Đề tài nghiên cứu khoa học: Phát triển văn hóa đọc cho học sinh Trường THCS Quốc Khánh huyện Tràng Định, tỉnh Lạng Sơn

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:87

Thêm vào BST

Báo xấu

24
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài "Phát triển văn hóa đọc cho học sinh Trường THCS Quốc Khánh huyện Tràng Định, tỉnh Lạng Sơn" nhằm nghiên cứu những vấn đề lý luận chung về văn hóa đọc, phát triển văn hóa đọc tại trường phổ thông, thực trạng văn hóa đọc của học sinh trường THCS Quốc Khánh. Từ đó đề tài đưa ra một số giải pháp nhằm phát triển văn hóa đọc cho học sinh Trường THCS Quốc Khánh trong thời gian tới.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Đề tài nghiên cứu khoa học: Phát triển văn hóa đọc cho học sinh Trường THCS Quốc Khánh huyện Tràng Định, tỉnh Lạng Sơn

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NỘI VỤ HÀ NỘI KHOA QUẢN LÝ XÃ HỘI BÁO CÁO TỔNG HỢP ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CỦA NGƯỜI HỌC PHÁT TRIỂN VĂN HOÁ ĐỌC CHO HỌC SINH TRƯỜNG THCS QUỐC KHÁNH TẠI HUYỆN TRÀNG ĐỊNH, TỈNH LẠNG SƠN Mã số đề tài: ĐTSV.05.2021 Chủ nhiệm đề tài : Hoàng Minh Quang Lớp : 1705KHTA Cán bộ hướng dẫn : ThS. Lê Ngọc Diệp Hà Nội, 2021 1
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NỘI VỤ HÀ NỘI KHOA QUẢN LÝ XÃ HỘI BÁO CÁO TỔNG HỢP ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CỦA NGƯỜI HỌC PHÁT TRIỂN VĂN HOÁ ĐỌC CHO HỌC SINH TRƯỜNG THCS QUỐC KHÁNH TẠI HUYỆN TRÀNG ĐỊNH, TỈNH LẠNG SƠN Mã số đề tài: ĐTSV.05.2021 Chủ nhiệm đề tài : Hoàng Minh Quang Thành viên tham gia : Lê Thị Phương Thanh Lớp : 1705KHTA Hà Nội, 2021
LỜI CAM ĐOAN Chúng tôi xin cam đoan những số liệu và kết quả trong bài nghiên cứu đều được thực hiện tại Thư viện Trường THCS Quốc Khánh không sao chép bất cứ từ nguồn nào khác. Các số liệu trong bài là trung thực và chưa có công bố trong công trình nghiên cứu khoa học nào khác. Chúng tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm với lời cam đoan của mình.
LỜI CẢM ƠN Chúng tôi xin chân cảm ơn sự giúp đỡ hết sức nhiệt tình, tận tâm chỉ bảo, và tạo điều kiện thuận lợi của Ban Giám hiệu, Trường THCS Quốc Khánh và cô Hoàng Thị Thu người tiếp nhận và đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ tôi trong suốt thời gian khảo sát cũng như nghiên cứu hoàn tất đề tài nghiên cứu này. Chúng tôi cũng xin gửi lời cảm ơn tới nhà trường đã tạo điều kiện cho chúng tôi có cơ hội được khảo sát và nghiên cứu để cho chúng tôi có những kiến thức, kết quả khảo sát. Qua lần khảo sát này chúng tôi nhận ra nhiều điều mới mẻ và khó khăn trong việc xử lý các khâu nghiệp vụ và phục vụ bạn đọc. Trong quá trình khảo sát và nghiên cứu còn nhiều sai xót do năng lực còn hạn chế. Nên chúng tôi rất mong nhận được sự đóng góp ý kiến từ các thầy, cô giáo ngành Thông tin – thư viện cũng như các ngành khoa học khác cùng các cán bộ nghiên cứu liên quan đến đề tài để bài nghiên cứu hoàn thiện hơn. Xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, ngày 20 tháng 04 năm 2021 Nhóm nghiên cứu
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Giải thích CB Cán bộ UBND Uỷ ban nhân dân THCS Trung học Cơ sở HS Học sinh GVCN Giáo viên chủ nhiệm GD&ĐT Giáo dục và Đào tạo GV Giáo viên NV Nhân viên CNTT Công nghệ thông tin SGK Sách giáo khoa
DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU STT Bảng biểu Trang 1. Bảng 1.1: Số lượng sách bổ sung từ năm 2015 - 2020 20 2. Bảng 2.1 Nhu cầu đọc theo loại hình tài liệu 23 3. Bảng 2.2: Hoạt động ngoài giờ của học sinh 25 4. Bảng 2.3 Thời gian đọc sách trong ngày của học sinh 26 5. Bảng 2.4 Mức độ sử dụng thư viện của học sinh 27 6. Bảng 2.5 Nguồn cung cấp tài liệu cho học sinh 28 7. Bảng 2.6 Phương thức tìm kiếm sách của học sinh 29 8. Bảng 2.7 Kỹ năng lĩnh hội giá trị nội dung tài liệu của học sinh 31 9. Bảng 2.8 Kỹ năng vận dụng kiến thức của học sinh 32 10. Bảng 2.9 Quan niệm, nhận thức của học sinh đối với tài liệu 34 11. Bảng 2.10 Tư thế đọc sách của học sinh 35 12. Bảng 2.11 Các vi phạm trong ứng xử đối với tài liệu 36
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN LỜI CẢM ƠN DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU LỜI NÓI ĐẦU ..................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................... 1 2. Tổng quan tình hình nghiên cứu ................................................................... 1 3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................. 2 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................. 3 5. Phương pháp nghiên cứu:.............................................................................. 3 6. Đóng góp mới của đề tài ............................................................................... 3 7. Cấu trúc của đề tài ......................................................................................... 3 CHƯƠNG 1: VĂN HÓA ĐỌC VỚI HỌC SINH TRƯỜNG THCS QUỐC KHÁNH, HUYỆN TRÀNG ĐỊNH, TỈNH LẠNG SƠN .................................. 5 1.1. Những vấn đề lý luận chung về văn hóa đọc ............................................. 5 1.1.1. Khái niệm văn hóa đọc và phát triển văn hóa đọc .............................. 5 1.1.2. Nội dung của văn hóa đọc ................................................................... 5 1.1.3. Chức năng của văn hóa đọc ................................................................ 8 1.1.4. Những biểu hiện của văn hóa đọc ..................................................... 10 1.1.5. Những yếu tố tác động đến văn hóa đọc ........................................... 11 1.1.6. Ảnh hưởng của văn hóa đọc đến chất lượng học sinh ...................... 16 1.2. Khái quát về Trường và Thư viện trường THCS Quốc Khánh .............. 17 1.2.1. Khái quát về Trường THCS Quốc Khánh......................................... 17 1.2.2. Khái quát về Thư viện Trường THCS Quốc Khánh ......................... 18 Tiểu kết Chương 1 ........................................................................................... 22 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG VĂN HÓA ĐỌC CỦA HỌC SINH TRƯỜNG THCS QUỐC KHÁNH TẠI HUYỆN TRÀNG ĐỊNH, TỈNH LẠNG SƠN 23 2.1. Khả năng định hướng đọc của học sinh thư viện ..................................... 23 2.1.1. Nhu cầu đọc....................................................................................... 23 2.1.2. Thói quen, hứng thú đọc ................................................................... 28 2.1.3. Khả năng tìm hiểu và lựa chọn tài liệu ............................................. 32 2.2. Kỹ năng đọc của học sinh ở thư viện trường học .................................... 35
2.2.1. Kỹ năng lĩnh hội các giá trị nội dung trong tài liệu .......................... 36 2.2.2. Kỹ năng vận dụng tri thức đã đọc vào thực tế .................................. 38 2.3. Ứng xử đối với tài liệu ............................................................................. 41 2.3.1. Quan niệm, nhận thức đối với tài liệu ............................................... 41 2.3.2. Thái độ ứng xử đối với tài liệu .......................................................... 42 2.4. Nhận xét về thực trạng văn hóa đọc của học sinh trường THCS Quốc Khánh, huyện Tràng Định, tỉnh Lạng Sơn ...................................................... 45 2.4.1. Ưu điểm ............................................................................................. 45 2.4.2. Hạn chế .............................................................................................. 48 2.4.3. Nguyên nhân của hạn chế ................................................................. 50 Tiểu kết chương II ........................................................................................... 53 CHƯƠNG 3: GIẢI PHÁP NHẰM PHÁT TRIỂN VĂN HÓA ĐỌC CHO HỌC SINH TRƯỜNG THCS QUỐC KHÁNH, HUYỆN TRÀNG ĐỊNH, LẠNG SƠN ........................................................................................................ 54 3.1. Nâng cao chất lượng hoạt động phục vụ của thư viện cho học sinh và giáo viện tại Thư viện Trường THCS Quốc Khánh................................................ 54 3.2. Nâng cao nhận thức của học sinh và giáo viên về tầm quan trọng về thư viện và tài liệu trong phát triển văn hóa đọc ................................................... 54 3.3. Tăng cường giáo dục văn hóa đọc trong chương trình học tập của trường . 55 3.3.1. Nâng cao chất lượng đội ngũ nhân viên thư viện ............................. 55 3.3.2. Đầu tư và sửa chữa hệ thống cơ sở vật chất, trang thiết bị của Thư viện ..................................................................................................................... 56 3.3.3. Đào tạo người dùng tin...................................................................... 57 3.4. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin ................................................ 57 Tiểu kết chương III.......................................................................................... 59 KẾT LUẬN ........................................................................................................ 60 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................... 61 PHỤ LỤC .......................................................................................................... 71
LỜI NÓI ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Ở các trường học, khi các phương tiện thông tin nghe, nhìn ngày càng phát triển, học sinh có nhiều sự lựa chọn cho việc đọc và cập nhật thông tin cho mình hơn. Có rất nhiều các phương tiện cung cấp và tìm kiếm thông tin như: internet, điện thoại di động, ti-vi, đài… Tuy nhiên, dù thông tin qua các phương tiện đó có đa dạng và phong phú đến mấy thì cũng không thể thay thế được việc đọc sách. Đọc sách không chỉ giúp học sinh tăng vốn kiến thức, khả năng hiểu biết sâu rộng mà còn giúp các em lắng đọng tâm hồn, bồi đắp tình cảm, rèn luyện khả năng tư duy, ghi nhớ, tưởng tượng. Người đọc sách nhiều, ngôn ngữ phong phú thì cách nói chuyện, giao tiếp cũng lịch sự, thanh lịch hơn. Để phục vụ nhu cầu đọc sách của học sinh, thư viện là nơi gần gữi và thân thiết nhất nhưng khi hỏi các học sinh phần lớn các em được hỏi đều trả lời rằng: Chưa bao giờ hoặc rất ít khi lên thư viện mượn sách, bởi các em cũng không có nhu cầu đọc sách. Nếu có lên thư viện thì hầu hết cũng chỉ để mượn các loại sách tham khảo phục vụ cho môn học, các tập đề thi… Một số em khác cũng có thói quen đọc giải trí nhưng cái mà các em tìm đến chỉ là báo hoặc truyện tranh. Tình hình đó có ảnh hưởng không nhỏ tới văn hóa đọc của học sinh. Bên cạnh những nhu cầu đọc lành mạnh đã và đang tiềm ẩn nguy cơ phát triển những nhu cầu đọc phiến diện, lệch lạc như: hứng thú đọc truyện tranh có nội dung không lành mạnh, truyện bạo lực có chiều hướng ngày càng gia tăng, lạm dụng các thiết bị đọc và những phần mềm không có bản quyền. Xuất phát từ những lí do đó, tôi xin chọn đề tài: “Phát triển văn hóa đọc cho học sinh Trường THCS Quốc Khánh huyện Tràng Định, tỉnh Lạng Sơn” làm đề nghiên cứu. 2. Tổng quan tình hình nghiên cứu “Văn hóa đọc” là một khái niệm mới, chưa có định nghĩa cũng như khái niệm nào nói văn hóa đọc là gì và nó như thế nào? Mặc dù vậy, theo thời gian cũng như sự phát triển của xã hội, thuật ngữ “văn hóa đọc” ngày càng được nói nhiều hon trên các phươmg tiện thông tin đại chúng và trở thành để tài khoa học. Vấn đề "văn hóa đọc" và “phát triền văn hóa đọc" không chỉ được quan tâm rộng 1
rãi ở khắp các quốc gia trên thế giới mà ở Việt Nam cũng được hết sực chú trọng và quan tâm trong những năm gần đây. Vấn đề nghiên cứu này trong những năm qua cũng đã được nhiều tác giả đề cập tới: Đỗ Thị Thu Hà (2016), Phát triển văn hóa đọc cho học sinh trường tiểu học Ban Mai, luận văn thạc sĩ Thông tin - Thư viện [2]. Tác giả luận văn đã đề cập tới các quan điểm về văn hoá đọc căn cứ vào đối tượng là học sinh tiểu học, từ đó đưa ra các giảp pháp hiệu quả để phát triển văn hoá đọc và đáp ứng nhu cầu tin cho học sinh. Nguyễn Thị Vinh (2012), Phát triển văn hóa đọc cho học sinh tiểu học trên địa bàn thành phố Hải Dương, luận văn thạc sĩ khoa học Thông tin - Thư viện [13]. Sau khi trình bày các cơ sở lý luận và thực tiễn của văn hoá đọc, tác giả đề cập đến các vai trò của văn hoá đọc đối với sự phát triển văn hoá đọc cho học sinh tiểu học tại thành phố Hải Dương, trong việc nâng cao chất lượng học tập của học sinh. Bài của Nguyễn Hữu Viêm năm (2009), Văn hoá đọc và phát triển văn hoá đọc ở Việt Nam [14], đề cập tới các khái niệm về văn hoá đọc, các kỹ năng đọc, các mặt tích cực và tiêu cực, các biện pháp khắc phục để phát triển văn hoá đọc ở Việt Nam nói chung. Trong phần tổng quan nhóm nghiên cứu đã chọn lọc, nghiên cứu các đề tài nghiên cứu văn hóa đọc trong và ngoài nước. Chú trọng những tài liệu về nghiên cứu văn hóa đọc trong trường học. 3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1 Mục tiêu nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu những vấn đề lý luận chung về văn hóa đọc, phát triển văn hóa đọc tại trường phổ thông, thực trạng văn hóa đọc của học sinh trường THCS Quốc Khánh. Từ đó đề tài đưa ra một số giải pháp nhằm phát triển văn hóa đọc cho học sinh Trường THCS Quốc Khánh trong thời gian tới. 3.2 Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu những vấn đề lý luận chung về văn hóa đọc. - Tìm hiểu thực trạng văn hóa đọc của học sinh Trường THCS Quốc Khánh huyện Tràng Định, tỉnh Lạng Sơn”. - Đưa ra những đề xuất, kiến nghị, giải pháp nhằm thúc đẩy phát triển văn 2
hóa đọc cho học sinh Trường THCS Quốc Khánh huyện Tràng Định, tỉnh Lạng Sơn trong những năm tiếp theo. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: phát triển văn hóa đọc cho học sinh trường THCS Quốc Khánh - Giới hạn phạm vi nghiên cứu: + Nội dung: các vấn đề về văn hóa đọc, phát triển văn hóa đọc ở trường phổ thông + Thời gian: năm học 2020-2021 + Không gian: Tại trường THCS Quốc Khánh, huyện Tràng Định, tỉnh Lạng Sơn 5. Phương pháp nghiên cứu: Phương pháp luận: Chủ nghĩa duy vật biện chứng, chủ nghĩa duy vật lịch sử và chủ trương đường lối của Đảng và Nhà nước Việt Nam trong hoạt động thông tin thư viện, phương pháp tổng hợp . Phương pháp cụ thể: - Phương pháp thu thập, phân tích, tổng hợp, so sánh - Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi - Phương pháp khảo sát thực tế 6. Đóng góp mới của đề tài Đề tài đưa ra các hướng xây dựng và phát triển mới cho công tác phát triển văn hóa đọc ở thư viện Trường THCS Quốc Khánh huyện Tràng Định và một số thư viện trường học nhằm khai thác các giá trị văn hóa, xã hội, đồng thời hình thành và phát triển kĩ năng tiếp nhận thông tin, tri thức, chọn lọc thông tin một cách đúng đắn đối với các giáo viên, học sinh trong thư viện trường THCS Quốc Khánh trong huyện Tràng Định. 7. Cấu trúc của đề tài Ngoài lời cam đoan, mục lục, mở đầu, kết luận, phụ lục, danh mục tài liệu tham khảo, đề tài gồm 3 chương: Chương 1: Văn hóa đọc với học sinh trường THCS Quốc Khánh, huyện 3
Tràng Định, tỉnh Lạng Sơn Chương 2: Thực trạng văn hóa đọc của học sinh trường THCS Quốc Khánh tại huyện Tràng Định, tỉnh Lạng Sơn Chương 3: Giải pháp nhằm phát triển văn hóa đọc cho học sinh trường THCS Quốc Khánh, huyện Tràng Định, tỉnh Lạng Sơn 4
CHƯƠNG 1: VĂN HÓA ĐỌC VỚI HỌC SINH TRƯỜNG THCS QUỐC KHÁNH, HUYỆN TRÀNG ĐỊNH, TỈNH LẠNG SƠN 1.1. Những vấn đề lý luận chung về văn hóa đọc 1.1.1. Khái niệm văn hóa đọc và phát triển văn hóa đọc Khái niệm văn hóa đọc Ở nghĩa rộng, đó là ứng xử đọc, giá trị đọc và chuẩn mực đọc của mỗi cá nhân, của cộng đồng xã hội và của các nhà quản lý và cơ quan quản lý nhà nước. Như vậy, văn hoá đọc ở nghĩa rộng là sự hợp thành của ba yếu tố, hay chính xác hơn là ba lớp như ba vòng tròn không đồng tâm, ba vòng tròn giao nhau. [14] Ở nghĩa hẹp: đó là ứng xử, giá trị và chuẩn mực đọc của mỗi cá nhân. Ứng xử, giá trị và chuẩn mực này cũng gồm ba thành phần: thói quen đọc, sở thích đọc và kỹ năng đọc. [14] Hay trong bài viết của tác giả Hoàng Thị Phượng khẳng định: "Văn hóa đọc" là cách đọc tích cực, nhằm mục tiêu khai thác, sử dụng có hiệu quả những thông tin, tri thức chứa đựng trong sách và trong các loại tài liệu khác, bao gồm cả tài liệu in và tài liệu điện tử. Văn hóa đọc bao hàm toàn bộ những kiến thức, kỹ năng, thói quen cần cho người đọc, để đạt tới mục tiêu đọc. [10] Bên cạnh đó, cũng có rất nhiều các hiểu khác nhau về văn hóa đọc. Như trong bài viết của tác giả Ngô Thị Kim Nguyệt cũng đưa ra nhận định: “Văn hóa đọc là một khái niệm phức tạp, được nhìn nhận dưới nhiều góc độ khác nhau. Xét tên bình diện phát triển văn minh nhân loại, văn hóa đọc biểu hiện trình độ phát triển tinh thần của con người cụ thể trong điều kiện xã hội nhất định”.[9] Khái niệm phát triển văn hóa đọc Phát triển văn hóa đọc là hướng việc đọc sách trở thành một thói quen không thể thiếu, một nét đẹp văn hóa trong cuộc sống của cá nhân, gia đình, cộng đồng; là làm cho việc đọc sách trở thành một nhu cầu thiết yếu, trở thành nền nếp của gia phong, dòng tộc và ở phạm vi lớn hơn là trở thành chuẩn mực văn hóa quốc gia. [11] 1.1.2. Nội dung của văn hóa đọc Văn hóa đọc được biểu hiện qua các đặc điểm của người đọc đó là nhu cầu 5
đọc, thói quen đọc, sở thích đọc, kỹ năng đọc và văn hóa ứng xử với tài liệu: Nhu cầu đọc Nhu cầu đọc là đòi hỏi khách quan của chủ thể (cá nhân, nhóm, xã hội) đối với việc tiếp nhận và sử dụng tài liệu nhằm duy trì và phát triển các hoạt động sống của con người. Một khi việc đọc của con người trở lên cấp bách, thường xuyên thì lúc đó xuất hiện nhu cầu đọc. Nói cách khác, nhu cầu đọc là thái độ của chủ thể với việc đọc như một hoạt động sống không thể thiếu được. Yêu cầu đọc là biểu hiện cụ thể của nhu cầu đọc. Khi người đọc đã xác định được đối tượng tài liệu cụ thể thỏa mãn được nhu cầu của mình thì họ đưa ra yêu cầu tương ứng. Yêu cầu tương tự sẽ lặp đi lặp lại nhiều lần ở những đối tượng cụ thể khác nhau. Tuy nhiên, cũng có trường hợp đặc biệt, yêu cầu đọc không phản ánh nhu cầu mà xuất phát từ những yêu cầu công việc đột xuất. Nhu cầu đọc là một dạng đặc biệt của nhu cầu tin, bắt nguồn từ yêu cầu tiếp nhận thông tin khi con người tham gia các hoạt động sống khác nhau trong điều kiện con người đã có khả năng giải mã những nội dung thông tin trong tài liệu [4]. Nhu cầu đọc bao giờ cũng gắn liền với số lượng và chất lượng tài liệu được lưu hành trong một xã hội cụ thể. Thói quen đọc Thói quen là một chuỗi phản xạ có điều kiện do rèn luyện mà có. Phản xạ có điều kiện là những hành vi (nếp sống, phương pháp làm việc) được lặp đi lại nhiều lần trong cuộc sống và rèn luyện (học tập, làm việc), đó là những hành vi định hình trong cuộc sống và được coi là bản chất thứ hai của con người nhưng nó không sẵn có mà là kết quả của việc sinh hoạt, học tập, rèn luyện, tu dưỡng của mỗi cá nhân trong cuộc sống hằng ngày, tuy vậy thói quen cũng có thể bắt nguồn từ một nguyên nhân đôi khi rất tình cờ hay do bị lôi kéo từ một cá thể khác. [19] Sở thích đọc Sở thích hay còn gọi là thú vui, thú tiêu khiển là những hoạt động thường xuyên hoặc theo thói quen để đem lại cho con người niềm vui, sự phấn khởi trong khoảng thời gian thư giãn, sở thích cũng chỉ về sự hứng thú, thái độ ham thích đối với một đối tượng nhất định [20]. Có những thói quen được hình thành từ hứng 6
thú về một hoạt động nào đó hay từ những sở thích của bản thân. Thói quen đọc hay sở thích đọc là một hoạt động hay mối quan tâm của con người liên quan đến việc đọc sách, báo, tài liệu có tính chất lặp lại nhiều lần trong thời gian rảnh rỗi nhằm thỏa mãn nhu cầu tinh thần của bản thân. Có những thói quen đọc sách bắt nguồn từ việc đọc sách thường xuyên trong thời một gian dài. Vì vậy, nhu cầu đọc và hứng thú đọc là nhân tố kích thích hoạt động đọc làm cho hoạt động đọc đạt hiệu quả cao. Vì vậy, việc hình thành thói quen đọc sách và tạo hứng thú đọc cần được rèn luyện. Kỹ năng đọc Đọc có nghĩa là đọc và hiểu, nhưng để hiểu được các vấn đề đã đọc thì bản thân mỗi người đọc cần có kỹ năng. Có nhiều cách định nghĩa khác nhau về kỹ năng và thường được nhắc đến trong đời sống hàng ngày như kỹ năng sống, kỹ năng giao tiếp, kỹ năng chuyên môn, kỹ năng mềm,... Kỹ năng học được do quá trình lặp đi lặp lại một hoặc một nhóm hành động nhất định nào đó một cách có ý thức. Hướng dẫn phương pháp, kỹ năng đọc, khai thác tài nguyên thông tin cho bạn đọc tại thư viện cơ sở giáo dục mầm non, thư viện cơ sở giáo dục phổ thông [1]. Kỹ năng đọc là một loại kỹ năng mềm, phương thức giúp người đọc có thể tiếp nhận thông tin một cách nhanh nhất. Cùng với nhu cầu đọc, hứng thú đọc thì kỹ năng đọc là yếu tố quan trọng cấu thành văn hóa đọc. Kỹ năng đọc phụ thuộc vào nhiều yếu tố như tri thức, kinh nghiệm, năng lực và mục đích đọc của mỗi cá nhân. Trong đó, mục đích đọc là yếu tố quan trọng trong việc lựa chọn phương pháp đọc phù hợp với yêu cầu đọc. Từ đó, sẽ giúp các bạn tránh được đọc tràn lan, tốn công sức và quản lý thời gian đọc sách hợp lý. Kỹ năng đọc là sự thể hiện tổ hợp những thao tác tư duy được xác lập thành thói quen ứng xử đọc. Các thao tác tư duy đó là: - Lựa chọn có ý thức đề tài hoặc những vấn đề cần đọc cho bản thân, biết vận dụng thành thạo các cách đọc khác nhau đối với từng loại tài liệu đọc. - Biết định hướng nguồn tài liệu cần thiết cho bản thân, trước hết trong các thư mục và mục lục thư viện, các nguồn tra cứu và biết định hướng nguồn tài liệu cần thiết cho bản thân trong môi trường số. [5] 7
- Thể hiện được tính hệ thống, tính liên tục trong quá trình lựa chọn tài liệu đọc. - Biết cách tiếp nhận tối đa và sâu sắc nội dung tài liệu đọc, kể cả cách ngồi, khoảng cách giữa mắt và tài liệu đọc,… - Biết vận dụng vào thực tiến những nội dung đã đọc. Biểu hiện cao nhất của kỹ năng đọc là đọc có hiệu quả, nắm nội dung cốt lõi và biết vận dụng những điều đã đọc được vào cuộc sống của chính người đọc. Thái độ ứng xử với tài liệu Là chuẩn mực quan trọng để đánh giá phẩm chất của con người. Thái độ ứng xử với tài liệu thể hiện qua tư thế, tâm thế của con người qua tác phong đọc. Thái độ đọc tốt thể hiện qua việc lựa chọn tài liệu tốt, tiến bộ; đồng thời thể hiện cung cách đọc tài liệu với thái độ trân trọng, khiêm tốn, cầu thị với những kiến thức trong nội dung tài liệu... Văn hóa đọc còn biểu thị ở sự tồn trọng sách của người đọc. Sách báo là sản phẩm kết tinh các giá trị văn hóa của nhân loại, là tài sản tinh thần của thế hệ trước truyền lại cho thế hệ sau. Người có văn hóa đọc cũng là những người biết ứng xử văn hóa với sách báo, trần trọng và yêu mến sách báo. Mỗi người đọc sách cần rèn luyện cho mình thói quen giữ gìn cần thận sách báo. Gìn giữ sách bền lâu cũng có nghĩa là ta đang cùng thể hệ đi trước lưu truyền tri thức trong sách tới thể hệ sau này. [15] 1.1.3. Chức năng của văn hóa đọc Chức năng giáo dục Văn hóa đọc thông qua các tấm gương người tốt việc tốt, những nhân vật đặc sắc, điển hình trong các tác phẩm văn học nghệ thuật đã góp phần to lớn trong việc giáo dục lối sống đặc biệt là nhân cách con người. Những cuốn sách mang nội dung tốt, ngôn ngữ giàu cảm xúc, hình tượng nhân vật đẹp và gần gũi làm nên sức mạnh đưa đến cho trẻ thơ những bài học, những ấn tượng dẹp và những giá trị cuộc sống. Thay vào đó là những tác phẩm có nội dung không lành mạnh, bạo lực đã tiềm ẩn nguy cơ phát triển nhu cầu đọc phiến diện, lệch lạc [7]. Tác động của văn hóa đọc đến nhân các thanh niên là rất lớn, những nhân vật điển hình, những hình tượng tiêu biểu trong tác phẩm văn học sẽ là những tấm gương để họ học tập noi theo. Đối với lứa tuổi thiếu nhi: việc 8
hình thành thói quen đọc sách cho thiếu nhi giúp các em lĩnh hội nền văn hóa xã hội, biến năng lực xã hội thành năng lực của bản thân, đồng thời hình thành những phẩm chất đạo đức và các năng lực - hai mặt cơ bản của nhân cách con người. [ 6, tr.27-28] Việc đọc như vậy có tác dụng hình thành phong cách văn học, phát triển óc tưởng tượng và năng lực tư duy sáng tạo. Hoạt động tư duy và đón nhận giá trị thẩm mỹ là hai mặt hợp thành một chỉnh thể thống nhất của việc đọc. Chức năng giải trí Để giải tỏa sự căng thẳng, người ta chơi thể thao, xem truyền hình hay đọc sách báo để giải trí. Ảnh hưởng của nhu cầu đọc hiểu biết chung và nhu cầu đọc giải trí tới mối tác động qua lại giữa người đọc với thế giới xung quanh, nhất là nhu cầu đọc vì hiểu biết chung. Với những loại sách khác nhau, với những như cầu giả trí một cách tích cực khác nhau, người đọc có nhiều lựa chọn với những loại sách mà mình thấy thích. Tóm lại, văn hóa đọc đem đến cho con người một cuộc sống tốt đẹp, hòa hợp giữa bản thân với cộng đồng, môi trường xung quanh, xã hội và cả nhân loại. Chức năng giao tiếp Sách không phải đơn thuần là một vật mang tin mà là một trong số những công cụ giao tiếp có tác dụng đảm bảo sự thống nhất giữa con người với nhau. Đọc sách thực chất là một quá trình giao tiếp, khi đó tác giả quyển sách và bạn là những nhân vật tham gia giao tiếp. Quá trình giao tiếp này giúp các bạn hiểu vấn đề, biết cách trình bày vấn đề theo chiều hướng triển khai hay khái quát hợp lý. Trong thời đại công nghệ thông tin chỉ cần vào mạng internet là trong một vài giây có thể đọc những thông tin từ khắp thế giới. Từ đó người ta có thể giao tiếp, trao đổi thông tin cho nhau. Văn hóa đọc góp phần to lớn vào sự đoàn kết, chia sẻ và cảm thông giữa các dân tộc. Đặc biệt trong điều kiện phát triển và hội nhập quốc tế hiện nay, sự đa dạng và phong phú các nền văn hóa của dân tộc sẽ là một động lực cho sự phát triển kinh tế, xã hội của đất nước. 9
Chức năng cung cấp thông tin, tri thức Trong cuộc sống con người cần có các thông tin để đáp ứng cho nhu cầu sinh tồn của mình. Thông tin là những tin tức, sự kiện, những vấn đề… được truyền đi để cho nhiều người được biết. Các thông tin đó đến từ rất nhiều nguồn khác nhau và một trong những nguồn tin tưởng và có giá trị nhất là sách báo. Sau khi nắm bắt được các thông tin, người ta tiến hành xử lý thông tin. Ngoài nhu cầu nắm bắt các thông tin trong sách báo, con người còn có nhu cầu về tri thức để phục vụ cho việc học tập, nghiên cứu, sáng tạo. Văn hóa đọc còn cung cấp các giá trị tri thức lớn của nhân loại thông qua sách báo. Đây được xem là kho tri thức vô tận, được lưu truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác, từ quốc gia này sang quốc gia khác. 1.1.4. Những biểu hiện của văn hóa đọc Trong năm 2015, một thống kê liên quan của Vụ Thư viện (Bộ VH,TT&DL) cho thấy: Tỷ lệ người hoàn toàn không đọc sách chiếm tới 26% dân số hiện nay, 44% người thỉnh thoảng mới cầm một cuốn sách lên để đọc; những người thường xuyên đọc sách chỉ chiếm tỷ lệ 30%. Thư viện Quốc gia Việt Nam lại có thống kê cho thấy: Bạn đọc của thư viện chỉ chiếm khoảng 8 - 10% dân số. Thư viện Quốc gia Việt Nam có khoảng 50.000 bạn đọc thường xuyên; thư viện cấp tỉnh chỉ có khoảng 1.000 - 2.000 bạn đọc, cấp huyện 500 - 600 bạn đọc; thư viện/phòng đọc cấp xã khoảng 100 - 200 bạn đọc. Và theo nghiên cứu của ông Nguyễn Quang Thạch trong chương trình sách hóa nông thôn Việt Nam, khi phỏng vấn trên 3.000 người cho thấy: Có đến 90% người chưa từng mượn sách ở thư viện nhà trường hoặc nhà trường không cho mượn sách đem về nhà đọc. Đáng lo ngại hơn là những người được phỏng vấn chủ yếu là độ tuổi từ 10 - 40. [17] - Xu hướng lười đọc sách, ngại đọc sách và sự “phai nhạt” thói quen đọc sách Trước sự phát triển như vũ bão của các phương tiện truyền thông đại chúng và các tiện ích xã hội việc đọc sách không còn là quan trọng trong nhu cầu của con người, người đọc không còn hứng thú với sự đọc. Sách in không “cạnh tranh” được với sách điện tử tiện ích, cập nhật thông tin. Tại Việt Nam, văn hóa đọc đặt trong sự phát triển văn hóa ở Việt Nam được quan tâm nhưng chưa có sự thống 10
nhất và hệ thống. Trong đó văn hóa đọc mới chỉ dừng lại ở việc đọc chủ yếu là tra cứu tài liệu, đọc sách theo thị hiếu đám đông còn thói quen đọc, kỹ năng đọc như thế nào chưa được bạn đọc chú ý và đầu tư. Cụ thể hơn số lượng đọc không đều, có người đọc nhiều và có người đọc ít. Tình trạng lười đọc sách, trong đó có sách văn học diễn ra ở nhiều thành phần xã hội, ở nhiều lứa tuổi khác nhau. Với giới trẻ việc đọc sách ngày càng có xu hướng giảm mạnh. Ngày nay tình trạng đọc nhanh, đọc ngắn, đọc sách mỏng là một trong những tiêu chí được người đọc trẻ hướng đến và lựa chọn. Những năm gần đây nhờ có sự nỗ lực cố gắng của nhiều tổ chức khi quan tâm đến văn hóa đọc, để cải thiện vị trí của văn học trong lòng bạn đọc, khi văn hóa nghe nhìn phát triển mạnh mẽ. - Hứng thú đọc và sự hình thành các “kiểu đọc”, “phương thức đọc” hiện đại. Thể loại văn học thu hút độc giả nhiều nhất vẫn là truyện ngắn và ngày càng có xu hướng tăng dần theo thời gian. Người đọc có xu hướng đọc theo cảm hứng và đọc theo ý thích cá nhân, thụ động.Việc lười đọc nhất là với người đọc trẻ thể hiện ở thời gian dành cho việc đọc sách. Thời gian dành cho việc đọc sách của giới trẻ ngày càng có xu hướng giảm, và giảm mạnh theo nhu cầu của bản thân và ảnh hưởng của phương tiện truyền thông đa phương tiện. Nhưng xét từ góc độ tích cực, mạng internet và các phương tiện truyền thông giải trí đã mang đến những phương thức đọc mới, hình thành thói quen đọc sách mới cho người đọc. Như đối với người đọc là học sinh thì đọc sách trên Internet rất tiện lợi và đa dạng phong phú từ hình ảnh đến nội dung. Sự kết hợp giữa phương thức đọc truyền thống và phương thức đọc hiện đại thể hiện qua sự giao kết giữa sách in – điện ảnh. Rất nhiều các tác phẩm văn học được chuyển thể thành phim như: Đất phương Nam, Trạng Tí, Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh… đã tạo ra một xu thế mới. Kết hợp giữa phương thức đọc truyền thống và phương thức đọc hiện đại sẽ tạo ra cách đọc tiện ích cho người đọc trong việc tiếp nhận tác phẩm văn học. Việc hình thành thư viện điện tử và việc chuyển đổi từ thư viện truyền thống sang thư viện điện tử tạo ra bước phát triển mới cho ngành thư viện, phục vụ nhu cầu đọc sách của đông đảo bạn đọc.[2] 1.1.5. Những yếu tố tác động đến văn hóa đọc 11
Văn hóa đọc chịu ảnh hưởng của nhiều yếu tố như: Môi trường xã hội; Lứa tuổi; Trình độ văn hóa; Sự phát triển của khoa học công nghệ; Hoạt động của Thư viện; Phương pháp đào tạo đại học hiện nay. Các yếu tố tác động đến văn hóa đọc có thể phân ra hai yếu tố chính: khách quan và chủ quan. Yếu tố khách quan - Yếu tố chính trị Văn hóa nói chung và văn hóa đọc nói riêng là những lĩnh vực của đời sống xã hội, do đó luôn bị chính trị tác động, chi phối. Sự tác động của chính trị đối với văn hóa đọc luôn diễn ra theo một trong hai hướng: Tích cực hay tiêu cực. Sự ảnh hưởng tích cực đến văn hóa đọc trong xã hội có được khi hệ thống quan điểm, đường lối, chính sách, các quy phạm pháp luật và sự quản lý hàng ngày của chính quyền phù hợp với quy luật khách quan, với điều kiện kinh tế, xã hội của đất nước trong từng thời kỳ lịch sử, cũng như phù hợp với nhu cầu và lợi ích của xã hội… Chính sách chiến lược phát triển văn hóa đọc của chính quyền không chỉ là những chính sách phát triển hệ thông xuất bản, nhà sách, thư viện mà còn phải kể đên chính sách giáo dục, văn hóa, xã hội. Nếu hệ thống quan điểm, đường lối, chính sách, các quy phạm pháp luật và sự quản lý hàng ngày của chính quyền không phù hợp với quy luật khách quan, với điều kiện kinh tế, xã hội của đất nước trong từng thời kỳ lịch sử, cũng như không phù hợp với nhu cầu và lợi ích của xã hội thì lúc đó văn hóa đọc của một quốc gia, một địa phương, một lĩnh vực chậm phát triển hoặc không thể phát triển. [16] - Yếu tố môi trường Văn hóa đọc với ý nghĩa là một bộ phận của văn hóa nó chịu ảnh hưởng khá sâu sắc của điều kiện môi trường xã hội. Khi nền văn hóa phát triển sẽ sản sinh ra thông tin đa dạng phong phú, sẽ được lưu giữ và chuyển tải bằng nhiều phương tiện khác nhau để có thể bảo quản và lưu truyền cho các thế hệ mai sau. Hiện nay, trong thời đại bùng nổ thông tin sự phát triển của công nghệ đặc biệt kể từ khi xuất hiện Internet, chỉ với một chiếc máy tính, con người ta có thể ngồi một chỗ và tìm hiểu văn hóa, lịch sử, thông tin của cả thế giới. Văn hóa đọc vì thế thay đổi để bắt kịp cuộc sống hiện đại. Sự phát triển này sẽ khiến cho văn hóa đọc ngày 12