùng nh÷ng yÕu tè kÝch thÝch sù ph¸t triÓn cña téi ph¹m, cña nh÷ng tÖ n¹n x· héi. 2.2. Sù cÇn thiÕt cña viÖc x©y dùng hÖ thèng chØ tiªu thèng kª an toµn x· héi Thèng kª, víi chøc n¨ng phôc vô cho sù l·nh ®¹o vµ qu¶n lý x· héi cña nhµ n−íc, ph¶i ®¶m b¶o ®Ò cËp toµn diÖn c¸c mÆt ho¹t ®éng kh¸c nhau cña ®êi sèng kinh tÕ x· héi. V× lý do trªn, thèng kª an toµn x· héi ®−îc x¸c ®Þnh lµ mét 235
bé phËn cña thèng kª kinh tÕ x· héi nãi chung, cã chøc n¨ng ph¶n ¸nh mÆt l−îng trong mèi liªn hÖ mËt thiÕt víi mÆt chÊt cña nh÷ng ho¹t ®éng an toµn x· héi. Thèng kª an toµn x· héi g¾n kÕt víi thèng kª c¸c lÜnh vùc kh¸c ®Ó gãp phÇn t¹o ra mét c¸i nh×n tæng hîp, nh©n qu¶ vÒ sù ph¸t triÓn cña x· héi, vÒ ®éng lùc cña sù ph¸t triÓn Êy. §ång thêi còng lµ ®Ó cho thÊy nh÷ng nguy c¬ tiÒm Èn, ¶nh h−ëng ®Õn b¶n th©n x· héi cña chÝnh sù ph¸t triÓn Êy. Mét vÝ dô: Sù ph©n ho¸ giµu nghÌo trong x· héi ngµy cµng lín, do c¸c c¬ héi lîi nhuËn vµ viÖc lµm kh«ng thÓ cã ®Òu cho c¸c thµnh viªn trong x· héi hoÆc gi÷a c¸c vïng, miÒn, thªm vµo n÷a lµ sù truyÒn b¸ réng r·i nh÷ng tiÖn nghi cña ®êi sèng hiÖn ®¹i, ®· chøa ®ùng kh¶ n¨ng ph¸t triÓn nh÷ng tÖ n¹n x· héi, n¶y sinh do sù gia t¨ng cña møc ®é nghÌo khæ t−¬ng ®èi. §Ó tiÕn hµnh qu¶n lý x· héi mét c¸ch cã hiÖu qu¶, mäi quyÕt ®Þnh qu¶n lý ®Òu ph¶i ®−îc x©y dùng dùa trªn c¬ së thùc tiÔn. Mét trong nh÷ng nguån th«ng tin quan träng gãp phÇn nhËn thøc x· héi lµ th«ng qua nh÷ng sè liÖu thèng kª. Thèng kª an toµn x· héi, víi vai trß quan träng trong viÖc nghiªn cøu møc ®é an toµn x· héi, do vËy cÇn ®−îc thùc hiÖn mét c¸ch th−êng xuyªn vµ ®Çy ®ñ. Víi nh÷ng lý do trªn, viÖc x©y dùng mét hÖ thèng chØ tiªu thèng kª an toµn x· héi vµ ®−a vµo sö dông trong hÖ thèng thèng kª nhµ n−íc ë n−íc ta, vèn hiÖn nay ®−îc ®¸nh gi¸ lµ ch−a ®−îc thùc hiÖn mét c¸ch ®ång bé vµ hiÖu qu¶, lµ mét vÊn ®Ò cÇn thiÕt. Nã kh«ng chØ sÏ phôc vô cho nhu cÇu nhËn thøc vÒ sù ph¸t triÓn cña x· héi ë n−íc ta mét c¸ch toµn diÖn h¬n, mµ cßn gãp phÇn phôc vô tèt h¬n cho ho¹t ®éng qu¶n lý, ®iÒu hµnh cña c¸c ngµnh chuyªn m«n vÒ an toµn x· héi ë n−íc ta. III. §Ò xuÊt hÖ thèng chØ tiªu thèng kª an toµn x∙ héi trong hÖ thèng chØ tiªu thèng kª nhµ n−íc. 3.1. Nguyªn t¾c x©y dùng An toµn x· héi lµ mét kh¸i niÖm réng lín, bao gåm toµn bé nh÷ng yÕu tè cã t¸c ®éng trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp ®Õn tÝnh an toµn cña x· héi vµ cña c¸c thµnh viªn trong céng ®ång. §Ó ph¶n ¸nh ®Çy ®ñ c¸c mÆt kh¸c nhau cña an toµn x· héi, ph¶i cã mét hÖ thèng bao gåm rÊt nhiÒu c¸c chØ tiªu thèng kª. HÖ thèng chØ tiªu nµy kh«ng chØ ®¶m b¶o ph¶n ¸nh thùc tr¹ng cña trËt tù an toµn x· héi trong 236
thêi kú nghiªn cøu, mµ cßn ph¶i cho phÐp nhËn xÐt, dù b¸o nh÷ng hiÖn t−îng cã thÓ x¶y ra lµm ¶nh h−ëng ®Õn an toµn x· héi trong t−¬ng lai. ViÖc x©y dùng c¸c chØ tiªu thèng kª an toµn x· héi trong hÖ thèng chØ tiªu thèng kª nhµ n−íc cÇn chó ý mét sè vÊn ®Ò nh− sau: - HÖ thèng chØ tiªu thèng kª an toµn x· héi trong hÖ thèng chØ tiªu thèng kª nhµ n−íc ph¶i ®¶m b¶o ph¶n ¸nh ®Çy ®ñ c¸c néi dung kh¸c nhau cña trËt tù an toµn x· héi. Nh÷ng th«ng tin thu thËp víi nh÷ng chØ tiªu nµy lµm c¬ së ®Ó x©y dùng nh÷ng b¸o c¸o chÝnh thøc cña Ngµnh Thèng kª vÒ trËt tù an toµn x· héi tr×nh ChÝnh phñ, ®ång thêi ®Ó cung cÊp réng r·i cho c¸c ®èi t−îng kh¸c trong x· héi. - Gi÷a c¸c chØ tiªu thèng kª an toµn x· héi trong hÖ thèng chØ tiªu thèng kª nhµ n−íc vµ c¸c chØ tiªu thèng kª an toµn x· héi cña c¸c ngµnh chøc n¨ng cã sù kh¸c nhau vÒ sè l−îng c¸c chØ tiªu vµ sù ph©n tæ chi tiÕt trong c¸c chØ tiªu. Víi chøc n¨ng chØ ®¹o t¸c nghiÖp vµ qu¶n lý nhµ n−íc trong lÜnh vùc chuyªn m«n, th«ng tin vÒ nh÷ng néi dung an toµn x· héi cã liªn quan dµnh cho c¸c ngµnh chøc n¨ng ®ßi hái ph¶i chi tiÕt, ®Çy ®ñ. Trong khi ®ã, nh÷ng th«ng tin vÒ an toµn x· héi trong c¸c b¸o c¸o cña Tæng côc Thèng kª chØ cã thÓ trªn gi¸c ®é chung, t−¬ng tù nh− th«ng tin vÒ c¸c lÜnh vùc kinh tÕ x· héi kh¸c. - HÖ thèng chØ tiªu thèng kª an toµn x· héi cã thÓ ®−îc bæ sung, ®iÒu chØnh qua thêi gian. §iÒu nµy xuÊt ph¸t tõ viÖc cã nh÷ng vÊn ®Ò vÒ an toµn x· héi n¶y sinh theo thêi gian, cïng víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ, mµ ngay tõ ®Çu kh«ng cã c¬ së ®Ó dù kiÕn, h×nh thµnh. VÝ dô: cïng víi sù gia t¨ng c¸c ph−¬ng tiÖn giao th«ng míi nh− « t«, ®· n¶y sinh c¸c vÊn ®Ò vÒ tiÕng ån, « nhiÔm do khÝ th¶i cña c¸c ph−¬ng tiÖn giao th«ng, vÒ sù kh«ng ®ång bé cña hÖ thèng ®−êng, dÉn tíi tai n¹n giao th«ng. - V× an toµn x· héi lµ mét vÊn ®Ò liªn quan ®Õn tÝnh æn ®Þnh vµ an toµn cña mét x· héi, mét quèc gia, nh÷ng th«ng tin vÒ téi ph¹m, vÒ tÖ n¹n x· héi cã thÓ bÞ sö dông vµo c¸c môc ®Ých tuyªn truyÒn, chèng ®èi chÕ ®é, do vËy, tÝnh b¶o mËt cña nh÷ng th«ng tin vÒ an toµn x· héi cÇn ph¶i ®−îc chó ý. Víi lý do trªn, hÖ thèng chØ tiªu thèng kª an toµn x· héi trong hÖ thèng chØ tiªu thèng kª nhµ n−íc sÏ chØ nªn bao gåm nh÷ng th«ng tin ®¸nh gi¸ vÒ trËt tù an toµn x· héi kh«ng qu¸ chi tiÕt, ®ång thêi sÏ kh«ng bao gåm nh÷ng th«ng tin n»m trong ph¹m vi bÝ mËt 237
theo quy ®Þnh cña Nhµ n−íc. MÆt kh¸c, cã nh÷ng th«ng tin ®−îc phæ biÕn d−íi h×nh thøc nh÷ng sè t−¬ng ®èi, kh«ng nªu sè l−îng cô thÓ cña c¸c chØ tiªu. 3.2. HÖ thèng chØ tiªu thèng kª an toµn x· héi trong hÖ thèng chØ tiªu thèng kª nhµ n−íc §Ò tµi ®−a ra HÖ thèng chØ tiªu thèng kª trËt tù an toµn x· héi trong hÖ thèng chØ tiªu thèng kª Nhµ n−íc bao gåm c¸c nhãm chØ tiªu sau: Nhãm chØ tiªu thèng kª téi ph¹m. Téi ph¹m lµ hµnh vi nguy hiÓm cho x· héi ®−îc, quy ®Þnh trong Bé LuËt h×nh sù, do ng−êi cã n¨ng lùc tr¸ch nhiÖm h×nh sù thùc hiÖn mét c¸ch cè ý hoÆc v« ý, x©m ph¹m ®éc lËp, chñ quyÒn, thèng nhÊt, toµn vÑn l·nh thæ Tæ quèc, x©m ph¹m chÕ ®é chÝnh trÞ, chÕ ®é kinh tÕ, nÒn v¨n ho¸ quèc phßng, an ninh, trËt tù, an toµn x· héi, quyÒn, lîi Ých hîp ph¸p cña tæ chøc, x©m ph¹m tÝnh m¹ng, søc kháe, danh dù, nh©n phÈm, tù do, tµi s¶n, c¸c quyÒn, lîi Ých hîp ph¸p kh¸c cña c«ng d©n, x©m ph¹m nh÷ng lÜnh vùc kh¸c cña trËt tù ph¸p luËt x· héi chñ nghÜa. Mét sè chØ tiªu thèng kª vÒ téi ph¹m: 1. Tû lÖ sè ng−êi ph¹m téi §èi t−îng ®−îc coi lµ ph¹m téi khi thùc hiÖn hµnh vi mµ ®· ®−îc c¶nh s¸t x¸c nhËn hay cã yÕu tè cÊu thµnh hµnh vi vi ph¹m theo Bé luËt h×nh sù. NÕu mét ®èi t−îng vi ph¹m nhiÒu lo¹t téi ph¹m kh¸c nhau th× chØ thèng kª ®èi t−îng ë mét lo¹i téi ph¹m nghiªm träng nhÊt. 2- Tû lÖ vÒ møc ®é nghiªm träng cña téi ph¹m Theo ®iÒu 8 Bé luËt h×nh sù n¨m 1999, téi ph¹m ®−îc ph©n thµnh 4 lo¹i: téi ph¹m Ýt nghiªm träng, téi ph¹m nghiªm träng, téi ph¹m rÊt nghiªm träng, téi ph¹m ®Æc biÖt nghiªm träng. 3- Tû lÖ ph¹m téi do cè ý, v« ý. Cè ý ph¹m téi lµ ph¹m téi trong nh÷ng tr−êng hîp sau ®©y: - Ng−êi ph¹m téi nhËn thøc râ hµnh vi cña m×nh lµ nguy hiÓm cho x· héi, thÊy tr−íc hËu qu¶ cña hµnh vi ®ã vµ mong muèn hËu qu¶ xÈy ra; 238
- Ng−êi ph¹m téi nhËn thøc râ hµnh vi cña m×nh lµ nguy hiÓm cho x· héi, thÊy tr−íc hËu qu¶ cña hµnh vi ®ã cã thÓ x¶y ra, tuy kh«ng mong muèn nh−ng vÉn cã ý thøc ®Ó mÆc cho hËu qu¶ x¶y ra. V« ý ph¹m téi lµ ph¹m téi trong nh÷ng tr−êng hîp sau ®©y: - Ng−êi ph¹m téi tuy thÊy tr−íc hµnh vi cña m×nh cã thÓ g©y ra hËu qu¶ nguy h¹i cho x· héi, nh−ng cho r»ng hËu qu¶ ®ã sÏ kh«ng x¶y ra hoÆc cã thÓ ng¨n ngõa ®−îc; - Ng−êi ph¹m téi kh«ng thÊy tr−íc hµnh vi cña m×nh cã thÓ g©y ra hËu qu¶ nguy h¹i cho x· héi, mÆc dï ph¶i thÊy tr−íc vµ cã thÓ thÊy tr−íc hËu qu¶ ®ã. 4- Tû lÖ ®ång ph¹m. §ång ph¹m lµ tr−êng hîp cã hai ng−êi trë lªn cè ý cïng thùc hiÖn mét téi ph¹m. Nh÷ng ng−êi ®ång ph¹m bao gåm ng−êi tæ chøc, ng−êi thùc hµnh, ng−êi xói giôc vµ ng−êi gióp søc. Ph¹m téi cã tæ chøc lµ h×nh thøc ®ång ph¹m cã sù cÊu kÕt chÆt chÏ gi÷a nh÷ng ng−êi cïng thùc hiÖn téi ph¹m. 5- Tû lÖ t¸i ph¹m. T¸i ph¹m lµ tr−êng hîp ®· bÞ kÕt ¸n, ch−a ®−îc xo¸ ¸n mµ l¹i ph¹m téi do cè ý hoÆc ph¹m téi rÊt nghiªm träng, téi ®Æc biÖt nghiªm träng do v« ý. 6- Sè vô ph¹m ph¸p h×nh sù. Sè vô ph¹m ph¸p h×nh sù lµ sè vô x©m ph¹m tµi s¶n cña nhµ n−íc, cña tËp thÓ, cña c«ng d©n vµ sè vô x©m ph¹m tÝnh m¹ng c«ng d©n mµ téi danh ®· qui ®Þnh trong Bé LuËt h×nh sù. 7- Tû lÖ sè vô ph¹m téi ®· ®−îc gi¶i quyÕt. Tû lÖ sè vô ph¹m téi ®· ®−îc gi¶i quyÕt lµ tû lÖ phÇn tr¨m so víi tæng sè vô viÖc, sè vô ®−îc gi¶i quyÕt ph¶i ®−îc tÝnh trong n¨m yªu cÇu sÏ kh«ng tÝnh nÕu vô viÖc chØ lµ nh÷ng vô ®−îc th«ng b¸o cho c¶nh s¸t trong cïng n¨m ®ã hoÆc nh÷ng n¨m tr−íc. 8- Thèng kª kÕt qu¶ tiÕp nhËn vµ xö lý tin b¸o tè gi¸c téi ph¹m. 239
Thèng kª kÕt qu¶ tiÕp nhËn vµ xö lý tin b¸o tè gi¸c téi ph¹m bao gåm thèng kª c¸c tin b¸o, tè gi¸c téi ph¹m ®· ®−îc tiÕp nhËn, xö lý. 9- Thèng kª thi hµnh ¸n d©n sù. Bao gåm c¸c chØ tiªu: - Tæng sè viÖc ph¶i thi hµnh; - Sè viÖc cã ®iÒu kiÖn thi hµnh; - Sè viÖc ch−a cã ®iÒu kiÖn thi hµnh; - Sè viÖc ®· gi¶i quyÕt xong; - Sè viÖc thi hµnh ®Òu; - Sè viÖc thi hµnh dë dang; - Sè viÖc thi hµnh ch−a cã kÕt qu¶. Nhãm chØ tiªu thèng kª tÖ n¹n x· héi. TÖ n¹n x· héi lµ hiÖn t−îng x· héi bao gåm nh÷ng hµnh vi sai lÖch chuÈn mùc x· héi (chuÈn mùc vÒ truyÒn thèng v¨n ho¸, lèi sèng, ®¹o ®øc cña d©n. téc,… vµ nh÷ng chuÈn mùc ®· trë thµnh quy ®Þnh cña ph¸p luËt), mang tÝnh phæ biÕn, cã xu h−íng ph¸t triÓn lan réng trong x· héi, g©y ¶nh h−ëng xÊu vÒ ®¹o ®øc vµ nh÷ng hËu qu¶ nghiªm träng trong ®êi sèng kinh tÕ - v¨n ho¸ - x· héi cña nh©n d©n. Mét sè chØ tiªu vÒ tÖ n¹n x· héi: 10- Tû lÖ m¹i d©m. M¹i d©m lµ nh÷ng hµnh vi ®−îc tho¶ thuËn nh»m thùc hiÖn quan hÖ t×nh dôc cã tÝnh chÊt mua b¸n trªn c¬ së ®−îc tr¶ hoÆc høa tr¶ mét gi¸ trÞ vËt chÊt nhÊt ®Þnh (tiÒn hoÆc hiÖn vËt) vµ n»m ngoµi ph¹m vi h«n nh©n. 11- Tû lÖ nghiÖn ma tuý Ng−êi nghiÖn ma tuý lµ ng−êi sö dông lÆp ®i lÆp l¹i mét hay nhiÒu chÊt ma tuý dÉn ®Õn tr¹ng th¸i nhiÔm ®éc chu kú hay m·n tÝnh, bÞ lÖ thuéc vÒ thÓ chÊt vµ tinh thÇn vµo chÊt ®ã. Ng−êi nghiÖn ma tuý nÕu ngõng sö dông thuèc sÏ bÞ héi chøng cai. Nhãm chØ tiªu thèng kª m«i tr−êng sinh ho¹t vµ thiªn tai. 240
M«i tr−êng lµ tæng hîp c¸c ®iÒu kiÖn bªn ngoµi cã ¶nh h−ëng ®Õn mét vËt thÓ hoÆc sù kiÖn. §ã lµ tr¹ng th¸i tù nhiªn vµ x· héi tån t¹i quanh ta, lµ hÖ thèng ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ x· héi, trong ®ã con ng−êi tån t¹i vµ ph¸t triÓn. M«i tr−êng sinh ho¹t lµ nh÷ng yÕu tè bªn ngoµi, bao gåm m«i tr−êng tù nhiªn cã sù t¸c ®éng cña con ng−êi vµ m«i tr−êng nh©n t¹o, cã ¶nh h−ëng ®Õn sù ph¸t triÓn cña x· héi vµ ®êi sèng cña c¸c thµnh viªn trong ®ã. Theo NghÞ ®Þnh 32CP/ ngµy 20/05//996 cña ChÝnh phñ quy ®Þnh chi tiÕt thi hµnh Ph¸p lÖnh phßng chèng lôt b·o, néi dung cña c¸c hiÖn t−îng lôt b·o, thiªn tai bao gåm: Lò, ngËp lôt, n−íc biÓn d©ng cao, b·o, ¸p thÊp nhiÖt ®íi, lèc, s¹t lë ®Êt. Mét trong nh÷ng chØ tiªu ph¶n ¸nh møc ®é ®¶m b¶o an toµn cho s¶n xuÊt vµ ®êi sèng lµ phßng chèng ch¸y næ. C¸c vô ch¸y, næ g©y thiÖt h¹i vÒ ng−êi, vÒ tµi s¶n, x¶y ra trong c¸c khu d©n c−, c¸c c¬ së s¶n xuÊt kinh doanh, ch¸y rõng,v.v… Mét sè chØ tiªu thèng kª vÒ m«i tr−êng sinh ho¹t vµ thiªn tai. 12- TiÕng ån TiÕng ån lµ mét kh¸i niÖm chØ c−êng ®é ©m thanh, nÕu v−ît qu¸ møc ®é cho phÐp, cã thÓ ¶nh h−ëng ®Õn ®êi sèng, sinh ho¹t céng ®ång vµ søc khoÎ cña con ng−êi. G©y ra tiÕng ån cã thÓ lµ nh÷ng ho¹t ®éng c«ng nghiÖp, x©y dùng, giao th«ng vËn t¶i,v.v… l 3- Tû lÖ d©n sè sö dông n−íc s¹ch D©n sè sö dông n−íc s¹ch lµ nh÷ng ng−êi cã kh¶ n¨ng tiÕp cËn vµ sö dông c¸c nguån n−íc an toµn cho sinh ho¹t; tiªu dïng hµng ngµy. 14- ThiÖt h¹i vÒ ng−êi do lôt b·o. Bao gåm nh÷ng ng−êi chÕt, bÞ th−¬ng vµ mÊt tÝch trùc tiÕp do lôt b·o g©y ra trong thêi gian lôt, b·o ho¹t ®éng trªn mét ®Þa bµn nhÊt ®Þnh. 15- ThiÖt h¹i vÒ tµi s¶n do lôt b·o. Bao gåm trÞ gi¸ toµn bé hay mét phÇn trÞ gi¸ c¸c c«ng tr×nh s¶n xuÊt phôc vô s¶n xuÊt, c«ng tr×nh ®ª ®iÒu, c«ng tr×nh v¨n ho¸ - phóc lîi x· héi, ®Êt ®ai, nhµ cöa, kho tµng, m¸y mãc thiÕt bÞ, vËt t− hµng ho¸, s¶n phÈm,... do lôt, b·o trùc 241
tiÕp ph¸ huû lµm h− háng hoÆc cuèn tr«i trong thêi gian lôt, b·o ho¹t ®éng trªn mét ®Þa bµn nhÊt ®Þnh. 16- Ch¸y næ Lµ c¸c vô ch¸y, næ g©y thiÖt h¹i vÒ ng−êi, vÒ tµi s¶n, x¶y ra trong c¸c khu d©n c−, c¸c c¬ së s¶n xuÊt kinh doanh, ch¸y rõng,v.v… Nhãm chi tiªu thèng kª tai n¹n giao th«ng. ''Tai n¹n giao th«ng lµ sù kiÖn bÊt ngê, n»m ngoµi ý muèn chñ quan cña con ng−êi. Nã x¶y ra khi c¸c ®èi t−îng tham gia giao th«ng ®ang ho¹t ®éng trªn ®−êng giao th«ng c«ng céng, ®−êng chuyªn dïng hoÆc ë c¸c ®Þa bµn giao th«ng c«ng céng; nh−ng do chñ quan, vi ph¹m c¸c quy t¾c an toµn giao th«ng hoÆc do gÆp ph¶i c¸c t×nh huèng; sù cè ®ét xuÊt kh«ng kÞp phßng tr¸nh; ®· g©y ra nh÷ng thiÖt h¹i nhÊt ®Þnh cho tÝnh m¹ng søc khoÎ con ng−êi hoÆc tµi s¶n cña Nhµ n−íc vµ nh©n d©n'' (Kû yÕu héi th¶o khoa häc vÒ TNGT, nguyªn nh©n vµ gi¶i ph¸p phßng ngõa - Tæng côc c¶nh s¸t nh©n d©n. 1997). Mét sè chØ tiªu vÒ TNGT: 17- Sè ng−êi chÕt. 18- Sè ng−êi bÞ th−¬ng. 19- Sè vô tai n¹n giao th«ng. KÕt luËn ViÖc x©y dùng mét hÖ thèng c¸c chØ tiªu thèng kª vÒ an toµn x· héi lµ rÊt cÇn thiÕt trong viÖc hoµn thiÖn vµ n©ng cao tÝnh h÷u Ých cña c¸c th«ng tin vÒ an toµn x· héi. ViÖc x©y dùng hÖ thèng chØ tiªu nµy ph¶i ®¶m b¶o tu©n theo nh÷ng nguyªn t¾c vÒ tÝnh toµn vÑn, tÝnh chän läc vµ tÝnh b¶o mËt. Mét ®Æc ®iÓm cÇn chó ý trong viÖc x©y dùng vµ sö dông c¸c chØ tiªu thèng kª an toµn x· héi lµ hÖ thèng nµy ph¶i ®−îc ®Æt trong mèi quan hÖ víi nh÷ng chØ tiªu kinh tÕ x· héi kh¸c, do trËt tù an toµn x· héi lu«n cã mèi quan hÖ nh©n qu¶ víi nh÷ng chÝnh s¸ch, nh÷ng hµnh ®éng kinh tÕ x· héi kh¸c cña quèc gia, cña tõng ®Þa ph−¬ng. ViÖc sö dông th«ng tin vµ qua ®ã, viÖc ®¸nh gi¸ vÒ t×nh h×nh an toµn x· héi cÇn ph¶i kÕt hîp víi viÖc ph¸t hiÖn ra nh÷ng nh©n tè kinh tÕ x· héi cã liªn quan vµ t×m ra mèi liªn hÖ gi÷a chóng. ''ë c¸c n−íc t− b¶n ph¸t triÓn (Mü, NhËt, T©y ¢u) 242
khi ho¹ch ®Þnh nh÷ng chÝnh s¸ch, gi¶i ph¸p kinh tÕ lín ë tÇm vÜ m« nh− chÝnh s¸ch ®Çu t−, l·i suÊt ng©n hµng, chÝnh s¸ch thuÕ ®Òu cã sù tham gia cña cè vÊn an ninh cña Tæng thèng, Thñ t−íng, cña Bé Néi vô vµ ®¹i diÖn cña c¬ quan t×nh b¸o, ph¶n gi¸n; V× nh÷ng chÝnh s¸ch nµy sÏ t¸c ®éng ®Õn mäi mÆt cña ®êi sèng x· héi vµ sím muén trùc tiÕp, gi¸n tiÕp còng trót hËu qu¶ cho nhiÖm vô b¶o vÖ an ninh, trËt tù'' (NguyÔn Xu©n Yªm, trang 22). ë n−íc ta, viÖc ban hµnh nh÷ng quyÕt ®Þnh hµnh chÝnh vÒ qu¶n lý nhµ n−íc còng ph¶i tu©n theo nguyªn t¾c phï hîp víi ®−êng lèi vµ sù l·nh ®¹o cña §¶ng, ®¶m b¶o phôc vô cho lîi Ých toµn côc, kÕt hîp gi÷a lîi Ých l©u dµi vµ lîi Ých tr−íc m¾t cña toµn x· héi. N»m trong hÖ thèng c¸c chØ tiªu thèng kª nhµ n−íc, c¸c chØ tiªu thèng kª an toµn x· héi gÆp ph¶i giíi h¹n vÒ tÝnh tæng hîp, tÝnh b¶o mËt. Do vËy, ®Ó tiÕn hµnh nghiªn cøu chi tiÕt vÒ c¸c hiÖn t−îng thuéc lÜnh vùc trËt tù an toµn x· héi, cÇn ph¶i t×m hiÓu nh÷ng th«ng tin chi tiÕt h¬n thèng kª trong c¸c ngµnh chøc n¨ng cÇn x¸c ®Þnh ®−îc nhu cÇu th«ng tin mét c¸ch réng r·i, tõ ®ã x©y dùng hÖ thèng chØ tiªu chuyªn ngµnh ®¶m b¶o cã ®Çy ®ñ th«ng tin vµ mang tÝnh hÖ thèng, nh»m s½n sµng phôc vô nh÷ng nhu cÇu chÝnh ®¸ng cña c¸c c¸ nh©n, nh÷ng ®¬n vÞ sö dông th«ng tin chuyªn biÖt. Tµi liÖu tham kh¶o chÝnh 1- Bé Khoa häc C«ng nghÖ vµ M«i tr−êng- Côc M«i tr−êng: B¸o c¸o thu thËp sè liÖu cho c¸c phiÕu chØ thÞ m«i tr−êng kh¶ thi nghiªn cøu ®Ò xuÊt quy tr×nh cã tÝnh ph¸p lý ®Ó thu thËp sè liÖu t¹i c¸c Bé ngµnh liªn quan - §Ò tµi do trung t©m Th«ng tin N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n, Bé NN &PTNT thùc hiÖn. Hµ Néi th¸ng 12/2000. 2- NghÞ quyÕt (dù th¶o) vÒ viÖc ban hµnh vµ thùc hiÖn quy ®Þnh vÒ chÕ ®é thèng kª h×nh sù - thèng kª téi ph¹m, ViÖn KiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao, Bé C«ng an, Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao, Bé Quèc phßng. 3- PGS, PTS NguyÔn Xu©n Yªm: Mét sè vÊn ®Ò qu¶n lý nhµ n−íc vÒ an ninh quèc gia, trËt tù an toµn x· héi. Nhµ xuÊt b¶n C«ng an nh©n d©n, Hµ Néi - 1999. 243
4- Lª ThÕ TiÖm: T¨ng c−êng qu¶n lý nhµ n−íc b»ng ph¸p luËt vÒ trËt tù an toµn x· héi trong ho¹t ®éng cña lùc l−îng c¶nh s¸t nh©n d©n ë n−íc ta hiÖn nay. Nhµ xuÊt b¶n C«ng an nh©n d©n, Hµ Néi-2001. 5- LuËt Thèng kª vµ c¸c v¨n b¶n h−íng dÉn thi hµnh. Nhµ xuÊt b¶n Thèng kª, Hµ Néi-2004. 6- Bé Néi vô: Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ Nhµ n−íc vµ qu¶n lý hµnh chÝnh nhµ n−íc. Nhµ xuÊt b¶n Lao ®éng x· héi, Hµ Néi-2002. 7- PhiÕu pháng vÊn §iÒu tra møc sèng hé gia ®×nh n¨m 2002, Tæng côc Thèng kª. 8- Kû yÕu héi th¶o khoa häc vÒ TNGT, nguyªn nh©n vµ gi¶i ph¸p phßng ngõa - Tæng côc C¶nh s¸t nh©n d©n, 1997. 244